BİRİNCİ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER 1. MAKRO

BİRİNCİ BÖLÜM
TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER
1. MAKRO İKTİSAT; KONUSU-İLGİ ALANI
1.1. Makro İktisadın İlgi Alanına Giren Temel Konular
1.2. Temel Makro Ekonomik Amaçlar
2. TEMEL KAVRAMLAR
2.1. Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla
2.1.1. GSYİH Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar;
2.1.2. GSYİH Neleri Ölçmez/Ölçemez?
2.2. Gayrı Safi Milli Hasıla
2.3. Safi Milli Hasıla
2.4. Milli Gelir
2.5. Şahsi Gelir
2.6. Harcanabilir Gelir
3. GSMH’DAN HAREKETLE HARCANABİLİR GELİRİN ELDE EDİLMESİ
4. SADECE YURTİÇİ DEĞERLERİN DİKKATE ALINARAK HARCANABİLİR GELİRE ULAŞILMASI
5. GEÇMİŞ DÖNEMLERDE SORULAN SORULAR
6. ÇALIŞMA SORULARI
1
TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER
1. MAKRO İKTİSAT; KONUSU-İLGİ ALANI
İktisat, incelemeye konu alanların özelliğine göre birçok alt bölüme ayrılabilmektedir. Bilinen en temel
ayırım ise mikro iktisat ve makro iktisat olmak üzere yapılan ikili ayırımdır.
Mikro İktisat; Birey ve firma gibi tekil birimlerin fayda ve kar maksimizasyonuna dayalı olan iktisadi
faaliyetlerini analiz eder. Arz, talep, piyasalar ve aksaklıklar, fayda teorisi, üretici ve tüketici teorisi,
maliyet teorisi, genel denge ve refah teorisi gibi konuları analiz eder ve bunlar arasındaki ilişkileri
ortaya koymaya çalışır. Analiz edilen konular ve aralarındaki ilişkiler hususunda mikro iktisatçılar
arasında fazlaca bir görüş ayrılığı yoktur. Bu durum mikro iktisadın önemli bir özelliğidir.
Makro İktisat; Bir ülkedeki bütün bireyler, bütün firmalar ve devletin toplulaştırılmış faaliyetlerini
analiz eder. Tekil değil, toplam büyüklükleri dikkate alır.
1.1. Makro İktisadın İlgi Alanına Giren Temel Konular
Toplam arz-toplam talep, enflasyon, istihdam-işsizlik, para arzı-para talebi, faiz oranı, üretim artışı,
toplam ihracat-toplam ithalat, döviz kuru, ödemeler bilançosu gibi makro büyüklükler ve bunların
birbirleriyle ilişkilerinden ortaya çıkan ekonomik sonuçlar ve bunlara eklenebilecek diğer benzer
konular makro iktisadın ilgi alanına giren temel konulardır.
Neden bazı ülkeler sürekli yüksek enflasyona maruz kalırken bazıları fiyat istikrarını
sağlayabilmişlerdir? Neden bazı ülkeler yüksek hızlarda büyüme sağlayıp halkın refah düzeyini
artırırken bazı ülkeler yoksullukla mücadelede bir türlü başarılı olamamaktadır? İşsizlik neden kronik
bir vaka haline dönüşmüştür? Makro iktisat, ekonomiyi bir bütün halinde ele alıp inceleyerek, burada
sıralanan sorulara eklenebilecek daha birçok bağlantılı soruya cevap bulmaya çalışır.
Mikro iktisadın ilgi alanındaki konular sadece muhatabını yani bireyi yada firmayı ilgilendirir. Buna
karşılık makro konular ve sorunlar, herkesi ilgilendirir ve ulusal politikaların oluşturulmasında merkezi
bir rol oynarlar. Örn.; işsizlik yada enflasyonu önleme adına siyasi partilerin ortaya koyduğu çözüm
önerileri seçmenlerin tercihlerini önemli ölçüde etkiler.
Makro iktisadi konular aynı zamanda evrensel özellik te taşırlar. Zira hiçbir konuda sınır tanımayan
liberalleşmenin yaşandığı günümüz dünyasında herhangi bir ülkede ortaya çıkan ekonomik bir olaya
diğer ülkelerin kayıtsız kalabilmesi mümkün değildir. Örn.; Hiçbir ülkedeki hükümet yada ekonomi
politikacısı, ABD’de ortaya çıkan durgunluk beni etkilemez diyemez, tam aksine gerekli önlemleri alma
ihtiyacı hisseder.
Yukarıda da bahsedildiği üzere mikro iktisatçılar arasında fazlaca bir görüş ayrılığı yoktur. Ancak aynı
şey makro iktisatçılar için söylenemez. Bunun en önemli nedeni makro iktisat alanında çok sayıda okul
yada öğretinin olmasıdır. Örn., işsizlik sorunun çözümünde Klasik ve Keynesyen okulun önerdiği
politikalar birbirinden tamamen farklıdır. Benzer şekilde makro iktisatçılar arasında hemen hemen her
konuda görüş ayrılığı mevcuttur.
Makro iktisat, henüz genç ancak sürekli olgunlaşan bir alan özelliğine sahiptir. Makro iktisatçıların
mevcut sorunlara çözüm üretme yanında geleceği öngörme gibi bir misyonları da vardır. Bu anlamda
makro iktisatçılar ile politikacılar sürekli işbirliği yapmak durumundadırlar. Zira iktisat politikaları,
iktisadın ve siyasetin ortak bir ürünüdür.
Makro iktisadın analiz ettiği konular içinde bazıları ön plana çıkar. Bunlar bir ülkenin istikrar unsuru
olarak ta kabul edilen ve çeşitli makro iktisat politikaları uygulamak suretiyle iktisadi anlamda
ulaşılmak istenen amaçlardır. Bu amaçlar arasında tercih bakımından kesin bir öncelik sırası yoktur,
konjonktüre göre yer değiştirmeler söz konusu olabilmektedir. Bu konudaki en bariz örnek
hükümetlerin işsizlik ile enflasyon arasında yaptığı öncelik tercihidir.
2
1.2. Temel Makro Ekonomik Amaçlar
1. Fiyat İstikrarının Sağlanması; enflasyon ve deflasyona maruz kalmadan fiyatlar genel seviyesinin
istikrarlı olması
2. Tam İstihdam; iş arayan herkese iş bulunabilmesi yada doğal işsizlik dışında işsizliğin olmaması
3. Ekonomik Büyüme; mal ve hizmet üretiminin yıllar itibariyle artması
4. Ödemeler Bilançosu Denkliği; dış ülkelerle olan ticari ve finansal ilişkilerde açık veya fazlanın
olmaması
5. Gelir Dağılımında Adalet; gerek kişisel gelir dağılımında gerekse fonksiyonel (gelirin üretim faktörleri
arasındaki dağılımı) gelir dağılımında sosyal gruplar arasında uçurumun olmaması.
Sıralanan bu amaçlardan ilk üçü olan fiyat istikrarı, işsizlik ve büyüme aynı zamanda bir ülkenin
ekonomik performansının da (yani ekonomik olarak başarılı olup olmadığının) temel ölçütü olarak
kabul edilir.
Temel makro ekonomik amaçların yanı sıra “ikincil yada yan amaçlar” olarak bilinen bazı amaçları da
bu listeye koymak mümkündür. Bunlar, ülkeden ülkeye farklı olabilmekte yada zaman dilimleri
itibariyle değişme gösterebilmektedirler. Literatürde sıralanan ikincil nitelikteki amaçlardan bazıları;
- piyasalarda istikrarın sağlanması
- kamusal ihtiyaçların karşılanması
- faktör dağılımının düzenlenmesi
- temel mallar arzının güvence altına alınması
- bazı bölgelere veya sektörlere öncelik verilmesi
- çalışma saatlerinin azaltılması
- nüfus büyüklüğünün ve yapısının düzenlenmesi
şeklinde sıralanabilir. Bu amaçlara zamana ve mekana göre istenildiği kadar ekleme yada çıkartma
yapılabilir.
2. TEMEL KAVRAMLAR
2.1. Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)
Belirli bir zaman diliminde (genellikle 1 yılda) bir ülkenin coğrafi sınırları içerisinde üretilmiş olan bütün
nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla (cari fiyatlarla) değerlendirilmiş hali GSYİH olarak
adlandırılır.
Teorik açıdan bu tanım yeterlidir. Ancak pratikte GSYİH hesaplamaları yapılırken bazı noktalara dikkat
edilmesi gerekir.
2.1.1. GSYİH Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar;
1. Belirli Bir Zaman Dilimi;
GSYİH hesaplamaları belli bir zaman dilimi ile tanımlanmaktadır/ sınırlandırılmaktadır. Örneğin; 2011
yılı GSYİH’sı denildiğinde 2011 yılı içerisindeki üretim değeri kastedilmektedir, daha önceki yıllarda
yapılan üretimi içermez.
2. Ulusal Coğrafi Sınır;
Üretimin, o ülkenin coğrafi sınırları içinde yapılmış olması gerekir. Türkiye’nin 2011 GSYİH’sı
denildiğinde, bu ülke sınırları içinde yapılan üretim kast edilmiş olunur.
3. Üretim Faktörlerinin Yerli yada Yabancı Olabilmesi
Ülke içindeki üretimin yada hizmetin hangi ülkenin vatandaşı, firması yada devleti tarafından yapıldığı
önemli değildir. Yani üretim faktörlerinin yerli mi yoksa yabancı mı olduğuna bakılmaz. Örn; Yabancı
bir otomobil şirketinin Türkiye’deki fabrikasında üretilen otomobilin değeri yada yabancı bir bankanın
3
Türkiye’deki şubelerinde verilen hizmetin değeri Türkiye’nin GSYİH’sı içinde yer alır. Aynı şekilde bir
Türk firmasının yada bankasının örn; Azerbaycan’da gerçekleştirdiği üretim yada hizmet değeri
Türkiye’nin değil Azerbaycan’ın GSYİH’sı içinde yer alır.
4. Üretimin/Hizmetin Nihai Olması;
Üretimin veya hizmetin “nihai” olması gerekir. Ara mallarının değeri hesaplamalara katılmaz. Örn; bir
ayakkabı üreticisinin imalatta kullanmak üzere satın aldığı derinin değeri GSYİH hesaplarında yer
almaz.
5. Piyasa Fiyatlarıyla Değerlendirilme;
GSYİH hesabında nihai mal ve hizmetler “piyasa fiyatlarıyla” (cari fiyatlarla) değerlendirilirler. N tane
farklı mal ve hizmetim üretim miktarı qi, birim fiyatı pi ise GSYİH=
şeklinde hesaplanır.
6. Piyasada Alım-Satıma Konu Olma;
Üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasada alınıp-satılması yani pazarlanması gerekir. Piyasada
fiyatlandırılmayan mal ve hizmetler GSYİH hesaplarında yer almaz. Örn; Bir üretici ürettiği 500 kg.
ürünün 400 kg.ını piyasada satsın, 100 kg.ını da kendisi tüketmek amacıyla evde saklasın. GSYİH
hesaplamasında sadece piyasada satılan 400kg.lık kısım girer, evde öztüketim amacıyla saklanan kısım
girmez.
7. Üretimin/Hizmetin Yeni (İlk) Olması;
Üretilen mal yada hizmetin “yeni (ilk defa üretiliyor)” olması gerekir. Piyasada alım-satıma konu olan
ikinci el malların değeri GSYİH’da yer almaz.
8. Üretimin/Hizmetin Kayıt Altında Olması;
Üretilen nihai mal ve hizmetlerin kayıt altında olması gerekir. GSYİH hesaplamalarında kayıt dışı
ekonomi dikkate alınmaz.
2.1.2. GSYİH Neleri Ölçmez/Ölçemez?
1. GSYİH, piyasada alım-satıma mal ve hizmetlerin değerini ölçemez. Literatürde bazı kitaplarda, bu
türdeki mal ve hizmetlerin maliyet fiyatlarıyla GSYİH’ya dahil edildiği/edilmesi gerektiği şeklinde
yaklaşımlar varsa da ortak kabul görmüş değildir.
2. GSYİH, kayıt dışı, yasa dışı, kanun dışı ekonomik faaliyetleri ölçemez.
3. GSYİH, üretime ayrılan zamanı (gün-saat) yada boş zaman ve tatili ölçemez.
4. GSYİH, zamanla mal ve hizmetlerin kalitesinde meydana gelen iyileşmeleri ölçemez.
5. GSYİH, teknolojik gelişmeleri ölçemez.
6. GSYİH, sosyal ve beşeri anlamda yaşam kalitesini/refahı ölçemez.
7. GSYİH, üretim sürecinde ortaya çıkan negatif dışsallıkları (çevre kirliliği, küresel ısınma, sera gazları,
asit yağmurları ve diğer olumsuzluklar) ve bunları ortadan kaldırmak için yapılan harcamaları ölçemez.
8. GSYİH, gelir dağılımı hakkında bilgi vermez.
9. GSYİH, finansal işlemleri ölçemez.
Not; Hisse senetleri ilk ihraç durumunda firma sermaye artırımında ve kapasite artırımında bulunduğu
için ilk ihraçlar GSYİH içinde yer alır. Ancak bundan sonra bu menkul kıymetlerin el değiştirmesi GSYİH
içinde yer almaz. Ancak, biz eğer bu kağıtları bizim adımıza alıp satması için yetkilendirmişsek ve bu
şirkete danışmanlık hizmeti olarak bir bedel ödüyorsak, ödediğimiz bu para GSYİH içinde yer alır.
2.2. Gayrı Safi Milli Hasıla (GSMH)
Belirli bir dönemde (genellikle bir yılda), üretimin nerede (hangi ülkenin sınırları içinde) yapıldığına
bakılmaksızın, bir ülkenin üretim faktörleri tarafından üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla
değerlendirilmiş hali GSMH olarak adlandırılır.
4
GSMH hesaplamalarındaki anahtar unsur, üretimin o ülkenin üretim faktörleri tarafından
gerçekleştirilmiş olmasıdır. Örn; Almanya’da evi olan bir Türk’ün bu evden elde ettiği kira geliri
Almanya’nın GSYİH’sı içinde yer alırken GSMH’sı içinde yer almaz. Çünkü kira gelirini elde eden Türk
olduğu için, söz konusu kira Türkiye’nin GSYİH’sı içinde yer almazken GSMH’sı içinde yer alır. Bu örneği
bütün üretim faktörleri açısından genelleştirecek olursak GSMH şu şekilde hesaplanır.
GSYİH
( + ) Dış Alemden Sağlanan Faktör Geliri
( – ) Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri
= GSMH
Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri; Yerli üretim faktörlerinin yabancı ülkelerde elde ettiği faktör
gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) kendi ülkelerine gönderilmesidir.
Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri; Yabancı üretim faktörlerinin bizim ülkemizde elde ettiği faktör
gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) kendi ülkelerine transfer edilmesidir.
Faktör gelirleri ve faktör ödemeleri arasındaki fark “Net Faktör Geliri” olarak adlandırılır. GSYİH ile
GSMH arasında net faktör geliri kadar fark vardır. Bununla birlikte dış aleme yapılan faktör ödemeleri
ile dış alemden sağlanan faktör gelirleri genellikle birbirine yakındır.
Net Faktör Geliri= Dış Alemden sağlanan Faktör Geliri – Dış aleme Yapılan Faktör Ödemesi
Ülkenin üretim gücünün yada çıktısının ölçümünde GSYİH’mı yoksa GSMH’mı kullanılmalıdır? Diğer bir
deyişle çıktıyı hangisi daha iyi temsil eder? Son yıllarda üretimin temsilcisi olarak GSYİH’nın daha çok
kullanıldığı görülmektedir.
GSYİH ve GSMH büyüklükleri hesaplandıktan sonra Milli Gelir ve Harcanabilir Gelir hesaplamaları
yapılır. Bu hesaplamalar; GSYİH bazlı ve GSMH bazlı olmak üzere iki farklı şekilde yapılabilir. Hangi
yoldan hesaplanırsa hesaplansın bulunan değerler birbirine eşittir. Burada GSMH’dan hareketle
Harcanabilir Gelire ulaşım açıklanacak, GSYİH’dan Harcanabilir Gelire ulaşma ise tablo şeklinde
verilecektir.
2.3. Safi Milli Hasıla (SMH)
Üretim sürecinde sermaye mallarında aşınma ve eskime meydana gelir. Bu aşınma ve eskimeyi
onarmak için yapılan harcamalara yenileme yatırımı yada muhasebe dilinde amortisman denir.
GSMH’dan amortismanlar çıkartıldığında Safi (Net) milli Hasılaya ulaşılır.
Safi Milli Hasıla = GSMH – Amortismanlar
2.4. Milli Gelir (MG)
En genel haliyle Milli Gelir, üretim faktörlerinin üretime katılmaları karşılığında elde ettikleri faktör
gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) toplamıdır. Milli gelir, faktörlerin kazanımları cinsinden
hesaplandığından “faktör fiyatlarıyla” ifade edilir. Yani piyasa fiyatlarının içinde ve dolayısıyla GSYİH
değeri içinde var olan“dolaylı vergileri” (kdv gibi) barındırmaz. Devlet topladığı bu vergilerden
desteklemek istediği sektörlere yada birimlere “sübvansiyon” adı altında ödeme yapar. Milli gelire
ulaşmak için ya faktör gelirleri toplanır, yada Safi Milli Hasıladan (Dolaylı vergi – Sübvansiyon) farkı
olan ve net dolaylı vergi olarak ta adlandırılan kısım çıkartılır.
Milli Gelir = Safi Milli Hasıla – (Dolaylı Vergiler – Sübvansiyonlar)
2.5. Şahsi Gelir (ŞG)
Milli gelirden kişisel gelire ulaşmak için şu yöntem izlenir; Milli gelir içinde olduğu halde kişinin cebine
girmeyen bazı gelir türleri vardır. Bunlar milli gelir değerinden çıkartılır. Daha sonra ise, milli gelir
içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelir türleri ise eklenmek suretiyle şahsi gelire (kişisel gelire)
ulaşılır.
5
Milli Gelir
( –) milli gelir içinde olduğu halde kişinin cebine girmeyen gelirler
( +) milli gelir içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelirler
= Şahsi Gelir (Kişisel Gelir)
Milli gelir içinde olduğu halde kişinin cebine girmeyen gelirler;
Kurumlar Vergisi, Dağıtılmayan Şirket Karları, Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli-SSK)
Milli gelir içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelirler;
Transfer Ödemeleri, Öğrenci Bursları, Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri
2.6. Harcanabilir Gelir (Yd)
Harcanabilir gelir (Kullanılabilir gelir), kişisel gelirden dolaysız vergiler (gelir vergisi) ödendikten sonra
kalan kısımdır. Kişi, harcanabilir gelirini istediği gibi tüketme ve tasarruf etme hakkına sahiptir.
Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir – Dolaysız Vergiler
Harcanabilir Gelir = Tüketim + Tasarruf
GSYİH’dan başlayıp Harcanabilir Gelire ulaşma sürecinin kavranabilmesi için aşağıdaki şekilde
toplulaştırılarak birlikte gösterilmesi oldukça kolaylık sağlar.
3. GSMH’DAN HAREKETLE HARCANABİLİR GELİRİN ELDE EDİLMESİ
GSYİH’dan başlayarak harcanabilir gelire ulaşmanın iki yolu vardır. Bunlardan ilki, önce GSMH’nın elde
edilmesi oradan da harcanabilir gelire ulaşılması şeklimdedir. Önceki konuda geniş olarak anlatılan bu
yolun özet gösterimi tabloda verilmiştir.
Tablo; GSMH’dan Hareketle Harcanabilir Gelirin Elde Edilmesi
Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla)
+ Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri
– Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri
= Gayrı Safi Milli Hasıla
– Aşınma
(Yenileme Yatırımı yada Amortisman)
= Safi (Net) Milli Hasıla
(Piyasa Fiyatlarıyla)
– (Dolaylı Vergiler – Sübvansiyonlar)
= Milli Gelir ( Y) = (ücret + faiz + rant + kar) (Faktör Fiyatlarıyla Net Milli Hasıla)
– Kurumlar Vergisi
– Dağıtılmayan Şirket Karları
– Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli ve SSK)
+ Transfer Ödemeleri
+ Öğrenci Bursları
+ Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri
= Kişisel Gelir
– Dolaysız Vergiler
= Harcanabilir Gelir (Yd)
Yd = Tüketim+ Tasarruf
6
4. SADECE YURTİÇİ DEĞERLERİN DİKKATE ALINARAK HARCANABİLİR GELİRİN ELDE EDİLMESİ
GSYİH’dan başlayıp harcanabilir gelire ulaşmanın ikinci bir yolu daha vardır. Bu yöntemde GSMH
kavramı işin içine katılmaz, devre dışı bırakılır. Sadece yurtiçi değerlerden hareket edilir. Milli gelir
değerine ulaşana kadar farklılık arz eden bu yöntem, milli gelire ulaştıktan sonra harcanabilir gelire
ulaşana kadar ilk anlatılan yöntemle örtüşür.
Bu yöntemde GSYİH’dan üretim sürecindeki aşınma ve eskimeler (amortismanlar) çıkartılınca Safi
(Net) Yurtiçi Hasılaya ulaşılır.
Safi (Net) Yurtiçi Hasıla =GSYİH - Amortismanlar
*Burada dikkat edilmesi gereken bir husus vardır. İlk yöntemdeki Safi (Net) Milli Hasıla değeri ile bu
yöntemdeki Safi (Net) Yurtiçi Hasıla değeri genelde birbirine karıştırılır ve ikisinin aynı şey olduğu
varsayılır. Oysa iki kavram birbirinden farklıdır.
Safi Yurtiçi Hasıladan, (Dolaylı vergiler –Sübvansiyon) farkı çıkartılırsa Safi (Net) Yurtiçi Gelire ulaşılır.
Safi (Net) Yurtiçi Gelir = Safi (Net) Yurtiçi Hasıla – (Dolaylı Vergiler– Sübvansiyonlar)
Safi (Net) Yurtiçi Gelire net faktör Geliri eklendiğinde de Milli Gelire Ulaşılır.
Mill Gelir = Safi (Net) Yurtiçi Gelir + Net Faktör Geliri
Bundan sonra Harcanabilir Gelire ulaşma sürecinde bir farklılık yoktur. Şu şekilde tablolaştırılabilir.
Tablo; Sadece Yurtiçi Değerlerden Hareketle Harcanabilir Gelire Ulaşılması
Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla)
– Aşınma
(Yenileme Yatırımı yada Amortisman)
= Safi (Net) Yurtiçi Hasıla
– (Dolaylı Vergiler– Sübvansiyonlar)
= Safi (Net) Yurtiçi Gelir
+ Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri
– Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri
= Milli Gelir ( Y)
– Kurumlar Vergisi
– Dağıtılmayan Karlar
– Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli-SSK)
+ Transfer Ödemeleri
+ Öğrenci Bursları
+ Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri
= Kişisel Gelir
– Dolaysız Vergiler
= Harcanabilir Gelir (Yd)
Yd = Tüketim+ Tasarruf
7
5. GEÇMİŞ DÖNEMLERDE SORULAN SORULAR
Soru
Aşağıdakilerden hangisi gayri safi milli hasıla (GSMH) ile gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH)
arasındaki ilişkiyi gösterir ? (KPSS 2001)
A) GSMH = GSYİH + Net Dış Sermaye Girişi
B) GSMH = GSYİH + Net Dış Faktör Geliri
C) GSMH = GSYİH + Net Dış Resmi Rezerv Değişmesi
D) GSMH = GSYİH + Net Dış Turizm Geliri
E) GSMH = GSYİH + Net Dış Yatırım Tutarı
Cevap;
GSYİH değerine, dış alem faktör geliri ile dış alem faktör gideri arasındaki fark olan “net faktör geliri”
eklenmek suretiyle GSMH değerine ulaşılır.
Doğru cevap B şıkkıdır.
Soru
Aşağıdakilerden hangisi harcanabilir geliri ifade etmektedir?
A) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı Vergiler - Dolaysız Vergiler +Transferler
B) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı vergiler - Dolaysız vergiler
C) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir + Transferler
D) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı Vergiler
E) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir – Dolaysız Vergiler
Cevap
Harcanabilir gelir; kişisel gelirden dolaysız vergilerin çıkartılmasıyla bulunur.
Doğru cevap E şıkkıdır.
Soru
Aşağıdakilerden hangisi GSMH’nin tanımını vermektedir? (İdari Yargı Hakimliği 2005)
A) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen nihai malların piyasa değeridir.
B) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen ara mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
C) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
D) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen ara ve nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
E) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen tüm mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
Cevap
GSMH, belli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru
Makroekonomik değişkenler arasındaki ilişki ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi her
zaman doğrudur? (KPSS 2004)
A) Gayri safi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan büyüktür.
B) Gayri safi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan küçüktür.
C) Milli gelir, gayri safi milli hasıla değerine eşittir.
D) Milli gelir, tüketim ile yatırımın toplamına eşittir.
E) Harcanabilir gelir, tüketim ile tasarrufun toplamına eşittir.
Cevap...
a ve b şıklarını birlikte yorumlayalım;
Dış alemden sağlanan faktör geliri, faktör giderinden büyükse, yani net faktör geliri pozitif olursa
GSMH>GSYİH olur.
8
Tersine, Dış alemden sağlanan faktör geliri, faktör giderinden küçükse, yani net faktör geliri negatif
olursa GSMH< GSYİH olur.
c şıkkındaki ifade yanlıştır.
d şıkkındaki eşitlik ise sadece basit bir ekonomi varsayımı için (ekonominin dışa kapalı olması ve
devletin olmaması hali) geçerlidir. Her zaman doğru değildir.
e şıkında; Harcanabilir Gelir = Tüketim + Tasarruf eşitliği verilmektedir. Bu her zaman geçerli olan bir
durumdur.
Doğru cevap E şıkkıdır.
Soru
Aşağıdakilerden hangisi, Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) tanımı içinde yer alırken Gayri Safi Yurtiçi
Hasıla (GSİYH) tanımı içinde yer almaz? (KPSS 2003)
A) Konut içinde yapılan yatırım harcamaları
B) Ülke vatandaşı müteahhitlerin yurt dışından gönderdiği gelirler
C) Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları
D) Askeri amaçla yapılan kamu harcamaları
E) Kamu kesiminin yaptığı sağlık harcamaları
Cevap
GSYİH ve GSMH değerleri içinde yer alıp almayan değerler üretim faktörlerinin getirileri ile sınırlıdır.
Bu bakış açısı ile soru yorumlanacak olursa;
a. Konut için yapılan yatırım harcamaları GSYİH içinde yer alır.
b. Ülke dışında faaliyette bulunan müteahhitlerin gönderdiği gelirler, faktör geliri olan kar’dan başka bir
şey değildir. Bu değer GSYİH içinde yar almazken GSMH içinde yer alır.
c. Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları GSYİH içinde yer alırken GSMH içinde yer almaz.
Soruda sorulan ise bunun tersidir.
d. Askeri amaçlı kamu harcamaları GSYİH içinde yar alır.
e. Kamunun yaptığı eğitim harcamaları da GSYİH içinde yar alır.
Doğru cevap B şıkkıdır.
Soru
Gayrı Safi Yurtiçi hasıla (GSYİH) aşağıdakilerden hangisini ölçer? ( Sayıştay 2003)
A) ülke vatandaşları tarafından meydana getirilen katma değerlerin hesaplanması
B) vatandaşların yaşam standartlarının diğer ülkelerin vatandaşlarınınki ile karşılaştırılması
C) belli bir dönemde ülke sınırları içinde üretilmiş tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam değeri
D) sermaye stokundaki artış
E) işgücü stokundaki artış
Cevap
GSYİH, belli bir dönemde ülke sınırları içinde üretilmiş tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam değerini
ölçer.
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru
GSMH hesaplanırken bir ekonominin belli bir dönemde ürettiği mal ve hizmetler neye göre
değerlendirilir. ( Sayıştay 2008)
A) piyasa fiyatlarına
D) yatırım maliyetlerine
B) faktör maliyetlerine
C) tüketim miktarlarına
9
C) sağladıkları karlara
Cevap
GSYİH hesaplandıktan sonra, net faktör geliri ilave edilmek suretiyle GSMH’ya ulaşılır. GSYİH hesabında
mal ve hizmetler piyasa fiyatlarına göre değerlendirilir Dolayısıyla GSMH’da da piyasa fiyatlarına göre
değerlendirilmiş olur.
Doğru cevap A şıkkıdır.
Soru
Aşağıdakilerden hangisi makro iktisadi hedefleri tam olarak ifade etmektedir? ( Sayıştay 2003)
A) Tam istihdam, fiyat istikrarı, ekonomik büyüme
B) Üretim miktarı ve üretim faktörlerinin seçimi
C) Belirli malların fiyatlanması
D) Tüketicilerin ve firmaların refahı
E) Arazi, işgücü ve sermaye kullanımının azalması
Cevap
Temel makro iktisadi hedefler; fiyat istikrarı, tam istihdam ve üretimin artırılması olarak sıralanabilir.
Bunlar da cevapların a şıkkında verilmiştir. B,C,D şıklarındaki ifadeler mikro ekonominin ilgi
alanındadır. E şıkkındaki ifade makro anlama sahip olmakla birlikte temel hedeflerden değildir.
Doğru cevap A şıkkıdır.
Soru
Harcanabilir gelir aşağıdakilerden hangisine eşittir? (Sayıştay 2007)
A) Kişisel gelir ile kişisel net vergiler arasındaki farka
B) Kişisel gelir ile dolaylı net vergiler arasındaki farka
C) Kişisel gelir ile kişisel net dolaysız vergiler arasındaki farka
D) Kişi başına gayrı safi milli hasıla ile kişi başına gayrı safi yurtiçi hasıla arasındaki farka
E) Kişi başına net milli hasıla ile kişi başına net yurtiçi hasıla arasındaki farka
Cevap
Harcanabilir gelir; kişisel gelirden dolaysız vergilerin (gelir vergisi, veraset ve intikal vergisi
gibi)çıkartılmasıyla bulunur.
Doğru cevap C şıkkıdır.
Soru
Bir ekonomideki toplam sermaye stoku aşağıdaki durumların hangisinde azalır? (KPSS 2008)
A) Tüketim yatırımı aştığında
B) Amortismanlar, gayrı safi yatırımlardan büyük olduğunda
C) Net yatırım sıfır olduğunda
D) Amortismanlar net yatırımlardan büyük olduğunda
E) Hükümetin mal ve hizmet harcamaları, topladığı vergilerden büyük olduğunda
Cevap
Gayrı safi yatırım= net yatırım + amortisman
Net yatırım= Gayrı safi yatırım - amortisman şeklinde hesaplanır. Net yatırım sermaye stokuna yapılan
ilaveleri temsil eder.. Eğer net yatırım pozitif değerli ise sermaye stoku artar, aksine net yatırım negatif
olduğunda sermaye stoku azalır.
Net yatırımın negatif olabilmesi yani sermaye stokunun azalması için, amortismanların gayrı safi
yatırımlardan büyük olması gerekir.
Doğru cevap B şıkkıdır.
10
Bir ekonomideki toplam sermaye stoku aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi durumunda
azalır?(Sayıştay 2007)
A) Reel faiz oranlarının nominal faiz oranlarından büyük olması durumunda
B) Reel faiz oranlarının nominal faiz oranlarından küçük olması durumunda
C) Enflasyon oranının nominal faiz oranlarından küçük olması durumunda
D) Amortismanların, gayrı safi yatırımlardan büyük olması durumunda
E) Net yatırımlar sıfır olduğunda
Doğru cevap D şıkkıdır
6. ÇALIŞMA SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi GSYİH ölçülürken karşılaşılan güçlüklerden değildir?
A) Pozitif ve negatif dışsallıkların var olması
B) Çevre kirliliğinin hesaplara yansıtılamaması
C) Vergi mükelleflerinin çok sayıda olması
D) Malların kalitelerindeki değişikliklerin fiyatlara yansıtılamaması
E) Kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin ölçülememesi
(Cevap C)
2. GSYİH ile amortismanlar arasındaki fark ne olarak adlandırılır?
A) Net Milli Hasıla
B) Milli Gelir
C) Net Yurtiçi Hasıla
D) Kişisel Gelir
E) Harcanabilir Gelir
Cevap C Şıkkı
3. Cari Fiyatlarla GSYİH’nın bir ekonominin performansını yansıtamamasının temel sebebi
aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) sosyal gelişmeleri içermeyişi
B) fiyatlardaki ve üretim miktarındaki değişiklikleri birlikte içermesi
C) kayıt dışı ekonomiyi dikkate almaması
D) pozitif ve negatif dışsallıkları içermemesi
E) atıl kapasiteyi dikkate almaması
Doğru Cevap B Şıkkıdır
4. GSMH ve SMH değerlerine ilişkin olarak aşağıda yapılan değerlendirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Net iktisadi başarıya amortismanlar eklendiğinde GSMH’ya ulaşılır.
B) SMH, ülkenin net iktisadi başarısını gösterir.
C) SMH, toplumun refahının bir göstergesidir.
D) Üretim faktörlerinin elde ettiği gelirlerin toplamı, gelir yaklaşımı ile GSMH hesabını verir.
E) GSMH ile yenileme yatırımları arasındaki fark SMH’ya eşittir.
Doğru cevap C şıkkıdır.
11
5. Bir ülkede amortismanlar gayrı safi yatırımlardan küçükse aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Ülkenin sermaye stoku artış gösterir.
B) Net yatırım negatif olur.
C) SMH, GSMH’dan büyük olur.
D) GSMH hesaplamalarında hem nihai hem de ara malları dikkate alınmış demektir.
E) Faktör giderleri, faktör gelirlerinden fazladır.
Doğru cevap A şıkkıdır.
12