Engelli Bireylerin Rehabilitasyonu

Engelli Bireylerin İstihdam Edilebilirliğinin Artırılması
için Teknik Yardım Projesi
«Engelli Bireylerin Rehabilitasyonunda
En Son Yaklaşımlar»
Meral Didem TÜRKYILMAZ, PhD.
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Odyoloji Bölümü
Paydaşları, Engelli Bireyleri ve Ailelerini Bilgilendirme Toplantısı
18-19 Ekim 2016, ANKARA
İletişim
Bir bilginin, duygunun ve düşüncenin dil
kullanılarak (sözel iletişim) ya da dil
kullanılmaksızın (sözel olmayan iletişim)
ifade edilmesi yöntemidir.
• Dil bir toplumun kültürünün, geleneklerinin,
bilgi birikiminin bir sonraki kuşağa
aktarılmasını sağlayan bir araçtır. Her sosyal
durum için vazgeçilmez olduğunu
söyleyebiliriz. Tüm bu aktivitelerin amacı
iletişimdir. Dil, insanlar arasındaki en etkin
iletişim yoludur
İLETİŞİM KESİNTİYE UĞRAR İSE?
NASIL DUYARIZ?
•
Ses titreşimleri kulak kepçesi tarafından
toplanır ve kulak kanalına gönderilir.
•
Ses dalgaları kulak zarında titreşime yol açar.
•
Orta kulaktaki 3 adet kemikçik (çekiç, örs ve
üzengi) bu titreşimleri yükseltir ve iç kulağın
oval penceresine gönderir.
•
İç kulakta bulunan tüy hücreleri bu
titreşimleri alır, elektriksel uyaranlara
dönüştürür.
•
Tüy hücrelerinden gelen bu elektriksel
uyaranlar işitme siniri aracılığı ile beyne
iletilir.
•
Beyin bu sinyalleri analiz eder ve yorumlar
•
•
•
•
Günlük yaşantıda fısıltı ile konuşma 20-25 dB
Normal şiddette konuşma 55-60 dB
Yüksek sesle konuşma 70-75 dB
Trafik gürültüsü 120-140 dB
• İnsan kulağı 20 Hz-20.000 kHz; 0-120 dB
• İşitme kaybı çok hafif dereceden çok ileri
dereceye kadar farklılık gösteren işitmedeki
yetersizliktir.
• İşitme engeli; işitme kaybının getirmiş olduğu
iletişim sorunlarının oluşturduğu bir engel
durumudur.
• İşitmesinin tamamını ya da bir kısmını
kaybetmiş kişiler işitme kayıplı olarak
tanımlanabilir.
ASHA
İşitme kayıplı bireylerin sahip oldukları işitme kaybının
derecesine göre yaşanılan zorluklar
Çok hafif derecede işitme kaybı: Mesafeli ve hafif şiddetli konuşmayı anlamada
problem vardır
Hafif derecede işitme kaybı: Karşılıklı konuşmada zorluk yasarlar, kelime haznesi
kısıtlıdır, konuşma bozukluğu vardır
Orta derecede işitme kaybı: Konuşmaları anlayabilmeleri için şiddetli olması gerekir.
Yetersiz dil ve anlama becerisi vardır.
İleri derecede işitme kaybı: Sadece şiddetli sesleri duyarlar. Çevre seslerinin tanınması,
konuşma ve dil problemleri vardır. Eğer kayıp bir yasından önce olmuşsa, konuşma ve
dil gelişimi görülmez.
Çok ileri derecede işitme kaybı : Görme ve dokunma kılavuz duyu olarak kullanılır.
Konuşma, dil bozukluğu vardır. Eğer işitme kaybı prelingual dönemde olmuşsa, dil
gelişimi görülmez.
İŞİTME KAYBI
•
•
•
•
Konuşma ve dil gelişimi
Sosyal gelişim
Duygusal gelişim
Zihinsel gelişim
ETKİLER
İşitme kaybı oranları
Yenidoğanlarda %0,10-%0,60
Thompson DC et.al.(2001), Chu K et.al.(2003), American Academy of Pediatrics(1999)
Sağlıklı yenidoğanlarda
%0,10-%0,30
Yoğun bakım ünitesinde tedavi gören
bebeklerde
%2-%4
American Academy of Pediatrics(1999), Joint Committee on Infant Hearing(2000)
Türkiye’de
Konjenital işitme kaybı oranı
%0,10-%0,30
Belgin E ve ark.(2002), Ertürk B. (2004), Kemaloğlu Y ve ark.(2005), Kemaloğlu Y ve ark.(2005),
Genç A ve ark. (2005)
Erken dönemde tanısı konup işitme cihazı
ile amplifikasyon uygulanan ve özel işitsel
eğitim verilen bebekler tüm gelişim
alanlarında ve akademik başarıda
yaşıtlarına yakın performans gösterirler.
Erken tanı ve işitme cihazının erken
kullanılması ile işitme engelli çocukların dil
gelişimlerinin ve buna bağlı olarak akademik
başarılarının artması konusundaki görüşler
evrensel boyutta yenidoğan işitme
taraması’nın oluşturulmasını sağlamıştır.
Paludetti Get.al.(1999), Lin HC et.al.(2002)
Tarama programları olmaksızın işitme kaybının
farkedilme yaşı;
11-30 ay → ileri-çok ileri derecede
işitme kaybı
5-7 yaş → hafif-orta derecede
işitme kaybı
Joint Committee on Infant Hearing (2000)
İşitme kaybının maliyeti
☻İşitme kayıplı bireye
☻ Aileye
☻ Yaşadığı topluma
☻Devlete
İşitme kaybının maliyeti
Amerika Birleşik Devletleri’nde
İşitme taramasının her bir bebek için maliyeti
→ ort. 25 $ (18-33 $)
Doğumdan yetişkinliğe kadar işitme engeli ile
bağlantılı tahmini maliyet → 900.000 $
(eğitim, tıbbi, odyolojik giderler, özel yaşam giderleri, kişilerin yıllık
kazançları, işssizlik oranları)
Hall WJ, Mueller HG. (1997)
Yenidoğan işitme taraması programları ile;
• Daha çok merkezde işitme taraması uygulaması
• Daha erken yaşlarda tanı ve daha erken yaşlarda işitme cihazı
uygulaması
• Daha iyi işitme cihazı performansı
• Daha erken yaşlarda malforme kulak tanısı
• Daha erken yaşlarda koklear implant yönünden değerlendirme
• Geç tanı sebebiyle koklear implant endikasyonu dışında
kalabilecek hastalara koklear implant yapılma imkanının
sağlanması
• Ulaşılamayacak işitme engelli bireylere ulaşılması
• 81 ilde referans ve tarama merkezleri
OKUL ÖNCESİ ve OKUL ÇAĞI İŞİTME
TARAMASINDA
I. AVRUPA ORTAK GÖRÜŞÜ,
2011, POLONYA.
1. Pek çok Avrupa ülkesinde yenidoğan işitme tarama
programları iyi belirlenmiş ve resmileştirilmiştir. Ancak
çocukluk çağı işitme kayıplarının tümünü doğumda
teşhis etmek zordur. Yenidoğan işitme taraması
özellikle kalıcı işitme kayıplarını taramaktadır.
2. İşitme kaybı prevalansı yaşla birlikte artmaktadır
Yenidoğan işitme kaybının hedefi olmayan
durumlar;
•İletim tipi işitme kayıpları (doğuştan ya da
sonradan…vb)
•Kazanılmış ve gecikmiş SN işitme kayıpları
(enfeksiyonlar, ototoksisite, travma, gürültü)
•İşitsel işlemleme bozuklukları
Genetik işitme kayıpları doğumda ortaya çıkabileceği gibi yenidoğan
taramasından daha sonra da görülebilir.
3. Evrensel okul öncesi ve okul
çağı işitme tarama programının
amaçları
• Erken ve güvenilir teşhis
• İşitme kaybından şüphelenilen tüm çocuklar ve
aileleri için yeterli profesyonel bakım yardımı
(bunu ödeyecek yeterli kaynağı olmayan aileler)
4. Okul öncesi ve okul çağı işitme
tarama programının temel hedefi
4-7 yaş arasında olan tüm
çocuklardır.
5. Okul öncesi ve okul çağı işitme
tarama programı işitme kaybı
teşhis edilmiş ve halen profesyonel
yardım alan çocuklara uygulanmaz.
6. Okul öncesi ve okul çağı işitme
tarama programı doğru uygulandığı
taktirde yüksek oranda etkilidir.
7 . Okul tarama programı tüm
Avrupa ülkelerinde yaygın değildir
ve okul sağlık programının bir
parçası olmalıdır.
8. Avrupadaki sağlık sistemi
kuruluş ve finansmana göre her
ülkede farklı olmakla birlikte, bu
konsensus okul öncesi ve okul çağı
işitme taramasının zorunlu olması
gerektiği sonucuna varmıştır.
• Okul dönemi her 1000 çocuktan 9-10’u tek
yada çift kulakta tanımlanabilir kalıcı işitme
kaybına sahip olduğu gösterilmektedir.
(Sharagorodsky, Curhan, Curhan and Eavey,
2010; White, 2010).
Ülkemizde okul öncesi ve okul çağı işitme
tarama programları başlamıştır.
İşitme Kayıplı bebek, çocuk ve
bireylerin tedavi süreci
• 25 dB ve üzerindeki işitme kayıplarında işitme
cihazı
• İşitme cihazıyla yarar sağlanamadığı
durumlarda koklear implant önerilmektedir.
Doğuştan bilateral sensörinöral işitme kaybı tanısı konan
bebek ve çocuklarda ne zaman işitme cihazı ve diğer
implantlar?
• Doğar doğmaz
– Yenidoğan işitme taraması
– Tanısal işitme testleri
– HEMEN işitme cihazı uygulaması
– HEMEN işitme eğitimi
AMAÇ
• Doğumdan sonra 1. ayda işitme taraması
• 3. ayda işitme kaybı tanısı
• 6. ayda işitme cihazı ile eğitime başlanması
• Erken tanı -------- Erken koklear implant
• NEDEN ERKEN İŞİTME CİHAZI YADA KOKLEAR
İMPLANT UYGULAMASI?
– Koklear implant yaşı düştükçe elde edilen sonuçlar
da iyileşmektedir.
– Prelingual çocuklar koklear implanttan en fazla
faydayı erken dönemde ameliyat edildiklerinde
sağlamaktadırlar ( Tyler et al.1997, Fryauf-Bertschy et al.
1997,Waltzman1997, Tyler et al. 1999)
– Bu sonuçlar yaşa bağlı beyin plastisitesi kavramı ile
uyumludur.
Kritik Dönem
•
•
•
•
•
•
•
<6 ay
Coletti ve ark. 2009
< 6 ay
Yoshinaga-Itano 1998,1999,2007
< 2 yaş
Kral ve ark. 2006
1 yaş
Nicholas ve Geers 2006
2 yaş
Holt ve Svirsky, 2008
< 3.5 yaş
Sharma ve ark. 2002, 2006,2007
7 yaş sonrası işitsel deprivasyon nedeniyle yeniden
organize olmuş bir işitme sistemiyle karşı karşıyadır.
Neden İşitsel Eğitim?
Max.
Max.
Fonksiyonel
işitme
Konuşmayı
algılama
Erken dönemde
cihaz + eğitim
Neden Yaş?
Kritik dönem (0-3 yaş)
Beyin
plastisitesi
Sharma, et al. 2002
Neden Süre?
SÜRE
DİL/KONUŞMA
BİLİŞSEL
AKADEMİK
SOSYAL/DUYGUSAL
İşitsel algı ile sentral işitme sisteminin plastisitesi
arasında önemli bir ilişkinin olduğu;
Max.
Erken dönemde
cihaz + eğitim
İşitsel algı
becerileri
Kraus, 1998.
İşitme Engelli Çocukların Eğitiminde Okul Seçimi
• Okul seçimi : takvim yaşı ve konuşma ve lisan
yaşı arasındaki farklılık göz önünde
bulundurulur. Dil ve konuşma yaşının okul
yaşantısını sürdürebilecek durumda olması
• Özel eğitim ve danışmanlık programlarında ve
normal işiten çocukların eğitim aldıkları
okullarda eğitim yaşantılarını sürdürebilirler.
ENGELLİ BİREY VE SPOR EĞİTİMİ
• İşitme engellilerin fiziksel ve sportif
aktivitelere ilişkin özel eğitim almadan, özel
cihazlar kullanmadan ve bazı etkinliklerde
düzenlemeler
yapılmadan
sportif
organizasyonlara katılması olanaksızdır.
• Sportif aktiviteler motor gelişim için önemli:
– Denge
– Koordinasyon
• İşitme Engelliler Spor Federasyonu’nda, en küçük yaş
kategorisindeki spor müsabakaları yıldızlarda gerçekleşmektedir. Bu
kategoride 10-11 yaşındaki sporcular müsabakalarda mücadele
etmektedir.
• Ayrıca, işitme engelli ilköğretim okullarında, Milli Eğitim Bakanlığının
organize etmiş olduğu, okullar arası müsabakalar düzenlenerek
daha alt yaş gruplarındaki işitme engelli çocukların sporla
tanışmaları ve diğer illerdeki arkadaşları ile tanışıp daha sosyal bir
çevre kazanmaları sağlanmaktadır.
• Eğitim Süresi (1-4 yıl) (2 yıl) (2 yıl) (2 yıl) (2 yıl) 6. Büyükler grubu 21
yaş ve üzeri (spor kariyerinin sonuna kadar)
• İşitme Engelliler Spor Federasyonu İşitme
Engelliler Spor Federasyonu, Türkiye Engelliler
Spor Federasyonlarına (TESF) bağlıdır. 2000
yılında kurulan İşitme Engelliler Spor
Federasyonu, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü
çatısı altında çalışmalarını sürdürmektedir.
• Faaliyet gösterilen spor branşları; Futbol,
Basketbol, Voleybol, Hentbol, Masa Tenisi,
Satranç, Güreş, Kayak, Yüzme, Atletizm, Bow-ling,
Badminton, Halk Oyunları ve Tenis’dir.
ENGELLİ BİREYLERİN YASAL HAKLARI
• Tanı konulduktan sonra özel eğitim
hizmetlerden yararlanabilmek için “Engelli
Sağlık Kurulu Raporu” düzenlemeye yetkili bir
sağlık kuruluşuna başvurulabilir ve tanıya
ilişkin bir rapor alınabilir.
• Eğitim Ortamları
– Kaynaştırma: Özel eğitim gerektiren çocukların
eğitimlerini normal gelişim gösteren çocukların devam
ettiği resmi veya özel okullarda sürdürmeleridir.
– Özel Eğitim Sınıfı: Resmi ve özel okulların bünyesinde
özel eğitim gerektiren öğrenciler için açılan sınıflardır.
– Özel Eğitim: Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin
zorunlu öğrenim çağı, okul öncesi dönemi de içine
alan 3-14 yaş olarak belirlenmiştir. Ülkemizde eğitime
ihtiyacı olan engellilere yönelik eğitimde MEB
sorumludur.
Mesleki Eğitim
Engellilere Yönelik Meslekî Eğitim Faaliyetlerini
Hangi Kurum/Kuruluşlar Yürütmektedir?
• Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde işitme engelliler
meslek liseleri, iş eğitim merkezleri engellilere yönelik
meslekî eğitim programları düzenlenmektedir.
• Bu kuruluşların meslekî eğitim faaliyetlerinden
yararlanmak isteyen kişiler Ankara´daki kuruluşlar için
Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma
Hizmetleri Genel Müdürlüğüne, illerdeki kuruluşlar için
il millî eğitim müdürlüklerine başvurabilirler.
• Engellilere Yönelik Meslek Edindirme Kurslarını
Hangi Kurum/Kuruluşlar Düzenlemektedir?
Türkiye İş Kurumu ve MEB Çıraklık Yaygın Eğitim
Genel Müdürlüğü engellilere yönelik meslek
edindirme kursları düzenlemektedir.
“Mesleksizlikle mücadele ediyoruz”
• Yüksek Öğrenim ?
• Başarılı ve ihtiyaç sahibi engelli öğrencilere
Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu
tarafından öncelikli olarak öğrenim kredisi,
katkı kredisi ve yurt tahsisi yapılmaktadır.
• ÖSS, EKPSS gibi sınavlarda engelli öğrenciler
için uygun ortam oluşturulmakta, sınava
girenin engel türüne göre soru kitapçıkları
düzenlenmektedir.
İSTİHDAM AMACI İLE NELER YAPILIYOR?
• Kamu Personeli Olmak: «Engelli Kamu Personel
Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna
Alınmaları Hakkında Yönetmelik» hükümlerine göre
kamu kurum ve kuruluşları çalıştırdıkları memur
sayısının %3’ne tekabül eden kadroyu engelli
istihdamına tahsis edilmiştir.
• Kamu kurum ve kuruluşlarının ihtiyacı olan işitme
engelli memur alımı Devlet Personel Başkanlığı adına
ÖSYM Başkanlığınca yapılan Engelli Kamu Personeli
Seçme Sınavı (EMSS) ve kura usulü ile merkezi
yerleştirme şeklinde yapılmaktadır.
• İş ve meslek danışmanlığı faaliyeti : iş ve
meslek seçme aşamasında bulunan, meslek
danışmanlığı boyutunda, engelli bireyler için
bireysel ve gruplar halinde görüşmeler
yapılarak, onların meslek ve iş seçiminin
önemi konusunda bilgi sahibi olmalarına ve
kendilerini tanımalarına yardımcı olmaktır.
• İNDİRİMLER:
– Şehirler Arası Otobüs Şirketlerinde Engelli İndirimi
– Ücretsiz Seyahat Hakkı
– THY Engelli İndirimi
– Cep Telefonu İndirimleri
– İnternet Tarifeleri İndirimleri
NELER PLANLANIYOR?
T.C.Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı- Engelli ve Yaşlı
Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Güvenilir sınav binaları
– İşitme cihazı takabilecekler: tüm ÖSYM sınavları için
•
•
•
•
•
E-KPSS için işaret dili ile soruların düzenlenmesi
Türk İşaret Dili Sözlüğü Aralık 2016 çıkacak.
Türk İşaret Dili Kitapçığı
Türk İşaret Dili Kurs Programlarının düzenlenmesi
Engelli kontenjanı ihtiyaçlarına yönelik yeni yasal
düzenlemeler
• SUT ile ilgili bir değişiklik YOK.