Verginin Yansıması

Verginin Yansıması
Tanım
 Vergi, her zaman konulduğu yerde, kanun
koyucunun mükellef olarak belirttiği kişiler
üzerinde kalmayabilmekte, vergiyi ödeyen kişi
onu başkalarına devredebilmektedir. Bu durumda
vergi, bir mükelleften alındığı halde başka birisi
tarafından ödenmiş olmaktadır. Herhangi bir ürün
üzerinden üreticisi tarafından ödenmiş olan vergi
ürünün fiyatının yükseltilmesi suretiyle onu
tüketenlere devrolunmakta, tüketici yüksek fiyat
içerisinde vergiyi ödemiş olmaktadır.
Yansıma Şekilleri
 İleriye Doğru – Geriye Doğru Yansıma
 Verginin yüksek fiyat içerisinde tüketicilere transferine
“ileriye doğru” yansıma; verginin üretim faktörlerine
doğru transferine ise “geriye doğru” yansıma
denilmektedir.
 Kanuni – Fiili Yansıma
 Yasa koyucu, vergilerle ilgili yasal düzenlemeleri
yaparken verginin mükellefi tarafından başkalarına
aktarılmasını uygun görebilir. Örneğin KDV ve BSMV
gibi.
 Ekonomik
işlemlerden
yararlanmak
suretiyle
mükellefin vergi yükünü yasa koyucunun amaçlamış
olmamasına rağmen başka kişilere devretmesine fiili
yansıma denilmektedir. Örneğin bina sahibinin kirayı
artırmak suretiyle vergiyi kiracıya ödetmesi gibi.
 Sınırlı – Sınırsız Yansıma
 Sınırlı yansıma, yansımanın belirli bir yönde
olacağını ve belirli iktisadi unsurlar ya da
kişiler üzerinde toplanacağını, yansıma
sonucu
verginin
sonsuza
kadar
yayılmasından söz edilemeyeceğini ifade
etmektedir.
 Mansfield, Hamilton, Verri, Canard, Thiers gibi
bazı yazarlar ve teorisyenler ise; yansımanın
sınırsız olacağını, sırttan sırta yüklenmek,
trasnsfer edilmek suretiyle vergi yükünün tüm
topluma yayılacağını ve hissedilmeyecek hale
geleceğini savunmuşlardır.
 Mutlak Yansıma – Diferansiyel Yansıma
 Mutlak yansıma, belirli bir vergideki artışın
gelir dağılımı üzerindeki etkisini ifade
etmektedir. Devlet harcamalarında ve diğer
vergilerde herhangi bir değişiklik olmadığı
durumda, bir vergide yapılan değişikliğin veya
özel bir vergi uygulamasının yarattığı etkilerin
dağılımını inceleyen yansıma şeklidir.
 Diferansiyel yansıma, kamu harcamaları sabit
varsayıldığında belirli bir vergi ile diğer bir
verginin
değiştirilmesi
halinde,
gelir
dağılımında meydana gelen değişmedir.
DEVLET BÜTÇESİ
BÜTÇE TÜRLERİ
 Klasik Bütçe; hangi kuruluşlarınhangi harcama
kalemlerine ne miktar ödenek verileceği tespit
edilerek ve ödenekler parlamento onayından
geçirilmek suretiyle bütçeler oluşturulur.
 Torba Bütçe; klasik bütçe sisteminde harcama
kalemlerine ayrı ayrı ödenek verildiği halde,
torba bütçe sisteminde ayrıntıya inmeden
ödenekler toplu olarak verilir. Bu bakımdan torba
bütçelerde harcamacı kuruluşlara verilen
ödeneklerde harcama yerleri bakımından
herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.
Bütçe Türleri (Devam)
 Klasik
bütçe
sisteminde
her
yıl
gerçekleştirilen
artışlar,
uygulamada
genellikle bir önceki yıl verilmiş olan
ödeneklerin belirli yüzdeler şeklinde
artırılması şeklinde olmaktadır. Sıfır tabanlı
bütçe sisteminde, kurum bütçelerinin
önceki yıl bütçeleriile ilişkileri tamamen
kesilir.
Bütçe Türleri (Devam)
 Plan-Program-Bütçe
Sistemi;
çeşitli
aşamalardan oluşmaktadır. İlki sistemin
planlamaya dayanarak oluşturulmasıdır;
ikinci
aşama
programların
gerçekleştirilmesidir. Son aşama kamu
hizmetlerini
fonksiyonel
olarak
sınıflandırmadır. Bütçenin daha önce
hazırlanan
plan
ve
programlar
doğrultusunda hazırlanması gerekir.
Bütçe Türleri (Devam)
 Plan ve programların yaşama geçme süresinin
bir yıldan daha uzun bir süreyi kapsaması
nedeniyle bütçeler yıllık yapılsa dahi, yapılan
hizmetin
toplam
maliyeti
ile
ülkeye
sağlayabileceği
sosyal
yararın
birlikte
değerlendirilmesidir.
 Performans Esaslı Bütçeleme; üç aşamadan
oluşmaktadır. Birincisi bütçelerin yapılacak işlere
göre sınıflandırılmasıdır. Bu sınıflandırma
sırasında hangi işlerin yapılacağının tespiti
önemlidir. İkinci aşama tespit edilen işlerin
maliyetlerinin hesaplanmasıdır. Üçüncü ve son
aşamada elde edilen çıktı ve sonuçların
ölçülmesi, başarı ya da başarısızlıkların tespit
edilmesidir.
Bütçe Türleri (Devam)
 Dünya uygulamalarında karşımıza çıkan
modelleri aşağıdaki gibi sıralamak
mümkündür;
 Stratejik plan ile bütünleştirilmiş performans
bütçe sistemi,
 Performans sözleşmesine dayalı modeller,
 Bütçe formatına (kanun yapısına)
dönüştürülmüş performans bütçe modeli.
Bütçeleme İlkeleri
 Genellik İlkesi; bütün gelir ve giderlerin
bütçede yer alması, bütün kamu
gelirlerinin
bütün
kamu
giderlerinin
karşılığı olarak kabul edilmesidir.
 Safi usul
 Gayrisafi Usul
 Adem-i Tahsis ilkesi (Hazine Birliği İlkesi);
devletin belirli gelirlerinin belirli giderlere
ayrılamamasına denilmektedir.
Bütçe İlkeleri (Devam)
 Birlik ilkesi; tüm gelir ve giderlerinin tek bir
bütçede gösterilmesini öngörür.
 Ön İzin İlkesi; mali yıla girmeden önce
bütçenin onaylanmış ve kanunlaşmış
olmasını öngörmektedir (izin ve yetki
verilmesi).
 Yıllık Olma İlkesi; bütçe hemen her ülkede
bir yıl için geçerlidir.
Bütçe İlkeleri (Devam)
 Açıklık ve Alenilik İlkeleri; açıklık ilkesine
göre bütçe herkes tarafından anlaşılabilir
olmalı; alenilik ilkesi ise, bütçe ile ilgili tüm
işlem ve uygulamaların, herkesin gözü
önünde
herhangi
bir
gizlenmeye
başvurulmaksızın
gerçekleştirilmesini
öngörmektedir.
 Doğruluk ve Samimilik İlkesi; bütçe
öngörüleri elden geldiği ölçüde gerçek
durumu yansıtmalı ve mevcut koşulları
içtenlikle ortaya koymalıdır.
Bütçe İlkeleri (Devam)
 Samimilik
ilkesi,
bütçe
uygulaması
sonunda gerçekleşen gelir ve giderlerin
bütçe tahminleriyle tutarlı bir biçimde mali
yılın
ekonomik
koşullarına
göre
uygunluğunu ifade etmektedir.
Türkiye’de Kamu Mali Yönetimi
 Kamu
yönetimi reformunun mali ayağını
oluşturan 5018 sayılı Kanun 10 Aralık 2003
tarihinde TBMM’ce kabul edilmiştir.
 Kanun kamu mali yönetimini, “Kamu
kaynaklarının tanımlanmış standartlara uygun
olarak etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını
sağlayacak yasal ve yönetsel sistem ve süreçler
olarak tanımlamaktadır.
 Kanun uyarıca genel bütçeli idareler, özel bütçeli
idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurum
bütçelerinden oluşmaktadır.
5018 Sayılı Kanun ile Getirilen
Yenilikler
 Bütçe türleri, uluslararası standartlarda
benimsenen biçimde yeniden tanımlanmış
ve sınıflandırılmıştır.
 Bütçelerin kapsamı genişletilmiş döner
sermayeli işletmeler ile fonlar ilgili oldukları
idare
bütçelerinin
içine
alınması
sağlanmıştır.
 İdarelerin tüm gelir ve giderleri bütçelerde
yer alması sağlanmıştır.
5018 Sayılı Kanun ile Getirilen
Yenilikler
 Stratejik
planlama ve performans esaslı
bütçeleme, yeni sistemin temel ayakları
olmuştur.
 Harcama öncesi kontrol yapma ve harcama
sonrası iç denetimi gerçekleştirme görevleriilgili
kamu idarelerine devredilmiştir.
 Mahalli idareler ile sosyal güvenlik kurumlarının
bütçe büyüklükleri TBMM bilgisine sunulması
sağlanmıştır.
5018 Sayılı Kanun ile Getirilen
Yenilikler
 Vergi muafiyeti, istisna ve indirimleri ile
benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen
kamu gelirleri cetveli bütçe kanunlarına
eklenmesi sağlanmıştır.
BÜTÇENİN
HAZIRLANMASI
Bütçe Tahmin ve
Gerçekleşmeleri
1999
2000
Bütçe
Tahmini
2001
Bütçe
Gerç.
Tahmini
2002
Bütçe
Gerç.
Tahmini
2003
Bütçe
Gerç.
Tahmini
Bütçe
Gerç.
Tahmini
Gerç.
27.143.467
28.084.685
46.713.341
46.705.028
48.360.006
80.579.065
98.131.000
115.682.350
146.996.389
140.454.842
7.952.784
9.172.790
13.040.209
13.613.937
16.049.781
20.448.022
28.783.230
31.107.959
37.139.699
38.513.866
5.603.000
6.911.927
9.200.000
9.978.784
11.300.000
15.211.894
21.000.000
23.089.184
27.986.669
30.209.473
2.349.784
2.260.863
3.840.209
3.635.153
4.749.781
5.236.128
7.783.230
8.018.775
9.153.030
8.304.393
1.340.593
1.544.427
2.351.784
2.475.116
3.469.629
4.149.580
5.735.940
6.891.836
8.950.125
7.179.667
17.850.090
17.367.468
31.321.348
30.615.975
28.840.596
55.981.463
63.611.830
77.682.555
100.906.565
94.761.309
10.300.000
10.720.840
21.132.975
20.439.862
16.677.400
41.062.226
42.795.000
51.870.659
65.450.000
58.609.163
9.500.000
9.824.622
19.802.975
18.791.862
14.297.400
37.494.301
36.900.000
46.807.038
58.050.000
52.718.886
800.000
896.218
1.330.000
1.648.000
2.380.000
3.567.925
5.895.000
5.063.621
7.400.000
5.890.277
386.100
416.800
594.600
885.908
847.100
1.107.081
1.655.000
2.170.000
1.881.000
1.881.000
193.050
176.442
198.200
248.200
187.150
513.150
40.000
25.000
60.000
40.000
891.000
1.159.991
966.225
1.632.049
1.300.200
2.918.206
3.400.000
5.665.750
6.762.000
8.335.922
2.350.000
2.750.000
3.468.500
3.321.098
4.335.000
5.112.000
7.930.000
11.205.000
14.923.000
15.922.000
970.000
1.035.000
1.620.285
1.775.000
2.250.000
2.625.000
4.000.000
4.822.000
5.890.000
6.145.000
793000
1.105.000
822.530
400.000
430.000
730.000
1.670.000
3.180.000
4.589.000
4.505.000
587000
610.000
1.025.685
1.050.685
1.380.000
1.437.000
1.740.000
2.943.000
4.094.000
4.922.000
95.413
275.000
320.000
520.000
260.000
350.000
350.000
0
845460
985.797
1.377.490
1.995.073
911.100
1.480.497
300.000
234.000
280.000
280.000
2.884.480
1.157.598
3.583.358
2.093.785
4.582.646
3.788.303
7.491.830
6.512.146
11.550.565
9.693.224
BÜTÇENİN HAZIRLANMASI
 Bütçenin Hazırlanma Esasları
 Bakanlar Kurulu Mayıs ayının sonuna kadar
toplanarak makro politikaları, ilkeleri, hedef ve
gösterge
niteliğindeki
temel
ekonomik
büyüklükleri kapsayacak orta vadeli programı
onaylaması ile başlar. Orta vadeli program,
kalkınma planları ve hükümetlerin öncelikleri
ile uyumlu olmak zorundadır. Orta vadeli
program DPT hazırlanır ve Bakanlar
Kurulu’nun onayı ile resmi gazetede
yayımlanır. Orta vadeli planın süresi kanunda
belirtilmemekle birlikte 3 ilâ 5 yıldır.
 İkinci önemli belge orta vadeli mali plândır.
Orta vadeli mali plân orta vadeli program ile
uyumlu olmalıdır. Söz konusu plân 3 yıl süre
için Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanıp
YPK’nca Haziran ayının 15’ine kadar karara
bağlanıp Resmî Gazetede yayımlanır. Orta
vadeli mali plân gelecek üç yıla ilişkin gelir ve
gider tahminlerini içerir. Malî plân hedef bütçe
dengesini ve açık varsa bunun ne şekilde
finanse edileceğini, fazla varsa bunun ne
şekilde kullanılacağını belirtir.
 Orta vadeli mali plânın en önemli unsurlarından
birisi kamu idarelerinin ödenek taleplerine bir üst
sınır getirilmesidir.
Gider Bütçesinin Hazırlanması
 Gider Bütçesinin hazırlanması ile ilgili genel ilke
ve standartlar Bütçe Çağrısı ve Yatırım
Genelgesi ile belirlenmektedir. Bütçe Çağrısı
Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanır ve
Başbakan
tarafından
onaylanır.
Yatırım
genelgesi de yatırım programının hazırlanması
ile ilgili genel esasları belirlemekte ve DPT
tarafından hazırlanır. Bu belgeler en geç Haziran
ayının sonuna kadar Resmî Gazetede
yayımlanır. Kamu idarelerince hazırlanan gider
bütçeleri Temmuz ayının sonuna kadar Maliye
Bakanlığına; Yatırım bütçeleri ilgili esaslar
çerçevesinde yine Temmuz ayının sonuna kadar
DPT gönderilir.
Gider Bütçesinin Hazırlanması
 Düzenleyici ve denetleyici kuruluşların yatırım
harcaması niteliğindeki harcamalarının bilgi için
ilgili yatırım programlarında yer verilmesi
öngörülmüş DPT belirleyici rolünün olmadığı
ifade edilmiştir.
 Sosyal Güvenlik Kurumları ile mahalli idarelerin
yatırım harcamalarında DPT belirleyici rol
oynamaktadır.
 Kamu yatırım projelerinin gerçekleşme ve
uygulama sonuçları, ilgili kamu idaresi
tarafından izleyen yılın Mart ayı sonuna kadar
bir rapor halinde Sayıştay Başkanlığı’na, Maliye
Bakanlığı’na ve DPT Müsteşarlığı’na
gönderilmektedir.
Gider Bütçesinin Hazırlanması
 Kamu idarelerinin yetkilileriyle Ağustos
ayının ikinci yarısından itibaren bütçenin
TBMM sunulmasına kadar geçen süre
içinde görüşmeler yapılır.
 İdarelerle ayrı ayrı yapılan görüşmelerde,
teklifler ayrıntılı olarak irdelenir, açıklığa
kavuşturulması gerekli hususlar idarelerin
temsilcileri ile tartışılır ve ödenek tahsis
edilecek faaliyet ve projeler en etkin
kaynak kullanımı sağlayacak şekilde
belirlenir.
Gider Bütçesinin Hazırlanması
 Düzenleyici ve denetleyici kurumlar, stratejik
plân ve programları hedefleri doğrultusunda
hazırlayacakları bütçelerinin Eylül ayı sonuna
kadar doğrudan TBMM; bir örneğini de Maliye
Bakanlığı’na gönderirler.
 Makro göstergeler ve bütçe büyüklüklerinin en
geç Ekim ayının ilk haftası içinde YPK’nda
görüşülmesinden sonra son şekli verilen ve
Maliye Bakanlığı tarafından konsolide edilen
bütçe mali yılbaşından en az 75 gün önce
Bakanlar Kurulu tarafından TBMM’ne gönderilir.
Gelir Bütçesinin Hazırlanması
 Gelir Bütçesini hazırlama yetkisi Maliye
Bakanlığı’na verilmiştir. Her yılın Ekim
ayının 17’sine kadar bağlanmış
olmaktadır.
 Gelir Bütçesinin Hazırlanmasında 3 temel
yaklaşım bulunmaktadır:
 Bir Önceki Yıl Artış Usulü
 Ortalama Artış Usulü (Geçmiş 3-5 yılın
ortalamasına göre artışın yapılması)
 Doğrudan Doğruya Takdir Usulü
Bütçe Kanun Tasarısının
Görüşülmesi
 Mali yıl başından 75 gün önce (17 Ekim)
TBMM sunulan kanun tasarısı Plân ve
Bütçe Komisyonuna sevk edilir (Anayasa
madde 162).
 Kırk üyeden oluşan Plân ve Bütçe
Komisyonu’nda Bütçe ve ekleri görüşülür.
Elli beş gün içinde görüşülüp oylanmak
zorundadır. Tasarıya muhalefet edenler
komisyon raporunda muhalefet nedenlerini
belirtmek zorundadırlar. Komisyonun bütçe
tasarısı üzerinde her türlü değişikliği
Genel Kurulda Görüşülmesi
 Anayasa’nın 162 maddesi uyarınca 55 gün
içinde karara bağlana bütçe mali yıl başına
kadar TBMM genel kurulunda görüşülüp
karara bağlanmak zorundadır.
 Bölümler ve değişiklik önergeleri görüşme
yapılmaksızın okunup oya sunulur. Üyeler
gider artırıcı ve gelir azaltıcı öneride
bulunamazlar. Genel Kurul bütçeleri,
daireler ve bölümler itibariyle ayrı ayrı
görüşür ve oylar.