canlılar ve enerji ilişkileri

CANLILAR VE ENERJİ İLİŞKİLERİ
8.SINIF
5.ÜNİTE
KONU
NO: 18
* BESİN ZİNCİRİ VE ENERJİ İLİŞKİLERİ *
Canlılar beslenme şekillerine göre 3 gruba ayrılırlar.
CANLILAR
Üreticiler
Tüketiciler
Ayrıştırıcılar
(Çürükçüller)
1. Üreticiler
Güneş ışığını doğrudan kullanabilen, fotosentez yolu ile kendi
besinini kendi üreten canlılara üretici canlılar adı verilir. Üretici
canlılara; yeşil bitkiler, bazı bakteriler ve algler örnek olarak
verilebilir.
2. Tüketiciler
Kendi besinini kendisi üretemeyen, dışarıdan hazır olarak alan
canlılara tüketici canlılar denir. Tüketiciler; otçullar (otoburlar),
etçiller (etoburlar) ve hepçiller (hem etçil hem otçullar) olmak
üzere 3 gruba ayrılırlar. Otçullara; inek, koyun, keçi, etçillere; aslan,
köpek, kurt, hepçillere ise insan, ayı gibi canlılar örnek olarak
verilebilir.
3. Ayrıştırıcılar (Çürükçüller)
Ölmüş bitki ve hayvan atıklarını parçalayarak, toprağa karışmasını
sağlayan canlılara çürükçül canlılar adı verilir. Mantarlar ve bazı
bakteriler ayrıştırıcılara örnek olarak verilebilirler.
BESİN PİRAMİDİ, BESİN ZİNCİRİ VE BESİN AĞI
Canlıların bir kısmı kendi besinini kendisi üretirken, bir kısmı
dışarıdan besin alarak enerji ihtiyacını karşılar.
Hepçiller
Etçiller
Otçullar
Ayrıştırıcı canlılar, besin
piramidinin her
basamağında yer alırlar.
Üreticiler
Canlılar arasındaki bu besin ve enerji akışını gösteren şemaya besin
piramidi adı verilir. Besin piramidinde aşağıdan yukarıya doğru
çıkıldıkça canlıların vücut büyüklükleri ve enerji kaybı artarken,
aktarılan enerji, birey sayısı, biokütle azalır.
www.fensepeti.com
Canlılar yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç
duyarlar. Evrendeki en büyük enerji kaynağı güneştir. Bazı canlılar
güneş enerjisini fotosentez adı verilen olayla enerjiye
dönüştürürler. Canlılar, yaşamsal faaliyetleri için bu dönüştürülen
enerjiyi besinler yoluyla vücutlarına alırlar. Vücuda alınan bu
besinlerin bir kısmı kullanılırken bir kısmı da depo edilir. Depo
edilen bu enerji besin zinciri yoluyla diğer canlılara aktarılır.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
BESİN ZİNCİRİ VE ENERJİ AKIŞI
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Bu konu anlatımı seti Metin GÖKTÜRK tarafından hazırlanmıştır. Konu anlatım seti ve diğer setler için www.fensepeti.com sitesini ziyaret edebilirsiniz. 2017 ©
Besin piramidinin en alt basamağında yer alan üretici canlılardan
otçullar, otçullardan etçiller, etçillerden de hepçiler beslenirler. Bu
durum birbirini takip eden zincir halkalarına benzediğinden besin
zinciri adını alır. Bir besin zincirinin ilk basamağında üreticiler yer
alır. İlk basamağında üretici canlılar bulunmayan yapılar besin
zinciri olarak kabul edilmezler.
1. Ot
2. Çekirge
5. Ayrıştırıcı
canlılar
3. Yılan
4. Şahin
Besin Zinciri Örneği
Bir besin zincirinde herhangi bir canlının sayısında değişim
olduğunda, besin zincirindeki tüm canlılar bu değişimden etkilenir.
Örneğin, yukarıdaki besin zincirinde yılanların artmasıyla şahin
sayısı artacak, çekirge sayısı azalacaktır. Ayrıca yaşamı sona eren
tüm canlılar besin zincirinin her aşamasında bulunan ayrıştırıcılar
tarafından parçalanır.
Doğadaki bazı canlılar birçok canlı türü ile beslenebilmektedir.
Yukarıdaki şekil incelendiğinde, birçok besin zincirinin yer aldığı
görülecektir. Bu şekilde birden çok besin zincirinin iç içe bulunması
durumuna besin ağı denir.
Fotosentez olayının gerçekleşebilmesi için, karbondioksit ve su ile
birlikte ışık ve belli bir miktar sıcaklığa da ihtiyaç vardır. Bu
yapılardan bir tanesinin bile olmaması fotosentez olayının
gerçekleşmemesine sebep olur. Örneğin, ışığın olmadığı karanlık bir
ortamda fotosentez olayı gerçekleşmez.
NOT: Fotosentez olayı sadece güneş ışığında gerçekleşmez.
Herhangi bir ışık kaynağı da fotosentezin gerçekleşebilmesi için
yeterlidir.
Fotosentez olayı her zaman aynı hızla gerçekleşmez. Fotosentezin
hızını etkileyen bazı faktörler vardır. Bunlar;

Sıcaklık

Işık şiddeti

Işığın rengi (kırmızı ve mor ışıkta en yüksek, yeşil ışıkta en
düşük)

Su miktarı

Karbondioksit miktarı

Bitkinin yeşil kısmının genişliği (Örneğin yaprağının)

Klorofil sayısı ya da miktarı
SOLUNUM
Canlıların besin maddelerini parçalayarak enerji elde etmesi olayına
solunum adı verilir. Solunum olayı ile birlikte canlıların vücutlarına
aldıkları besinler, hayatlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan
enerjiye dönüştürülür.
NOT: Canlılar yaşamları boyunca sürekli enerjiye ihtiyaç
duydukları için solunum olayı gece ve gündüz sürekli gerçekleşir.
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Fotosentez ile bitkiler kendi besinlerini kendileri karşıladıkları gibi
fazla olarak ürettikleri besinleri de depo ederler.
www.fensepeti.com
Fotosentez, yapısında klorofil adı verilen organel bulunduran
canlıların güneş enerjisi yardımıyla su ve karbondioksit kullanarak,
besin ve oksijen üretmesidir. Yeşil bitkiler, öglena ve algler
fotosentez yapabilen canlılardırlar.
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
FOTOSENTEZ
Solunum, oksijenli solunum ve oksijensiz solunum olmak üzere ikiye
ayrılır.
1. Oksijenli Solunum
Besinlerin, canlıların mitokondri organelinde oksijen yardımıyla
parçalanması olayına oksijenli solunum denir. Oksijenli solunumda
besin ve oksijen kullanılarak karbondioksit, su ve enerji üretilir.
Bitkiler, hayvanlar, insanlar, mantarlar, bazı tek hücreli canlılar ve
bazı bakteriler oksijenli solunum yaparlar.
Besin (Şeker) + Oksijen
Su + Karbondioksit + Enerji
Oksijenli Solunum Denklemi
2. Oksijensiz Solunum (Fermantasyon)
Oksijensiz solunum, adından da anlaşılacağı gibi besinlerin oksijen
kullanılmadan parçalanarak enerji üretilmesidir. Oksijensiz
solunum diğer adıyla fermantasyon olayı genellikle sitoplazmada
gerçekleşir. Fermantasyonda oksijenli solunuma göre daha az enerji
üretilir. Çizgili kas hücreleri, tek hücreli canlılar, bazı bakteriler ve
maya mantarları oksijensiz solunum yaparlar.
Anahtar Bilgi: Özellikle kol ve bacaklarımız çok
çalıştığında buralarda bulunan çizgili kas hücreleri için
oksijenli solunum yetersiz kalır. Bu nedenle bu hücreler
ihtiyaç duydukları enerji için oksijensiz solunum yaparlar.
Oksijensiz solunum yapan yapılarda laktik asit (yorgunluk
asidi) biriktiğinden belirli bir süre sonra yoruluruz.
FOTOSENTEZ
OKSİJENLİ
SOLUNUM
OKSİJENSİZ
SOLUNUM
Kloroplastta
gerçekleşir
Mitokondride
gerçekleşir
Sitoplazmada
gerçekleşir
Karbondioksit ve
su kullanılır
Besin ve oksijen
kullanılır
Sadece besin
kullanılır
Besin ve oksijen
üretilir
Karbondioksit, su
ve enerji üretilir
Karbondioksit, su
ve enerji üretilir
Sadece ışık varsa
gerçekleşir
Gece-gündüz
gerçekleşir
Gece-gündüz
gerçekleşir