OPTİK KUTU

advertisement
T.C.
TÜBİTAK – BİDEB
YİBO ÖĞRETMENLERİ (FEN VE TEKNOLOJİ-FİZİK, KİMYA, BİYOLOJİ-ve
MATEMATİK) PROJE DANIŞMANLIĞI EĞİTİM ÇALIŞTAYLARI
OPTİK KUTU
HAZIRLAYANLAR
Ahmet ARSLAN
Ömer Yılmaz TOKGÖZ
DANIŞMANLAR
Prof. Dr. Naci İNCİ
Prof. Dr. Bilal GÜNEŞ
Çalıştay 2009-1
TÜSSİDE –
1
OPTİK KUTU
Ahmet ARSLAN1, Ömer Yılmaz TOKGÖZ2
Cumhuriyet Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Dikmen/ SİNOP (fenci990@hotmail.com )
2
İMKB Yatılı İlköğretim Bölge Okulu Manavgat/ ANTALYA (yilmaz42070@hotmail.com )
1
Özet
Lazer ışığını sürekli olarak gözlemlenebilir kılarak ortam değişikliği olmadığında
doğrusal bir yol izlediğini gözlemleyebilmek ve ışığın farklı ortamlara geçerken
yansıyabileceğini ve ya kırılabileceğini ispatlayabilmek amacı ile yapılmış bir çalışmadır.
Eğer optik kutu içerisinde tek yoğunlukta bir ortam yaratılabilirse lazer ışığı lineer bir yol
izler. Eğer optik kutu içerisinde farklı yoğunluklarda ortamlar yaratabilirsek lazer ışığı ya
yansır ya da kırılır. Bu araştırma yapılırken cam ve ayna kullanılarak mümkün mertebe sıvı
sızdırmaz kapalı bir optik kutu tasarlanmış, tasarlanan bu optik kutu içersinde farklı ortamlar
yaratılarak optik kutu içerisine lazer ışığı yollanmış ve ışığın izlediği yollar gözlemlenerek
ışığın aynı ortamda lineer bir yol izlediği, yoğunluğu farklı olan ortamlara da geçerken
kırıldığı ya da yansıdığı gözlemlenmiştir.
Giriş
İlk tanımlarına baktığımız zaman optik görünebilir ışıkla ilgili olayları inceleyen
bilim dalına verilen addır. Ancak teknolojik gelişmeler sonucunda görülebilir ışığın gözdeki
optik sinirlerin uyarılabilmesi ile algılanabilen ışık olduğunun bunların dışında da
algılanamayan ışıklarında ( Kırmızı ve mor ötesi ışık vb) olduğu gerçeğine ulaşılmıştır. Sonuç
olarak elektromanyetik dalgaların bir ortamdaki tavrını ve cisimlerle olan etkileşimini
inceleyen bilim dalına optik denmesi oldukça gerçekçi ve kapsamlı bir tanım olacaktır.1
Beyaz ışık, ışık prizmasından geçirildiğinde spektrumlara ayrılarak kırmızı ışıktan mor
ışığa doğru farklı renklere ayrılır. Görünebilir ışık 380 nm ile 780 nm dalga boyları
arasındadır.2 Dolayısıyla ışıkla yapılan ilk deneyler ve gözlemler bu dalga boylarındaki ışıktır
ki bizler bu ışığa görülebilir ışık diyoruz.
Işık bir ortamda yayılırken bir dalga gibi davranır ancak bir madde ile karşılaştığında
bir tanecik gibi davranmaktadır. Geometrik optiğe göre ışığın önüne konulan bir engelin
boyutlarının dalga boyundan çok büyük olması durumunda ışığın doğrusal bir yol alacağı
kabul edilmektedir. Bunun sonucu olarak da ışık ışınlarla gösterilebilir.3
Bir ortamda ilerleyen bir ışık ışını, ikinci bir ortamın sınırına çarpınca, gelen ışının bir
kısmı, birinci ortama tekrar geri döner. Bu olaya yansıma denir. Bir yüzeye dik olarak çizilen
çizgiye normal adı verilir. Eğer pürüzsüz düz bir yüzeye bir ışın yollarsak ( gelen ışın) bu
ışın, ışını aynaya değdiği noktadaki normalle bir açı yapar. Bu açıya gelme açısı denir.
Aynaya yolladığımız ışın bu yüzeye çarpıp tekrar aynı düzleme geri döner. Bu ışına da
yansıyan ışın denir. Yansıyan ışın ile normal arasında bir açı oluşur. Bu açıya da yansıma
açısı denir. Bu durumda gelme açısı ile yansıma açıları bir birlerine eşit olacaktır. Ayrıca
gelen ışın, yansıyan ışın ve normal aynı düzlemde yer almaktadır. Bunu aşağıdaki şekilde
açıkça görebilmeniz mümkündür.
2
Işığın düz bir yüzeye çarpıp yansımasına düzgün yansıma, pürüzlü yüzeylere çarpıp
farklı doğrultularda yansımasına ise dağınık yansıma denir.
Işığın bir ortamdan diğerine geçerken bir kısmı yansır, bir kısmı ise doğrultu
değiştirerek yoluna devam eder. Işığın bir ortamdan diğerine geçerken doğrultu değiştirmesi
olayına kırılma denir. Gelen ışın, yansıyan ışın ve kırılan ışın her üçü de aynı düzlemdedir.
Işığın boşluktaki hızı 3x10 8 dir. Sudaki hızı 2,25x108 olarak ölçülür. Bir madde
içerisinde ışığın boşluktakine göre ne kadar yavaş ilerlediğini gösteren katsayıya kırıcılık
indisi denir. Kırıcılık indisi n ile ifade edilir. Bir ortamın kırıcılık indisi ışığın boşluktaki
hızının bulunduğu ortamda ölçülen hızına oranıdır. Kırıcılık indisi her ortamda farklıdır.
Örneğin, boşlukta kırıcılık indisi 1,0 dir, hava da 1,0003 dir, suda 1.333 dir, camda 1,5 ile 1,7
arasıdır (camın kalitesine göre), elmasta 2.419 dır, sıvı karbondioksitte 1.200 dir, buzda
ise1.309 dır.4 Işığın kırılması Willibrord Snell tarafından bulunan denklemlerle daha iyi
açıklanabilir. Örneğin elimizde iki faklı ortam bulunsun bu ortamlardan birincisinin kırıcılık
indisi n1, ışığın bu ortamdaki hızı v1, bu ortamdan gelen ışığın normalle yaptığı açı Q1, olsun.
İkinci ortamın ise kırıcılık indisi n2, ışığın bu ortamdaki hızı v2, bu ortamdaki ışının normalle
yaptığı açı ise Q2, olsun. Bu durumda kırıcılık indisi, ışığın hızı ve açılar arasında;
sinQ1/ sin Q2 = v1/v2 = n2/n1 şeklinde bir bağıntı olduğunu görürüz.
Bu bağıntıdan kırıcılık indisinin ışığın bulunduğu ortamda ölçülen hızı ile ters orantılı
olduğu sonucunu çıkartabiliriz.
3
Işık az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçtiğinde normale yaklaşarak kırılırken,
çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçtiğinde normalden uzaklaşarak kırılır.4
Işık kırılma indisi büyük bir ortamdan kırılma indisi küçük bir ortama geldiğinde
(örneğin sudan havaya) bir kısmı yansımaya uğrayarak birinci ortamda kalırken, bir kısmı da
kırılarak ikinci ortama geçerler. Fakat ışık öyle bir açıyla gelir ki iki ortamı ayıran sınır
üzerinde yol alır. Bu gelme açısına ışığın bu iki ortama ait sınır açısı denir. Sınır açısından
büyük bir açıyla gelen ışık diğer ortama geçemez. Bu olaya tam yansıma adı verilir.11
Bir ışık demetinin ilerleme yönünü değiştirmek için, prizma ve prizma içerisinde tam
yansımadan yararlanılabilir. Tam yansıma su-hava için uygulanırsa; suyun kırılma indisi 1,33
ise su-hava ara yüzeyi için sınır açısı 48,80 derece olur.
Eğer bir kişi suyun içinden yukarı doğru su yüzeyine 48.80 den daha küçük açı ile
bakarsa suyun dışını görür, sınır açısından baktığında su yüzeyini ancak görür, sınır açısından
daha büyük değerlerde ise su tabanından yansıyan ışınları görür.
Bir ışın demeti çok yoğun ortamdan daha az yoğun bir ortama geçerken gelme açısına
bağlı olarak yansıması ( tam yansıma) ya da kırılarak ortam dışına çıkması ( Bu istenmeyen
durumdur) mantığına dayanır. Sonuç itibariyle Fiber optik kablolar tam yansıma ve kırılma
kurallarına dayanır.
Yöntem
Amacımız lazer ışığının izlediği yolu sürekli izlenebilir kılarak ışık olaylarını
gözleyebilmekti. Bu nedenle 30 cm x 20 cm x 30 cm ebatlarında cam ve aynalardan oluşan,
havalandırma fanlı mümkün mertebe sıvı sızdırmaz şekildeki gibi bir optik kutu tasarlayarak,
yapıldı.
OPTİK KUTU
Tasarımda optik kutudaki motoru çalıştırarak motorun ön tarafına koyduğumuz
pudrayı havalandırarak lazer ışının izlenebileceği bir duman türübünü elde etmek hedeflendi.
Ancak tasarımda yeterli miktarda hava akımı elde edilemediğinden dolayı tasarıma saç
kurutma makinesi de eklemek zorunda kalındı. Optik kutuda deney ve gözlemleri yaparken
süreç fotoğraflarla belgeledi ve bu belgeler değerlendirme amacıyla kullandı. Yaptığımız
deney basamakları ve fotoğraflar aşağıda belirtilmiştir.
4
•
LAZER IŞIĞININ HAVADA İZLEDİĞİ YOL VE YANSIMA: Yapılan bu deneyde önce
optik kutunun motoru çalıştırılarak havada toz bulutu oluşması sağlandı ve aşağıdaki
görüntüleri elde edildi.
Şekil-1:
Lazer ışığının izlediği yol ve yansıma
Şekil-2:
Lazer ışığının izlediği yol ve yansıma
5
Şekil 3:
Lazer ışığının izlediği yol ve yansıma
Şekil-4:
•
Lazer ışığının izlediği yol ve yansıma
LAZER IŞIĞININ HAVADAN SUYA GEÇERKEN İZLEDİĞİ YOL VE KIRILMA:
Yapılan bu etkinlikte optik kutunun içersine musluk suyu konuldu ve motor çalıştırıldı.
Suyla kutu kapağı arasındaki hava pudra bulutuyla doldurmaya çalışıldı. Bu etkinliğin
sonucunda aşağıdaki görüntüler elde edildi.
Şekil- 5:Lazer ışığının havadan suya geçerken izlediği yol ve kırılma
6
Şekil- 6:Lazer ışığının havadan suya geçerken izlediği yol ve kırılma
Şekil- 7:Lazer ışığının havadan suya geçerken izlediği yol ve kırılma
7
Şekil- 8:Lazer ışığının havadan suya geçerken izlediği yol ve kırılma
•
LAZER IŞIĞININ ŞEKERLİ SUDA İZLEDİĞİ YOL VE KIRILMA:
Hazırlanan optik kutu sıvı sızdırdığından dolayı bu deney bir kadehle yapıldı. Bir
gün önceden kadehe şeker konuldu ve şekerin üzerine kadehin köşesinden su konularak
kadeh bir gece bekletildi. Daha sonra elde edilen bu düzeneğe lazer ışını yollandı ve
aşağıdaki gibi görüntüler elde edildi.
Şekil- 9:Bekletilmiş şekerli suda lazer ışığının izlediği yol
ŞEKERLİ SUDA LAZER IŞIĞININ İZLEDİĞİ YOL–2
8
Şekil- 10:Bekletilmiş şekerli suda lazer ışığının izlediği yol
Şekil- 11:Homojen şekerli suda lazer ışığının izlediği yol
Yukarıdaki deney fotoğrafında şekerli su konulan bardağın aynısına, içerisine
şeker konularak karıştırıldı ve deney tekrarladı. Deney sonunda ışığın izlediği yolda
her hangi bir bükülme görülmedi ki bu bardaktaki kavisin ışığın sıvı içinde izlediği
yolu etkilemediğini gösterdi.
•
LAZER IŞIĞI VE TAM YANSIMA: Bu deneyler pet şişe, misine ve su kullanarak
yapıldı. Altından delinen pet şişenin deliğinden misine geçirildi ve bu misine üzerinden su
akıtıldı ve bu esnada şişenin üzerinden lazer ışığı tutulduğunda aşağıdaki gibi görüntüler
elde edildi.
9
Şekil- 12: Tam Yansıma
10
Şekil- 13: Tam Yansıma
BULGULAR VE TARTIŞMA
Hazırlanan düzeneklerde yapılan deneyler sonucunda elde edilen gözlemler aşağıdaki
gibidir;
•
•
•
•
•
Işığın doğrusal bir yol izlediği ve düzgün bir yüzeyle karşılaşınca yansıdığı gözlemlendi.
Lazer ışığının havadan suya geçerken izlediği yolu değiştirdiği gözlemlendi.
Şekerli suda lazer ışığının izlediği yolun parabolik olduğu görüldü. Bunun nedeni
bardağın tabanındaki şekerin çözülerek taneciklerin yukarı çıkmasıdır. Bu olay sonucunda
tabandan yukarı gidildikçe yoğunluk miktarı azalmaktadır. Bu da bardağın tabanından
yukarıya doğru gidildikçe kırılma indisinin azalmasına neden olmaktadır. Lazer ışığı
sürekli olarak değişerek yoluna devam eder. Böylelikle parabolik bir yol elde edilmiş olur.
Tam yansıma deneylerinde lazer ışığının suyu takip ettiği gözlemlendi.
Yapılan literatür taramalarında ışığın incelediğimiz bu özelliklerinden yararlanılarak fiber
optik kabloların yapıldığı öğrenildi.
Sonuç
Elde ettiğimiz tüm bu gözlemler sonucunda ışık yoğunluğu sabit bir ortamda doğrusal
bir yol izler.Işık bir ortamdan diğerine geçerken ışığın bir kısmı doğrultu değiştirerek
kırılırken bir kısmına yüzeye çarpıp geri döner.
Teşekkür
Çalıştay koordinatörü Prof. Dr. Mehmet Ay’ a ve bize bu çalışmaları yapmak için
rehberlik eden danışmanlarımız Prof. Dr. Naci İNCİ, Prof. Dr. Bilal GÜNEŞ ve tüm
TÜSSİDE çalışanlarına teşekkür ederiz.
Kaynakça
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
http://www.forumfizik.com/forum-posts.asp?TID=18, Erişim Tarihi: 21.06.2009
http://www.frmtr.com Erişim Tarihi: 21.06.2009
http://www.optikmakine.net Erişim Tarihi: 21.06.2009
http://www.wikipedia.org/wiki/elektromanyetikdalga Erişim Tarihi: 21.06.2009
http://www.turkmekatronik.com Erişim Tarihi: 21.06.2009
http://www.meslekidersler.com Erişim Tarihi: 21.06.2009
http://www.sabanciüniv.edu-tgd-tr-eğitimprojeleri Erişim Tarihi: 21.06.2009
http://www.zamandayolculuk.com Erişim Tarihi: 21.06.2009
9. ISIĞIN KIRILMASI Hazırlayanlar: Enes Molu, Aslı Aladağ, Can Tunca,
Defne Ucer Saylan Sabancı Üniversitesi, Güz 2006
10. Işık, ışığın Kırılması, Işığın yansıması, dalga hareketleri
9 Eylül Üniv. Yüksek Lisans Tezi Serap KAYA 2002
11. http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C4%B1n%C4%B1r_a%C3%A7%C4%B1s%C4%B1
11
Download