Projelerin Ekonomik Analizleri - Çölleşme ve Erozyonla Mücadele

advertisement
T.C.
ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI
ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
PROJE HAZIRLAMA VE EKONOMİK ANALİZ EĞİTİMİ
Çeşme, İzmir
16-19 Kasım 2011
PROJELERİN EKONOMİK ANALİZLERİ
(Ekonomik Uygunluklarının/
Uygulanabilirliklerinin Belirlenmesi)
Muzaffer Doğru
1
İÇİNDEKİLER
1. Proje Analizleri Amacı ve Kapsamı
2. Proje Finansal ve Ekonomik Analizleri
2.1. Proje Finansal Analizi
Analizlerde kullanılan değerlendirme kriterleri ve yöntemleri
Bugünkü Net Değer
Fayda Masraf Oranı
İç Karlılık Oranı
Geri Ödeme Süresi
Duyarlılık Analizi
2.2. Analizlerin Projeli - Projesiz Durum Farkına Göre yapılması
2.3. Proje bileşenlerinin analizlerinin ayrı ayrı analizleri ve değerlendirilmesi
2.4. Havza Islahı Hizmet ve Faydalarının Ölçülmesi ve Analizlerde Kullanılması
(Çoruh Projesi Örneği)
2
PROJE ANALİZLERİ AMACI VE KAPSAMI
■ Bir projenin uygulanıp uygulanmaması kararını vermek için
Niçin
yapılır?
■ Alternatif projeler arasında daha uygun ve öncelikli
olanları seçmek ve desteklemek için.
■ Analiz ile belirlenen yetersizliklerin giderilmesi için proje
dizaynının geliştirilmesi
Analiz
çeşitleri
nelerdir?
■
■
■
■
Ne zaman
yapılır?
Esas olarak projenin hazırlanması döneminde yapılır ve proje
dokumanı sonunda bir bölüm olarak yer alır.
Proje tamamlandıktan sonra veya daha ileri bir tarihte, elde
edilen gerçek sonuçlara dayalı proje analizleri de yapılabilir.
Kim yapar?
Mali ve ekonomik uygunluk/uygulanabilirlik analizi
Çevresel uygunluk/uygulanabilirlik analizi
Sosyal uygunluk/uygulanabilirlik analizi
Kurumsal uygulanabilirlik analizi
Konu uzmanı elemanlar veya ekipler.
3
 Ekonomik analiz genellikle mühendislik ve gelir
getirmesi beklenen projelerde yoğun olarak
uygulanmakta, halen ormancılık projelerinin çoğunda yer
almamaktadır.
 Toplumda artan farkındalık ve paydaşların bazı projelere
gösterdiği duyarlılıkta artış nedenleriyle Çevresel ve
Sosyal Uygulanabilirlik analizleri taleplerinde ciddi
artışlar görülmektedir (örneğin HES projeleri için).
4
 Birçok projede yetersiz kurumsal kapasite ve
uygun olmayan proje yönetim yapısının başarısızlık
nedenleri arasında olduğu görülmekte ve durum
kurumsal uygulanabilirlik analizinin önemine dikkat
çekmektedir.
Kurumsal uygunsuzluk ve yetersizliklerin, projede
yapılacak değişiklikle düzeltilmesi olanakları
değerlendirilmelidir.
5
Bir projenin uygulanıp uygulanmması veya alternatif projeler
arasında önceliğinin belirlenmesi ekonomik analiz yanında diğer
analiz sonuçlarına da bakarak ve proje tipini gözönünde
bulundurarak alınmalıdır.
Tablo 1: Alternatif Projelerin Çoklu Analiz Sonuçlarının Mukayesesi
ALTERNATİF
PROJELER
Proje 1
Proje 2
Proje 3
Proje 4
Ekonomik
uygunluk
Çevresel
uygunluk
Sosyal
Uygunluk
Çok uygun
Uygun değil
Uygun
Uygun
Uygun
Çok uygun
Çok uygun
Çok uygun
Uygun
(İKO=% 14)
Uygun
(İKO=% 9)
Uygun değil
(İKO=% 3,5)
Orta uygun
(İKO=% 7)
Proje Seçim
Kararı
X
X
6
2. PROJE FİNANSAL VE EKONOMİK ANALİZLERİ
(Finansal ve Ekonomik Uygulanabilirlik Analizleri)
 Projeler parasal değerleri hesaplanabilir finansal ve ekonomik
etkilere sahip olup, finansal ve ekonomik analizler proje etkilerini
(maliyet ve faydalarını) uygun yöntemelerle karşılaştırmak ve
değerlendirmek suretiyle gerçekleştirilirler.
 Bu etkilerin yatırım sahibi kurum veya kişiler açısından değeri ile
toplum açısından değeri farklı olup farklı şekilde hesaplanırlar.
Projelerin yatırımcı kurum veya kişi açısından ve pazar fiyatlarını
kullanarak yapılan analizine Finansal Analiz, maliyet ve faydaların
toplum açısından değerlerinin (gölge ücretlerle) hesaplandığı
analize Ekonomik Analiz (Sosyal Fayda-Maliyet Analizi) denir.
7
 Projelerde normal olarak finansal analizler
kullanılmakta olup, Ekonomik Analizler özel
durumlarda, az sayıda projede uygulanmaktadır.
 Bu eğitimde, kafalarda fazla karışıklık
yaratmamak için sadece finansal analiz
anlatılacak, ekonomik analiz konusunda sadece
kısa bilgi verilecektir.
Ancak ilgi ve talep durumunda ekonomik
analiz konusunda ilave bilgi verilebilecektir.
8
2.1 Proje Finansal Analizi
Finansal analizin ana safhaları şunlardır:
1) Projenin yıllar itibariyle Girdi-Çıktı ve Nakit Akımı Tablosu’nun
hazırlanması (projenin yıllar itibariyle girdi ve çıktı miktarlarını,
birim fiyatlarını ve toplam değerlerini gösteren tablo’dur).
Örnek 1: Bir kavak ağaçlaması için girdi çıktı ve nakit akımı
tablosu Excell Dosyasında verilmiştir.
9
2) Projenin yıllar itibariyle hesaplanan maliyet ve
fayda değerlerine dayalı olarak aşağıdaki değerlerin
hesaplanması.
■
■
■
■
Bugünkü Net Değer (BND)
Fayda-Maliyet Oranı (F/M)
İç Karlılık Oranı (İKO)
Geri Ödeme Süresi (GÖS).
3) Bu değerlere dayalı olarak projenin uygulanabilir
ve alternatif projeler içinden seçiminin ve
desteklenmesinin uygun olup olmadığı kararının
verilmesi.
10
4) Projenin maliyet ve fayda değerlerinde olası
değişiklikleri dikkate alan Duyarlılık Analizi’nin
yapılması.
Bunlara ilave olarak aşağıdaki değerlendirmeler de yapılabilir.
- Projenin maliyet ve faydalarının değişik ilgi, gelir grupları ve
bölgeler arasında dağılım ve paylaşımı.
- Projenin gelir ve istihdam katkılarının yıllar itibariyle (yıllar içinde
ve arasında) dengeli dağılıp dağılmadığı.
- Projenin döviz etkisi (döviz gider ve gelirlerinin miktarı ve oranı).
- Proje bütçe ihtiyacının karşılanabilir limitler içinde olup olmadığı.
11
Finansal Analizlerde Kullanılan Değerler, Yöntemler
Bilindiği gibi proje masrafları ve gelirleri proje süresinin değişik
yıllarında görülür. Örneğin bir ağaçlandırma projesinde projenin ilk
yılında tesis masrafları (saha ihatası, toprak hazırlama, fidan giderleri,
dikim, vb.), daha sonraki 3-5 yıl içinde tamalama dikimi ve bakım
masrafları yapılır. Ara hasılanın ve son hasılanın alınacağı yıllarda
istihsal ve satış giderleri yapılırken, satış gelirleri elde edilir. Proje
yönetimi ve koruma giderleri ise tüm yıllarda görülür.
Proje analizlerinde farklı yıllarda görülen bu değerlerin doğrudan
karşılaştırması ile projenin finansal ve ekonomik etkinlik ve başarı
değerlendirmesini yapmak mümkün değildir. Zira paranın bir zaman
değeri vardır.
12
Örneğin size bugün verilecek 100 TL ile 10 yıl sonra verilecek 100 TL
(enflasyon oranında artırılarak) aynı değeri taşımaz. Bunun nedeni
basit olarak şu şekilde açıklanabilir.
 Bugün verilecek 100 TL’yı harcayarak bir ihtiyacınızı hemen
karşılamak mümkün iken, bunun için 10 yıl beklemek aynı
değerde değildir.
 Bugün elde edeceğiniz 100 TL’sını en az rikli bir yatırımda
kullansanız bile (hazine bonosu almak, vadeli hesaba koymak, vb.)
10 yıl sonra elinize geçecek para reel olarak (enflasyon etkisi
çıktıktan sonra) 100 TL’nın üstünde olacaktır. Diğer bir deyişle
yıllık oratalama olarak belli bir oranda artmış olacaktır.
13
İskonto Oranı veya İndirgeme Oranı (i) denen bu oran proje
analizlerinde değişik yıllarda meydana gelen masraf ve gelirlerinin
bugünkü değerlerinin hesaplamasında ve bu değerler dayalı olarak
göre projenin finansal veya ekonomik etkinlik ve başarısının
değerlendirilmesinde kullanılır.
Proje değerlendirmelerinde kamu yatırımlarında hangi indirgeme
oranının kullanılacağı ilgili devlet planlama birimleri veya
ekonomiden sorumlu bakanlıklarca verilebilir.
Bu oran yatırımın yapılacağı sektöre göre de değişebilir. Örneğin
nakit gelirlerin düşük olduğu ve elde edilen faydaların bir
bölümünün ölçülemediği veya değerinin hesaplanamadığı çevre
projelerinde ”İndirgeme Oranı” sanayi yatırım projelerinin yarısı
veya altında olabilir (AB ülkelerinde % 4-4,5 civarında).
14
Proje finansmanının bir dış borçlanma ile sağlandığı projelerde
iskonto oranı alınan borcun faiz oranına göre hesaplanır ve genelde
bu oranın biraz üzerinde (risk payı) alınır.
Örneğin proje, Dünya Bankasından % 6 faiz oranı ile alınan bir
kredi ile finanse ediliyorsa İndirgeme Oranı % 7 veya 8 olarak
alınabilir (proje en az bu oranda getiri sağlamalıdır ki ülke bu
projeden yatırımından kazançlı çıkabilsin).
Özel sektör veya bir kurumun kendi öz kaynaklarını kullanarak
gerçekleştirileceği projelerde ise İndirgeme Oranı projede
kullanılacak paranın en karlı ve az riskli alternatif yatırımda
kullanılması ile elde edilecek orana göre ve bu oranın biraz üstünde
(risk payı) alınır.
Örneğin bir kurum kendi öz kaynağını en uygun alternatif yatırım
olarak Hazine Bonosu alımında kullandığında yıllık net % 8
kazanabiliyorsa bu kaynağı yatıracağı projeden en az % 10
oranında getiri beklemeli ve projesinin değerlendirlmesinde bu
oranı İndirgeme Oranı olarak kullanmalıdır.
15
Bir projenin herhangibir yılında meydana gelen bir giderin veya
gelirin bugünkü değeri aşağdaki formül ile hesaplanır.
BNDmy = my x (1/1.0iy)
Burada:
BNDmy
=
Projenin ”y” yılında meydana gelen
”m” masrafının ”i” indirgeme oranına göre
hesaplanmış bugünkü değeri
1/1.0iy = İndirgeme Faktörü
Projenin herhangibir yılında meydana gelecek bir gelirin bugünkü
değeri aynı şekilde, hesaplanacak indirgeme faktörü ile bulunur.
16
Örnek 1:
İndirgeme Oranı’nın % 9 olduğu bir projenin 5’inci yılında
yapılacak 75 000 TL’lık masrafın ve 7’inci yılında elde edilecek
120 000 TL’lık gelirin bugünkü deperlerinin hesabı.
BNDm5 = 75 000 x (1/1.095) = 48 475 TL
BNDf7 = 120 000 x (1/1.097) = 65 644 TL
İndirgeme Oranı: % 9
İndirgeme Faktörü:
5’inci yıl için 0,65
7’inci yıl için 0,55
17
Grup Çalışması 1:
Aşağıdaki maliyet ve gelir değerlerinin bugünkü
değerlerini hesaplayınız.
Örnek 2:
Yıl (y) Masraf
6
7
8
34 000
43 000
65 000
Gelir
Masraf BND Gelir BND
12 000
45 000
105 000
İskonto Oranı: 7
18
Proje Bugünkü Net Değeri (BND)
Proje bugünkü net değeri, projenin yıllar itibariyle gelirlerinin bugünkü,
değerlerinin toplamı ile, yıllar itibariyle masraflarının bugünkü net
değerlerinin toplamı arasındaki fark olup, aşağıdaki formülle ifade edilir.
n
BND = 
y=0
n
gy/(1.0i)y –  my/(1/0i)y
y=0
Eğer BND artı olarak bulunursa, bu proje finansal/ekonomik yönden
uygun ve uygulanabilir demektir (projenin gelirleri masrafların üzerinde
beklenen oranda (iskonto oranı) bir kazanç getirme yanında bunun üzerinde
BND kadar bir ilave (artı) değer sağlamaktadır.
BND eksi olarak bulunursa, projenin cazip olmadığı anlaşılır (kabul edilebilir
olması için indirgenmiş gelirlerin en az BND kadar artması veya indirgenmiş
19
masrafların bu miktar azalması gerekir).
Örnek 2:
Excell dosyası Sayfa 2’de, 10 yıllık bir projenin
yıllar itibariyle gelirleri ve masraflarının bugüne
indirgenen değerleri toplamları ve bunlar
arasındaki fark olarak proje BND’i hesaplanmıştır.
Grup Çalışması 2:
Excell Tablosu Sayfa 3’te verilen tablo değerlerine
göre proje BND’ini hesaplayınız.
Sonucu değerlendirin.
20
Fayda-Masraf Oranı (F/M)
Proje bugünkü net değeri, projenin yıllar itibariyle gelirlerinin
bugünkü, değerlerinin toplamınin, yıllar itibariyle masraflarının
bugünkü net değerlerinin toplamına oranı olup aşağıdaki formülle
ifade edilir.
n
n
y=0
y=0
BND =  (gy/(1.0i)y) /  (my/(1/0i)y)
F/M Oranı 1’den büyük olarak bulunursa, bu proje finansal/
ekonomik yönden uygun ve uygulanabilir demektir (projenin
gelirleri masraflarının en az indirgeme oranı kadar üzerindedir).
F/M oranı 1’den küçükse, projenin cazip olmadığı anlaşılır.
21
Örnek 3:
Excell dosyası Sayfa 2’de, 10 yıllık bir projenin yıllar
itibariyle gelirleri ve masraflarının bugüne indirgenen
değerleri bulunmuş ve bunu takiben bugüne
indirgenmiş gelirlerin toplamları bugüne indirgenmiş
masrafların toplamlarına bölünerek F/M Oranı
hesaplanmıştır.
Grup Çalışması 3:
Excell Tablosu Sayfa 3’te verilen tablo değerlerine
göre proje F/M Oranını hesaplayınız.
Sonucu değerlendirin.
22
İç Karlılık Oranı (İKO)
İKO gelirlerin bugüne indirgenmiş değerleri toplamını masrafların
bugüne indirgenmiş değerleri toplamına eşitleyen veya diğer bir ifade
ile BND’i sıfır (BND = 0) yapan İskonto Oranıdır (i) olup aşağıdaki
formülle ifade edilir.
n
n
y=0
y=0
 (gy/(1.0i)y) -  (my/(1/0i)y) = 0
İKO yukarıdaki eşitliği sağlayan iskonto oranı ”i ” olup, projede
harcanan kaynaklar (masraflar) karşılığında sağlanan kazanç oranını
ifade eder.
Yatırım sahibi için bu oran cazipse (örneğin en iyi alternatif yatırımda
kazanabileceği oranın üzerinde ise veya bu tip yatırımlar için kabul
edilen ve kullanılan iskonto oranının üstünde ise) proje uygulanabilir
olarak değerlendirilir.
23
İç Karlılık Oranı Nasıl Hesaplanır
İKO’nı hesaplamak için birbirine yakın indirgenmiş gelir ve gider
değerlerini verbilecek bir iskonto oranı tahmin edilir ve bu oran
kullanılarak BND hesaplanır. Eğer bu değer pozitif ise bunun
anlamı, İKO’nın bu iskonto oranının üstünde, negatifse altında
olduğudur.
Bunu takiben, eğer BND pozitifse daha yüksek iskonto oranları
denenerek eksi BND değeri veren ikinci bir iskonto oranı bulunur.
Bu durumda IKO’nın bu iki iskonto oranı arasındaki bir oran
olduğu belirlenmiş olur.
Eğer hesaplanan ilk BND değeri negatifse, daha düşük iskonto
oranları denenerek pozitif NBD değeri veren en yakın bir iskonto
oranı bulunur ve IKO’nin bu iki iskonto değeri arasında olduğu
anlaşılır.
24
Biri negatif diğeri positif BND değeri veren iki iskonto oranı
belirlendikten sonra, IKO aşağıdaki formül ile hesaplanır.
IKO =
küçük
iki iskonto
iskonto
oranı
+ arasındaki x
fark
Positif BND
Positif BND + Negatif BND (mutlak değeri)
Grup Çalışması 4:
Excell Tablosu Sayfa 3’te verilen tablo değerlerine göre projenin
İKO’nı hesaplayınız.
Sonucu değerlendirin.
25
Geri Ödeme Süresi (GÖS)
Geri ödeme süresi (GÖS) bugüne indirgenmiş gelirler
toplamının maliyetlerin toplam bugünkü değerine (tüm
maliyetlerin bugünkü değerler toplamına) eşit olduğu veya onu
geçtiği yıldır.
GÖS’ün bulunması için yıllar itibariyle gelirlerin indirgenmiş
değerleri kumulatif toplamları hesaplanır, bu değerin
maliyetlerin toplam bugünkü değerine eşit olduğu veya
geçtiği yıl bulunur.
Gelirlerin çoğunun projenin son yıllarında elde edildiği
ormancılık projelerinde geri ödeme süresi bu nedenle çoğu kez
proje sonuna doğru gerçekleşir.
26
Örnek 4:
Excell dosyası Sayfa 2’de, 10 yıllık bir projenin yıllar
itibariyle gelirleri ve masraflarının bugüne indirgenen
değerleri bulunmuş ve bunu takiben bugüne
indirgenmiş gelirlerin kumulatif toplamlarının
maliyetlerin BND’lerin toplamını geçtiği yılolan 15.
yıl GÖS olarak bulunmuştur.
Grup Çalışması 4:
Excell Tablosu Sayfa 3’te verilen tablo değerlerine
göre projenin GÖS değerini hesaplayınız.
Sonucu yorumlayın.
27
Duyarlılık Analizi (DUAN)
Projelerin uygulanması sırasında bazı girdi (işgücü, akaryakıt, vb.) ve
çıktıların miktar ve fiyatlarında, proje değerlendirmelerinde kullanılan
değerlerden önemli sapmalar meydana gelebilir ve bu sapmalar
neticesinde projenin ekonomik performans gerçekleşmesi proje başında
yapılan değerlendirmeden farklı olabilir. Duyarlılık analizinde, girdi
ve çıktı miktar ve fiyatlarında olabileceği düşünülen değişiklilerin
tahmini yapılır ve BND, F/M, İKO bu yeni değerlere göre yeniden
hesaplanır. Bu değerlendirmeler kötümser ve iyimser tahminler olarak
yapılabilir. Bu yeni hesaplamalar sonucunda projenin finansal ve
ekonomik değerlendirme sonucunun ne derece değiştiği veya
değişmediğine bakılır.
28
Eğer sonuç olası değişikliklerden ciddi şekilde etkileniyorsa proje
yatırım kararı tekrar gözden geçirilir. Buna ilave olarak bu değişimlerin
etkilerini azaltmaya yönelik olarak projede bazı düzenlemeler de
düşünülebilir.
Duyarlılık analizlerini pratik olarak gerçekleştirmek için örneğin tüm
maliyetleri % 25 artacağı veya gelirlerin % 20 azalacağı gibi
varsayımlar kullanılabilir. Veya projenin finansal/ekonomik
uygunluğunun maliyet ve gelirlerin hangi sınırlara kadar değişiklikleri
için geçerli olabileceği (Başabaş Noktası) hesaplanır.
Örnek: Sayfa 2’de yapılan duyarlılık analizinde proje maliyetlerinde
% 3’ün üzerinde meydana gelecek artışlar veya gelirlerinde %3’ten fazla
azalma durumunda projenin finansal etkinlik bakımdan uygunluğunu
kaybedeceği belirlenmiştir.
29
2.2 Analizlerin projeli-projesiz durum farkına göre yapılması
Bilindiği gibi bir bölgede tasarlanan bir projenin uygulanmaması
durumunda da büyük olasılıkla o yörede benzer bazı faaliyetler aynı
ölçekte ve aynı metodlarla olmasa bile belli ölçekte gerçekleştirilecektir.
Örneğin Çoruh Havzası Rehabilitasyon Projesi değerlendirmeleri
sırasında proje uygulandığı takdirde toprak muhafaza tedbirlerinin ve
bozuk orman rehabilitasyon çalışmalarının 40 300 ha alanda
gerçekleşeceği, alınmadığı durumda ise yaklaşık 23 000 ha alanda
benzer çalışmaların kurumların mevcut programları çerçevesinde
yürütüleceği görülmüştür. Diğer deyişle proje sonucu bu çalışmalar
yaklaşık 17 300 ha daha fazla alanda gerçekleşecektir. Diğer taraftan
projeli ve projesiz durumlar arasındaki fark sadece çalışma alanı miktarı
ile ilgili olmayıp, uygulanacak yöntem ve yaklaşımlar ve bunların
etkinlikleri arasında farklar da dikkate alınmalıdır.
30
Açıklanan nedenlerle, özellikle büyük ölçekli dışkaynaklı
projelerde o projenin uygunluğu değerlendirmesinin,
önerilen projenin gelir ve maliyetlerinin karşılaştırılması
yerine, projeli ve projesiz durumlarda gerçekleşecek
maliyetler arasındaki farkların, gelirler arasında meydana
gelecek farklarla karşılaştırılmasına dayalı olarak yapılması
uygun olacaktır.
Nitekim Çoruh Projesi finansal ve ekonomik analizleri bu
yöntemle gerçekleştirilmiştir.
Eğitim sırasında talep halinde bu konuda daha fazla bilgi
verilebilecektir.
31
2.3. Proje bileşenlerinin analizlerinin ayrı ayrı
yapılması, değerlendirilmesi
Projelerin ana bileşenlerinin her biri veya bazıları için
finansal ve ekonomik analizlerinin ayrı ayrı yapılması
önemli yararlar sağlayabilir.
Örneğin, bir entegre havza projesinde ana rehabilitasyon
faaliyetlerinden biri için yapılan analiz, bu faaliyetin
yüksek maliyetleri ve uzun yıllar sonra elde edilebilecek
düşük gelirleri nedeniyle finansal/ekonomik bakımdan
cazip olmadığı, ayrıca projenin tümünün ekonomik
etkinliğini de düşürdüğü görülebilir.
32
Bu durumda bu faaliyetin/bileşenin projeden çıkarılması
durumunda projenin diğer bileşenlerini ve bütünlüğünü ne
derece etkileyeceğine bakılır, projeden tümüyle
çıkarılması, uygulama miktarının azaltılması, maliyetlerini
azaltacak şekilde design edilmesi veya diğerproje
bileşenlerine sağladığı katkıların değerlerinin
hesaplanması ve değerlendirmeye dahil edilmesi
düşünülebilir.
Bunun tersine ekonomik getirisi çok yüksek olan proje
bileşenlerinin (örneğin arıcılık) uygulama miktarının
artırılması imkanları değerlendirilebilir.
33
2.4. Havza Islahı Hizmet ve Faydalarının Ölçülmesi ve
Analizlerde Kullanılması (Çoruh Projesi Örneği)
Uzun yıllar boyunca gerçekleştirilen ormancılık, havza
ıslahı ve benzeri projelerde elde edilen çok önemli çevresel
ve sosyal yararların büyük bölümü değerlendirmelere dahil
edilmemiş ve proje fayda/gelir hesaplarında sadece odun
üretimi, tarım, hayvancılık, arıcılık ve benzeri faaliyetler
sonucu elde edilecek somut çıktılar dikkate alınmıştır.
Bunun yanında, projelerin çevresel ve sosyal faydalarının
da önemli olduğundan, ancak bunların ölçme ve
değerlendirmelerinin çok zor veya mümkün olmadığından,
bahsedilmekle yetinilmiştir.
34
Ancak son yıllarda gerek dünyanın diğer ülkelerinde gerekse
ülkemizde projelerin çevresel ve sosyal hizmet ve
işlevlerinin ölçülmesi, değerlerinin hesaplanması ve proje
değerlendirme ve önceliklendirme çalışmalarına dahil
edilmeleri yönünde gelişmeler sağlanmaktadır.
Aşağıda Tablo 2’de sosyal ve çevresel sütunlar altında
gösterilen hizmetler dikkatle incelenirse bunların
birçoğunun aynı zamanda ekonomik önem ve değeri olan
hizmetler olduğu görülecektir.
Bu durum önemli çevresel ve sosyal hizmetler sağlayan
ormancılık ve havza ıslahı benzeri alanlarda çalışan
kurumlar ve projeler için önemli olup, bu çeşit
değerlendirme yöntemlerinin geliştirilmesi çalışmalarına
verilen destekler artırılmalıdır.
35
Tablo 2: BİR HAVZA ISLAHI PROJESİNDE EKONOMİK,
ÇEVRESEL, SOSYAL ETKİLER
No.
Ekonomik etkiler
1
Odun üretimi
2
Odun dışı orman ürünleri
3
Çevresel etkiler
Havza stabilitesi
Erozyonun azalması, toprak
muhafaza
Tarım alanları verimliliği Su kaynaklarının miktar ve
ve üretimi
kalitesinde iyileşme
4
Mera alanları verimliliği
5
Hayvancılık gelirleri
6
Arıcılık gelirleri
7
Sosyal etkiler
İstihdam
Göçün azalması
Yerel kültürün korunması
Karbon birikimi, oksijen üretimi
Politik stabilite
Doğal afetlerin altyapı
üzerinde zararları
Biyolojik çeşitliliğin korunması,
restorasyonu
Baraj ve göletlerde sedimentasyon
azalması, baraj ömürlerinde uzama
Doğal peysajın korunması,
restorasyonu
Doğal afetlerin neden olduğu
can kayıplarında azalma
Köy içi dayanışma ve
köykurumları güçlenmesi
Kurumsal kapasitelerin
gelişmesi
8
Gelir dağılımı
Yaban hayatının korunması
Toplumda farkındalığın artması
9
Devlet bütçesine gelirler
Sosyal hizmetlerre ulaşım
36
Bu anlayış çerçevesinde Çoruh projesinde, klasik proje gelir
hesaplamaları yanında aşağıdaki ürün ve hizmetlerin de
ölçülmesi ve projenin ekonomik değerlendirmelerine dahil
edilmesi sağlanmıştır.
-
Erozyonla kaybı önlenen toprağın değeri;
Toprak besin maddelerinin muhafazası değeri;
Önlenen/azaltılan doğal afet zararları değeri;
Meraların artan verimliliği;
Karbon tutumu değeri;
Yaratılan istihdam;
Odun tüketiminde tasarrufun değeri.
Özellikle araştırma kuruluşlarıyla işbirliği bu alandaki bilgi ve
kurumsalkapasitenin geliştirilmesine ciddi katkılar sağlamalıdır.
37
TEŞEKKÜRLER
dogru_muzo@yahoo.com
38
Download