yenı doğan ve süt çocuğu beslenmesı
advertisement
YENİ DOĞAN VE SÜT ÇOCUĞUNDA BESLENME Selahattin AYDIN Diyet uzmanı Ocak 2010 SÜT ÇOCUĞU BESLENME ŞEKİLLERİ Sadece anne sütü ile beslenme Karışık beslenme Yapay beslenme 0 – 24 ay arası çocuk beslenmesi 0-6 ay arası Anne sütü veya adapte mama ile 6-12 aylar arası Anne sütü veya adapte mama ve ek besinlere geçiş 12-24 aylar arası Anne sütü ile birlikte ek besinlere İnsan yaşamında doğumdan 2 yaşına kadar olan dönem optimal büyüme, sağlık ve davranış gelişimi için “kritik pencere” olarak değerlendirilmektedir. Yenidoğanı beslemekle amaç; enerji temini değil, barsak fonksiyonlarını arttırmak, enteroglukagon, gastrin, gastrik inhibitör polipeptit gibi GİS beslenmeye spesifik hormonların salınımını sağlamaktır. Yenidoğan ve süt çocuğu beslenmesinde büyüme ve sağlığın korunması için gerekli besin öğelerinin yeterli miktarda sağlanabilmesi gerekmektedir. Yenidoğan hipoglisemisi; Yetersiz endojen glikoz üretimi Eksojen glikoz desteğinin azalması, Artmış glikoz kullanımı ya da bunların birlikteliğidir. Yeterli Besin Alınmadığında; Karaciğerin glikoneojenez fonksiyonları yetersiz hale gelmekte ve hipoglisemi oluşmaktadır. Yeni doğanın beyni, keton cisimcikleri ve laktat gibi alternatif enerji substratları kullanabilir. Hipoglisemiye yanıt olarak, artmış serebral kan akımı ve intraserebral glikojen depoları yeterli substratı sağlamaktadır. Hipoglisemiyi önlemek için yenidoğana ekzojen besin sağlanmalıdır. Ekzojen besinin sağlanması GİS fonksiyonlarında olumlu gelişim Hastanede kalış süresinde azalma İmmün sistem gelişimini olumlu etkileme NEC’i arttırmama Mental gelişimi olumlu etkileme Sepsis riskinde azalma Yenidoğan ve süt çocuğu beslenmesinde büyüme ve sağlığın korunması için gerekli besin öğelerinin yeterli miktarda sağlanabilmesi gerekmektedir. YAŞ ÇEVRE ISISI ENERJİ GEREKSİNMESİ VÜCUT KÜTLESİ FİZİKSEL AKTİVİTE Her 1 gram vücut ağırlığı artışı için 3 – 5 kalori enerji harcanır. İdrar ve dışkı ile besin öğesi kayıpları artarsa, Enfeksiyon ve travmalarla da enerji gereksinmesi artar. Yeterli ve dengeli beslenme %50 – 55 karbonhidrat %20 – 25 yağ %10 – 20 protein Enerji, protein ve besin gereksinimleri Enerji Protein Sıvı 0-3 ay 110120 kkal/kg 3-5 ay 110115 kkal/kg 6-8 ay 100110 kkal/kg 9-12 ay 100105kkal/kg 1-10 yaş 1000+yaş*10 0 0-3 ay 3,3g/kg 4-6 ay 2,6g/kg 7-9 ay 2,1g/kg 9-12 ay 2,1-2 g/kg 1-6 yaş 1,6g/kg 0-1 yaş 150175 ml/kg 1-3 yaş 125ml/kg 0-6 aylık dönem Sadece anne sütü verilir annenin sütü yoksa uygun adapte mama Uygun adapte mama da yok ise inek sütü sulandırılarak verilir. 6. ayda Anne sütü Devam maması(veya inek sütü) Yoğurt Meyve suyu, sebze suyu Pekmez Yumurta sarısı(1/4 oranında) 7. ayda Anne sütü Yumurta sarısı (tam) Bisküvi,pirinç, pirinç unu, sütlü mama Meyve suyu Yoğurt Et(tavuk,balık) Bitkisel yağlar Sebze püre veya sebze çorba Pekmez Devam mamaları 8. ayda Anne sütü İyi ezilmiş ev yemekleri(kıymalı sebzeli) Tam yumurta veya pastörize peynir Tahıl kurubaklagil ezmeleri Pekmez Süt veya yoğurt Devam mamaları 12. Ay ve sonrası Anne sütü Aile sofrasına oturtulup kendi deneyimlerine göre seçim (ev yemekleri) YENİ DOĞAN VE SÜT ÇOCUĞU BESLENMESİ:AB ÜLKELERİ İÇİN STANDART ÖNERİLER YAŞAMIN İLK BİRKAÇ GÜNÜ Doğumun ilk 24 saatinde annelere bebeklerinin beslenme zamanından önceki aktivitelerini nasıl tanımlayacaklarının gösterilmesi gerekir. Örneğin:hareketlerinin veya aktivitesinin artması,hızlı göz hareketleri,elini ağzına götürme, Yavaşça mırıldanma,derin nefes alma,emme sesleri çıkarma gibi tepkiler bebeğin beslenmeye hazır olduğunu gösterir AĞLAMA ÇOK GEÇ BİR AÇLIK SİNYALDİR!!!! Normal olarak ilk doğum ağırlığının önce azalıp sonra arttığı ve 24 saatte 6 veya daha fazla dışkının bebeğin emzirmeyle aldığı sütün yeterli olduğunun kanıtı olduğu açıklanmalıdır Yen doğanın anneden ayrılması emzirmeyi olumsuz yönde etkiler Yenidoğanlar anne sütüne sınırsız olarak ulaşabilmelidirler 24 saat içinde 12 veya daha fazla kez emzirilmesin çok normal olduğu ve sık beslenmenin yeterli süt alımının kanıtı olduğu konusunda anneler bilgilendirilmelidir 1. 2. Emzirmenin süresi emzirmenin sıklığı kadar önemlidir ve bebeğin enerji-sıvı ihtiyacına göre düzenlenir. Eğer etkili beslenme doğumdan sonraki ilk 12 saat içinde gerçekleşmediyse anneye: Sütü eliyle nasıl sağacağı gösterilmeli Bu sütü kaşık veya biberon gibi araçlarla nasıl vereceği öğretilmelidir Eğer etkili beslenme ilk 24 saat içinde gerçekleşmediyse beslenme beslenme teknikleri tekrar gözden geçirilmeli ve problem çözülene kadar ek beslenmeyle destek sağlanmalıdır Beslenme güçlükleri ısrarla devam ediyorsa bebek bir pediyatrist tarafından problemin tıbbi kaynaklı olabileceği göz önünde bulundurularak kontrol edilmelidir Aşırı olmamak koşuluya doğum sonrası sıvı kaybına bağlı ağırlık azalması normaldir.Doğru emzirmeyle ağırlık kaybı minimuma indirilir ve 4.günden itibaren tekrar artmaya başlar Yeni doğanların %3 ü doğum ağırlığının yaklaşık %10 undan fazlasını kaybeder ve bunlar dikkatli inceleme ve emzirmenin sıklaştırılmasını gerektirir Bu bebeklerin kilo kaybının tıbbi nedenlere bağlı olup olmadığının araştırılması için pediyatrist tarafından kontrol edilmesi gerekir Tıbbi bir gerekçe olmadıkça sağlıklı bir yeni doğana ek formüla,glikoz solisyonu,su,çay veya papatya çayı verilmemelidir Eğer tıbbi gereklİliklerden dolayı bir ek gerekiyorsa bu annenin kendi sütü veya bir insan donörünün sütü olmalıdır 1. 2. Ek için kabul edilebilir tıbbi sebepler Çok düşük doğum ağırlığı(1500 gramdan düşük) Erken doğum(32 haftadan küçük) Anne sütü aşırı kanamalardan koruyan K vitaminini sağlayamadığı için yenidoğanların tamamına 1 mg K vitamini parenteral olarak verilmelidir Sağlıklı yenidoğanlar emziğe ihtiyaç duymazlar,doğumun ilk aylarında emzik kullanımının yararlı olup olduğu konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır 6.AYDAN SONRA BESLENME Ailenin tükettiği besinler yeterli ve dengeli,protein ve mikro besin öğelerini içeren,bebeğin yeme yeteneğine,büyüme ve gelişmesine uyarlıysa geçiş besinleri ve ek besinler bu diyete dayandırılabilir.Ek besinlere başlama çok fazla önerilmez çünkü: 1. 2. Anne sütünün etkinliği,bebeğin besin gereksinimini ve enerji ihtiyacını karşılamayan düşük kaliteli sıvı ve besinlerle azalabilir ve bu besinlerin verilmesi anne sütünün azalmasına neden olabilir Bebekler bazı besinleri sindiremezler 3.Bebeklerin bağışıklık sistemi tam gelişmediğinden kontamine olmuş mikrobiyal patojen içeren ek besin ve sıvılar diareye ve buna bağlı olarak da malnütrisyon riski artar 4.Gelişmemiş bağışıklık sisteminden dolayı bazı besinlere karşı alerji oluşabilir 5.Azalmış emzirme ovulasyonun baskılandığı periyodu kısalttığı için annenin doğurganlığa dönüşü daha erken olur Ek besinlere geçişin çok geç kalmaması da önerilmemektedir çünkü; 1. Sadece anne sütüyle besleme bebeğin enerji ve besin gereksinimlerini karşılayamaz Bu nedenle büyümede duraksamaya ve malnütrisyona neden olabilir 2.Anne sütü tek başına büyüme için gerekli olan bazı mikro besin öğelerinin (özellikle demir ve çinko)gereksinimini karşılayamayabilir 3.Çiğneme becerisi,yeni tat ve kokulara adaptasyon gibi oral motor gelişimi için ek besinlere geçiş önemlidir Bebekler bu nedenlerden dolayı 6.ayda veya bundan kısa bir süre sonra tamamlayıcı ek besinlere başlatılmalıdır 9.aydan sonra günlük 3-4 porsiyona çıkarılmak üzere 6-8.aylar içerisinde günde 2-3 defa bu ek besinler bebeğe verilebilir YİNE DE ANNE SÜTÜ YAŞAMIN İLK YILI BOYUNCA TEMEL BESİN KAYNAĞI OLARAK KALMALIDIR!!!!! TUZ Bebeklere ek besin hazırlanırken tuz eklenmemesi önerilmektedir Hazırlanması sırasında hiçbir besine tuz eklenmemesi bütün aileyi koruyacaktır Turşu,hazır çorba gibi aşırı tuzlu yiyeceklerden kaçınılmalıdır Tuz kullanımı,tuzlu yiyecekler ve baharatlar aile için vazgeçilmezse bebekler için bunlar eklenmeden yemekten bir porsiyon ayrılabilir ve daha sonra çeşni vericiler eklenebilir Şeker de bebek beslenmesinde önerilmeyen bir besin maddesidir SEBZE VE MEYVELER Sebze ve meyveler C vitamini alımına önemli katkı sağlar Mikro besin öğelerinin eksikliği içi majör koruyucu rol oynarlar Mercimek,fasülye ve bütün tahıllar gibi demirden zengin besinlerin C vitamininden zengin sebze ve meyvelerle birlikte tüketimi bitkisel kaynaklı besinlerden hem olmayan demirin alımını kolaylaştırır!!!!! Kaynağını sebze ve meyvelerin oluşturduğu diğer bir mikro besin öğesi de B vitamini türevleridir Koyu yeşil yapraklı sebzeler,turunçgiller ve sebzeler A vitaminine dönüşebilen karotenoidlerden zenginlerdir Koyu yeşil yapraklı sebzeler aynı zamanda folik asit,önemli miktarlarda potasyum ve magnezyum içeriğine sahiptirler.Bu yüzden günlük besin öğeleri seçiminde çeşitli sebze ve meyvelere yer verilmesi önemlidir MEYVE SULARI Meyve suları C vitamininin iyi kaynağıdır ve öğünün bir parçası olarak verildiğinde bitkisel kaynaklı besinlerdeki hem olmayan demirin bioyararlılığını arttırır.Bununla birlikte anne sütü alımını azalttığı için meyve suyu alımı önerilen limitler arasında olmalıdır Ayrıca meyve suları içerdikleri asilerden dolayı diş çürüklerine neden olan glikoz,fruktoz,sükroz ve diğer doğal şekerleri içerirler Meyve suyu olarak adlandırılan ve sükroz,fruktoz,glikoz dışında yapay tatlandırıcılar ve basit karbonhidratları da içeren içeceklerin tüketimiyle ilgili araştırmalar da artmıştır Doğal ve yapay meyve sularının aşırı tüketimi bebeklerin diğer besinlere olan iştahını azaltabilir Bu nedenlerden dolayı günlük önerilen meyve suyu tüketimi 120-200 ml kadardır ET ve KARACİĞER Karaciğerin yağ oranı düşüktür ve bebeklerle çocukları tüketimini kolaylaştıran çabuk pişme ve kolay püre haline gelme gibi ekstra faydaları vardır Karaciğer eti önemli miktarda protein içerir ve demir,çinko gibi yüksek bioyararlılıklı mineraller için iyi kaynaktır Küçük çocuklar etin lifli yapısından dolayı tüketme güçlüğü çekebilirler bu yüzden de en azından ek besinlere başlanan ilk aylarda et kıyma aline getirildikten sonra çocukların tüketimine hazırlanabilir. Bazı etler pahalıdır fakat KC gibi bazı etlerin fiyatları uygun olmakla birlikte çok küçük miktarları bile bebek ve çocukların birçok ihtiyacını karşılayabilir BALIK VE DENİZ ÜRÜNLERİ Balık da et gibi,KC eti gibi yüksek kaliteli bir protein kaynağıdır Üstelik bütün balık çeşitleri(tatlı su,tuzlu su,kabuklu deniz ürünleri)esansiyel aa lerden zengin birer kaynaktır Balık çeşitleri protein için KC kadar iyi bir kaynak olduğu gibi,beyaz balık ve kabuklu deniz ürünlerinin yağ oranı düşüktür ayrıca yağlı balıkların(uskumru,ringa balığı,sardalye,somon,ton)sinirsel gelişim için de çok önemli olan n-3 uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitleri oranı yüksektir Ayrıca kabuklu deniz ürünleri dışındaki balıklar etin içindeki miktarlarına göre az olmasına rağmen demir ve çinko için iyi birer kaynaktır Anne sütünden farklı olarak balık;bebeklerde iyot için anahtar kaynaktır YUMURTA Yumurta çok yönlü bir besin kaynağıdır Yumurta proteinleri büyüme ve gelişme için esansiyel aminoasitleri içerir ve yumurta içindeki yağlar doymuş ve doymamış yağ asitlerini yüksek miktarda içeren fosfolipitlerden zengindir Yapısındaki demir yoğunluğufazla olmasına rağmen fosfolipit ve albumine bağlı olduğundan bu demirin biyoyararlılığı düşüktür Yumurta oldukça ucuz bir besin olup,hayvansal protein alımını kolaylaştırır ve arttırır Pişmemiş veya az pişmiş yumurtalar salmonella zehirlenmesi için potansiyel risk oluştururlar ve bu nedenle dikkatle pişirilmeleri gerekir Bu yüzden bebeklere 6.aydan sonra önerlir SÜT Süt,tamamlayıcı besinlerin temelini oluşturmaya devam edebilir.İlk iki yıl veya daha sonrasında da anne sütüne devam edilmesi önerilmektedir Anne sütü almamış yenidoğanlara 6.aydan sonra diğer hayvansal kaynaklı besinler diyette varsa günlük 280550 ml/d yoksa 400-550 ml/d demir takviyeli formüla önerilir Hayvan sütlerinin mikrobiyolojik güvenilirliği,tüketimden önce pastorize edilmesine veya kaynatılmasına bağlıdır Az yağlı(<%0.5)ve yarım yağlı(%1.2-2) inek sütü yağda eriyen vitaminler ve enerji bakımından diğer inek sütlerine göre fakir olmalarından dolayı 2 yaşın altındaki çocuklara önerilmez Fermente sütler bir miktar laktozun glikoz ve galaktoza yıkılmış olması haricinde yapı olarak fermente olmamış sütle aynı özelliklere sahiptir Fermente sütler kalsiyum,protein,fosfor ve riboflavin için çok iyi kaynaklardır ve bunlara en iyi örnek olarak yoğurt ve peyniri verebiliriz Su bebeklere günde birkaç defa 1 yaş veya daha ileriki yaşlarda verilebilir ÇAY Bebeklere ve çocuklara önerilmez Yapısında demir ve diğer mineralleri bağlayıp,bioyararlılığını azaltan tanen ve diğer bileşikleri içerir Ayrıca şeker içeriği iştahı baskılayarak diğer besleyici yiyeceklerin tüketimini azaltabilir Aynı nedenlerden dolayı tatlandırıcılı alkolsüz içeceklerden de kaçınılmalıdır ANNE SÜTÜNÜN KULLANIMININ TAVSİYE EDİLMEDİĞİ DURUMLAR Galaktozemi gözlemlenen bebekler HTLV 1 ve 2 enfeksiyonuna sahip annelerin bebekleri HIV,AIDS gibi hastalıkları bulunan annelerin bebekleri ANNE SÜTÜ KULLANIMININ GEÇİCİ OLARAK UYGUN GÖRÜLMEDİĞİ DURUMLAR Bazı viral enfeksiyonlar anneden bebeğe geçebilir ve özellikle prematüre veya diğer immun sistem problemi olan yeni doğanlarda ciddi hastalıklara neden olabilir Meme ucunda veya aerolada iltihabi yara bulunan annelerde Tedavi edilmemiş tüberkülozlu annelerde Antimetabolitler,kemoterapik ilaçlar veya diğer ilaçları kullanan annelerde Bir süre anne sütünün bebeğe verilmemesi uygundur!!! ANNE SÜTÜNÜN HATALI OLARAK BIRAKILDIĞI DURUMLAR Antijen pozitif hepatit B li anneler Hepatit C antikoru olan anneler Alerjisi veya gastro-özofagal reflüsü olan yeni doğanlar Meme iltihabı olan anneler ÇOCUKLAR İÇİN ANNE SÜTÜ YERİNE FORMÜLA TÜKETİMİNİN ZARARLARI Daha çok gastrointestinal ve solunum sistemi olmak üzere diğer genel enfeksiyonlara risk artar Metabolik ve immun rahatsızlıkla ilgili bulaşıcı olmayan ve kronik hastalıkların riski artar Az gelişmiş ülkelerde orotein enerji malnütrisyonu için,aşırı kilo ve obezite için;az gelişmiş ve gelişmiş ülkelerde sağlık,gelişim,ekonomik ve sosyal sorunlar için risk artar Diş problemleri riski artar Az gelişmiş ülkelerde yeni doğan ve süt çocuğu ölümleri,gelişmiş ülkelerde post-neonatal ölümler için risk artar İlişsel gelişim ve beyin gelişim geriliği riski artar ANNELER AÇISINDAN ANNE SÜTÜ YERİNE FORMÜLA KULLANIMI ZARARLARI Hamilelik öncesi kiloya dönüş gecikir Meme ve yumurtalık kanseri riski artar Menopozdan sonra kalça çıkıklıkları ve osteoporozis için risk oluşturur Menstüral siklusta kan kaybı artar Doğum aralığı azalır
