DIŞ TİCARETİN TANIMI VE KAPSAMI Öğr.Gör.Neşe Cenkçi

DIŞ TİCARETİN TANIMI VE
KAPSAMI
Öğr.Gör.Neşe Cenkçi
DIŞ TİCARETİN TANIMI VE KAPSAMI
 Ülkeler arasında başlangıcından günümüze kadar
çok çeşitli ilişkiler süre gelmiş olup, bu ilişkiler
arasında en canlı ve kalıcı olanlarından birisi kendisini
mal alım ve satımı şeklinde gösteren ticari ilişkilerdir.
 Uluslararası taşımacılık, haberleşme, vb. alanlardaki
önemli gelişmeler dış ticareti, politik ve ekonomik
gelişmelerin aracılığı ile ekonomik ilişkiler haline
dönüştürmüştür.
DIŞ TİCARETİN TANIMI VE KAPSAMI
 Günümüzde ülkeler arasında iş gücü ve sermayenin
akışı, teknolojik transferler, bölgesel ekonomik
anlaşmalar ve topluluklar, uluslararası ekonomik
münasebetlerin birer sonucu olarak ortaya çıkmış
bulunmaktadır.
DIŞ TİCARETİN TANIMI VE KAPSAMI
 Dış ticaret ve ekonomik ilişkiler çoğu kez birbirine
karıştırılmakta veya eş anlamda kullanılmaktadır.
Ekonomik ilişkiler içinde yer alan dış ticaretin boyutunun
büyüklüğü nedeniyle genellikle dış ticaret denildiğinde bu
deyim; ekonomik ilişkileri çağrıştırmaktadır. Halbuki,
uluslararası ekonomik münasebetler çok boyutlu ilişkileri
içermektedir. Ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerin
gelişememesi ticari ilişkilerin devamlılık arz etmemesi
veya aksaması halinde dahi, ülkeler arasında ticari
ilişkilerin canlı tutulabilmesi her zaman mümkündür.
DIŞ TİCARET NEDİR?
 Dış ticaret, iki veya daha fazla ülke arasında yapılan bir alış
veriş olup, bu işlem özellikle mal alanında
gerçekleştirilmektedir. Ancak, ülkeler arasında hizmet alım
ve satımları ( taşımacılık , sigortacılık ,vb.) da olabilir.
 Tüm bu ilişkiler ülke sınırları ötesinde yapıldığında dış
ticaretten söz edilebilir.
 Gerek mal gerekse hizmetlerin ülke sınırları dışına satılması
(ihracat) veya diğer ülkelerden satın alınması (ithalat) dış
ticaretin konusudur.
 Uluslararası ticari ilişkiler sadece mal ve hizmet alım ve
satımı ile sınırlı olmayıp, ülkeler arasında iş gücü ve
sermaye hareketleri de dış ticarette önemli bir yere
sahiptir.
DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ
TEMEL NEDENLERİ
 Ülkelerin Kaynak Donanımlarının Farklılığı
 Ülkelerin Bazı Malların Üretiminde Uzmanlaşması
 İç ve Dış Fiyatlar Arasındaki Farklılık
DİĞER NEDENLER





İhtiyaç Fazlası Ürünlerin Değerlendirilmesi
Yatırım Mallarının Temininde Kolaylık
Sermaye Birikiminin Sağlanması
Farklılaştırılmış Mallar
Yeni İş Sahalarının Açılması
DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ
 Günümüzde dünya yüzündeki ülkelerin sayısı iyi yüze
ulaşmış olup, bu ülkelerin birçoğu birbiriyle siyasi ve
ekonomik alanda ilişkilerini yoğunlaştırmış, ekonomik
entegrasyonlara girişmiş bulunmaktadırlar.
 Uluslararası ticari ilişkilerin çok eskilere kadar indiği, ilk
insan topluluklarında ihtiyaçların sınırlı olduğu, insanların
buldukları ile yetindikleri, eski cemiyetlerde iş bölümü ve
farklılaşmanın bugünkü anlamda gelişmediği
bilinmektedir.
 Topluluklar büyüyüp gelişmeye başladıkça ihtiyaçlarda da
artışların oluşu sonucu topluluklar yavaş yavaş dışarıya
açılmaya başlamışlardır.
 Dünyanın farklı iklim, toprak ve insan yapısına sahip oluşu
dünyanın farklı bölgelerinde farklı ürünlerin ortaya
çıkışına neden olmuş, ülkeler çeşitli faaliyet alanlarında
uzmanlaşmışlar ve dünyanın farklı yerlerinde değişik
ekonomik yapıya sahip topluluklar yaşamaya başlamış ve
mal alış-verişi yanı sıra ülkeler arası teknoloji ve kültür
alış-verişi de yapılmış, böylece ülkelerin zenginlikleri dış
ticaret yoluyla tüm insanların istifadesine sunulmuştur.
DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ
 Dış ticaret teorileri; temelde ülkelerin tükettikleri veya girdi
olarak kullandıkları malların tamamının kendileri tarafından
üretilemeyeceği varsayımından hareket ederler. Ülkelerin,
faktör donanımları açısından farklılıklar göstermeleri
nedeniyle, ihtiyaç duydukları malların tamamını üretmeleri
söz konusu değildir. Bu durumda, iki çıkış yolu mevcuttur.
 Bunlardan ilki, bu kabil malların tüketimini engellemek,
ikincisi ise bu kabil malları diğer ülkelerden satın almaktır. Bir
ülkenin ihtiyaç duyması ve tüm olanaklarını kullanması
halinde ihtiyaç duyduğu bir malı üretebilmesinin mümkün
olmasına rağmen, bu girişimin ekonomik olmayacağı
aşikârdır. Dolayısıyla, bu kabil bir malın kaynak donanımları
ve uzmanlaşma nedeniyle daha kaliteli ve en önemlisi daha
ucuza üretilebilen bir ülkeden temin edilmesi, her iki ülkenin
de yararına olacaktır.
 Ülkelerin birbiriyle ticaret yapmalarının başlıca nedenleri
ülkelerin üretimlerinin kendilerine yeterli olmaması ve bazı
malların sadece ülkelerde üretilmesi yanı sıra iç ve dış
fiyatlardaki farklılıktır.
DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ
1- TEMEL NEDENLER
2- DİĞER NEDENLER
1- TEMEL NEDENLER
a) Ülkelerin Kaynak Donanımlarının
Farklılığı
 Uluslararası ticaretin birinci nedeni ülkelerin kaynak donanımı ile
ilgilidir. Ülkelerin kendilerine yeterli üretimi yapamamasının başlıca
nedeni coğrafî koşullar itibariyle doğal kaynakların dağılımındaki
dengesizliktir.
Bazı ürünler iklim şartları nedeniyle bazı ülkelerde yetiştirebildiği gibi,
bazı maden rezervleri de bazı ülkelerde mevcuttur. Doğal kaynakların
dengesiz dağılımı ülkeler arasındaki ticaretin geleneksel nedenini
oluşturur. Örneğin: devamlı soğuk iklim koşulları süregelen bir ülkenin
narenciye üretimi konusunda ısrarlı olması anlamsız olduğu kadar, böyle
bir ülkede narenciye üretimi için çok fazla kaynak ayrılması, bir anlamda
çok daha verimli alanlarda kullanılabilecek kaynakların
israfı
anlamındadır.
Dış ticaret yapmayıp her malı kendi üretmek gibi bir anlayışın savunulması
mümkün değildir. Herhangi bir malın üretiminde mukayeseli avantajın
olmaması halinde o malda avantaja sahip olanlarla ticaret yapmak ve
ülkede üretimi avantajlı olan mallarla bu malları değiştirmek her iki taraf
b)Ülkelerin Bazı Malların Üretiminde
Uzmanlaşması
Bazı
ülkelerin
kendilerine
yetecek
düzeyde
üretim
gerçekleştirememelerinin nedeni gelişmişlik seviyesine erişememeleri ve
üretim teknolojilerinin farklılığıdır. Nitekim, bir çok ülke (bilhassa
gelişmekte olan ülkeler) mal üretimi konusunda yeterli teknolojik bilgiye
ve sermaye birikimine sahip olmamaları nedeniyle üretemedikleri malları
ithal etmek zorundadırlar. Öte yandan, gelişmiş teknolojik bilgi ve
sermaye birikimine sahip ülkeler ise, ihtiyaç duydukları ham maddeleri,
özellikle gelişmekte olan ülkelerden satın almak durumundadırlar.
Ülkelerin belli malların üretiminde uzmanlaşması bu malların
kalitelerinin iyi, aynı zamanda fiyatlarının avantajlı olması sonucunu
ortaya çıkarmaktadır. Örneğin: bazı ülkelerin ürettiği saatler diğer
ülkelerinkinden daha kaliteli ve ucuzdur. Bir yandan farklı kalite, model ve
nitelikli mal ihtiyacı, diğer yandan bazı malları üretmektense, daha ucuza
satın almanın rasyonel bir davranış olması, uluslararası ticaretin diğer
önemli bir nedenini oluşturmaktadır.
c) İç ve Dış Fiyatlar Arasındaki
Farklılık
Dış ticareti lüzumlu kılan bir diğer neden ise malların iç ve dış fiyatları arasındaki
farklılıktır. Eğer, nakliye giderlerini eklediğimizde (A) ülkesindeki bir malın fiyatı, (B)
ülkesinde üretilen bir malın fiyatından düşükse, bu durumda dış ticaret (B) ülkesi için gerekli
hale gelecektir. Söz konusu malın ithalatının yapılması halinde, (B) ülkesindeki tüketiciler bu
malı düşük fiyatla satın alabileceklerdir.
İlk bakışta, bu durum (B) ülkesindeki üreticilerin zararına görünse de üreticilerin kaynak
donanımları paralelindeki faaliyetlerini, fiyat ve maliyet açısından daha elverişli bir malın
üretimine yöneltmeleri ve fiyat ve maliyet açısından daha elverişli bir malın üretimine
yöneltmeleri ve ihracat yapabilmeleri mümkün olabilecektir. Zira, uzmanlaşılan bir malın bu
kez, (A) ülkesindeki tüketiciler için avantajlı hale gelmesi temin edilecektir.
Özetle; dış ticaret, olanak verildiği sürece her iki ülke (A ve B) bu ticaretten kârlı çıkacaktır.
Aynı zamanda, her iki ülke uzmanlaşmadan doğan ölçek ekonomiler nedeniyle, daha az
kalem mal üretirken bu kalemlere daha fazla kaynak ayırabilecek ve maliyetlerin düşmesi
sağlanarak fiyat avantajları ortaya çıkacaktır. Aynı bir malın farklı ülkelerde değişik fiyatlara
mal olmasının nedeni, doğal kaynakların fazlalığı veya kıtlığından teknolojik düzey ve emek
maliyetlerinin farklılığından kaynaklanmaktadır.
2- DIŞ TİCARETİN DİĞER
NEDENLERİ
a) İhtiyaç Fazlası Ürünlerin
Değerlendirilmesi
 Üretim teknolojisindeki gelişmeler eskisine kıyasla daha fazla
ürün elde edilmesine olanak sağlamıştır. İhtiyaç fazlası ürünler
eğer ihraç edilmez ise bu ürünlerin bir değeri kalmaz.
 İhraç edilen ürünler ülke için yeni bir gelir ( döviz ) kaynağı
oluşturur ve ülkeye yeni imkanlar sağlar. Ayrıca, dış ticari ilişkiler
aracılığıyla dış ülkelerde geniş bir pazar kazanılır. Geniş bir Pazar
dar bir pazara kıyasla daha fazla avantajlı olup, üretim fazlasının
kolayca satılabilmesi, bu kabil ürünlerin üretiminin devam
ettirilmesi ve döviz girdilerinin arttırılması sağlanır.
b) Yatırım Mallarının Temininde
Kolaylık
 Günümüzde dış ticareti zorunlu kılan en önemli
faktörlerden birisi de ihracat yoluyla döviz
girdilerinin arttırılması, bu suretle, üretimde ihtiyaç
duyulan yatırım malları ve teknoloji ithalinin bu döviz
girdileri ile temininin mümkün olmasıdır.
c) Sermaye Birikiminin Sağlanması
 Bir ülkenin zenginlik ve gelişmişlik ölçülerinden birisi
de o ülkenin ürettiği ve ihraç ettiği mal ve
hizmetlerdir. Bir ülkenin, gelişebilmesi ve
sanayileşebilmesi için sermaye birikimine ihtiyacı
vardır ve ihracat bu birikimi sağlayan kaynakların
başında yer alır.
d) Farklılaştırılmış Mallar
 Günümüz insanı farklı zevklere ve değişik
tercihlere sahiptir. Bu nedenle, aynı cins bir
malın farklı teknoloji, desen, biçim ve renkte
üretilmiş olması da, tüketicilerin tercihleri
sebebiyle dış ticarete neden olmaktır.
d) Yeni İş Sahalarının Açılması
 Dış ticaret faaliyetleri, tüm ülkelerde, uluslar arası
taşımacılık, depolama, gümrük hizmetleri, sigortacılık gibi
birçok yeni iş kolunun oluşmasına arası ve yardımcı
olmaktır.