ARBOVİRUSLAR

ARBOVİRUSLAR
DR.TUNCER ÖZEKİNCİ
TIBBI MİKROBİYOLOJİ A.D
1
ARBOVİRUS
Arbovirus’lar artropod kaynaklı virüslerdir.
Bu
virüsler
hastalık
oluşturmaksızın
arthropodların organ ve dokularında çoğalırlar.
Bu arthropodlar yaşamları boyunca aldıkları bu
virüsle enfekte kalırlar.
Bünyelerinde taşıdıkları virüsleri seksüel yolla
ya da yumurtaları ve larvaları yoluyla nesilden
nesile aktarırlar.
550’ye yakın Arbovirus’un yaklaşık 135 tanesi
insanlarda
hastalık
etkeni
olarak
bildirilmektedir.
2
Sınıflandırma
Togavirus’lar
Flavivirus’lar
Arenavirus’lar
Bunyavirus’lar
Reovirus’lar
Rhabdovirus’lar
3
Arbovirusların neden olduğu
hastalıklar
1. Ensefalitis
2. Ateşli-döküntülü hastalık
3. Kanamalı ateş
4
Viral Hemorajik Ateş, insanlarda farklı
viruslar tarafından oluşturulan, ateş ve
kanama ile karakterli bir klinik sendrom
5
Hemorajik Ateş virusları
Filoviridae
-Marburg virus
-Ebola virus
Arenaviridae
-Lassa virus
-Junin
-Sabia
-Guanarito virus
-Machupo
Bunyaviridae
-Crimean-Congo hemorrhagic fever virus [CCHFV]
-Rift Valley fever virus
-Hantavirus
Flaviviridae
-Yellow fever virus
-Dengue virus
6
Bunyavirus’lar
Bunyavirus’lar küresel görünümde 90100 nm büyüklüğünde, tek sarmallı
RNA’ya sahip, zarflı virüslerdir.
RNA’ları 3 segmetten oluşmuştur.
Zarf üzerinde bulunan çıkıntılar virüse
hemaglütinasyon
yapma
özelliği
kazandırır.
Sitoplazmada replike olurlar.
7
KIRIM-KONGO HEMORAJİK ATEŞİ
1944 ; Kırım hemorajik ateşi
1956 ; Kongo hastalığı
1969 ; Kırım-Kongo Hemorajik
Ateşi
İlerleyen yıllarda etken virus
akut dönemde hasta kanından
ve
Hyalomma
marginatum
türü
marginatum
kene
ve
larvalarından izole edilmiş
8
Bulaşma
İnfekte kenelerin ısırması
Viremik hayvanlarla temas
İnfekte hastalardan (nazokomiyal)
9
CCHFV, insanlara başlıca vektör olan
Hyalomma cinsi keneler ile bulaşır
Günümüzde yaklaşık 850 tür kene var,
bunların 30 kadarı CCHF bulaşında rol
oynar
10
İnkübasyon süresi
Bulaş yolu ile ilişkili
Kene ısırığı 1-3 gün
İnfekte kan ile bulaş 4-8
1-10 virus alınması enfeksiyon gelişmesi
için yeterlidir
11
Virus hedef hücreye yüzey glikoproteinleri aracılığı ile, reseptör
bagımlı endositoz yoluyla girer
Stoplazmada replike olur
Erken safhalarda viremi yüksek
Temel olarak mononükleer fagositleri, endoteli ve KC’i etkiler
Koagülasyon sistemi ve endotel bütünlüğünde bozulma
Birçok organda hemoraji ve hücresel nekroz oluşturur
12
Klinik Özellikler ve Seyir
Belirti ve Bulgular
Hafif
Orta derecede
Ciddi ve Ağır
13
Prognoz
Hafif ve orta derecede klinik seyir
gösterenler yaklaşık 9-10 günde
iyileşir
İyileşen olgularda sekel görülmez
Mortalite oranı ortalama % 30 (%
8-80) Ülkemizde %5-10
Ölüm klinik bulguların 2.
haftasında görülür
14
Başlangıç Semptomları
(Nonspesifik)
Sıklıkla ani başlayan
Ateş
Baş ağrısı,
Aşırı halsizlik, yorgunluk,
Eklem ve kas ağrısı,
Karın ağrısı,
Bulantı, kusma ve ishal,
15
Başlangıç Semptomları
(Nonspesifik)
Boğaz ağrısı,
Konjunktivit,
Sarılık,
Fotofobi,
Duygu-durum değişikliği
16
Başlangıç Bulgularını Takiben
(Kanama Bulguları)
Deri
altına
kanama
Ekimoz),
Burun kanaması,
Diş eti kanaması,
Hemoptizi,
Hematemez,
Melena, Hematüri
İç organlarda kanama.
(Peteşi,
17
Ciddi ve Ağır Seyreden Olgularda
Hastalığın İlerleyen Dönemlerinde
Şok
Santral sinir sistemi
fonksiyon bozukluğu
Koma
Karaciğer yetmezliği
Böbrek yetmezliği
Solunum yetmezliği
DIC
18
19
Tanı ; viral seroloji, etkenin izolasyonu ve moleküler yöntemler
İlk günlerde saptanabilir antikor yanıtı yok
Virus izolasyonu : ilk 5 gün kan ve doku örneklerinden
Viral antijenlerin saptanması : ELISA, İFA
5-6. günden itibaren 4 ay süre ile Ig M pozitifliği saptanabilir
(ELISA)
PCR
20
Tedavi
1.
2.
Destek tedavisi
Etkene yönelik tedavi
- Antiserum kullanılması
- Ribavirin kullanılması
21
KORUNMA
Endemik bölgelerde kişisel korunma önlemleri
1. Kenenin aktif olduğu dönemlerde kenelerin
bol bulunabileceği alanlardan kaçınılmalıdır.
2. Kene ısırmasını önlemek için giysilere ve
deriye koruyucu ilaçlar (sinek, böcek savar)
uygulamalıdır.
3. Giysilerin ve cildin düzenli olarak kene
açısından kontrolü yapılmalı ve kene varsa
çıkarılmalıdır.
22
4. Kimyasal madde kullanımı kenelerin
kusmasına eden olacağından, keneler
mekanik olarak yavaşça ve tek bir hareketle
parçalanmadan çıkarılmalıdır.
5. Uzun çorap, bot, uzun pantolon giyilmeli ve
pantolon çorabın ya da botların içine,
tişörtün alt kısmı da bele yerleştirilmelidir.
23
GASTROENTERİT ETKENİ VİRUSLAR
1.
2.
3.
4.
5.
Rotavirus
Norovirus
Astrovirus
Enterik adenovirus
Diğer; Echovirus 22, Torovirus,
Coronavirus
24
Reovirus’lar
Bu
ailede
yalnızca
Orbivirus’lar
Arbovirus grubu içerisinde yer alırlar.
Küresel görünümde, 70 nm çapında,
segmentli, çift iplikcikli RNA içeren,
zarfsız viruslardır.
Sitoplazmada replike olurlar.
25
REOVİRUSLAR ve
ROTAVİRUSLAR
Reoviridae ailesi 9 cinse ayrılır;
Dört cins insan ve hayvanlarda infeksiyon
oluşturabilmektedir:
Orthoreovirus,
Rotavirus,
Coltivirus,
Orbivirus.
Diğer dört cins yalnızca bitki ve böcekleri, bir
tanesi ise balıkları infekte eder.
26
ROTAVİRUS
Reoviridae ailesinde yer alırlar.
Bütün dünyada yenidoğan ve küçük
çocuklarda görülen ciddi gastroenteritin
en yaygın tek önemli sebebidir.
5 yaşın atındaki çocuklarda her yıl 450700 bin ölümden sorumludur.
27
Zarfsız,
60-80
nm
çapında,
kapsidi
ikozahedral simetrili, çift sarmallı, doğrusal
RNA içeren virüslerdir.
Sitoplazma içerisinde çoğalırlar.
E.M’de
tekerleğe
yada
rotaya
benzemesinden dolayı Rotavirus olarak
adlandırılmıştır.
28
Rotavirus Morfolojik Yapı
29
Elektron Mikroskobisi
30
SINIFLANDIRILMASI
Rotaviruslar
VP6
proteinindeki
farklılıklara göre A’dan G’ye kadar
adlandırılan 7 gruba ayrılır. A,B,C
insanları ve hayvanları infekte eder.
İnsanlardaki infeksiyonların çoğunu A
grubu sebep olmaktadır.
31
Patogenez
İnsandan insana fekal oral yolla bulaşır
(dışkı ile kirlenmiş eller, oyuncaklar, mobilyalarkuruluğa dirençlidir)
⇓
oral
⇓
Mide
(aside dirençli)
⇓
İnce barsak
(villusları kaplayan kolumnar epitel hücreler)
32
Patogenez
İnce barsak
villusları kaplayan epitel kolumnar hücrelerde
enfeksiyon
mikrovilluslarda kısalma ve küntleşme
hücre lamina propriasında mononükleer hücre
infiltrasyonu
suyun absorbsiyonu engellenir
elektrolit kaybı – sulu diare
Dehidratasyon
Virus VİREMİ yapmaz. Barsaklarda sınırlı kalır.
33
Rotavirüs enfeksiyonunda, korunmada humoral
immunite önemlidir, özellikle barsak lümeninde
lokal olarak varolan salgısal IgA
34
KLİNİK BULGULAR
Kusma, diyare, ateş, abdominal ağrı gibi gastroenterit
tablosuyla aniden ortaya çıkar.
Kusma ve ishale bağlı sıvı ve elektrolit kaybı ciddi
dehidratasyona ve bazende ölüme yol açar.
Dışkıda kan ve mukus bulunmaz. Ateş 38,5 °C’ye
kadar yükselebilir.
Diyare oldukca uzun sürmekte olup 5-8 gün devam
eder.
Diyarenin uzun sürmesi Rotavirus infeksiyonunun
önemli özelliğidir.
Genellikle 4-24 aylık bebeklerde görülür ve oldukca
ağır seyreder.
35
36
Rotavirüs- Gastroenterit
Tanı : Dışkıda viral proteinin (Ag) gösterilmesi
(Enzim İmmun testi -EIA, Lateks aglütinasyon)
Tedavi: Sıvı ve elektrolit replasmanı (gerekirse)
37
EPİDEMİYOLOJİ
Dünyada oldukca yaygın olarak
görülmektedir.
Ilıman iklimlerde tipik olarak kış
mevsiminde görülmektedir
Özellikle alt yapısı yetersiz geri kalmış
ülkelerde önemli sağlık problemi
oluşturmaktadır
Farklı serotipler bulunması nedeniyle
Rotavirus infeksiyonları tekrar tekrar
oluşabilir
38
Rotavirus infeksiyonlarında oluşan
bağışıklık 6 ay kadar kısa süreli
olmaktadır.
Rotavirus’lar kontamine su ve gıdalarla
bulaşabileceği gibi dışkı ile kirlenmiş
eller, çeşitli eşyalar ve oyuncaklarla
kişiden kişiye direkt ya da indirekt
temas ile de bulaşabilir
39
Korunma
1. Hijyen kurallarına uymak
El yıkamak
2. Aşı
İlk canlı oral aşı 1998
Rotatrix®: monovalan, 2004
RotaTeq®: pentavalan, 2006
40
NOROVİRUS
Norwalk virus insanlarda GE etkeni olarak
tanınan ilk virustur
Epidemik gastroenterit etkenidir
En çok kontamine su ve yiyecek kaynaklı
gastroenterite sebep olur
Caliciviridae ailesinde insanlarda gastroenterit
yapan iki genus
Norwalk virus-like viruslar (NLV): Norovirus
Sapporo-like viruslar (SLV): Sapovirus
41
Norovirus
Yaklaşık 27 nm büyüklüğünde
İkozahedral kapsidlidir
Pozitif polariteli, tek sarmallı RNA’ya sahiptir
Yüzeyinde 32 adet kupa (calix) şeklinde çöküntüler
bulunur
42
43
Patogenez
Noroviruslar son derece bulaşıcı
İnfeksiyonun bulaşması için
10-100 kadar az virus partikülü yeterli
Başlıca fekal-oral yolla bulaşır
Kontamine yiyecek ve su ile veya
kişiden kişiye direkt bulaşabilir
Yıllarca dondurulsa veya 60oC’de 30 dk
ısıtılsa bile infektif kalabilir
44
Kusmadan kaynaklanan aerosollerin
damlacık yoluyla oral mukozaya girmeleri
ve yutulmaları da diğer bir bulaş yoludur
Bulaş genellikle semptomların
belirmesiyle başlar
Hasta kişi, semptomlar iyileştikten sonra
2 gün süreyle infeksiyöz kalır
45
Norovirus spesifik antikor prevalansı
çocukluk çağında düşüktür,
adolesan dönemde hızla artar,
orta yaşta %50’ye ulaşır
46
Klinik belirtiler
Norovirus gastroenteriti genellikle
aniden başlar
Belirtiler kusma, bulantı, sulu diyare ve
abdominal kramptır
Bazı hastalarda sadece kusma
görülebilir
bu sebeple hastalığa önceleri ‘winter
vomiting disease’ (kış kusma hastalığı)
denmiştir
47
Başağrısı, miyaljiler ve abdominal ağrı
sıktır
Erişkinlerde diyare, çocuklarda kusma
daha yaygındır
Dışkıda kan veya lökosit bulunmaz
İnkübasyon peryodu genelde 24-48
saattir
Fakat belirtiler temastan 12 saat sonra
ortaya çıkabilir
48
Tanı
Tanı genellikle hastanın klinik tablosuna göre
yapılır
Bir GE salgınının norwalk virus kaynaklı olması
için CDC’nin epidemiyolojik kriterleri
Dışkı örneklerinin bakteri ve parazit için
negatif olması
Hastaların > %50 kusma olması
Hastalık süresi 12-60 saat ve inkübasyon
süresinin 24-48 saat olmasıdır
49
Viral RNA’nın tespiti için PCR,
Spesifik viral antijenler veya antikorların
tespiti için de ELISA testi yapılır
50
Epidemiyoloji
Norovirus bütün dünyada yaygın
Kışın belirgin bir pik yapmakla birlikte yıl
boyunca sık görülür
Rotavirus’tan sonra akut infantil GE’in
en önemli sebebi noroviruslardır
İnfantlarda ağır hastalıklara neden olmaz
Çocuklardan çok erişkinleri tutar
Norovirusun tek konağı insandır
51
Tedavi ve korunma
Norovirus infeksiyonunu önleyen aşı
yoktur
Salgınlar sanitasyon ve hijyen
standartlarının yükseltilmesi ile
önlenebilir
Spesifik antiviral tedavi yoktur
Tedavi semptomatiktir
52
Norovirus hastalığı sağlıklı kişilerde
genellikle kısadır
Sıvı ve elektrolit dengesi düzeltilmelidir
Oral rehidratasyon yeterlidir
53
Kaynaklar
1.http://www.virology.net/Big_Virology/B
VRNAbunya.html
2. Çevik MA. KLİMİK internet sayfası
3. Yarkın F. Gastroenterit etkeni viruslar.
Viroloji ed. Ustaçelebi S, Badur S,
Abacıoğlu H. 2006, s:233-262
54