Uluslararası Hukuk

Çağ Üniversitesi
Hukuk Fakültesi
1/33
Uluslararası Hukukta Güncel Sorun
Alanları
Yrd. Doç.Dr. Sami Doğru
2/33
Kaynaklar
1. Uluslararası Hukuk:Temel Ders Kitabı, Yücel Acer ve İbrahim
Kaya, Ankara, 2014.
2. Uluslararası Hukuk, Hüseyin Pazarcı, Ankara, 2014.
3. Uluslararası Hukukta Güncel Sorun Alanları, Editör: Murat
SARAÇLI, Ankara, 2012.
4. Türk Dış Politikasının Başlıca Sorunları, Hüseyin Pazarcı,
Ankara, 2015.
3/33
1. Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
2. Uluslararası Hukukun Tanımı
3. Uluslararası Hukukun Dayanağı
4/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
Uluslararası
topluma
bakıldığında
değişik
düzeylerde varlıklarını sürdüren bir çok birimle
karşılaşılır.
Bunların başında;
1. Devletler
5/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
2. Hükümetlerarası uluslararası örgütler
Ör: BM, Avrupa Konseyi, NATO
-Devletler dışındadır.
- Varlığı ile faaliyetleri herhangi bir devletin hukuk
düzenine bağlı değildir.
6/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
3. Ara birimler
Ör: - Vesayet altında topluluklar” ya da “ulusal
kurtuluş hareketleri”
- Devlet niteliği kazanmamıştır;
* Gelişmeleri zamanla tamamlanan veya
* ortadan kalkan birimlerdir..
7/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
4. Hükümetler dışı uluslararası örgütler
Ör: Uluslararası Olimpiyat Komitesi, Avrupa Futbol
Federasyonu (UEFA)
- Belirli bir alanda uzmanlaşmış ve bu alanda faaliyet
gösteren
- Ulusal birimler arasında uluslararası düzeyde
kurallar koyan ve bunların faaliyetlerini düzenleyen,
- Evrensel veya bölgesel düzeyde mesleki yada uzman
kuruluşlardır
8/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
5. Ulusal hukuk kişileri
- Gerçek Kişiler
- Tüzel kişiler
9/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
Özetle;
1. Devletler,
2. Hükümetlerarası Uluslararası
(BM, NATO Vb.)
3. Ara Birimler (Vesayet altındaki
ulusal kurtuluş hareketler vb.)
4. Hükümetler Dışı Uluslararası
(UEFA, Uluslar arası Olimpiyat
vb.)
5. Ulusal Hukuk Kişileri (Gerçek
Kişiler)
Örgütler
devletler,
Örgütler
Komitesi
ve Tüzel
10/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
Bu birimler arasındaki ilişkileri etkileyen
öğeler şunlardır:
1) Özellikle ekonomik ve askeri olanaklar
dahil güç,
2) Din dahil her türlü inanç ve değer yargısını
kapsadığı biçimiyle geniş anlamda ahlak,
3) Maddi çıkarlar dahil bir çok değişik
amacın etkilerine bağlı olarak oluşturulan
siyaset,
4) Hukuk.
11/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
Hukuk, genel anlamda belirli bir toplumu
oluşturan kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen
kurallar bütününü belirtmektedir.
Uluslararası düzeyde faaliyet gösteren kişiler
arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kuralları
günümüzde üç biçimde ortaya çıkmaktadır:
- Ulusal hukuk
- Ulus-üstü hukuk,
- Uluslararası hukuk.
12/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
1) Ulusal hukuk (national law):
- Anayasası,
- Yasaları
- Tüzük
- Yönetmelik vb.
* Bunlar kuralın kaynağını belirtir
* Uluslararası nitelikte bir içeriğe sahip olabilir.
13/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
Ör:
- Yabancı yatırımların koşullarını düzenleyen iç
hukuk kuralları,
- Uluslararası hukukun iç hukuk düzenlemelerine
bıraktığı ya da düzenlemediği çerçevede konsolosluk
ilişkileri
14/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
2) Ulus-üstü (supranational) hukuk
Ulus-üstü otorite tarafında tek taraflı olarak
konulan kurallarıdır.
Avrupa Birliği hukuku (European Union Law)
bunun tipik örneğini oluşturur.
- Hem üye devletler hem de
- Üye devletler yetkisi altında bulunan gerçek ve
tüzel kişiler üzerinde etki doğurur.
15/33
Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk
3) Uluslararası hukuk
Devletlerarası bir hukuk düzeni çerçevesinde
devletlerin ve kimi zaman uluslararası örgütlerin
eşitlik
ilişkisi
içinde
birlikte
oluşturdukları
kurallarıdır.
İşte inceleme:uluslararası hukuk
16/33
Uluslararası Hukukun Tanımı
Tanım
- Uluslararası toplumun hukukudur.
- Farklı tanımlar vardır
- Günümüzde oluşan temel görüş çerçevesinde
uluslararası hukuk, başta devletler olmak üzere
uluslararası kişiliğe sahip birimler arasındaki ilişkileri
düzenleyen kurallar bütünü olarak tanımlanmaktadır.
17/33
Uluslararası Hukukun Tanımı
Hukuk Kişiliği
- Uluslararası alanda hak ve borç sahibi olmayı,
- Haklarını doğrudan doğruya uluslararası alanda
koruma ehliyetini ve
- Uluslararası sorumluluğun doğabilmesini ifade eder.
18/33
Uluslararası Hukukun Tanımı
Hukuk Kişiliği
Uluslararası hukuk kişililer;
- Uluslararası hukuk normları oluşturup, andlaşmalar
akdeder,
- Diplomatik ilişki kurabilir,
- Uluslararası örgütlere üye olabilir,
- Uluslararası mercilere bizzat başvurabilirler.
19/33
Uluslararası Hukukta Terim Sorunu
İngilizce: international law ya da law of nations;
Fransızca: droit international ya da droit des gens;
Almanca: Völkerrecht.
Türkçe:
- Huku-u Milel/Hukuk-u Düvel
- Devletler Umumi Hukuku (Devletler Genel Hukuku)
- Milletlerarası Hukuk ve Uluslararası Hukuk
- Uluslararası Kamu Hukuku
“Uluslararası Hukuk”
20/33
Uluslararası Hukukun Niteliği
Uluslararası hukuk bir hukuk düzeninin sahip olduğu
tüm özelliklere sahiptir.
Bir hukuk düzeni iki temel özellik gösterir:
1) Uyulması zorunlu kurallar bütünü oluşturmak,
2) Örgütlenmiş bir toplumsal yapı aracılığı ile bu
kurallara uyulmasını yaptırım yoluyla sağlamak.
21/33
Uluslararası Hukukun Niteliği
1) Uyulması zorunlu kurallar bütünü oluşturmak
Uluslararası hukuk ona bu niteliği veren iki koşula
da sahiptir:
a) Hukuk kurallarını oluşturmak için gerekli olan
yetkilerle donatılmış bir toplumsal otoritenin varlığı,
b) Bir düzenin hukuk düzeni oluşturabilmesi için
bunlara uyulmasının zorunluluğuna inanılmasıdır.
22/33
Uluslararası Hukukun Niteliği
a) Toplumsal Otoritenin Varlığı
- Devletler
- Uluslararası örgütler
Bunun iç hukuktan farklı
örgütlenme biçimi sorunudur.
olması,
sadece
bir
23/33
Uluslararası Hukukun Niteliği
b) Kurallara Uyulmasının Zorunluluğuna İnanılması
- Devletlerce ve
- öteki uluslararası kişiler
24/33
Uluslararası Hukukun Niteliği
2) Örgütlenmiş bir toplumsal yapı aracılığı ile bu
kurallara uyulmasını yaptırım yoluyla sağlamak.
Eleştiriler:
- Zorunlu yargı yok: UAD, UCM, AİHM
- Yürütme Organı Yok:
* Her devlet kendisi: ihkak-ı hak: zararla karşılık,
misilleme, askeri müdahale gibi
* BM: Zorlama önlemleri
25/33
Uluslararası Hukukun Niteliği
Sonuç olarak; bütün zaaflarına karşın, uluslararası
hukuk, bir hukuk düzenin sahip olması gereken iki
temel özelliği olan;
- Gerek uyulması zorunlu kurallar içermesi,
-Gerekse bunların uygulanmasının sağlanması
açısından bir hukuk düzeni niteliğine sahiptir.
26/33
Uluslararası Hukukun Dayanağı
Uluslar arası hukuk kurallarının bağlayıcılığının dayanağı
nedir?
Başlıca üç temel kuram grubundan söz edilir:
1) Doğal Hukuk Görüşü,
2) İradeci Görüş,
3) Objektivist Görüş
27/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
1) Doğal Hukuk Görüşü
- Doğanın bir düzeni var
- Bu da bireylerin ve devletlerin iradesi dışında,
birtakım kuralları kaçınılmaz kılar
İki temel yaklaşım var:
a. Hukuk kurallarının oluşumu kutsal iradenin
varlığına dayanır.
b. İnsan akıl ve vicdanının saptadığı birtakım üstün
kurallardır.
28/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
1) Doğal Hukuk Görüşü
a. Kutsal irade/dini temeller
- İspanyol tanrıbilimcileri ilk ortaya atmışlar
* Fransisco Vitoria (1486-1546),
* Fransisco Suarez (1548-1617) ve
* Albertico Gentilis
- Günümüzde Papalık hala bu anlayışı benimser.
29/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
1) Doğal Hukuk Görüşü
b) İnsan akıl ve vicdanı
- İnsan aklı doğada bulunan üstün kuralları bulur.
- Bunlar “doğal hukuku” oluşturur.
-Temsilcisi:
* Hollandalı diplomat ve filozof olan Grotius (Hugo
de Groot) (1583-1645)’tur.
* Alman Samuel Pufendorf
30/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
1) Doğal Hukuk Görüşü
Eleştiri:
-Bu tür hukuk kurallarının onu değerlendirecek kişiye
göre değişebilme olasılığıdır:
* Gerek “kutsal iradeye” gerekse
* “insan akıl ve mantığına” dayansın
Değişik nitelik ve içerikteki kurallar ortaya çıkar
Nitekim uluslararası yargı ve hakemlik organlarının
hiçbir kararında bu görüşe raslanmaz.
İstisna: İnsan Hakları
31/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
2) İradeci Görüş
- Uluslar arası hukukun dayanağı devletlerin iradesidir.
- Bu anlayışta iki temel kuram geliştirilmiş:
a) Kendi Kendini Sınırlama Kuramı,
b) Bileşik İrade Kuramı.
32/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
2) İradeci Görüş
a) Kendi Kendini Sınırlama Kuramı:
Devlet, kendi iradesi dışında hiçbir otoriteye tabi
değildir.
Devlet, sınırsız olan yetkilerini ancak kendisi
sınırlaması sonucu uluslar arası hukuk kuralları doğar.
- XIX. yy Alman hukukçusu George Jellinek
- Eleştiri: Devlet her an kendi koyduğu kurallardan
kurtulabilir.
33/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
2) İradeci Görüş
b) Bileşik İrade Kuramı:
-Devletlerin iradeleri bir ortak irade olarak birleşince
uluslar arası hukuk meydana gelir.
- Devletlerin aynı yöndeki iradeleri kaynaşır ve üstün
iradenin ürünü olarak uluslararası hukuk doğar.
34/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
2) İradeci Görüş
b) Bileşik İrade Kuramı:
Bu görüşün en önemli temsilcisi olan Alman hukukçu
Heinrich Triepel’e göre, buradaki “bileşik irade
(Vereinbarung)”, andlaşmaların (Vertrag) imzalanması
sırasında birleşen değişik iradelerden oluşan “ortak
irade”den farklıdır.
- Yararı: Devletler tek yanlı vaz geçemez
- Eleştiri: Varlığı kanıtlanamaz.
35/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
3) Objektivist Görüş
- Uluslararası hukukun dayanağı her türlü iradenin
dışındadır
İki kuram:
a) Normcu kuram,
b) Toplumbilimci kuram.
36/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
3) Objektivist Görüş
a) Normcu kuram:
- Kurucusu, Avusturyalı Profesör Hans Kelsen’dir:
«Hukuk, tamamen ve münhasıran normatif bir ilimdir».
- Her hukuk sistemi bir takım normlardan oluşur:
* Her norm kendisinden daha üstün bir norma dayanı:
Normlar Hiyerarşisi.
* En üstte Temel Kural (Grund Norm) vardır:
«Pacta sunt servanda (ahde vefa)» ilkesidir.
37/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
3) Objektivist Görüş
a) Normcu kuram:
A. Verdross da pacta sun servanda ilkesini kabul
etmiş, ama bunun dayanağının ahlak ve adalet
olduğunu belirtmiştir.
Eleştiri: “temel kuralın” varlığı kanıtlanmamış bir
varsayıma dayanır
38/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
3) Objektivist Görüş
b) Toplumbilimci (Sosyolojik) Kuram
- Toplum ve hukuk düzeni” arasındaki ilişki “toplumsal
dayanışma”ya dayanır (Leon Duigit)
- George Scelle tarafından ortaya atılmıştır.
Toplumsal dayanışma;
1) benzeşme,
2) iş bölümü yoluyla mümkündür.
Toplumun yaşayabilmesi için,
kurallarına uyulması gerekir
bu
dayanışma
39/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
3) Objektivist Görüş
a) Toplumbilimci (Sosyolojik) Kuram
Hukuk kuralları bu toplumsal dayanışmadan doğar.
Kural koyucunun işlevi, hukuk kurallarını yaratmak
değil, sadece dayanışmadan kaynaklanan kuralları
açıklamaktır.
Kuralın bağlayıcılığı da kural koyucunun iradesine
değil,
o
kuralların
toplumsal
dayanışmaya
uygunluğuna bağlıdır.
40/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
3) Objektivist Görüş
a) Toplumbilimci (Sosyolojik) Kuram
George Scelle, bu temel kuramı uluslar arası
topluma uygular
Bu uluslar arası toplum da içindeki devletler
vasıtasıyla uluslararası hukuku yaratmaktadır.
Böylece, devlet hem ulusal hem de uluslar arası
hukuk kurallarını belirten tek otorite olarak bir
görevsel ikilik içinde bulunmaktadır.
41/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
3) Objektivist Görüş
a) Toplumbilimci (Sosyolojik) Kuram
Bu yolla oluşan uluslar arası hukukun dayanağı da
toplumlararası dayanışma dır
Eleştiri: oplumsal dayanışmanın hukuk kurallarının
oluşmasını otomatik bir biçimde sağladığı
42/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
Değerlendirme
- Hiç biri, bugün uygulanan uluslar arası hukukun
dayanağını açıklamaya yeterli değildir.
- Bu nedenle, günümüz hukukçuları hukukun dayanağını
hukuk dışı sorun olduğunu ve hukuksal verilerle çözüme
bağlanamayacağını belirtmektedirler.
- Uygulanan uluslar arası hukukta ise, uluslararası
hukukun dayanağını açıklayan verilere rastlanmaktadır:
UAD’nın kimi kararlarında; toplumbilimci kuramın da
ileri sürdüğü gibi, toplumsal gereksinimden doğacak her
kuralın bağlayıcı bir hukuk kuralı oluşturması için, bu
kuralın hukukun gerektirdiği biçimde belirtilmesi gerektiği,
43/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
Değerlendirme
(Doğal Hukuk Görüşü, İradeci Görüş, Objektivist Görüş)
Bu çerçevede UAD’nın kimi kararlarında;
- Normcu kuramda kabul edildiği gibi, bir hukuk
kuralının bağlayıcı nitelik kazanabilmesinde bir üstün
kuralın varlığının gerektiği,
- Ancak, bu üstün kuralların arkasında (gerek pacta
sunt servanda gerekse de iyi niyet ilkesi) devletlerin bu
kuralları kendi iradeleriyle kabul etmiş olma
gerçeğinin yattığı belirtilmektedir.
44/39
Uluslararası Hukukun Dayanağı
Değerlendirme
(Doğal Hukuk Görüşü, İradeci Görüş, Objektivist Görüş)
Bu çerçevede UAD’nın kimi kararlarında;
Dolayısıyla, söz konusu hükümlere bakarak,
- UAD’nin uluslararası hukukun dayanağı konusunda
objektivist ve iradeci görüşlerin çeşitli kuramlarını
içeren
- pragmatik ve bağdaştırıcı bir anlayışa sahip
bulunduğu söylenebilir.
45/39
Çağ Üniversitesi
Hukuk Fakültesi
46/33