Türk Kamu Yönetiminde Göç Politikaları ve Göç Yönetiminin

advertisement
Türk Kamu Yönetiminde Göç Politikaları ve Göç
Yönetiminin Belirlenmesinde Avrupa Birliği ve
Avrupalı Değerlerin Yeri
Yusuf Soyupek71
Giriş
Türk kamu yönetiminin hem idari hem de hukuki açıdan değişiminde ve
gelişiminde Avrupa devletlerinin ve değerlerinin geçmişten günümüze önemli etkisi
ve katkısı olmuştur. Son yıllarda Türkiye ve dünya gündemini derinden etkileyen
olaylardan birisi olan göç konusunda da Türk kamu yönetimi idari ve hukuki açıdan
Avrupa Birliği’nin yönlendirmesi ve zorlamasıyla önemli değişiklikler yapmıştır.
Göç, içine birden fazla aktörün dâhil olduğu çok karmaşık bir olaydır. Bundan
dolayı göç yönetimi ve göç politikalarının belirlenmesi ve uygulanmaya konulması da
aynı şekilde karmaşık ve bir o kadar da zorlu bir süreçtir. Her ne kadar göç olgusu
insanlığın tarihi kadar eski olup günümüze dek sürekli devam etmiş olsa da göçün
kamu yönetimleri ve kamu politikaları gündeminde üst sıralara çıkması 1950 ve
1960’lardan itibaren olmuştur.
Birleşmiş Milletler verilerine göre şu an 250 milyonu geçmiş olan uluslararası
göçmen sayısının son 20 yıldaki hızıyla artmaya devam ederse 2050 yılında 405
milyona ulaşması beklenmektedir (The World Bank, 2016, s.v). Özellikle Soğuk
Savaş sonrası yaşanan iç savaşlar sonrası göç hareketlerinin dünya çapında hızlandığı
görülmektedir.
Göçe hiç de yabancı olmayan ve tarihi boyunca değişik dönemler boyunca göç
hareketleriyle karşılaşan Türkiye, özellikle “Arap Baharı” adı verilen ve çok yakın
coğrafyada gerçekleşen siyasi ve toplumsal olaylar neticesinde şimdiye kadar
olmadığı büyüklükte göç hareketleriyle karşılaşmıştır. Türkiye’nin söz konusu göç
hareketlerine ilişkin uyguladığı insani ve ilkesel nitelikteki “açık kapı” politikası
göçmen sayısının artması ve devam etmesi nedeniyle yürütülemez hale gelmiştir. Aynı
göç ve göçmen akımından etkilenen Avrupa Birliği ise ilkeler ve çıkarlar ikileminde
hareket nasıl hareket edeceğine karar verememiştir.
Avrupa Birliği’nin İlke ve Değerleri
Avrupa Birliği bir takım evrensel değerler üzerine kurulmuş olan bir birliktir. Bu
husus 2009 tarihli Lizbon Anlaşması’nın 2. maddesinde: “Birlik, insan onuruna saygı,
özgürlük, demokrasi, eşitlik, hukuk devleti, azınlık hakları da dâhil insan haklarına
saygı değerleri üzerine kuruludur. Bu değerler, çoğulculuk, ayrımcılık yapmama,
hoşgörü, adalet, dayanışma ve kadın-erkek eşitliğinin hâkim olduğu bir toplumda üye
devletler için ortaktır.” şeklinde belirtilmektedir.
3. maddede; “Birliğin amacı; barışı, kendi değerlerini ve halklarının refahını ileriye
götürmek” olarak ifade edilmektedir. Ayrıca, “Birlik, dış dünya ile ilişkilerinde kendi
71
Yrd. Doç. Dr. Yusuf SOYUPEK, Çankırı Karatekin Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi, Uluyazı Kampüsü, Çankırı. E-mail: yusufsoyupek@gmail.com
179
Yazgan, P., Tilbe, F. (der.) (2016).
Türk Göçü 2016 Seçilmiş Bildiriler I.
London: Transnational Press London.
değerlerini ve çıkarlarını savunur ve destekler ve vatandaşlarının korunmasına katkı
sağlar. Barışa, güvenliğe, dünyanın sürdürülebilir kalkınmasına, halklar arasında
dayanışma ve karşılıklı saygıya, serbest ve dürüst ticarete, yoksulluğun ortadan
kaldırılmasına ve çocuk hakları başta olmak üzere insan haklarının korunmasına ve
Birleşmiş Milletler Şartı’nda yer alan ilkelere saygı gösterilmesi de dâhil uluslararası
hukuka titizlikle uyulmasına ve uluslararası hukukun geliştirilmesine katkıda bulunur”
hükmüyle değerlerine vurgu yapmaktadır.
AB söz konusu değerleri yalnızca üye ülkeler için değil aynı zamanda Birliğe üye
olmak isteyen ülkeler için de bir giriş şartı olarak sunmaktadır. Anlaşmanın 49.
maddesindeki “2. maddede belirtilen değerlere saygı gösteren ve bu değerleri
desteklemeyi taahhüt eden her Avrupa devleti, Birliğe üye olmak için başvuruda
bulunabilir.” şeklindeki hüküm bu durumu teyit etmektedir.
Avrupa Birliği’nde Göç ve Göç Politikaları
Avrupa ülkeleri 2. Dünya Savaşının ardından ekonomik kalkınma için ihtiyaç
duyduğu işgücünü göçmen işçilerden karşılamıştır. 1970’li yıllara kadar uygulanan
“açık kapı” politikası ekonomik kriz, göçün ve göçmenlerin sebep olduğu toplumsal
ve sosyal olaylar gibi sebeplerle sona erdirilmiştir. Yasal yollarla girişlerin
kısıtlanması yasal olmayan yollarla girişlerin artmasına sebep olmuştur. 1980’lerin
sonuna doğru arka arkaya gelişen ve birbirinin tetikleyicisi, sebep ve sonucu
durumundaki olaylar (Berlin Duvarının yıkılması, Sovyetler Birliği ve
Yugoslavya’nın dağılması, Bosna ve Kosova Savaşları) Avrupa ülkelerine yönelik
göçü artırmıştır (Demir & Soyupek, 2015, s.24).
1990’lı yıllarda yoğun bir göçmen akımına maruz kalan AB’de göç ve iltica
politikaları daha fazla gündeme gelmeye başlamıştır. “Arap Baharı” ve Suriye
Krizinin ardından savaş ve çatışmalardan kaçan bir milyondan fazla insanın
Avrupa’ya göç etmesinden sonra ortak göç ve iltica politikalarının uygulanabilirliği
daha fazla önem kazanmıştır. Söz konusu olaylar çerçevesinde 2011 yılından bu yana
277 bin kişi Kuzey Afrika ülkelerinden, 1.255.600 kişi Suriye’den olmak üzere
toplamda yaklaşık 1.6 milyon kişi Avrupa ülkelerine sığınma başvurusunda
bulunmuştur (http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/7203842/3-04032016AP-FR.pdf/).
Kivisto ve Faist’in yaptığı dönemlendirmeden yola çıkarak AB’nin göç
politikalarını 4 farklı tarihsel döneme ayırmak mümkündür (Kivisto & Faist, 2010,
s.217). 1957 ile 1989 arasını kapsayan ilk dönemde göç politikaları üye devletlerin
kontrolü altında yürütülmüştür. Ortak bir politikadan bahsetmenin mümkün olmadığı
bu dönemde üye ülkelerin göç politikaları; işçi alımı, aile birleşimleri, işçi alımının
durdurulması, kaçak göçün engellenmeye çalışılması çerçevesinde gerçekleşmiştir.
Düzensiz göçün ortaya çıktığı ve arttığı bu dönemde üye devletler göç kontrolü ve
kısıtlanması ile ilgili politikalar yürütmüşlerdir.
1986’dan 1993’e kadar süren ikinci dönem, üye devletler arasında işbirliğinin
ortaya çıkmaya başladığı dönem olarak adlandırılabilir. Söz konusu dönemde devletler
arasında bazı ortak çalışma grupları oluşturularak göç ve iltica konularında AB
mevzuatını oluşturan anlaşmalar imzalanmıştır. 1993-1999 yılları arasını kapsayan
üçüncü dönem Maastricht Anlaşması çerçevesinde hükümetler arası işbirliği
konularının ön plana çıktığı dönem olmuştur. Göç politikaları üçüncü sütun altında
yer almıştır. 1999 yılında yürürlüğe giren Amsterdam Anlaşması ile dördüncü ve son
180
döneme girilmiştir. Bu dönemde ortak göç ve iltica politikası oluşturulması yönünde
önemli adımlar atılmıştır (Kivisto & Faist, 2010, s.218).
AB’nin göç ve iltica politikaları, ulusal çıkarlara dayanan geleneksel kontrol
politikalarından Birliğin temel değerlerine dayanan küresel politikalara doğru bir
değişim ve gelişim geçirmiştir. Göç politikasının temelini oluşturan kontrol odaklı
yaklaşım; dış sınırlarda kontrollerin sıkılaştırılması, göçmen kamplarının sınır dışında
kurulması, sınırlara tel örgü çekilmesi, üçüncü ülkelerle geri kabul anlaşmaları
imzalanması, üçüncü ülkelere parasal yardım yapılması ve ticari ilişkilerin
geliştirilmesi gibi uygulamalarla kendini göstermiştir. Başlangıçta, göçe sebep olan
etkenlerin engellenmesi durumunda göçün de engelleneceği düşüncesi hâkim
olmuştur. Bu paradigma çerçevesinde geliştirilen politikaların göçü engellemede
başarısızlığı açık bir şekilde görülünce 90’lı yılların sonuna doğru göçün yönetilebilir
bir süreç olduğu kabul edilmiştir. Bu yeni paradigmada göçü engelleme yerine göçün
kalkınma ve kültürel zenginlik gibi konularda faydalarına vurgu yapılmıştır. Fakat
söylemde göçün engellenemeyeceği kabul edilmesine ve buna bağlı olarak yeni bir
bakış açısı getirilmesine rağmen uygulamada yine eski alışkanlıklar terkedilemedi.
AB’nin Değerler ve Çıkarlar İkilemi
AB’nin retorik çerçevesinde göçe yaklaşımın pratik düzleme aktarılamamasının
temel nedeni dış politika ve göç gibi konularda üye devletlerin çıkarlarını kompoze
etmenin zorluğudur. Üye devletler söz konusu alanlarda AB’ye yetki devrinde
bulunma konusunda son derece tutucu davranmaktadırlar. Diğer taraftan göç, üye
ülkelerdeki aşırı sağ politikacılar tarafından manipüle edilmeye oldukça müsait bir
konudur. Söz konusu siyasetçiler şimdiye kadar önlerine çıkan bu fırsatı kullanma
konusunda hiç de ihmalkâr davranmayarak halkın korku ve endişelerini tahrik
etmişlerdir. (Son dönemde aşırı sağ partilerin oy oranlarının yükselmesi hatta iktidara
gelmeleri bu durumu teyit etmektedir.)
Göçmenlerin ücretler üzerinde olumsuz etkisi, işsizlik, güvenlik sorunu, kültürel
çatışmalar ve radikalizm konuları ön plana çıkarılarak halkta göçmenlere karşı bir
tepki oluşturulmuştur. Her ne kadar bu argümanlar bilimsel verilerle çürütülmüş olsa
da (Dustmann & Frattini, 2013, s.27; Odendahl, http://www.constructif.fr ) yöneticiler
halkın tepkisini azaltmak için değerler çıkarlar dengesinde çıkarlar lehine ağır basan
kararlar (ki en kolay olan ve gözle görülenleri sınır kontrollerinin başlatılması,
sınırlara tel çekme veya duvar örme, az sayıda mülteci statüsü tanıma gibi) almakta ve
uygulamaktadırlar (Elmas vd, 2016, s.8). Üye devletlerin “öncelikler hiyerarşisi”nde
(Tocci & Cassarino, 2011, s.8) demokrasi ve insan hakları gibi en temel değerlerden
önce dış sınırları güçlendirme ve dolayısıyla göçü kontrol etme yaklaşımının yer
alması ciddi eleştirilere uğramaktadır (Elmas, 2016, s.184).
Üye ülkelerin halkın tepkisini yatıştırmak için mi bu kararları alıp uyguladığı
yoksa göç sorununu gerçekten bu şekilde çözeceğini mi düşündükleri tartışılmaktadır.
Zira AB Komisyon ve Konsey toplantılarında, sorumluluğu paylaşma ve gerçek bir
dayanışma yerine; sınır güvenliği, geri gönderme, geri kabul, üçüncü ülkelerle
anlaşma, göçü kaynağında engelleme, insan kaçakçılığı ile mücadele öncelikle ele
alınan konular olmaktadır.
Üçüncü ülkeler ile ilişkilerinde ve üyelik müzakerelerinde insan hakları ve
demokrasinin geliştirilmesini temel değerler olarak öne süren AB aynı değerlere
göçmen krizi esnasında uymamak hatta “ihanet etmekle” suçlanmaktadır. Avrupa’ya
gelmek isteyen mültecilerin Akdeniz ve Ege’de ölüme terkedilmesine göz yumma,
181
yasal ve doğal giriş yollarını sert bir şekilde kapatarak insan kaçakçılarına fırsat verme,
botların geri gönderilmesi, göçmenlerin kamplara hapsedilmesi, göçmenlerin önüne
sınır tellerinin çekilmesi, mülteciler üzerinden üçüncü ülkelerle pazarlığa girişilmesi
ve sorunun para yardımıyla çözüleceğine inanılması AB’nin değerlere olan bağlılığını
ve inandırıcılığını kaybetmesine yol açmaktadır.
Türk Kamu Yönetiminde Avrupa ve AB’nin Etkisi
Türk kamu yönetimi idari ve hukuki açıdan özellikle 18. yüzyıldan sonra Avrupalı
devletlerden ilham alarak değişmeye başlamıştır. Avrupalılaşma olarak da
adlandırılan bu süreç, farklı Avrupalı toplumlar ve kurumlar tarafından tarih içinde
oluşturulmuş Avrupa normlarının, kurallarının ve kurumlarının oluşturduğu durum ve
onlar üzerindeki etkisidir (Düzgit & Kaliber, 2016, s.3; Yazgan, 2012, s.124).
Dönemin diğer devletleri gibi Osmanlı Devleti de Avrupalılaşma sürecine dâhil
olmuş, Cumhuriyetin ilanından sonra da Türkiye Cumhuriyeti aynı yönde hareket
etmiştir.
Türkiye adaylık statüsünün tanındığı 1999 yılından itibaren AB’ye üyelik için
hukuki ve idari alanda birçok değişiklik yapmıştır. 2000 yılında Avrupa Birliği Genel
Sekreterliği’nin (2011 yılında AB Bakanlığı) kurulması, Ulusal Programlar yapılması,
Uyum Paketleri çıkarılması, Anayasa değişiklikleri yapılması ve çok sayıda kanun
çıkarılması bu çerçevede yapılan düzenlemeler olmuştur.
Türk Kamu Yönetiminde Göç Politikaları ve AB ve Avrupalı Değerlerin Yeri
Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulduğu günden bu yana hatta denilebilir ki
Anadolu coğrafyası göç ve göçmen konusuna oldukça alışkındır. Son 500 yıllık
tarihine bakıldığında milyonlarca insanın Anadolu’ya göç ettiği görülmektedir (2015
Türkiye Göç Raporu, s.27).
Danış, Türkiye’ye yönelik göçü temel özellikleri açısından üç döneme
ayırmaktadır. “Milli dönem” olarak adlandırdığı birinci dönemde amaç; nüfusu
millileştirmek ve soydaşları kabul etmek olarak belirlenmiştir. 1990’lı yıllara kadar
devam eden bu ilk dönemde, çok uluslu bir imparatorluğun yerine tek uluslu bir ulus
devlet oluşturmak için göç ve nüfus politikaları bir araç olarak kullanılmış ve yaklaşık
1.6 milyon kişi Türkiye’ye göç etmiştir. Göç edenlerin büyük çoğunluğunun Türk
kökenli olması nedeniyle; hem devletin bu göçmenlere yönelik uyguladığı politikalar,
hem de göçmenlerin topluma adaptasyonu kolaylıkla çözülmüştü. (Danış, 2016, s.9).
Soğuk savaşın bitmesiyle başlayan “küresel” dönemde Türkiye’ye gelen
göçmenlerin yapısında önemli değişiklikler oldu. 1990’lardan itibaren Afrikalılardan,
Ermenilere, Ukraynalılardan Gürcülere kadar çok daha geniş bir coğrafyadan ve çok
daha farklı bir etnik ve dini kökene sahip göçmenler Türkiye’ye geldi ve bunlar
“yabancı” olarak algılandı. Suriyelilerin gelişiyle başlayan üçüncü dönemi “post
milliyetçi-neo Osmanlı dönem” olarak adlandıran Danış, bu dönemin diğerlerinden
bazı yönleriyle ayrıldığını ifade etmektedir. Suriyeli göçmenlerin sayıca daha önce
gelenlerden çok daha fazla olmaları, bir anda gelmeleri, yakın zamanda geri dönme
ihtimal ve imkânlarının bulunmaması, şimdiye kadar Türk soylular dışında kimseye
gösterilmeyen pozitif kabul politikasının uygulanması bu farklılıkları ifade etmektedir
(Danış, 2016, s.9).
Türkiye “açık kapı politikası” uygulayarak 2011 yılından bu yana ülkeye
girmelerine izin verdiği Suriyelilere “geçici koruma” sağlamıştır ve şu anda yaklaşık
182
3 milyon göçmen ile dünyanın en fazla göçmen barındıran ülkesi olmuştur. “Misafir”
olarak kabul edilen Suriyelilere 2011 yılında geçici koruma statüsü verilmiştir.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (2013) sığınmacı ve mülteciler açısından
önemli iyileştirmeler sağlasa da Türkiye’deki yabancılara yönelik uygulamalarda
kesin bir standardı tutturamadı. 2014 yılı Ekim ayında çıkarılan Geçici Koruma
Yönetmeliği ile Suriyeliler hukuki bir statüye kavuşmuş oldular ve AB ile yapılan son
anlaşma çerçevesinde ülkede kalıcı olmalarının yolu açılmış oldu.
AB ile Türkiye’nin göçmenlere yaklaşım konusunda birbirinden farklı noktalarda
olduğu Suriyeli göçmen akını ile ortaya çıkmıştır. Krizin başlangıcından itibaren
uyguladığı “açık kapı politikası” ile göçmenlere kapısını ardına kadar açan Türkiye,
göçmenleri ülkelerine sokmamak için sınırlarda önlemleri artıran hatta sınırlara duvar
ören, tel örgü çeken Avrupalı devletlerden ayrılmıştır. Bu durum örnek alınan ve örnek
alan pozisyonunu değiştirmiş, yaklaşık 200 yıldır süren Avrupalılaşma tartışmalarında
yeni tartışmaları (Avrupalılaşma karşıtlığı/De-Europeanisation) başlatmıştır (Düzgit
& Kaliber, 2016, s.3). Fakat Türkiye her ne kadar göçe yaklaşım ve insani değerleri
öncelemek konusunda AB’den farklı ve ileri bir noktada bulunsa da göç ve iltica
konularında (tüm tecrübe ve geçmişine rağmen) yeterli bir politikasının olmaması
nedeniyle iç hukukunda ve idari yapısında AB vesilesiyle bir takım düzenlemeler
yapmıştır. Bu çerçevede AB’nin etkisi ve baskısıyla Geri Kabul Anlaşmasını
imzalanmış, sınır yönetimi, yabancılar ve uluslararası koruma konularında hem
uluslararası standartlara hem de AB standartlarına uygun düzenlemeler yapmıştır.
Yürütülen müzakereler neticesinde mevzuat düzenlemeleri, eşleştirme projeleri,
ülkeler arası çalışma ziyaretleri, ortaklaşa eğitimler gibi yöntemler geliştirilmiştir.
Tüm bu faaliyetler neticesinde AB’nin Türkiye üzerindeki etkisinin zayıflamasına
rağmen halen devam ettiği görülmüştür (Bürgin, 2016, s.106).
Sonuç
Göç ve göçmen konusuna yaklaşım noktasında temelde Türkiye üzerinde herhangi
bir etkisi olmamasına hatta etkisinin giderek azalmasına (bir açıdan rollerin
değişmesine) rağmen AB göç siyasasının belirlenmesi ve uygulanmasında belirleyici
unsurdur. AB’nin göçe yaklaşımı ve göç politikaları; göçü önleme ve kontrol merkezli
olup sorunu sınırları dışında, üçüncü ülkeler üzerinden çözmeye odaklıdır. Dolayısıyla
çıkar motifli hareket eden AB karşısında uyguladığı açık kapı politikasıyla Türkiye
evrensel değerlerin temsilciliğini yapmaktadır. Bununla birlikte, AB’nin gayri insani
ve tutarsız da olsa göçle ilgili politikası olduğu halde Türkiye’nin geleceğe ve birkaç
adım ilerisine yönelik bir politikasının olmaması şeklinde de konuya farklı bir açıdan
bakılabilir.
Barındırdığı 3 milyona yakın göçmen ile dünyanın en fazla göçmene sahip ülkesi
olan Türkiye, politikalarını göçmenlerin büyük kısmının kalıcı olacağı gerçeğine göre
belirlemek zorundadır. Bu çerçevede bu zamana kadar uygulanmayan entegrasyon
politikalarının Türkiye’nin gündemine girmesi gerekmektedir. 3 milyon göçmen
içinde 1 milyon çocuğun bulunduğu ve bunların da yaklaşık 700 bininin formal eğitim
imkânlarından uzak olduğu dikkate alınacak olursa çok kısa bir süre sonra istihdam,
çalışma, entegrasyon, sağlık, eğitim, barınma, sosyal hizmet, toplumsal uyum, yerel
bütünleşme gibi birçok alanda tamiri mümkün olmayan sonuçlar ortaya çıkacaktır.
Nitekim göçmenlerle birlikte Türkiye’de ortadan kalkan bir takım hastalıkların
yeniden görüldüğü rapor edilmiştir. (http://www.haberturk. com/saglik/ haber/
1240108-turkiyeye-yapilan-gocler-unutulan-hastaliklari-hortlatti)
183
Kaynaklar
Bürgin, A. (2016). Why the EU Still Matters in Turkish Domestic Politics: Insights
from Recent Reforms in Migration Policy. South European Society and Politics.
(21:1), 105-118.
Danış, D. (2016). Türk Göç Politikasında Yeni Bir Devir. Saha Dergisi. Ocak
2016.
Demir, O.Ö. ve Soyupek, Y. (2015). Mülteci Krizi Denkleminde AB ve Türkiye:
İlkeler, Çıkarlar ve Kaygılar. Global Analiz 6.
Düzgit, S. A. & Kaliber, A. (2016). Encounters with Europe in an Era of Domestic
and International Turmoil: Is Turkey a De-Europeanising Candidate Country? South
European Society and Politics. (21:1), 1-14.
Dustmann, C. & Tommaso, F. (2013). The fiscal effects of immigration to the UK.
Centre for research and analysis of migration, discussion paper series, CDP n° 22/13.
Elmas F.Y, Kutlay M, Büyük H. F. & Gümüş Ö. (2016). EU-Turkey Cooperation
on Refugee Crisis: Is it on the Right Track?, USAK Policy Brief.
Elmas, F.Y. (2016). Avrupa Kapı Duvar. Ankara: USAK Yayınları.
http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/7203842/3-04032016-APFR.pdf/ Erişim tarihi 12.05.2016.
http://data.unhcr.org/syrianrefugees/asylum.php Erişim tarihi 12.05.2016.
http://www.haberturk.com/saglik/haber/1240108-turkiyeye-yapilan-goclerunutulan-hastaliklari-hortlatti Erişim tarihi 16.05.2016.
Kivisto, P. & Faist, T. (2010). Beyond A Border: The Causes and Consequences
of Contemporary Immigration, USA: Pine Forge Press.
TC İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü. (2016). 2015 Türkiye Göç
Raporu. Yayın No:35.
The World Bank (2016). Migration and Remittances Factbook 2016. Third
Edition.
Tocci, N. & Cassarino, J. P. (2011). Rethinking the EU’s Mediterranean Policies
Post-1/11, IAI WORKING PAPERS 11 | 06.
Odendahl, C. http://www.constructif.fr/bibliotheque/2015-3/le-royaume-uni-doitrester-dans-l-ue.html?item_id=3457#1 Erişim Tarihi 10.05.2016.
Yazgan, H. (2012). Bir Kavramsal Çerçeve Olarak “Avrupalılaşma”: Kapsam,
Gereklilik ve Sınırlar, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 12(4): ss.123140.
184
Download