Sabriye Çelik UGUZ1 Ferhat TOPBAŞ2 TOPLUMSAL CİNSİYET ve

advertisement
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik UGUZ1
Ferhat TOPBAŞ2
TOPLUMSAL CİNSİYET ve KADIN EMEĞİ: TURİZM
SEKTÖRÜNE BETİMSEL BİR YAKLAŞIM
Özet
Dünya’da ve Türkiye’de kadınların toplumsal ve ekonomik hayata katılımlarının az
olduğu bilinen bir gerçektir. Bu alanda yapılmış çalışmalar, özellikle 1970’lerden
sonra toplumsal cinsiyet kavramına yönelmiş ve cinsiyetler arasındaki eşitliği
tanımlarken, sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel hak ve fırsatlara erişimde
eşitlikten bahsetmişlerdir. Bu çalışmada toplumsal cinsiyet kavramı, özellikle
Dünya Ekonomik Forumu/“Cinsiyet Uçurumu Endeksi (GGI)”, Sosyal İzleme
Örgütü/“Cinsiyet Eşitliği Endeksi (GEI)” ve Birleşmiş Milletler Kalkınma
Programı/“Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi (GII)” tarafından hazırlanan endeksler
çerçevesinde incelenmiş ve Türkiye’de kadın emeğinin konumu, uluslararası
verilerle kıyaslanarak tartışılmıştır. Çalışmanın devamında ise, kadın emeğinin en
fazla istihdam fırsatı bulduğu ve Türkiye ekonomisi açısından da en önemli
sektörlerden birisi olan turizm sektörü istihdamı cinsiyetçi yapısı itibari ile ele
alınarak, sektörde kadın emeğinin yaşadığı sorunlar betimsel veriler yardımıyla
tespit edilmiş ve çözüm önerileri geliştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Toplumsal Cinsiyet, Kadın İşgücü, Turizm Sektörü
GENDER AND WOMEN LABORFORCE: A DESCRIPTIVE
APPROACH TO TOURISM SECTOR
Abstract
In the world and Turkey is a known fact that participates to women's social and
economic life less. Studies conducted in this area, especially after the 1970s turned
to the concept of gender and talked about equality in access to social, political,
Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi, Burhaniye Uygulamalı Bilimler Y.O, Turizm İşletmeciliği ve
Otelcilik Bölümü, sabriyecelik@balikesir.edu.tr
2
Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi, Burhaniye Uygulamalı Bilimler Y.O, Bankacılık ve Finans
Bölümü, ftopbas@balikesir.edu.tr
1
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
488
economic, cultural rights and opportunities while you are defining the equality
between the sexes. In this study, the consept of gender was examined in the
framework of indices prepared especially "Gender Gap Index (GGI)" by World
Economic Forum, "Gender Equality Index (GEI)" by Social Watch and "Gender
Inequality Index (GII)" by United Nations Development Programme and the
position of women laborforce in Turkey were discussed in comparison with
international data. In continuation of the study, by taking gender structure of
tourism sector employment which found the most employment opportunities
women's labor and is one of the most important sectors in terms of Turkey’s
economy, problems experienced women’s labor in the sector were identified with
the help of descriptive data and solutions were developed.
Keywords: Gender, Women Laborforce, Tourism Industry.
GİRİŞ
Dünyada ve Türkiye’de kadınların toplumsal ve ekonomik yaşama katılımlarının az
olduğu çok uzun zamandır bilinmektedir. Kadınların ekonomik ve toplumsal alanda istenen
düzeyde katılımlarının olmamasının nedenleri çeşitlidir. Kadınların işgücüne katılımının
düşüklüğü, kadınları ekonomik özgürlüğe ulaştıracak yolu kapatmakta, toplumsal cinsiyet
eşitsizliklerinin derinleşmesinde ve keskinleşmesinde ciddi bir rol oynamaktadır.
Kadın çalışanlar, cinsiyeti itibariyle hem toplumda hem de çalışma hayatında erkeklere
göre daha farklı sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Bu konuda yapılan birçok araştırmada,
kadınların işgücü piyasasında karşılaştıkları çok yönlü ayrımcı uygulamaların kendi
seçimlerinden ve kişisel yoksunluklardan değil, toplumsal ve kültürel yapıdaki cinsiyetçi bakış
açısından, kadınların eğitim ve mesleki eğitimlerinde ve iş bulma sürecinde karşılaştıkları
kurumsal engellerden kaynaklandığı saptanmıştır.
Genel kabul görmüş bir tanıma göre toplumsal cinsiyet kavramı hak, sorumluluk ve
fırsatlara erişimde eşitlik anlamına gelmektedir ve sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal hayatın
genelini kapsamaktadır. Bu çalışmada toplumsal cinsiyet kavramı tartışılarak emek piyasasında
kadın ve erkeğin, kavramın gerektirdiği fırsatlara erişimde ne derece eşit haklara sahip olduğu
dünya ve Türkiye ölçeğinde emek piyasaları çerçevesinde betimsel olarak incelenecek ve özelde
ise turizm sektöründe kadın erkek işgücünün göreli yapısı tartışılacaktır. Mevcut durumun
betimsel verilerle tanımlanmasının ardından sorunlar ve çözüme yönelik politikalardan
literatürdeki örneklere değinilerek bahsedilecektir.
1. Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği
Toplumsal cinsiyet (gender) kavram olarak ilk defa, 1950’lerin ortalarında psikoloji
alanında kişilik patolojilerinin tedavisi alanında kullanılmıştır. Toplumsal cinsiyet kavramının
kapsamlı bir şekilde ve bugünkü anlamıyla ilk defa 1970’lerdeki feminist hareket tarafından
kullanıldığını söylemek mümkündür. Feministler böyle bir yaklaşımın doğru olmadığını
göstermek amacıyla kadınlarla erkekler arasındaki davranışsal ve psikolojik farklılıkların
biyolojik sebepleri olmaktan çok toplumsal ve kültürel sebepleri olduğunu savunmuşlardır
(Sayer, 2011: 9-10). Feministler bir yandan kadın ve erkek olmanın doğuştan ve doğal olduğunu
ortaya koyarken, diğer yandan kadınlık ve erkekliğin nasıl yaşanacağının içinde bulunulan
toplum tarafından belirlendiğini ifade etmişler ve toplumsal cinsiyet kavramını ortaya
atmışlardır (Scott, 2007). Bu nedenle, 1980’li yıllarda analitik bir kategori olarak “kadın”
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
489
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
tanımından “toplumsal cinsiyet” kavramına yönelim olmuş ve toplumsal cinsiyet kavramı,
kadınlarla erkekleri ve bunların birbirine bağımlı ilişkisini kapsayan bir kavram olarak
kullanılmaya başlanmıştır (Aksoy, 2006). Kadını ve erkeği kapsayan bütüncül bir kavram
olduğu için toplumsal cinsiyet olarak ifade edilmekte ve kadınlarla erkeklere ve kadınlarla
erkekler arasındaki ilişkilere birlikte atıfta bulunan bir kavram olarak kullanılmaktadır.
Bu gelişmelere paralel olarak toplumsal cinsiyet kavramının Birleşmiş Milletler (BM) ve
Avrupa Konseyi tarafından kabul edildiği görülmektedir. Toplumsal cinsiyeti, kadın ve erkeğin
toplumsal olarak inşa edilmiş tanımları biçiminde kavramsallaştırmaktadır. BM tarafından
yapılan tanıma göre, toplumsal cinsiyet eşitliği, kadınlarla erkekler ve kız çocuklarıyla erkek
çocukları arasında hak, sorumluluk ve fırsatlara erişimde eşitlik anlamını taşımaktadır. Başka
bir ifadeyle toplumsal cinsiyet eşitliği, birey olmaktan kaynaklanan hak, sorumluluk ve
fırsatların kadın veya erkek olarak dünyaya gelmekle ilişkilendirilmemesi anlamına
gelmektedir. Burada kastedilen eşitlik, kadınlarla erkeklerin “aynı olmaları” anlamına gelmediği
gibi toplumsal cinsiyet eşitliğinin gerçekleştirilmesi de kadınlarla erkeklerin sonuç olarak aynı
olmalarının sağlanması anlamını taşımamaktadır (United Nations, 2008: 4).
Toplumsal cinsiyet eşitliği hem niteliksel hem de niceliksel anlamlar taşımaktadır.
Niceliksel olarak, kadınların eşit temsillerine ve toplumun her alanında dengenin sağlanmasına
atıfta bulunur. Niteliksel olarak ise, kalkınma önceliklerinin oluşturulması sürecinde kadınlarla
erkeklerin eşit etkilerinin bulunmasına ve kadınlarla erkeklerin sonuçlardan eşit biçimde
yararlanmalarının sağlanmasına işaret etmektedir. Ayrıca planlama, karar alma ve uygulama
süreçlerinde kadınlarla erkeklerin farklı rol ve sorumluluklarının bulunmasından kaynaklanan
farklı algı, çıkar, ihtiyaç ve önceliklerine eşit değer verilmesi anlamını içermektedir (United
Nations, 2009: 1).
Toplumsal cinsiyet temelli iş bölümü bağlamında ev işleri ve bakım hizmetleri kadınla
tarafından yapılan ve yapılması beklenen işlerdir. Erkeklerin geleneksel olarak muaf tutulduğu
bu işlerden kadınların sorumlu kılınması, onların ev dışında çalışma kararlarını etkileyen önemli
bir faktördür (Aksoy, 2006). Kadınlar için evli olmak; işgücüne katılma ve iş piyasasında
çalışma kararlarını çok yakından etkileyen, diğer bir faktördür (Beauregard, 2006: 338).
Kadınların dışarıda ücretli işlerde çalışmaya başlamaları evdeki erkek otoritesinden kısmen de
olsa uzaklaşmasını sağlasa da, işyerlerinde başka erkeklerin otoritesi ve kontrolü altına
girmelerini engellememiştir (Oğuz, 2002).
2. Toplumsal Cinsiyet ile İlişkili Raporlar ve Endeksler
Toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikleri somut olarak göstermek için geliştirilmiş
endeksler, dünyanın pek çok ülkesinde kadınların erkeklerle eşit olmadıklarını ve ayrımcılığa
uğradıklarını doğrulamaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü, Dünya Bankası, Dünya Ekonomik
Forumu, Avrupa Komisyonu ve Sosyal İzleme Örgütü tarafında yayınlanan istatistik ve
raporlara göre, bütün dünya ülkeleri için hem küresel hem de bölgesel bazda işgücü
piyasalarında toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin devam ettiğini ve daha çok kadınların aleyhine
ayrımcılık yapıldığını ortaya koymaktadır. Bu eşitsizliklerin Türkiye'de de hüküm sürmekte
olduğu görülmektedir.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
490
2.1. Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Raporu/Toplumsal Cinsiyet Uçurumu
Endeksi 3
Kadınların ilerlemesini ulusların gelişmesinin önemli bir stratejik boyutu olarak kabul
eden Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum/WEF), toplumsal cinsiyet eşitliğini
göstermek üzere 2005 yılından itibaren Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Raporu’nu
yayınlayarak Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Endeksi (Gender Gap Index/ GGI) tespit
edilmektedir. Bu endeks, kadınlarla erkekler arasındaki eşitsizliğin derinliğini ölçmek için,
ekonomik katılım ve fırsatlar; eğitime erişim; sağlık ve hayatta kalabilme; siyasal güçlenme ile
birlikte dört kritik alan belirlemektedir. Raporda, ülkelere 0 ile 1 arasında bir puan verilmekte,
puan 1’e yaklaştıkça uçurum kapanmakta, 0’a yaklaştıkça derinleşmektedir (WEF, The Global
Gender Gap Report, 2013: 4-6).Türkiye’nin Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Endeksi
sıralamasındaki konumu, 2006-2013 yılları arasında şöyle seyretmiştir:
Tablo 1: Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Endeksi (GGI)’ne Göre Türkiye’nin Konumu
Yıllar
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(2006-2013)
GGI
“Ekonomik
“Sağlık ve
Toplam
“Eğitime
“Siyasal
(Genel
Katılım ve
Hayatta
Ülke
Erişim”
Güçlenme”
Sıralama) Fırsatlar”
Kalabilme”
Sayısı
106
92
85
96
115
105
118
110
87
108
128
121
124
108
88
106
130
123
130
110
93
107
134
129
131
109
61
99
134
126
132
106
62
89
135
122
129
108
62
98
135
124
120
127
104
59
103
136
Kaynak: WEF, The Global Gender Gap Report, 2013: 361.
Tablo 1’e göre; Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Endeksi'nin genel sıralamasında, Türkiye
dünyada cinsiyet uçurumunun en derin olduğu ülkelerden biridir. 2012 yılında 135 ülke arasında
124’üncü sırada, 2006'da 115 ülke arasında 105'inci sırada yer alan ülkemiz, 2013 yılında 136
ülke arasında 120'nci sırada olup, cinsiyetler arası eşitsizliğin en fazla olduğu ülkelerden biri
olmuştur. Bu endekste, Türkiye’nin hemen önünde Zambiya, Guatemala, Katar, Kuveyt, Fiji,
Etiyopya, Ürdün gibi sosyo-ekonomik anlamda Türkiye’den daha az gelişmiş ekonomilerin
(veya ülkelerin diyebilirsin) yer alması dikkat çekici bir ayrıntıdır. Endekste Türkiye’nin genel
sıralamada gelişim gösterdiği ancak yer aldığı bölgede en düşük sıralamada olan ülke olarak
kaldığı belirtilmektedir (WEF, The Global Gender Gap Report, 2013: 10).
Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Endeksi (2013)’ne göre, Türkiye’de kadınlar neredeyse hiç
lider olamamaktadır. Türkiye'ye dair bazı çarpıcı veriler şöyledir: Yetişkin kadınlar arasında
işsizlik oranı %11 (yetişkin erkeklerde bu oran %9), kadınlar arasında yarım gün çalışma oranı
3“Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Raporu” ve “Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Endeksi” kavramı;
- Deniz, M.H., Hobikoğlu, E.H. (2012), Cinsiyete Göre Gelişme Endeksi Çerçevesinde Kadın İstihdamının
Ekonomik Değerlendirmesi: Türkiye Örneği, http://www.eecon.info/papers/546.pdf, ss. 123-130.
- http://www.akifhamzacebi.org/teg/insanigelismeendeksi.pdf kullanılmıştır.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
491
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
%24 (erkeklerde bu oran %7), tarım dışı istihdamda kadın işgücü oranı %23, banka hesabı olan
kadınların oranı %33 (erkeklerde bu oran % 82), İşletmelerde liderlik konumuna yükselebilen
kadın oranı %4 ve genel müdürü kadın olan firmaların oranı ise %12’dir (WEF, The Global
Gender Gap Report, 2013: 360).
Tablo 1’de GGI’nde sıralamaya esas alınan 4 temel kritere göre, 2013 yılında Türkiye
136 ülke içinde ekonomik katılım ve fırsatlar (127); eğitime erişim (104); sağlık ve hayatta
kalabilme (57) ve siyasal güçlenme (103) sıralamalarında da diğer ülkelerden geride
kalmaktadır. Türkiye’nin “ekonomik katılım ve fırsatlar” kriterinde, diğer kriterlere göre çok
daha geride olması, kadın istihdamı sorununun boyutu hakkında fikir vermektedir.
Türkiye’nin “ekonomik katılım ve fırsatlar” kategorisinde 127. sırada olması, Türkiye’de
kadınların işgücüne katılımı ve istihdamı konusunda dünya ölçeğinde ne kadar geri bir konumda
olduğunu gözler önüne sermektedir. Şöyle ki; 2006 yılında Türkiye, bu kriter kullanılarak
sıralanan 115 ülke içinde 106. sırada (sondan onuncu) iken, 2013'de de yerini koruduğunu
görmekteyiz.
Tablo 2: “Ekonomik Katılım ve Fırsatlar” Kriterine Göre Türkiye’nin Konumu (2013)
Toplumsal Cinsiyet Uçurum Alt Endeksler
“Ekonomik Katılım ve Fırsatlar”
İşgücüne Katılım
Benzer İşler için Ücret Eşitliği (Anket)
Tahmini Kazanılan Gelir (PPP US$)
Milletvekili, Üst Düzey Yöneticiler, Müdürler
Mesleki ve Teknik Çalışanlar
Sıralama
127
123
79
121
104
93
Puan
0.427
0.40
0.64
0.29
0.11
0.57
Kadın Erkek
30
76
8,053 27,597
10
90
36
64
Kaynak: WEF, The Global Gender Gap Report, 2013: 360.
Tablo 2’de Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Alt Endeksi’ne göre, en önemli ekonomik
gösterge olan “ekonomik katılım ve fırsatlar”dır. Bu alt endeks, çalışma hayatına katılım,
ilerleme ve ücret farklılıkları esas alınarak oluşturulmaktadır. Örneğin; kadınlar ve erkekler
arasındaki ilerleme farklılıkları için milletvekilleri, üst düzey yöneticiler ve müdürler ile
profesyonel mesleklerde çalışan kadınların aynı kategorideki erkeklere oranlarına
bakılmaktadır. Tablo 2’de görüldüğü gibi; kadınların işgücüne katılım oranının düşüklüğü ve
ücret eşitsizliği, Türkiye’nin en ciddi sorunlarındandır. Sadece bu veriler bile Türkiye’de
toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin boyutu konusunda net bir fikir vermeye yetmektedir.
2.2. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Raporu/Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi
Sosyal İzleme Örgütü'nün (Social Watch) 2012'da yayınladığı "Toplumsal Cinsiyet
Eşitliği Raporu"na göre, “Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi/GEI”nde, ülkeler üç temel kriter
olan “eğitim”, “ekonomik faaliyet” ve “kadının güçlendirilmesi” göz önünde bulundurularak
puanlandırılmakta ve sıralanmaktadır. Eğitim alanında GEI, tüm seviyelerdeki okullaşma ve
okur-yazarlık için cinsiyet ayrımcılığını dikkate almaktadır; ekonomik faaliyet alanında,
ekonomik faaliyetlere katılım, gelir ve istihdamda açıklığı hesaplamakta ve kadının
güçlendirilmesi alanında, yüksek nitelikli işler, parlamento ve üst düzey yönetici
pozisyonlarında ayrımcılığı ölçmektedir. GEI, 0’dan 100 (en iyi seviye)’a kadar bir ölçekte her
üç alanda cinsiyet ayrımcılığı için bir değer hesaplamaktadır. GEI, yukarıda bahsedilen üç
alanın aritmetik ortalaması yoluyla hesaplanmaktadır. (Social Watch, Gender Equity Index
2012).
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
492
GEI (2004-2007) raporları ülkelerin gösterdikleri ilerleme ya da gerilemelere göre
sıralandığında, Türkiye'de kadın-erkek eşitliğine ilişkin çarpıcı sonuçlar ortaya çıkmaktadır:
Türkiye % -12,76 gerileme ile en çok gerileyen 10 ülke arasında Angola’dan sonra ikinci ülke
olmuştur (Social Watch, Gender Equity Index, 2004-2007). 2007-2012 yıllarında ise
Türkiye’nin bu endeksteki konumu, Tablo 3’te görülmektedir.
Tablo 3: Türkiye’nin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi/GEI’ne Göre Konumu
(2007-2012)
Ekonomik Kadının
Yıllar
Eğitim
GEI Sıralama
Faaliyet
Güçlendirilmesi
83
34
19
45
130. (168 ülke içinde)
2012
85.3
35.8
17.3
46
140. (157 ülke içinde)
2009
84.4
35.7
17.3
46
140. (157 ülke içinde)
2008
47
134. (154 ülke içinde)
2007
Kaynak: Social Watch, Gender Equity Index 2012.
2004-2007 yılları arasında cinsiyet eşitsizliğinin en çok arttığı ikinci ülke olan Türkiye,
Tablo 3’de görüldüğü üzere 2007 yılında 154 ülke içinde 134. sırada iken 2008 yılında da
gerilemeye devam etmiş, 2009 yılında aynı konumunu korumuştur. 2012 yılında ise, 2007’ye
göre 47’den 45’e gerilemiştir.
2.3. İnsani Gelişme Raporu/ Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi
BM Kalkınma Programı (UNDP)’nın 1990 yılından itibaren her yıl yayınladığı İnsani
Gelişme Raporu’nda, Toplumsal Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi/GDI, insani gelişme
ölçütleri yönünden kadın erkek arasındaki eşitsizliği ölçmek için geliştirdiği bir endekstir. Bu
raporlarda 2010 yılına kadar GDI kullanılırken, 2010 yılı itibariyle Toplumsal Cinsiyet
Eşitsizliği Endeksi (GII)’ne geçilmiştir. Yeni bir endeks olan GII, kazanımlar açısından kadınerkek arasındaki eşitsizliğini ortaya koymak amacıyla üreme sağlığı, güçlenme ve işgücüne
katılım göstergeleri kullanılarak oluşturulmakta ve ekonomi, eğitim, sağlık ve politikadan
oluşan farklı alanlardaki kriterler temel alınmaktadır (UNDP, 2012).
Kadınların ekonomik durumunu ve sosyal hayattaki konumunu erkeklere göre ortaya
koyan 2012 tarihli GII Raporu’na göre birçok ülkede kadın ve kız çocuklarının sağlık, eğitim ve
işgücü piyasasında ayrımcılığa maruz kaldığı yaygın olarak kabul görmektedir. Kadın ve kız
çocuklarının karşılaştığı dezavantajlar eşitsizliğin önemli bir kaynağı olmakta ve bu durum
kadınların başarıya ulaşmalarında olumsuz yansımaları da beraberinde getirmektedir.
Tablo 4: Türkiye’nin Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi/GII’ne Göre Konumu (2012)
Ülke
Türkiye Dünya
68
(148 ülke)
2012 GII
0,366
0,463
2012 GII Değeri
20
145
2010 Anne Ölüm Oranı
30,5
51,2
Ergen Doğurganlık Oranı
14,2
20,3
2012 Kadınların Ulusal Parlamentoda Temsil Oranı
26,7
52,3
2006-2010 En az Ortaöğretim Mezunu Nüfus (Kadın)
2006-2010 En az Ortaöğretim Mezunu Nüfus (Erkek)
2011 İşgücüne Katılım Oranı (Kadın)
2011 İşgücüne Katılım Oranı (Erkek)
42,4
28,1
71,4
62,9
51,3
77,2
Kaynak: UNDP, Gender Inequality Index 2012.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
493
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
Bir ülkede GII değeri ne kadar yüksekse, ayrımcılıkta o kadar büyüktür. Tablo 4’e göre,
148 ülkedeki 2012 verilerine dayanan bilgilere göre, dünya GII ortalama değeri 0,463 iken,
Türkiye’de GII değeri 0,366 ile ortalamanın altındadır. Türkiye’de GII’in 0,366 olarak
gerçekleşmesini sağlayan üç etkin faktör; kadınların parlamentoda düşük temsil edilmesi %
14,2, eğitim alanındaki başarıda cinsiyet dengesizliğinin kadınlarda % 26,7, erkeklerde % 42,4
olması ve düşük iş gücü katılımının kadınlarda % 28,1, erkeklerde % 71,4 olmasıdır. Bu veriler,
Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin kadınlar aleyhine açıldığını ve en dikkat çekici
alanlardan birinin de kadın istihdamı olduğunu göstermektedir.
3. Toplumsal Cinsiyet ve İşgücü Piyasalarındaki Eğilimler
Endüstrileşmiş ülkelerin işgücü piyasalarında 1990’ların ortalarından günümüze uzanan
zaman diliminde üç önemli eğilim gözlemlenmektedir. Bunlardan birincisi hizmetler sektörü
istihdamındaki büyüme; ikincisi, işgücü kutuplaşması olarak isimlendirilen, yüksek ve düşük
vasıf gerektiren mesleklerde, diğer mesleklere oranla istihdamın zaman içinde büyümesi ve son
olarak ücret kutuplaşması olarak isimlendirilen, yüksek ve düşük vasıf gerektiren mesleklerde,
diğer mesleklere oranla reel ücretlerin artmasıdır (Akçomak ve Gürcihan, 2013: 4).
Küreselleşme etkileri ve teknolojik gelişmeler, işgücü piyasası ve ücretler üzerinde
değişikliğe neden olmuştur. Bunun neticesinde endüstrileşmiş ülkeler yüksek vasıflı görevler ve
meslekler üzerine odaklanmakta; orta derecede vasıf gerektiren idari ve teknik işleri, bu işlerin
daha ucuza yapılabildiği mekanlardan (az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden) tedarik
etmektedir. Temizlik, güvenlik, kişisel hizmetler, çocuk bakımı gibi pek çok görev az vasıf
gerektirmesine rağmen, mekan-bağı, kadınları işgücüne katılımı ve artan uzmanlaşma nedeniyle
talep artmaktadır. Sonuçta hizmetler sektörü istihdamı büyümekte, işgücü ve ücret
kutuplaşması gözlemlenmektedir (Akçomak ve Gürcihan, 2013: 6-7).
Hizmetler Sektörü İstihdamındaki Büyüme: Günümüzde pek çok endüstrileşmiş
ülkede hizmetler sektörü istihdamı sanayi sektörü istihdamının üç katına ulaşmıştır (Head vd.,
2009). Özellikle ticaret, ulaştırma ve haberleşme, mali kurumlar ve sigortacılık, yardımcı iş
hizmetleri, toplum hizmetleri ve kişisel hizmetler gibi sektörlerin toplam istihdam içindeki
payında büyük artışlar gözlemlenmiştir. Hizmetler sektöründeki istihdam artışları hem yüksek
vasıf gerektiren (örneğin, tıp doktorları, ekonomistler, sigortacılar ve finans uzmanları gibi) hem
de vasıfsız mesleklerde (örneğin, çocuk bakıcıları, güvenlik görevlileri, temizlik görevlileri gibi)
görülmektedir (Jensen ve Kletzer, 2005; Autor ve Dorn, 2010). Yüksek vasıf gerektiren
mesleklerde istihdamın artması daha çok “iş hizmetleri” sektörünün büyümesi, artan ticaret ve
yeni ortaya çıkan mesleklerin daha küçük görevlere bölünerek üretimin parçalanması olgusuyla;
vasıfsız mesleklerde istihdamın artması özellikle kadınların işgücüne katılması, artan işbölümü
ve uzmanlaşma ile ilişkilendirilmektedir (Akçomak ve Gürcihan, 2013: 4).
Hizmetler sektöründeki büyüme nitelikli kadın işgücü için yeni olanaklar sağlarken,
niteliksiz kadın gücünün istihdamındaki artışı, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin
çoğunluğunda enformel istihdama bağlı olmuştur (Toksöz, 2007:1).
İşgücü Kutuplaşması: Endüstrileşmiş ülkelerde gözlemlenen bir başka eğilim işgücü
kutuplaşmasıdır. Meslekler vasıflarına göre sıralandıklarında, istihdamın dağılımın her iki
ucunda da zaman içinde arttığı görülmektedir. Yani yüksek ve düşük vasıf gerektiren mesleklere
olan talep artmaktadır. Autor vd., (2006); Spitz-Oener (2006); Goos ve Manning (2007);
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
494
Akcomak vd., (2011); Goos vd., (2009); Van Reenen (2011), işgücü kutuplaşması bulgusuna
ulaşmıştır.
Ücret kutuplaşması: İşgücü kutuplaşmasının doğal bir sonucu olarak ortaya
çıkmaktadır. Autor vd., (2006); Goldin ve Katz (2008); Firpo vd., (2009); Spitz-Oener (2006);
Dustmann vd., (2009); Antonczyk vd., (2010); Machin ve van Reenen (2008), ücret eşitsizliği
ve ücret kutuplaşması bulgularına ulaşmışlardır.
3.1. İşgücüne Katılım Oranı
1991-2012 yılları arasında dünya ve Türkiye’de kadın ve erkek işgücüne katılım oranları
Tablo 5’de verilmiştir. Bu tabloya göre, bütün ülkelerde 1991 yılında işgücüne katılım oranı
erkeklerde % 80,4, kadınlarda % 52,3 olarak gerçekleşirken 2012 yılında erkek iş gücüne
katılım oranı % 76,5, kadın işgücüne katılım oranı % 50,3 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 5: Dünya Ölçeğinde İşgücüne Katılım Oranı (Genel ve Cinsiyete Göre)
Yıllar
1991
2000
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Toplam
(%)
66,3
65,3
64,8
64,5
64,2
64,0
63,7
63,4
63,4
63,4
Dünya
Erkek
(%)
80,4
78,7
77,6
77,4
77,2
77,0
76,7
76,5
76,5
76,5
Kadın
(%)
52,3
51,9
52,0
51,7
51,3
51,0
50,7
50,4
50,3
50,3
Toplam
(%)
56,4
48,8
46,1
45,9
45,9
46,5
47,6
48,5
49,5
49,4
Türkiye
Erkek
(%)
80,1
72,7
70,3
69,6
69,5
70,0
70,5
70,7
71,5
70,8
Kadın
(%)
34,0
26,3
23,4
23,6
23,6
24,5
26,1
27,6
28,8
29,4
Kaynak: ILO, Global Employment Trends 2014.
Tablo 5’e göre, Türkiye’de kadınların işgücüne katılım oranlarının dağılımına
bakıldığında; 1991-2012 yılları arasında önemli bir azalma gözlenmektedir. 1991 yılında
kadınların işgücüne katılım oranı % 34,0 iken, bu oran 2005 yılında % 23,5’e ve 2012 yılında da
% 29,4’e düşmüştür. İncelenen yıllarda, erkeklerin işgücü katılımlarında azalma görülmekle
birlikte bu azalma daha az dikkat çekicidir. Türkiye kadınların işgücüne katılım oranı temelinde
diğer ülkeler ile kıyaslandığında, sorunun ciddiyeti daha net görülmektedir: Türkiye, % 30’un
altında seyreden kadınların işgücüne katılım oranı ile dünyanın oldukça gerisindedir.
3.2. İstihdam Oranı
Tablo 6’da 1991 yılında dünya ölçeğinde çalışma yaşındaki erkek nüfusun % 75,6’sı
istihdam edilirken, kadınların % 48,8’i istihdam edilmektedir. Yıllar itibariyle gittikçe azalan bu
oran 2012 yılına gelindiğinde kadınlarda % 47,1 ve erkeklerde % 72,2 olarak gerçekleşmiştir.
Ancak küresel krizin etkilerinin ağır biçimde hissedildiği 2009 yılında ve takip eden yıllarda
hem kadın hem de erkek nüfusun istihdamındaki büyüme hızı durmuştur.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
495
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
Tablo 6: Dünya Ölçeğinde İstihdamın Nüfusa Oranı (Genel ve Cinsiyete Göre)
Dünya
Türkiye
Yıllar
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
62,2
75,6
48,8
51,8
73,1
31,6
1991
61,1
73,9
48,5
45,6
67,8
24,7
2000
60,8
73,1
48,6
41,2
62,9
20,8
2005
60,7
73,1
48,4
41,2
62,6
21,1
2006
60,7
73,1
48,4
41,1
62,5
21,1
2007
60,4
72,8
48,0
41,4
62,4
21,7
2008
59,7
72,1
47,4
40,9
60,6
22,4
2009
59,6
72,1
47,1
42,7
62,6
24,1
2010
59,6
72,2
47,1
44,6
64,9
25,6
2011
59,6
72,2
47,1
44,9
64,7
26,3
2012
Kaynak: ILO, Global Employment Trends 2014.
Tablo 6’daki verilere göre; Türkiye’de istihdamın geneli incelendiğinde, Türkiye’de
çalışan nüfusun toplam nüfusa oranının % 45 ‘tir. Türkiye’de istihdamın yeterli düzeyde
olmadığı bu istatistiklerden de anlalşılmaktadır. Öte yandan, 1991 yılında istihdam edilenlerin
nüfusa oranı erkeklerde % 73,1, kadınlarda % 31,6 olarak ölçülmüş ve 2012 yılında erkek
istihdamın nüfusa oranı % 64,7’e ve kadın istihdamın nüfusa oranı % 26,3’e düşmüştür. 19912012 yılları arasında Türkiye’nin istihdamda cinsiyet ayrımının olduğu ortaya çıkmakta ve
kadınlar ve erkekler arasında istihdam oranındaki fark hala devam etmektedir.
3.3. İşsizlik Oranı
Dünya genelinde, kadınlar arasında işsizliğin erkeklere kıyasla yüksek olduğu
görülmektedir (Tablo 7). Kadınların işsizlik oranı 1991’de % 6,7 iken bu oran 2008’e
gelindiğinde % 5,9’a düşmüş, 2008 yılındaki ekonomik krizin etkisiyle 2009 yılında % 6,5’e
yükselmiş ve 2012 yılında ise, % 6,4 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 7: Dünya Ölçeğinde İşsizlik Oranı (Genel ve Cinsiyete Göre)
Dünya
Türkiye
Yıllar
Toplam
Erkek
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
6,3
6,0
6,7
8,2
8,8
7,0
1991
6,3
6,1
6,7
6,5
6,7
6,1
2000
6,1
5,8
6,6
10,6
10,5
10,9
2005
5,9
5,6
6,3
10,2
10,0
10,9
2006
5,5
5,2
5,8
10,3
10,1
10,8
2007
5,6
5,4
5,9
11,0
10,8
11,4
2008
6,2
6,1
6,5
14,0
14,0
14,1
2009
6,1
5,8
6,5
11,9
11,5
12,8
2010
6,0
5,7
6,4
9,8
9,2
11,1
2011
6,0
5,7
6,4
9,2
8,6
10,7
2012
Kaynak: ILO, Global Employment Trends 2014.
Türkiye’de yeni istihdam olanaklarının kısıtlılığı ve var olan istihdam kaybının en önemli
sonucu olan işsizlik, özellikle 1980’li yıllardan itibaren bir eşitsizlik sorunu olarak karşımıza
çıkmaktadır (Candaş, 2010: 49). 1988 yılından 2001 ekonomik krizine kadar geçen süreçte
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
496
kentlerde işsizlik oranının erkekler için pek değişmediği, kadınlar için ise düşmeye başladığı
(Tunalı, 2003:109), 2001 ekonomik krizinin ardından ise, Türkiye ekonomisi tam anlamıyla bir
“istihdamsız büyüme” dönemine girdiği (Dayıoğlu ve Ercan, 2009: 9) bilinmektedir.
3.4. Ücret Eşitsizliği
Kadın çalışanlar, kariyerlerinde erkeklerle eşit ilerleseler bile ücret konusunda
ayrımcılıkla karşılaşmaktadırlar (Stockford, 2004). Ülkelerin çoğunluğunda, kadınların
ücretleri, erkeklerin ücretlerinin %70’i ile %90’ı arasını temsil eder. Avrupa Ülkelerinde ise,
oran ortalama olarak 0.75 civarında olarak bilinmektedir (Plantenga ve Remery, 2006). Avrupa
Komisyonu, kadınlar ve erkekler arasındaki ücret farkının süreklilik arz ettiğini, çalışılan her bir
saat için, kadınların erkeklerden yüzde 15 daha az ücret aldığını belirtmiştir (ITUC, 2009: 23).
Uluslararası Yoksulluk Merkezi’nin 2008’de yayınladığı bir makaleye göre Arjantin, Brezilya,
Şili, El Salvador ve Meksika’da kadınlar, erkeklerin ücretlerinin yaklaşık yüzde 80’i kadar ücret
elde edebilmektedir (ITUC, 2009: 27). ABD’deki Ücret Eşitliği Ulusal Komitesi’nin verilerine
göre ABD’de 2012 yılı itibariyle kadınlar, erkeklerin elde ettiği ücretin ancak yüzde 76,5’ini
elde etmektedir (National Committee on Pay Equity, 2014).
Dünya Bankası verilerine göre, Türkiye’de ücretli ve maaşlı çalışan kadınların oranının
erkeklerden daha düşük olduğu görülmektedir (Tablo 8). 2012 yılında ücretli ve maaşlı
çalışanların oranı kadınlarda % 54,3, erkeklerde % 66,5 olup, bu durumun erkekler lehine
geliştiği cinsiyet ayrımcılığının önemli bir göstergesidir.
Tablo 8: Türkiye’de Ücretli ve Maaşlı Çalışanların Oranı (Genel ve Cinsiyete Göre)
Yıllar
1990
2000
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Ücretli ve Maaşlı Çalışanlar
Toplam (%)
Erkek (%)
Kadın (%)
39,0
46,5
21,6
48,6
53,5
35,3
54,2
57,8
43,8
58,9
61,7
50,8
60,5
63,3
52,4
61,0
63,8
53,1
60,0
63,4
51,1
60,9
64,9
50,7
61,7
65,8
51,6
62,9
66,5
54,3
Kaynak: World Bank, World Development Indicators 2014.
Türkiye’de kadın ve erkek çalışanlar arasındaki ücret farklılığı, 2006 yılında var olmasına
rağmen, 2010 yılında azalarak kadınlar lehine bir durum sergilendiği dikkati çekicidir (Tablo 9).
Bu durumun nedeni, eğitimin ücretleri artırıcı ve cinsler arası ücret farklarını azaltıcı bir rol
oynaması gösterilebilir. Ancak, cinsiyetler arası bir daralma kadınların önceki çalışmalarda
belirtilen sorunlarını iyileştirdiği anlamına gelmemelidir.
Tablo 9: Türkiye’de Nominal Aylık Ücretler (Genel ve Cinsiyete Göre)
Brüt Ortalama Nominal Aylık Ücretler (TL)
Yıllar
Ortalama Nominal
Ortalama Nominal
Ortalama Nominal
Ücret
Ücret (Erkek)
Ücret (Kadın)
1103
1107
1091
2006
1512
1510
1519
2010
Kaynak: ILO, Global Wage Database 2014.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
497
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
4. Turizmde İstihdamın Yapısı ve Kadınların Konumu
Turizm sektörü geleneksel tarımsal üretiminin gerilediği çoğu ülkede en önemli endüstri
olarak, istihdam olanaklarının artmasına neden olmaktadır. Turizm sektörünün insan gücüne
(emek-yoğun) dayanmasından dolayı, bu sektörde istihdam diğer sektörlere oranla daha yoğun
olmaktadır (Lea, 1989: 45). Bu emek yoğun özellik, turizm sektörünün istihdam yaratmasında
etkin bir rol oynamakta ve aynı zamanda bu sektör hacim ve tür olarak çok çeşitli istihdam
olanakları sunmaktadır (Levy ve Lerch, 1991: 68; Liu ve Wall, 2006: 160). Gelişmekte olan
ülkelerde turizm sektörünün gelişmesi istihdam üzerinde önemli rol oynayacaktır. Turizm
sektörünün gelişmesi ile birlikte üst yapı yatırımları ve döviz gelirleri artacak bu durumda hem
doğrudan hemde dolaylı olarak ülkede istihdamın gelişmesine imkan sağlayacaktır (Hang ve
Fang, 1997: 359). Dolayısıyla bir ülkede turizm sektörünün gelişmesi, ülke insanlarının bu
sektörde istihdam edilmelerine imkan verebileceği gibi, işsizlik sorununun da kendiliğinden
ortadan kalkmasına katkı sağlayacaktır.
Turizm sektörü, dünyada en fazla iş sahası yaratan sektörlerden biri konumundadır.
Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi (WTTC) verilerine göre (Tablo 10); 2013 yılında turizm ve
seyahat sektörü, dünya genelinde 267 milyon kişiye doğrudan ve dolaylı iş olanağı sağlayarak
dünyadaki toplam istihdamın % 8,7’sini oluşturmaktadır (WTTC, 2013).
Tablo 10’e göre, Türkiye’de turizm sektörünün sağladığı doğrudan istihdam oranı, 1990
yılında % 1,7 iken 2013 yılında % 2,1’e yükselmiştir. Türkiye, 2013 yılında turizm sektöründe
doğrudan ve dolaylı olarak toplam çalışan kişi sayısı 2 milyon 106 bin kişi bulunurken, bu kişi
sayısı Türkiye’deki toplam istihdamın % 8,4’ünü oluşturmaktadır (WTTC, 2013).
Tablo 10: Dünya Ölçeğinde Seyahat ve Turizmin İstihdama Katkısı (Doğrudan ve Toplam)
/ (1990-2013)
Dünya Genelinde Seyahat ve
Türkiye’de Seyahat ve Turizmin
Turizmin İstihdama Katkısı
İstihdama Katkısı
Yıllar
Doğrudan
Toplam
Doğrudan
Toplam
2,9
9,5
1,7
6,8
1990
3,5
9,7
2,5
7,2
2000
3,5
9,5
2,3
8,6
2005
3,5
9,2
2,1
8,2
2008
3,3
8,9
2,1
8,5
2009
3,3
8,6
2
7,6
2010
3,3
8,7
2
8,2
2011
3,3
8,7
2
8,3
2012
3,3
8,7
2,1
8,4
2013
Kaynak: WTTC, Data 2013.
WTTC verilerinden de görüldüğü gibi, turizm sektörü hem doğrudan hem de bu sektöre
girdi sağlayan diğer sektörlerde dolaylı istihdama katkı sağlamaktadır. İşsizliğin temel
makroekonomik problem olduğu Türkiye’de turizmin yarattığı istihdam imkanları bu açıdan da
önem kazanmaktadır.
Kadınların genel olarak çalışma hayatında ve özel olarak turizm sektöründe maruz kaldığı
ayrımcı uygulamaların varlığı birçok çalışma ile (Weyer, 2006; Anker ve Hein, 1986; Li ve
Leung, 2001; Ecevit, 1998; Irmak, 2007; Dalkıranoğlu ve Çetinel, 2008; Costa vd., 2012)
ispatlanmıştır.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
498
Sektörde kadın istihdamı konusunda yapılan bir çok çalışma, turizm sektöründeki
istihdamın cinsiyetleştirildiğini ileri sürerek kadınların tam zamanlı, iyi ücretli, kalifiye ve
yöneticilik pozisyonu olan işlere ulaşmalarının sınırlı olduğunu (Kinnaird ve Hall 1994; Skalpe,
2007) ve yönetim pozisyonlarını belirlemede cinsiyet farklılıklarının dikkate alındığını (Manwa
ve Black, 2002; Thrane, 2008) tespit etmiştir. Böylece kadın çalışmaları turizm sektöründe
ücretli, ücretsiz kadın işi toplumsal cinsiyet tartışmaları içine yerleştirilmiştir. Turizm
sektöründe kadın istihdamını toplumsal cinsiyet açısından ve feminist bakış açısıyla (Hemmati,
2000; Bergmann, 1986; Bull, 1991; Akoğlan, 1996) ele alan yaklaşımlar dikkat çekici olmaya
başlamıştır.
Turizm endüstrisinde yapılan işlerin önemli bir bölümü ‘kadınsı’ ve ev işlerinin bir
uzantısı olarak kabul edildiğinden, (örneğin; yemek pişirme, karşılama, yatak yapımı, temizlik,
servis yapmak vb.) çalışan işgücünün kadın olması tercih edilmektedir. Bu nedenle endüstri,
emek-yoğun olduğu kadar ‘kadın-yoğun’ iş alanı özelliği de göstermektedir (Akoğlan, 1996: 17;
Cave ve Kilic, 2010: 285). Bu sektör, kadınımsı (dişileştirilmiş), düşük ücretli ve güvencesiz
olarak karakterize edilmektedir (Costa vd., 2011). Ayrıca, kadınların yoğunluğunun daha çok alt
seviyelerdeki işlerde olduğu bilinmektedir (Burgess, 2003: 50). Diğer pek çok sektörde olduğu
gibi, turizmde de işgücü piyasası açısından önemli bir ‘dikey’ ve ‘yatay’ cinsiyet ayrımı vardır:
Erkek ve kadını ayıran cinsiyetçiliğin ölçüsü, yatay olarak iş türleri açısından dikey olarak
yükselme şansı ile açıklanır. Yatay olarak, turizm sektöründe kadın ve erkek farklı işlerde yer
almaktadır. Kadın; garson, temizlikçi, oda hizmetçisi, seyahat acentası satış elemanı olarak
istihdam edilirken; erkekler garson, barmen, sürücü olarak istihdam edilmektedir. Dikey olarak,
turizm sektöründe tipik ‘cinsiyet piramidi’ yaygındır; yönetici pozisyonundaki anahtar işlerde
erkekler egemenken, kadınlar çok az kariyer geliştirme fırsatı olan ve düşük seviyelerdeki
işlerde yoğunlaşmaktadır (Hemmati, 2000: 18). Turizm sektöründe çalışan kadınların yüzdesi
yüksektir (Lee ve Kang, 1998), ancak genel olarak kadınların görevleri vasıfsız, düşük ücretli
işlerle sınırlıdır (Fernandez vd., 2009; Cave and Kilic, 2010: 280).
Long ve Kindon (1997)’a göre, turizm gelişimi yeni istihdam olanakları sağlamasına
rağmen bu tip turizm gelişimi var olan sistemdeki toplumsal cinsiyet algılarını, rollerini ve
ilişkilerini pekiştirmektedir. Bu sistem, kadınların diğer işler dikkate alınmaksızın üretici
eylemler için sorumluluklar almasını sağlar. Bu da erkeklerin daha üst pozisyonlarda
çalışmasını, karar verici durumundaki işlerde çalışma durumunun sürdürülmesini sağlamaktadır.
Turizm sektöründe ayrımcılık, işe alma ve istihdam etme sürecinde işverenlerin
ekonomik olarak rasyonel davranması, cinsiyet ve devam eden ataerkil ilişki ve fikirler olmak
üzere üç temel faktöre göre belirlenmektedir (Purcell, 1997: 5). Bu belirleyiciler içerisinde
cinsiyet faktörü, erkekler ve kadınlar arasındaki farkları anlamak için çok önemlidir (Alarcon ve
Ferguson, 2011). Ancak cinsiyet, bu sektördeki gelir dağılımı ve yönetici istihdamında
farklılıkların tek nedeni olmamakla birlikte, diğer değişkenler ile sürekli etkileşim içinde
olmaktadır. Örneğin, Adib ve Guerrier (2003) turizmde çalışanların cinsiyet, ırk, etnik köken,
örgütsel yapı ve sınıfsal geçmiş gibi değişkenlerle değerlendirildiğini ispatlamışlardır.
Kadınların işgücüne katılımında ve istihdam edilmesinde yaşanan bu olumsuz faktörlere
(doğum, evlilik, annelik, ev işleri, toplumsal değer yargıları, cinsiyet, kariyer, ücret vb.) turizm
sektörüne has özelliklerden kaynaklanan sorunlarda eklenince, kadınların turizm sektöründe
çalışma koşulları zorlaşmaktadır. Turizm sektörünün yapısından kaynaklanan niteliksiz
işgücünün fazlalığı, yüksek işgücü devir hızı, sezonluk olarak istihdamda yoğunlaşma
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
499
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
(mevsimsellik) ve sektöre küçük işletmelerin hakim olması gibi özelliklerin yanı sıra, kariyer
fırsatlarının yokluğu, kötü çalışma koşulları, çalışma saatlerinin uzunluğu ve düşük iş tatmini
gibi sık rastlanan sorunlar mevcuttur (Sinclair, 1997; Sinclair ve Stabler, 1997; Lee ve Kang,
1998: 346; Jollife ve Farnsworth, 2003: 312; Shaw ve Williams, 2004; Silva, 2006: 317;
Chalkiti ve Sigala 2010: 336). Tüm bu problemler, turizm sektöründe çalışanların ve özellikle
kadınların kısa süreli çalışma beklentisiyle işe girmelerine neden olmaktadır (Iverson ve Deery,
1997: 72; Pozo vd., 2012).
Bazı çalışmalarda, turizm sektöründe eğitim ve işgücüne katılımda ve kariyerlerinde aynı
özelliklere sahip olmalarına rağmen, kadın ve erkek arasındaki farklılıkların devam ettiği
gösterilmiştir. Erkeklerin daha yüksek statüde olmasından dolayı daha fazla gelir, kadınların ise
daha az gelir elde ettiği ve ücret eşitsizliğinin cinsiyet ayrımcılığının bir biçimi olduğu
ispatlanmıştır (Biswas and Cassell, 1996; Purcell 1996; Lee ve Kang, 1998; Sparrowe and
Iverson, 1999; Burgess, 2003; Riley ve Szivas, 2003; Thrane 2008).
Santos ve Varejao (2007), Portekiz’in turizm işgücü piyasasında cinsiyetler arası ücret
farkının tespitinde Oaxaca-Blinder ayrışım (Oaxaca-Blinder decomposition) yöntemi
kullanılarak istihdam ve ücret arasındaki ilişkiyi ortaya koymuşlardır. Çalışmada, turizm
sektöründe erkek ve kadın işçilerin niteliklerindeki farklılıklar nedeniyle bu farkın % 45 olduğu
bulunmuştur. Turizmde ayrımcılık katsayısının tahmini % 8,4 olduğu ortaya konulurken, bu
oranın diğer sektörlerdeki % 15,8 ortalamanın altında olmasından dolayı iyi olduğu
vurgulanmıştır.
Thrane (2008) çalışmasında, 1994-2002 döneminde Norveç’teki turizm çalışanlarının
yıllık ücretlerini; eğitim, iş deneyimi, ebeveynlik ve evlilik gibi sosyo-demografik değişkenlerin
nasıl etkilediğini incelemektedir. Bulgularına göre; turizm sektöründe (1) Diğer değişkenler
sabit iken erkek çalışanlar, kadın çalışanlardan yaklaşık % 20 daha yüksek ücret almaktadır. (2)
Hem kadın ve erkek hem çalışanlar için iş deneyimi ve yıllık ücret arasında bir içbükey (yani
ters U) ilişki vardır. (3) Hem ebeveynlik ve hem de evlilik ücretleri etkiler, ancak etkileri erkek
ve kadın çalışanlar arasında farklılık gösterir.
Tugores (2008), İspanyadaki otellerde çalışan kadınlar arasında yapılan bir araştırmada
kadın çalışanların; çalışma saatlerinin uzun olması ve ev işleri, çocuk bakımı gibi nedenlerden
dolayı çalışmaya daha az zaman ayırdıklarını tespit etmiştir. Sonuç olarak, kadınların part-time
ya da düşük ücretli işleri tercih etmek zorunda kaldıklarını ifade etmiştir.
Dünya genelinde yaygın literatür kadınların işe alma, ücretlendirme ve terfi konularında
cinsiyetçi ayrıma maruz kaldığını göstermektedir. Türkiye’de de sınırlı sayıda olsa da turizm
sektöründe kadın emeğinin konumunu inceleyen çalışma mevcuttur.
Demirkol vd., (2004), turizm sektöründe çalışan kadınların karşılaştıkları sorunları
belirlemek üzere, örnekleme olarak İstanbul, Kocaeli ve Bursa’da faaliyet gösteren 40 tane 4 ve
5. yıldızlı otel işletmesinde 209 kadın çalışanla anket uygulaması yapmışlardır. Anket
sonuçlarında işgücü ve çalışma saatlerinin fazlalığı, sorumluluk verilmesine karşın yetkinin
azlığı, iş güvencesi, ücret ve hizmet içi eğitim olanağı yetersizlikleri ve taciz olaylarının
çokluğu tespit edilmiştir.
Dalkıranoğlu (2006), İstanbul’da 5 yıldızlı otellerde kadın ve erkek yöneticilerin cinsiyet
ayrımcılığı konusundaki tutumlarını incelemiştir. Bu çalışmada, hem kadın hem de erkek
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
500
yöneticilerin kadın çalışanlara karşı ayrımları önlemeye ya da var olan bakış açısını
iyileştirmeye yönelik bir etkisinin bulunmadığı ortaya konulmuştur.
Elmas (2007)’e göre, Kapadokya’da otellerin ve restoranların kat hizmetleri ve yiyecekiçecek servis görevlerinin kadınların ev işlerinin bir uzantısı olduğu ve kadın işi olarak
görüldüğü ispatlanmıştır. Kadınlar, genellikle geleneksel ev işlerindeki hünerlerini
kullanabilecekleri departmanlarda çalıştırılmakta ve böylece işverenler eğitim maliyetlerini
azaltmaktadırlar. Çalışmada, kat hizmetlerde kadınların çok olmasına rağmen sadece bir tek
kadının yönetici konumunda olduğu tespit edilmiştir.
Tucker (2007) yaptığı araştırmada, Ürgüp ve Göreme’de kadınların turizm sektöründe
çalışması uygun görülmediği, turizmin erkek işi olarak görüldüğü, ancak eşleri ya da diğer aile
üyeleri aracılığıyla belirli şartlar altında çalışabildikleri ortaya çıkmıştır. Kadınların çoğunlukla
pansiyonculuk yaptıklarına dikkat çekmektedir.
Demir (2011)’in çalışmasında, Türkiye’de turizm sektöründe çalışanlara yapılan
ayrımcılık araştırılmıştır. Bu sektörde faaliyet gösteren işletmelerin; iş ilanları, iş başvuru
formlarının hazırlanması ve işe alma sürecinde kişilerin demografik özelliklerine göre farklı
ayrımcılık yaptıkları tespit edilmiş ve karşılaşılan en önemli ayrımcılığın cinsiyet, yaş ve
hemşericilik olduğu ortaya çıkarılmıştır.
Yanardağ ve Avcı, (2012), Muğla ilinin turizmde lokomotifi olan Marmaris, Fethiye ve
Bodrum ilçelerinde turizm sektöründe istihdam edilenlerin sorunlarını ortaya koymak için
yapılan ampirik çalışma sonucunda ulaşılan en önemli sonuçlar; ücret düzeyinin düşük olması,
çalışma saatlerinin fazla olması, çalışanların sosyal güvencelerinin olmaması, çalışanların
eğitim düzeyinin düşük olması ve çalışanların çoğunluğunun turizm eğitimi almamış olmasıdır.
Türkiye’de, 1980 sonrası benimsenen ve uygulanan politikalar çerçevesinde hizmetler
sektörü istihdamı büyük oranda artmış ve bu artışın içinde turizm alanında istihdam, dış
pazarlarda rekabet gücü olan neredeyse tek sektör haline gelmiştir. Hizmetler sektörü içerisinde
turizm sektöründe istihdamın payı genel olarak artmakla birlikte, 2009-2013 yılları arasında
turizm hizmet sektöründeki istihdam artışından % 16,5 oran ile en çok payı alan sektör olmuştur
(Tablo 11). 2009-2013 döneminde istihdam artışının en fazla turizm sektöründe gerçekleştiği
görülmektedir. Sonuç olarak, 2013 yılı itibariyle Türkiye’deki istihdamın yaklaşık olarak %
8,4’ünü turizm sektörü ortaya çıkarmaktadır.
Tablo 11: Türkiye'de Hizmet Sektöründeki İstihdam Artışından Turizm Sektörünün Aldığı
Pay (2009-2013)
İstihdam Artışından Alınan Pay
Sektörler
(%)
16,5
Turizm
9,3
- Yiyecek İçecek Faaliyetleri
5,8
- Konaklama Hizmetleri
1,1
- Diğer Turizm Hizmetleri
12,4
Bina inşaatı
10,9
Perakende Ticaret
Büro
Yönetimi,
Büro
Desteği
7,4
Faaliyetleri
6,3
Taşımacılık
Kaynak: AKTOB, Turizm İstatistikleri, 2014: 13.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
501
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
Turizm sektörünün Türkiye ekonomisi içinde yarattığı istihdam ile ilgili olarak Tablo 12
incelendiğinde, istihdam rakamlarının sürekli arttığı görülmektedir. Turizm sektöründe çalışan
toplam kişi sayısı 1983 yılında 218 bin iken, 2013 yılında % 16,79’lık bir artış sonucunda 1
milyon 298 bine yükselmiştir. 2013 yılında sektör çalışanlarının % 56’sı yiyecek içecek % 30’u
konaklama 5,75’i seyahat acenteleri, % 7’si eğlence ve dinlence ve % 1,25’i de havayolu
ulaştırması işletmelerinde istihdam edilmektedir. Türkiye genelinde turizmle ilişkili alanlarda
1,2 milyon dolayında kişi istihdam edilmektedir (AKTOB, Turizm İstatistikleri, 2014: 13).
Tablo 12: Türkiye'de Turizm İstihdamındaki Durum (1983-2013)
Yıllar
Turizmde Çalışan Sayısı (000)
1983
218
1993
574
2003
847
2010
1.177
2011
1.178
2012
1.206
2013
1.298
Kaynak: AKTOB, Turizm İstatistikleri, 2014: 13.
Turizm endüstrisi ile ilgili göstergelere bakıldığında ise, dünyada turizm sektöründe
çalışan kadınların oranı % 46’dır (Hemmati, 2000: 17). Turizm sektörünün kadınlar için önemli
bir sektör olduğu gerçeğinde yola çıkarsak; turizm istihdamı içerisinde yer alan kadın
çalışanların oranı genel istihdam yapısına uygun olarak, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler
bakımından farklılık göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde genel işgücü içerisinde turizm
sektöründeki kadın istihdam oranı % 35 - % 40 arasında seyrederken, gelişmekte olan ülkelerde
bu oran % 5 ile % 10 arasında değişmektedir (Dünya Bankası, 2008: 244). Türkiye’de
gelişmekte olan bir ülke olarak % 5 - % 10 arasındaki dilime girmektedir. Kadınların işgücüne
katılma oranları gelişmiş ülkelerde eğitim seviyesi, toplumun sosyal ve kültürel gelişmişliği,
uzmanlaşma vb. nedenlerle yüksek iken, yine aynı faktörlerin bulunmayışı yüzünden gelişmekte
olan ülkelerde düşüktür (Yanardağ ve Avcı, 2012: 45).
EUROSTAT’ın verilerine göre, 2006-2013 yılları arasında, Türkiye genelinde turizm
sektöründeki istihdam oranlarında sürekli bir artış söz konusudur. Bu sektörde istihdam
edilenlerin cinsiyetine göre dağılımına baktığımızda, kadın istihdam oranı bütün diğer
sektörlerde olduğu gibi turizm sektöründe de erkek istihdam oranına göre düşüktür. 2013
yılında ülkemizde turizmde istihdam edilen erkeklerin oranı % 70 iken, kadınların oranı % 30
civarındadır. Ancak, turizmde istihdam edilenlerin içerisinde erkeklerin oranı 2006’da % 74,3
iken 2013’de % 70,1’e düşmüş, kadınların oranı ise % 25,7’den 29,9’a yükselmiştir (Tablo 13).
Bu artış, turizm işletmelerinin giderek artan biçimde kadın istihdam etmeleri ile açıklanabilir.
Dolayısıyla turizm sektöründeki kadın iş gücü ve istihdamı için özelliklerle ciddi bir önem
taşımaktadır.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
502
Tablo 13: Türkiye'de Turizm Sektöründe İstihdam Edilen Kişilerin Cinsiyete Göre Dağılımı
(2006-2013)
Yıllar
Toplam
Erkek
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
20.433
20.750
21.193
21.271
22.593
24.099
24.819
25.520
15.173
15.392
15.596
15.402
16.168
17.131
17.511
17.878
Erkek
(%)
74,3
74,2
73,6
72,4
71,6
71,1
70,6
70,1
Kadın
5.260
5.357
5.597
5.868
6.424
6.969
7.308
7.641
Kadın
(%)
25,7
25,8
26,4
27,6
28,4
28,9
29,4
29,9
Kaynak: EUROSTAT, Tourism Database, 2014.
SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME
Dünya genelinde yaygın literatür, toplumsal cinsiyet bağlamında kadın-erkek işgücünün
verimlilik özelliklerinden kaynaklanmayan ayrımcı uygulamalara maruz kaldığını
göstermektedir. Kadınların işe alma, ücretlendirme ve terfi konularında cinsiyete yönelik
ayrımcı uygulamalar, gerek çalışmada bahsedilen endeksler yoluyla ve gerekse de ekonometrik
metodlarla ortaya konulmuştur. Kadınlara yönelik ayrımcı tutumlar ekonomilerin üretken
gücünün önemli bir kısmını gündelik hayatın dışına itmektedir. Burada üretimden kasıt sadece
çalışma hayatında emeği yoluyla bir mal veya hizmet üretmek değil, bunun yanında toplumsal
yaşamda erkek ile aynı hak ve fırsatlara sahip kadınların kültürel, siyasal ve sosyal üretimleri de
kastedilmektedir.
Ayrımcılığı azaltmak anlamında yapılabileceklerin başında kadınların eğitim
seviyelerinin yükseltilmesi, yasal düzenlemeler ile kadın işgücünün desteklenmesi
gerekmektedir. Burada şunu belirtmek lazım; kadınları çalışma hayatında korumaya yönelik
uygulamalar aslında ayrımcılığı besleyen sonuçlar yaratmaktadır. Doğum izninin artması,
emzirme ve bakım sürelerinin artması, emeklilikte erken yaş avantajı, işverenleri kadın yerine
erkek çalışanları tercih etmeye yönlendirmekte ve dolayısıyla kadın çalışanları korumamaktadır.
En azından kamu alanında terfi almada adil sistemlere geçilmesi ve doğum izinlerinin
kadın erkek arasında eşit paylaştırılması gibi uygulamalar, erkek çalışanın tercih edilme
avantajını ortadan kaldıracaktır.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
503
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
KAYNAKLAR
ADIB, Amel; GUERRIE, Yvonne, (2003), “The Interlocking of Gender with Nationality,
Race, Ethnicity and Class: The Narratives of Women in Hotel Work, Gender”,
Work and Organizasyon, Volume10/4, s. 413-432.
AKÇOMAK, Semih; BORGHANS, Lex; TER WEEL, Bas, (2011), “Measuring and
Interpreting Trends in the Division of Labour in the Netherlands”, De Economist,
Volume 159/4, s. 435-482.
AKÇOMAK, Semih; GÜRCİHAN, H. Burcu, (2013), Türkiye İşgücü Piyasasında
Mesleklerin Önemi: Hizmetler Sektörü İstihdamı, İşgücü Ve Ücret Kutuplaşması,
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Çalışma Tebliği, No: 13/21,
http://www.tcmb.gov.tr/research/discus/2013/WP1321.pdf, (Erişim Tarihi: 15
Ekim 2014).
Akdeniz Turistik Otelciler ve İşletmeciler Birliği (AKTOB), (2014), Turizm İstatistikleri,
http://www.aktob.org.tr/pdf/AKTOB.TURIZM.VERILERI.pdf, (Erişim Tarihi:
15 Ekim 2014).
AKOĞLAN, Meryem, K., (1996), “Konaklama Endüstrisinde Kadının Konumu”,
Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Y. 7, S. 3-4, s. 16-23.
AKSOY, Nurgül, (2006), Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme ve Kadının Statüsü
Genel Müdürlüğünün Rolü, KSSGM Yayınları, Ankara.
ALARCON, Daniela, M., Ferguson, Lucy, (2011), El Turismo Como Oportunidad:
Buenas Prácticas Enturismo Sostenible Con Perspectiva De Género, FIIAPP,
España.
ANKER, Richard; HEIN, Catherine, (1986), Sex Inequalities in Urban Employment in
The Third World, St. Martin's Press, New York.
ANTONCZYK, Dirk; DELEIRE, Thomas; FITZENBERGER, Bernd, (2010),
Polarization and rising wage inequality: Comparing the US and Germany, IZA
Discussion Paper, No: 4842.
AUTOR, David H.; DORN, David, (2010), Inequality and Specialisation: The
growth of low-skill service jobs in the United States, IZA Discussion Paper, No:
4290.
AUTOR, David H.; KATZ, Lawrence, F.; KEARNEY, Melissa, S., (2006), “The
Polarization of the U.S. Labor Market”, American Economic Review, Volume
96/2, s. 189-194.
BEAUREGARD, T. Alexandra, (2006), “Are Organisations Shooting Themselves in the
Foot: Workplace Contributions to Family Work Conflict”, Equal Oportunities
International, Volume 25/5, s. 336–353.
BERGMANN, Barbara, R., (1986), The Economic Emergence of Women, Basic Books
Inc. Publishers, New York.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
504
BISWAS, Rashmi, CASSELL, Catherine, (1996), “Strategic HRM and the Gendered
Division of Labour in the Hotel Industry: A Case Study”, Personnel Review,
Volume 25/2, s. 19-34.
BULL, Adrian, (1991), The Economics of Travel and Tourism, Pitman, New Zealand.
BURGESS, Cathy, (2003), “Gender and Salaries in Hotel Financial Management: It’s
Still a Man’s World”, Women in Management Review, Volume 18/1-2, s. 50-59.
CANDAŞ, Ayşen, (2010), Türkiye’de Eşitsizlikler: Kalıcı Eşitsizliklere Genel Bir Bakış,
Proje Danışmanı: Ayşe Buğra, Açık Toplum Vakfı, İstanbul,
http://www.spf.boun.edu.tr/content_files/turkiyede%20esitsizlikler_spf.pdf,
(Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
CAVE, Peter; KILIC, Serpil, (2010), “The Role of Women in Tourism Employment with
Special Reference to Antalya”, Turkey, Journal of Hospitality Marketing &
Management, Volume 19/3, s. 280-292.
CHALKITI, Katolina; SIGALA, Marianna, (2010), “Staff Turnover in the Greek Tourism
Industry: A Comparison between Insular and Peninsular Regions”, International
Journal of Contemporary Hospitality Management, Volume 22/3, s. 335-359.
COSTA, Carlos; CARVALHO, Ines; BREDA, Zelia, (2011), “Gender Inequalities in
Tourism Employment: The Portuguese Case”,
Revista Turismo
& Desenvolvimento, Volume 15, s. 39-54.
COSTA, Carlos; CARVALHO, Ines; CACADOR, Sandra; BREDA, Zelia, (2012),
“
Future Higher Education in Tourism Studies and the Labor Market: Gender
Perspectives on Expectations and Experiences, Journal of Teaching in Travel &
Tourism, Volume 12 /1, s. 70-90.
DALKIRANOĞLU, Tülin, (2006), Çalışma Yaşamında Kadın İşgücü ve Cinsiyet
Ayrımcılığı: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama, Anadolu Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
DALKIRANOĞLU, Tülin; ÇETİNEL, Fatma G., (2008), “Konaklama İşletmelerinde
Kadın ve Erkek Yöneticilerin Cinsiyet Ayrımcılığına Karşı Tutumlarının
Karşılaştırılması”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 20, s.
277-298.
DAYIOĞLU, Meltem; ERCAN, Hakan, (2009), Labor Market Policies and Institutions
with a Focus on Inclusion, Equal Opportunities and the Informal Economy, The
case of Turkey, National background paper, ILO.
DEMİR, Mahmut, (2011), “İş Yaşamında Ayrımcılık: Turizm Sektörü Örneği”,
Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Y. 8, S. 1, s. 760-784.
DEMİRKOL, Şehnaz; FİDAN, Fatma; PELİT, Elbeyi, (2004), “Turizm Sektöründeki
Bayan İşgörenlerin Karşılaştıkları Sorunlar ve Otel İşletmelerinde Bir
Uygulama”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Y.1, S. 8, s. 71-88.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
505
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
DUSTMANN, Christian; LUDSTECK, Johannes; SCHÖNBERG, Uta. (2009),
“Revisiting the German Wage Structure”, Quarterly Journal of Economics,
Volume 124/2 s. 843-881.
DÜNYA BANKASI, (2008), Bölgeler İtibariyle Makro Ekonomik Büyüklükler, Seçilmiş
Ülke Örnekleri, No:124.
ECEVİT, Yıldız, (1998), “Türkiye’de Ücretli Kadın Emeğinin Toplumsal Cinsiyet
Temelinde Analizi”, 75 Yılda Kadınlar Ve Erkekler, Tarih Vakfı Yayınları, s.
267-284, İstanbul.
ELMAS, Sermin, (2007), “Gender And Tourism Development: A Case Study of the
Cappodoccia Region of Turkey”, (Ed. Annette Pritchard, Nigel Morgan, Irena
Atelyevic) Tourism and Gender: Embodiment, Sensuality and Experience, CABI
Publishing, s. 302-314, Oxford.
EUROPEAN STATISTICS (EUROSTAT), European Commission, Tourism Database,
2014, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/tourism/data/database,
(Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
FERNANDEZ, Melchor; PENA-BOQUETE, Yolanda; PEREIRA, Xesus, (2009), “Labor
Conditions in the Spanish Hotels and Restaurants Industry”, Tourism Analysis,
Volume 14/3, s. 293-312.
FIRPO, Sergio; FORTIN, Nicola M.; LEMIEUX, Thomas, (2009), “Occupational Tasks
and
Changes
in
the
Wage
Structure”,
http://client.norc.org/jole/SOLEweb/fortin.pdf, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
GOLDIN, Claudia; KATZ, Lawrence F., (2008), The Race Between Education and
Technology, Harvard University Press, Cambridge MA.
GOOS, Maarten; MANNING, Alan, (2007), “Lousy and Lovely Jobs: The Rising
Polarization of Work in Britain”, Review of Economics and Statistics, Volume
89/1, s. 118-133.
GOOS, Maarten; MANNING, Alan; SALOMONS, Anna, (2009), “Job Polarisation in
Europe”, American Economic Review, Volume 99/2, s. 58-63.
HANG, Xiaoli; FANG, Bingsong, (1997), “Measuring the Size of Tourism and Its
Impact in An Economy”, Statistical Journal of the United Nations Economic
Commission for Europe, Volume 14/4, s. 357-378.
HEAD,
Keith; MAYER, Thierry; RIES, John, (2009), How Remote is the
Offshoring Threat?, European Economic Review, Volume 53/4, s. 429-444.
HEMMATI Minu, (2000), “Women’s Employment and Participation in Tourism”,
Sustainable Travel & Tourism, Volume 5/1, s. 17-21.
ILO (International Labour Organization),
(2014), Global Employment Trends,
http://www.ilo.org/global/research/global-reports/global-employmenttrends/2014/WCMS_234879/lang--en/index.htm, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
506
ILO (International Labour Organization), (2014), Global Wage Database 2014,
http://www.ilo.org/travail/areasofwork/wages-and-income/WCMS_142568/lang-en/index.htm, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
IRMAK, Emel, (2007), Cinsiyet Esaslı Ayrımcılığın İnsan Kaynakları Yönetimine
Etkileri, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
ITUC, (2009), Decent Work, Decent Life for Women, 1st World Women’s Conference
Discussion
Guide,
19-21.10.2009,
Brussels,
http://www.ituccsi.org/IMG/pdf/DECENT_WORK_DECENT_LIFE_FOR_WOMEN.pdf,
(Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
IVERSON, Roderick D; DEERY, Margaret, (1997), “Turnover Culture In The
Hospitality Industry”, Human Resource Management Journal, Volume 7/4, s. 7182.
JENSEN, J. Bradford; KLETZER, Lori G., (2005), Tradable Services: Understanding
the Scope and Impact of Services Offshoring, Institute for International
Economics Woking Paper, No: 05-9.
JOLLIFFE, Lee; FARNSWORTH, Regena, (2003), “Seasonality in Tourism
Employment: Human Resource Challenges”, International Journal of
Contemporary Hospitality Management, Volume 15/6, s. 312-316.
KINNAIRD, Vivian; HALL, Dundee, (1994), “Conclusion: The Way Forward”, (Ed.
Vivian Kinnaird, Dundee Hall), Tourism: A Gender Analysis, s. 210216.Chichester: John Wiley and Sons.
LEA, John, (1989), Tourism and Development in the Third World, Pitman Publishing,
London.
LEE, Choong-Ki; KANG, Seyoung, (1998), “Measuring Earnings Inequality and Median
Earnings in the Tourism Industry”, Tourism Management, Volume 19/4, s. 341348.
LEVY, Diane E.; LERCH, Patricia B., (1991), “Tourism As A Factor in Development:
Implication For Gender and Work in Barbados”, Gender and Society, Volume
5/1, s. 64-71.
LI, Lan; LEUNG, Roberta W., (2001), “Female Managers in Asian Hotels: Profile An
Career Chalenges”, International Journal of Contemporary Hospitality
Management, Volume 13/4, s.189-196.
LIU, Abby; WALL, Geoffrey, (2006), “Planning Tourism Employment: A Developing
Country Perspective”, Tourism Management, Volume 27/1, s. 159-170.
LONG, Veronica, H; KINDON, Sara L., (1997), “Gender and Tourism Development in
Balinesa Villages” (Ed. M. Thea Sinclair), Gender Work and Tourism, s. 89-118,
Routlege, London.
MACHIN, Stephen; VAN REENEN, John, (2008), “Changes in Wage Inequality”, (Ed.
Steven. N. Durlauf, Lawrence E. Blume), The New Palgrave Dictionary of
Economics.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
507
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
MANWA, Haretsebe; BLACK, Neil, (2002), “Influence of Organizational Culture on
Female and Male Upward Mobility into Middle and Senior Managerial
Positions”, International Journal of Cross Cultural Management, Volume 2/2, s.
357-373.
NATİONAL COMMİTTEE ON PAY EQUİTY, (2014), The Wage Gap Over Time:
In Real Dollars, Women See a Continuing Gap, http://www.pay-equity.org/infotime.html, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
OĞUZ, Gürsel, Y., (2002), Toplumsal Yaşamda Kadın, Anadolu Üniversitesi Yayınları,
Eskişehir.
PLANTENGA, Janneke; REMERY, Chantal, (2006), The Gender Pay Gap: Origins and
Policy Responses –A Comparative Review of Thirty European Countries, Report
Prepared for the European Commission, Brussels.
POZO, Alejandro.G.; SORIA, Juan, A.C.; OLLERO, Jose, L. S; LARA, Macarena,M.,
(2012), The Regional Wage Gap in the Spanish Hospitality Sector Based on A
Gender Perspective, International Journal of Hospitality Management, Volume
31/1, s. 266-275.
PURCELL, Kate, (1996), The Relationship between Career and Job Opportunities:
Women’s Employment in the Hospitality Industry as a Microcosm of Women’s
Employment, Women in Management Review, Volume 11/5, s. 17-24.
PURCELL, Kate, (1997), “Women's Employment in UK Tourism: Gender Roles and
Labour Markets”, (Ed. M. Thea Sinclair), Gender Work and Tourism, s. 35-59,
Routlege, London.
RILEY, Michael; SZIVAS, Edith, (2003), “Pay Determination – A Socioeconomic
Framework”, Annals of Tourism Research, Volume 30/2, s. 446-464.
SANTOS, Luis, Delfim; VAREJAO, Jose, (2007), “Employment, Pay and Discrimination
in The Tourism Industry”, Tourism Economics, Volume 13/2, s. 225-240.
SAYER, Handan, (2011), Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Erkeklerin Katılımı, Uzmanlık
Tezi, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Afşaroğlu Matbaası,
Ankara.
SCOTT, Joan, W., (2007), Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi,
(Çev. Aykut Tunç Kılıç), Agora Kitaplığı, İstanbul.
SHAW, Gareth; WİLLİAMS, Alan M., (2004), Tourism and Tourism Spaces, SAGE
Publications Ltd., London.
SİLVA, Paula, (2006), “Effects of Disposition on Hospitality Employee Job Satisfaction
and Commitment”, International Journal of Contemporary Hospitality
Management, Volume 18/4, s. 317-328.
SINCLAIR, M. Tea, (1997), Gender, Work and Tourism, Routledge, London.
SINCLAIR, M. Tea; STABLER, Mike, (1997), The Economics of Tourism, Routledge,
London.
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Sabriye Çelik Uguz – Ferhat Topbaş
508
SKALPE, Ole, (2007), “The CEO Gender Pay Gap In The Tourism İndustry—Evidence
from Norway”, Tourism Management, Volume 28/3, s. 845-853.
SOCIAL
WATCH,
Gender
Equity
Index
2004-2007,
http://www.socialwatch.org/node/9359, (Erişim Tarihi: 08 Ekim 2014).
SOCIAL
WATCH,
Gender
Equity
Index
2012,
http://www.socialwatch.org/taxonomy/term/527, (Erişim Tarihi: 08 Ekim 2014).
SPARROWE, Raymond, T.; IVERSON, Kathleen, M., (1999), “Cracks in the Glass
Ceiling? An Empirical Study of Gender Differences in Income in the Hospitality
Industry”, Journal of Hospitality and Tourism Research, Volume 23/1, s. 4-20.
SPITZ-OENER, Alexandra, (2006), “Technical Change, Job Tasks, and Rising
Educational Demands: Looking Outside The Wage Structure”, Journal of Labor
Economics, Volume 24/2, s. 235-270.
STOCKFORD, Marjorie, A., (2004), The Bellwomen: The Story of Landmark AT&T
Sex Discrimination Case, New Brunswick, N.J.; Rutgers University Press,
London.
THRANE, Christer, (2008), “Earnings Differentiation in the Tourism Industry: Gender”,
Human Capital And Socio-Demographic Effects, Volume 29/3, s. 514-524.
TOKSÖZ, Gülay, (2007), Türkiye’de Kadın İstihdamının Durumu, Uluslararası Çalışma
Örgütü,
Ankara,
http://kasaum.ankara.edu.tr/files/2013/03/TurkiyedeKadinIstihdamininDurumu.pdf, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
TUCKER, Hazel, (2007), “Undoing Shame: Tourism and Women's Work in Turkey”,
Journal of Tourism and Cultural Change, Volume 5/2, s. 87-105
TUGORES, Maria, (2008), “Reconciling Work and Family from a Gender Perspective:
An Application to the Balearic Hotel Industry”, Tourism Economics, Volume
14/1, s. 223-239.
TUNALI, İnsan, (2003), Background Study on Labour Market and Employment in
Turkey,
European
Training
Foundation,
Final
Report,
http://statik.iskur.gov.tr/tr/dis_iliskiler/BSTfinal%20report%20_27[1].June.2003_.pdf, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
UNITED NATIONS (UN.), (2008), The Role of Men and Boys in Achieving Gender
Equality,http://www.un.org/womenwatch/daw/public/w2000/W2000%20Men%2
0and%20Boys%20E%20web.pdf, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
UNITED NATIONS (UN.), (2009), Important Concepts Underlying Gender
Mainstreaming,
http://www.un.org/womenwatch/osagi/pdf/factsheet2.pdf,
(Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
UNITED NATIONS DEVELOPMENT PROGRAMME (UNDP), Gender Inequality
Index 2012, https://data.undp.org/dataset/Table-4-Gender-Inequality-Index/pq34nwq7, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
509
Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Emeği: Turizm Sektörüne Betimsel Bir Yaklaşım
VAN REENEN, John, (2011), “Wage Inequality, Technology and Trade: 21st
Century Evidence”, Labour Economics, Volume 18, s. 730-741.
YANARDAĞ, M. Özgür; AVCI, Mehmet, (2012), “Turizm Sektöründe İstihdam
Sorunları: Marmaris, Fethiye, Bodrum İlçeleri Üzerine Ampirik Bir İnceleme”,
Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, Y. 3, S. 2, s. 39-62.
WEYER, Birgit, (2006), “Do Multi-source Feedback Instruments Support The Existence
of A Glass Ceiling for Women Leaders”, Women in Management Review,
Volume 21/6, s. 441-457.
WORLD
BANK,
(2014),
World
Development
Indicators
http://data.worldbank.org/country/turkey, (Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
2014,
WORLD ECONOMIC FORUM (WEF), The Global Gender Gap Report 2013,
http://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2013.pdf,
(Erişim
Tarihi: 15 Ekim 2014).
WORLD TRAVEL AND TOURISM COUNCIL (WTTC), (2013), Data,
http://knoema.com/WTTC2013/world-travel-and-tourism-council-data-2013,
(Erişim Tarihi: 15 Ekim 2014).
The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 487-509
Download