Hukuksal işlem - WordPress.com

advertisement
HUKUKA GİRİŞ
Yard.Doç.Dr Serkan Köybaşı
serkan.koybasi@bahcesehir.edu.tr
www.serkankoybasi.com
www.anayasagundemi.com
Toplum ve Hukuk
• Birey – toplum
• Birey tek başına yaşayabilir mi?
Toplum ve Hukuk
• Ama Aristoteles’e göre:
«İnsan politik bir hayvandır.»
Toplum ve Hukuk
• Ayrıca ünlü Latince özdeyişe göre de,
«Ubi societas ibi ius.»
Toplum ve Hukuk
• Toplum nedir?
• 1) İnsan toplumu, sürekli kişiler-arası ilişkilere
girişmiş olan bireyler grubudur.
• 2) Aynı coğrafî veya sosyal sınırları paylaşan,
muhtemelen aynı siyasal otoritenin ve baskın
kültürel beklentilerin öznesi geniş sosyal
gruplaşma.
Toplum ve Hukuk
• Toplumsal düzen nasıl sağlanır?
• Kurallarla!
• Kural nedir?
• Kural: Kişiyi belli bir davranışa zorlayan genel,
sürekli ve yaptırıma tâbi zorlama.
Toplum ve Hukuk
• Prof.Dr Cemal Bâli Akal:
“Gözlemler, her toplumun en basitinden en
karmaşığına, bir Yasa’ya göre düzenlendiğini, en
basit yapılı toplumun bile kaçınılmaz olarak
uygulamayı Yasa’ya bağladığını göstermektedir.
Bu ilişkiyi kurmamış, şu ya da bu kurallar
dizgesiyle düzenlenmemiş bir topluluğa toplum
adı verilemez.”
Toplum ve Hukuk
• Toplumun kurallarla düzenlenmesinin amacı
nedir?
– Bireysel yarar – toplumsal yarar dengesi
Toplum ve Hukuk
• Toplumun düzenini sağlayan ne tür kurallar
vardır?
– Din
– Görgü
– Ahlâk
– Hukuk
Toplum ve Hukuk
• Hukuk nedir?
“Hukukçular hâlâ hukukun tanımını
aramaktadır.”
Kant
Toplum ve Hukuk
• Hukuk nedir?
“Hukukçular hâlâ hukukun tanımını
aramaktadır.”
Kant
Toplum ve Hukuk
• Hukuk tanımlarındaki ortak noktalara
bakarsak…
– Olan hukukun biçimsel tanımı: “Toplumu
düzenleyen ve kamu gücü ile desteklenen
kuralların bütünü.”
– Amaçsal tanım: “Toplumun genel yararını veya
bireylerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak
amacı ile konulan ve kamu gücü ile desteklenen
kuralların bütünü.”
Toplum ve Hukuk
• Hukukun nitelikleri nelerdir?
– Birey-birey veya birey-toplum arasındadır.
– Olması gerekeni belirtir.
– Soyuttur
– Buyurucu bir nitelik taşır.
Buyruk
Yasak
Toplum ve Hukuk
• Hukuk kurallarına uyulmazsa ne olur?
 YAPTIRIM!
Tanım?
“Bir hukuk kuralına aykırı davranıldığında, o
davranışta bulunan kişinin karşılaşması hukuk
düzenince öngörülen sonuç.”
Toplum ve Hukuk
• Hukuk kurallarına uyulmazsa ne olur?
 YAPTIRIM!
– Ceza
• Hapis cezası
• Adlî para cezası
• Güvenlik tedbirleri
Toplum ve Hukuk
• Hukuk kurallarına uyulmazsa ne olur?
 YAPTIRIM!
– Ceza
– Tazminat (Ödence)
– Cebri icra (Zorla yaptırma)
– Müsadere (Zoralım)
– Elkoyma
– Tutuklama
– Geçersizlik (Hükümsüzlük, butlan)
Toplum ve Hukuk
• Hukuk kurallarına uyulmazsa ne olur?
 YAPTIRIM!
– Amaç nedir?
• Hukuka uygun hareketi sağlama
• Hukuka aykırı davranışların doğurduğu sonuçları
düzeltme veya etkisiz bir duruma getirme
– Nihaî amaç: Hukuk/Toplum düzenini koruma
• PEKİ AMA HANGİ HUKUK DÜZENİ?
Toplum ve Hukuk
• Nerenin hukuk düzeni?
Yerel (Ulusal) Hukuk
Evrensel Hukuk
Toplum ve Hukuk
• Kimin hukuk düzeni?
– Roma Hukuku
– Common Law
– İslam Hukuku
– Sosyalist Hukuk
Toplum ve Hukuk
• Farklı hukuk düzenleri
Hak Kavramı
Hak Kavramı
• Özünde yetki unsuru bulunur.
• Hak: Bir şeyi yapmak veya başkalarından belirli
bir şekilde davranmayı veya bir şeyi yapmayı
isteme yetkisidir.
Hak Kavramı
Hak dolayısıyla belirli bir davranışta
bulunabilme
Örnek: Milletvekili seçilebilme
Başkasından bir talepte bulunabilme
Örnek: Borçludan borcunu ödemesini isteme
Hak Kavramı
• Hak kavramını açıklayabilmek için öne sürülen
teoriler
– İrade teorisi
Savigny & Windscheid: “Hak, hukuk düzeni
tarafından tanınan iradî bir yetkidir.”
Hak, bir iradenin başka bir irade üzerindeki
etkinliği anlamına gelir.
Hak Kavramı
• Hak kavramını açıklayabilmek için öne sürülen
teoriler
– İrade teorisi
– Menfaat teorisi
Jhering: “Hak, hukukça korunan menfaat demektir.”
Hak Kavramı
• Hak kavramını açıklayabilmek için öne sürülen
teoriler
– İrade teorisi
– Menfaat teorisi
– Karma teori
Jellinek: “Hak, insana irade kudreti tanınması
yoluyla korunan çıkardır.”
Hukukun Kaynakları
Mevzuat, örf ve adet, mahkeme
kararları, doktrin…
Hukukun Kaynakları
• Hukukun kaynağı nedir?
“Ubi societas ibi ius”?
“Ekonomik ilişkiler”?
• Hangi kaynak?
Hukukun Kaynakları
• Tarihsel kaynak:
– Satılan nesnenin mülkiyetinin satıcıdan alıcıya
“teslim” ile geçeceği kuralı: Roma Hukuku
– İş Hukuku’nda sekiz saatlik iş günü veya ücretli
izin: 1860’lardan itibaren işçi sendikalarının
eylemleri
Hukukun Kaynakları
• Biçimsel kaynak (yürürlük kaynağı):
– Hukuk kurallarının ortaya çıkarken büründükleri
biçimdir.
• Örnek: Kanun, tüzük…
Hukukun Kaynakları
• Mevzuat
– Yazılı ilk yasalar
– Corpus Juris Civilis
– Kodifikasyon
– Osmanlı’da: Örfî Hukuk + İslam Hukuku
Ardından: Mecelle, Ceza Kanunnamesi, 1876 Kİ
Hukukun Kaynakları
• Kanun
Tanım: Yasama organı tarafından hazırlanan ve
Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanarak yürürlüğe
konulan yazılı hukuk kuralı.
 Yetki sadece TBMM’dedir.
AY md. 88/1: Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve
milletvekilleri yetkilidir.
Hukukun Kaynakları
Cumhurbaşkanı’nın yayımlaması gerekir.
– Süresi: 15 gün
– Geri gönderebilir.
• Adi kanun
• Anayasa değişikliği kanunu (AY md. 175)
– VETO DEĞİLDİR!
– Yayım yeri: TC Resmî Gazete
• Yürürlük tarihi?
– Belirtilmişse, o belirtilen tarih.
– Yayımı izleyen günden itibaren 45. günün dolmasıyla.
Hukukun Kaynakları
• Kanunların konusu
– “…kanunla düzenlenir.”
– Yalnızca kanunla düzenlenebilenler
• Örnek: Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri (AY
md. 38/3)
• Örnek: Temel hak ve özgürlüklerin sınırlanması (AY md.
13)
– Anayasa aykırı olamama (AY md. 11/2)
Hukukun Kaynakları
• Kanunların ulaşılabilirliği ve anlaşılabilirliği
– Resmî Gazete  Biçimsel ulaşılabilirlik
– İHAM: “Kanunun, bireyin davranışlarını
düzenlemesine olanak verecek biçimde yeterli
kesinlikle ifade edilmiş olması gerekir.” (Berthold v.
Almanya, § 45)
Hukukun Kaynakları
• Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması
Anayasa
Sıradan kanunlar
Hukukun Kaynakları
• Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması
Genel kanun
Özel kanun
Hukukun Kaynakları
• Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması
Şeklî kanun
Maddî kanun
Hukukun Kaynakları
• Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması
Süresiz kanun
Süreli kanun
Hukukun Kaynakları
• Kanunların niteliklerine göre sınıflandırılması
İşlerlikte olan kanun
İşlerlikte olmayan kanun
Hukukun Kaynakları
• Kanun hükmünde kararnameler (KHK’ler)
– AY md. 91
«Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kurulu’na
kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi
verebilir.»
• Sadece TBMM bu yetkiyi verebilir.
• Bu yetki sadece Bakanlar Kurulu’na verilebilir.
• Bu yetki sadece bir kanunla verilebilir. (AY md. 91/2)
Hukukun Kaynakları
• Yetki kanununun unsurları (AY md. 91/2):
– Amaç unsuru
– Kapsam unsuru
– İlkeler
– Süre unsuru
– Süresi içerisinde birden fazla KHK çıkarılıp
çıkarılmayacağı
Hukukun Kaynakları
• Bu unsurlara AYM kararıyla eklenen şartlar
– Önemli
– İvedi
– Zorunlu haller
• 2010’daki AYM kararıyla kaldırılmıştır.
Hukukun Kaynakları
• KHK’lerin kanunlardan ayrılan özellikleri
– RG’de yayımlanırlar ancak hiçbir tarih
belirtilmemişse yayımlandıkları gün yürürlüğe
girerler.
– Yayımlandıkları gün TBMM’ye sunulurlar.
– TBMM komisyonlarında öncelikle ve ivedilikler
görüşülürler.
– Yasak alan: (Sos.ve eko. haklar dışında) THÖ
Hukukun Kaynakları
• KHK, TBMM Genel Kurulu’na geldiğinde:
– Ret
– Kabul
– Değiştirerek kabul
Hukukun Kaynakları
• Denetim?
– AYM
• Kanunlaşmadan önce
• Kanunlaşmadan sonra
Hukukun Kaynakları
• Olağanüstü hal ve sıkıyönetim KHK’leri
– AY md. 119-122
• KHK çıkarma yetkisi: «CB başkanlığında toplanan BK»
Yetki kanuna gerek yoktur.
• AYM denetimine tabî değildir. (AY md. 148/1)
• THÖ’ler sınırlanabilir.
Hukukun Kaynakları
• Uluslararası Andlaşmalar
– AY md. 90/son
• THÖ’lere ilişkin olmayan uluslararası andlaşmalar
• THÖ’lere ilişkin uluslararası andlaşmalar
Hukukun Kaynakları
• Tüzükler
– AY md. 115
– Bakanlar Kurulu’nun işlemidir.
• Kanunun uygulanmasını göstermek ve
• Emrettiği işleri belirtmek üzere çıkarılır.
– Danıştay incelemesinden geçmesi zorunludur!
– CB tarafından imzalanır ve RG’de yayımlanır.
Hukukun Kaynakları
• TBMM İçtüzüğü
– AY md. 95
– «Sessiz anayasa»
– AYM denetimine tâbidir.
– «İçtüzük değişikliği niteliğinde Meclis kararı»
Hukukun Kaynakları
• Yönetmelikler
– AY md. 124
– Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri
• Kendi görev alanlarını ilgilendiren
– Kanunların ve
– Tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere çıkarır.
– Kamuyu ilgilendirenler RG’de yayımlanır.
– Millî güvenliği ilgilendirenler RG’de yayımlanmaz.
Hukukun Kaynakları
• Diğer düzenlemeler
– İçtihadı birleştirme kararları
– Tebliğler ve genelgeler
– Yönergeler
Hukukun Kaynakları
Örf ve Adet Hukuku
Örf ve Adet Hukuku
• Toplum yaşamının akışı içinde, kendiliğinden
oluşmuş kurallar.
• Medeni Kanun, md. 1: “Kanunda uygulanabilir
bir hüküm yoksa, hâkim örf ve adet hukukuna
göre (…) karar verir.”
 İkincil (talî) niteliktedir.
Örf ve Adet Hukuku
• Örf ve adet hukukunun unsurları
– Maddî unsur: Süreklilik
– Ruhsal unsur: Genel kanı/inanç
– Hukuksal unsur: Devlet onayı
Örf ve Adet Hukuku
• Örf ve adetin çeşitleri
– Bölgesel/yöresel
– Genel
– Mesleksel
– Uluslararası
Hukukun Kaynakları
Mahkeme Kararları ve Doktrin
Mahkeme Kararları ve Doktrin
• Mahkeme kararı: Yargı yerlerinin somut hak ve
çıkar çekişmelerini çözmek için verdikleri
kararlardır.
• Hakimin amacı: Usulüne uygun biçimde önüne
getirilmiş olan uyuşmazlıklara, hukuka uygun
çözümler bulmak ve konuları karara
bağlamaktır.
Mahkeme Kararları ve Doktrin
• Ama Medenî Kanun md.1: “Hâkim karar
verirken bilimsel görüşlerden ve yargı
kararlarından yararlanır.”
 Uygulama ürünü olan mahkeme kararları,
benzer sorunların çözümünde yardımcı kaynak
olarak kullanılabilir.
 Zorunlu değil, yardımcı kaynaktır.
Mahkeme Kararları ve Doktrin
• İçtihadı birleştirme kararları
– Yargıtay / Danıştay daireleri arasında içtihat
farklılığı oluştuysa
– Yargıtay / Danıştay Büyük Genel Kurulu İBK
yayınlar.
– İBK Yargıtay / Danıştay Genel Kurulu’nu, daireleri
ve mahkemeleri bağlar.
 Kanunla eş düzeydedir.
Mahkeme Kararları ve Doktrin
• Mahkeme kararlarının yayımlanması ve
derlenmesi
– AYM kararları RG’de yayımlanır.
– Yargıtay / Danıştay’ın İBK’leri ve bazı kararları
RG’de yayımlanır
– UYAP  İçtihatlar  Yüksek Mahk. kararları
– Alt derece mahkemelerin kararlarına ulaşım son
derece sınırlı
Mahkeme Kararları ve Doktrin
• Doktrin
– Tanım: Hukuk konularıyla uğraşan öğretim üyesi,
yargıç, savcı, avukat gibi kişilerin hukuk
sorunlarıyla ilgili olarak yaptıkları araştırmalar
sonucunda ortaya koydukları bilimsel görüşler.
 Kitap, makale, bilimsel bildiri, seminer,
sempozyum, konferans, vb.
Hukukun Dalları
Hukukun Dalları
Hukukun Dalları
Hukukun Dalları
Hukukun Dalları
Hukukun Dalları
Hukukun Dalları
• Digesta I, 1, § 2: «Roma Devleti ile ilgili olan
hukuk kamu hukuku, bireylerin çıkarları ile
ilgili hukuk özel hukuktur.»
Hukukun Dalları
Özel Hukukun Temel Kavramları
Hak
Hak
• Hak kavramı
– Hak, bir kimseye hukuk düzeni tarafından tanınmış
bir yetkidir.
• Yetki: Korumaya lâyık bir çıkarın sağlanmasına yönelik
erk.
• Bu yetkinin yöneltileceği/etkileyeceği bir varlık olmalı.
 Hakkın kullanılmasıyla etkilenecek kişi/obje.
Hak
• Hakkın hukuk düzeni tarafından tanınması
yeterli midir?
– Hayır!  Hakkın güvenceye bağlanması da gerekir.
• Hak sahibinin hakkından yararlanabilmesi gerekir.
• Hak, hak sahibinin iradesine aykırı şekilde elinden
çıktıysa tazmin edilmesi gerekir.
Hak
• Hakkın kullanılması
– Hak sahibinin seçimine kalmıştır: Serbestlik
Maddî tasarruflar
Hukuksal tasarruflar
Hak
• Hak nasıl kullanılır?
• Hak, hakkın içeriğine giren her türlü eylem ve
işlemin yapılması yoluyla kullanılır.
– Örnek: Bahçeli bir evin maliki olan kişi,
• Evini onarabilir,
• Bahçeye ağaç diker,
• Evi kiralar, vb.
Hak
• Hakkın kullanılması sırasında uyulması gereken
ilke: Dürüstlük
– MK md.2 Dürüst Davranma: «Herkes haklarını
kullanırken ve borçlarını yerine getirirken
dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.»
• Aksi takdirde?  Hakkın kötüye kullanılması
Hak çeşitleri
Mutlak haklar • Nisbî haklar
Aynî haklar • Kişisel haklar
Malvarlığı hakları • Kişivarlığı hakları
Yenilik doğuran haklar
Haksahibi
Haksahibi
• Haksahibi: Belli bir hakkın kendine bağlandığı
varlık.
– İnsanlar
• MK md. 8: «Her insanın hak ehliyeti vardır. Buna göre
bütün insanlar hukuk düzeninin sınırları içinde haklara
ve borçlara ehil olmada eşittirler.»
– Tüzel kişiler
Haksahibi
• Hak ehliyeti: Hak sahibi olabilme niteliği
– Doğumla kazanılır.
– Hak ehliyetine sahip olan insan «(gerçek) kişi»dir.
– MK md. 28: «Kişilik, çocuğun sağ olarak tamamiyle
doğduğu andan başlar ve ölüm ile sona erer.»
Haksahibi
• Tüzel kişi: Belli bir amacın gerçekleştirilmesi
için insanların, belli koşullara uyarak
oluşturdukları «kurumlar»dır.
– Kişi toplulukları
• Dernekler
• Ticaret ortaklıkları
– Mal toplulukları
• Vakıflar
Haksahibi
• Haksahibinin hakkı kullanabilmesi için «hakkı
kullanma ehliyeti»ne de sahip olması gerekir.
– Belli bir yaşa gelme
– Gereken düşünsel olgunluğa sahip olma
– Belli nedenlerle «kısıtlı» durumda bulunmama
Hakkın kazanılması
Hakkın kazanılması
• Hakkın kazanılması: Bir hakkın bir hak sahibine
bağlanması.
– Devren kazanma (hakkın intikali): Bir hakkın önceki
sahibinden yeni sahibine geçmesidir.
• Hukuksal işlem
• Hukuksal işlem olmaksızın
«Kimse sahip olduğundan daha fazlasını devredemez.»
– Aslen kazanma
Hakkın yitirilmesi
• Hakkın yitirilmesi: Hak sahibi kişinin, o hakla
olan hukuksal ilişkisinin kesilmesi.
– Kişiliğin sona ermesi: Ölüm
– Hakkın devredilmesi
– Haktan vazgeçme (feragat)
Borç
Borç
Geniş anlamıyla
• Bir kimsenin belirli bir
davranışta bulunma
yükümlülüğü.
Dar anlamıyla
• Belirli bir davranışta
bulunma yükümünü içeren
iki taraflı bir ilişki.
 “Borç ilişkisi”
Borçlu
Alacaklı
Borç
Borçlu
Alacaklı
Belli bir davranışta bulunma
yükümlülüğü altına girer.
Bu yükümlülüğe
uygun davranmasını
isteme yetkisine sahip
olur.
Borç
• Borç ilişkisinin temel unsuru: Borçlunun
yükümlü olduğu ve alacaklının da istemeye
yetkili olduğu davranış.
EDİM!
• Borç ilişkisi uyarınca, borçlunun alacaklıya,
– Bir şey vermesi,
– Bir şey yapması,
– Bir davranıştan kaçınması.
Borç
• Borçlar Kanunu’na göre borç ilişkilerinin
kaynağı:
– Sözleşme
– Haksız eylem (Haksız fiil)
– Haksız kazanım (sebepsiz zenginleşme)
Borç
• Borçlunun “sorumluluğu”
– Malvarlığı ile sorumluluk
• Malvarlığının tümü ile sorumluluk
• Sınırlı sorumluluk
– Borçlunun kişi olarak sorumluluğu
• İHAS 4.prot.,md.1: “Kimse, yalnızca sözleşmeden doğan
bir yükümlülüğü yerine getirememiş olmasından dolayı
özgürlüğünden yoksun bırakılamaz.”
Malvarlığı
Malvarlığı
• Malvarlığı: Bir kimsenin sahip olduğu malî
değer taşıyan hakları ile yükümlü bulunduğu
borçlarından meydana gelen bütün.
– Miras Hukuku
– İcra-İflas Hukuku
Malvarlığı
Malvarlığı
Haklar
Borçlar
Malvarlığının aktifi
Malvarlığının pasifi
Aktif – Pasif: Safî malvarlığı
Mal
Mal
Mal
Maddî mallar
Eşyalar
Maddî varlığı
olmayan mallar
Ekonomik
değer
taşıyan ürünler
Mal
Eşyalar
Taşınmaz eşya
Taşınabilir eşya
(Yerinde sabit olan şeyler) (Nakledilebilen şeyler)
Arazi
Bağımsız ve sürekli haklar
Kat mülkiyetine tâbi bağımsız bölümler
Bir yerden bir yere nakledilebilenler
Üzerinde egemenlik kurulabilen
doğal güçler
Mal
Eşyalar
Asıl eşya
Bağımsız eşya
Parça ve
eklentiler
Bağımlı eşya
Bütünleyici parça
Eklenti
Hukuksal İşlem
Hukuksal İşlem
• Hukuksal işlem: Hukuksal bir sonuç
doğurmaya yönelik istenç (irade) açıklaması.
• Hukuksal olgu: Hukuksal sonuçları olan olgu.
Hukuksal sonuç: Bir hukuksal ilişkinin
doğması, değişmesi veya sona ermesi.
Hukuksal İşlem
Hukuksal olgular
Dış olgular
İnsan eylemleri
Hukuka aykırı eylemler Hukuka uygun eylemler
Maddî eylemler
İrade açıklamaları
Hukuksal İşlem
• İrade açıklaması: Bir kimsenin belli bir konuda
sahip olduğu iradeyi dış dünyaya yansıtması.
• Eğer irade açıklaması belli bir hukuksal
sonucun meydana gelmesi amacına yönelikse:
Hukuksal işlem
Hukuksal İşlem
• Hukuksal işlemlerin türleri
– Tek taraflı işlemler
– İki taraflı işlemler (Sözleşmeler)
– Çok taraflı işlemler (Kararlar)
Hukuksal İşlem
Hukuksal işlemler
Sağlararası h. işlem
Borç doğurucu işlem
Ölüme bağlı h. işlem
Tasarruf işlemi
Sözleşme
Sözleşme
• Sözleşme: İki taraflı hukuksal işlem.
İki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun
irade açıklamaları ile oluşur. (BK md.1)
Öneri
Kabul
Sözleşme
• Sözleşme ilişkisi taraflar arasında alacak ve
borç doğurur.
• Alacak: Alacaklı olan tarafın, borçlu olan
taraftan, sözleşme uyarınca yerine getirmesini
isteyeceği davranış:
– Verme
– Yapma
– Kaçınma
EDİM
Sözleşme
Borç sözleşmeleri
Bir tarafa borç yükleyen İki tarafa borç yükleyen
Örnek: Bağışlama vaadi
Örnek: Alım-Satım
Sözleşme
• Sözleşme ilişkisinin amacı: Borçlunun borcunu
yerine getirmesi (ifa).
• Borçlu borcunu ifa etmezse: Alacaklıya karşı
sorumluluk.
Alacaklının zararını giderme / tazmin
etme
Mülkiyet
Mülkiyet
• Mülkiyet hakkı: Kişiye, eşya üzerinde mutlak
ve inhisarî egemenlik sağlayan aynî hak.
• 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi: “Tüm
siyasal örgütlenmenin amacı İnsan’ın doğal ve
daimi haklarının korunmasıdır. Bunlar
özgürlük, mülkiyet, güvenlik ve baskıya karşı
direnme haklarıdır.”
• AY md.35: “Herkes miras ve mülkiyet hakkına
sahiptir.”
Mülkiyet
• MK md.683: “Bir şeye malik olan kimse, hukuk
düzeninin sınırları içinde o şey üzerinde dilediği
gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta
bulunma yetkisine sahiptir.
Usus, fructus ve abusus
(Maddî eylemler)
Mülkiyet
• Malik, hukuksal işlemlerle de malından
yararlanabilir:
– Başkasına devretme
– Rehin verme
– Kiralama
Mülkiyet
• “…hukuk düzeninin sınırları içinde…”
– Kamu hukuku
– Özel hukuk
Özel Hukukun Dalları
Özel Hukukun Dalları
• Eşitlik
– Devletin rolü: Düzenleyici ve uygulayıcı
– Devlet de özel hukuk ilişkisine girebilir.
• Serbestlik
Medenî Hukuk
Medenî Hukuk
• Gerçek kişiler + Tüzel kişiler
• Alt dalları
– Kişiler Hukuku
– Aile Hukuku
– Miras Hukuku
– Eşya Hukuku
+ Borçlar Hukuku
Medenî Hukuk
• Başlangıç hükümleri
– MK’nin başındaki 7 madde: Genel ilkeler
– MK md.1: Hukukun uygulanması ve kaynakları
“Kanun sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda
uygulanır.”
Medenî Hukuk
• MK md.1 (devam): “Kanunda uygulanabilir bir
hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna
göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu
olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre
karar verir.
• Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve
yargı kararlarından yararlanır.”
Medenî Hukuk
• Dürüstlük
• MK md.2: “Herkes, haklarını kullanırken ve
borçlarını yerine getirirken dürüstlük
kurallarına uymak zorundadır.
• Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk
düzeni korumaz.”
Medenî Hukuk
• İyiniyet
• MK md.3: “Kanunun iyiniyete hukukî bir
sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan
iyiniyetin varlığıdır.
• Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden
beklenen özeni göstermeyen kimse iyiniyet
iddiasında bulunamaz.”
 Karine
Medenî Hukuk
• Hakkaniyet
• MK md.4: “Kanunun takdir yetkisi tanıdığı
veya durumun gereklerini ya da haklı sebepleri
göz önünde tutmayı emrettiği konularda
hâkim, hukuka ve hakkaniyete göre karar
verir.”
Medenî Hukuk
• Mutatis mutandis
• MK md.5: “Bu Kanun ve Borçlar Kanununun
genel nitelikli hükümleri, uygun düştüğü
ölçüde tüm özel hukuk ilişkilerine uygulanır.”
Medenî Hukuk
• İspat
• MK md.6: “Kanunda aksine bir hüküm
bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını
dayandırdığı olguların varlığını ispatla
yükümlüdür.”
• MK md.7: “Resmî sicil ve senetler,
belgeledikleri olguların doğruluğuna kanıt
oluşturur.
• Bunların içeriğinin doğru olmadığının ispatı,
kanunlarda başka bir hüküm bulunmadıkça,
her hangi bir şekle bağlı değildir.”
Kişiler Hukuku
Kişiler Hukuku
• Kişi: Hak sahibi olabilen varlık.
Gerçek kişiler
Tüzel kişiler
Kişiler Hukuku
• Gerçek kişi: Bütün insanlar.
• “Kişi”lik doğumla kazanılan ve ölümle sona
eren bir “nitelik”tir.
• Hak sahibi olabilmek bakımından insanlar
arasında fark yoktur.  Hak ehliyeti
Kullanmak için
+  Fiil ehliyeti
Kişiler Hukuku
• MK md.9: “Fiil ehliyetine sahip olan kimse,
kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına
girebilir.”
• Fiil ehliyetinin şartları:
– Erginlik (Rüşt) (MK md.11)
– Ayırt etme gücü (Temyiz kudreti) (MK md.13)
– Kısıtlama (hacir) kararının bulunmaması
Kişiler Hukuku
• Kişiler hukukunun diğer konuları:
– Hısımlık
• Kan hısımlığı (MK md.17)
• Kayın hısımlığı (MK md.18)
– İkametgâh (MK md.19-22)
– Kişiliğin korunması (MK md.23-27)
– Ölüm (MK md.28-31)
– Gaiplik (MK md.32-35)
Kişiler Hukuku
• Tüzel kişiler
– Medenî hukuku aşar: Kamu tüzel kişileri
– Ayrıca medenî hukuk dışında sayılanlar
• Ticaret ortaklıkları
• Sendikalar
• Siyasal partiler
– Medenî hukukta düzenlenenler
• Dernekler
• Vakıflar
Aile Hukuku
Aile Hukuku
• İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi md.16/3:
“Aile, toplumun doğal ve temel birimidir; toplum
ve devlet tarafından korunma hakkı vardır.”
• Anayasa md.41: “Aile, Türk toplumunun temelidir
ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin
huzur ve refahı (…) gerekli tedbirleri alır, teşkilâtı
kurar.”
• İHAS md.8 ve 12’de: Aile yaşamına saygı
gösterilmesi ve evlenme hakkına ilişkin hükümler.
Aile Hukuku
• MK md.118’den itibaren başlayan 2. kitap
• İçerisinde yer alan alt başlıklar:
– Evlilik hukuku
– Hısımlık
– Vesayet
Aile Hukuku
• Evlilik hukuku
– Kuruluşu
• Nişanlanma: Evlenme vaadiyle olur. (MK md.118)
• Evlenme akdi (Nikâh)
– Ehliyet koşulları
– Engeller
• Evlenme başvurusu ve töreni
– Evlenmenin genel hükümleri (MK md.185-201)
– Eşler arasında mal rejimi (MK md.202-281)
– Evliliğin sona ermesi (MK md.145-184)
Aile Hukuku
• Hısımlık (MK md.282 vd.)
– Evlilik ilişkisi içinde doğmuş çocuklar
– Evlat edinme
– Tanıma ve babalık davası
– Velayet
– Ana-baba ve çocuklar dışındaki hısımlar
Aile Hukuku
• Vesayet (MK md.396-494)
– Tanım: Kendi işlerini yönetme gücüne sahip
olmayan kişilerin bakımı, yönetimi ve temsiline
ilişkin kurum.
• Küçükler
• Kısıtlılar (mahcurlar)
Miras Hukuku
Miras Hukuku
• Ölenin malvarlığı (tereke) kime düşecek?
– Yasal mirasçı (MK md.495-501)
•
•
•
•
Kan hısımları
Sağ olan eş
+ evlat edinilmiş çocuk
+ yasal mirasçısı olmayanlar için devlet
– Ölüme bağlı tasarruf (MK md.502-549)
• Vasiyetnâme
• Miras sözleşmesi
Eşya Hukuku
Eşya Hukuku
• Mülkiyet hakkı: (MK md.683-778) Hak
sahibine hakkın konusunu oluşturan eşya
üzerinde doğrudan, “mutlak ve inhisarî” bir
egemenlik sağlayan en geniş kapsamlı aynî
hak.
• Sınırlı aynî haklar: (MK md.779 vd.) Hak
sahibine, eşya üzerinde doğrudan doğruya
fakat konularına göre sınırlı ya da kayıtlı
yetkiler sağlayan aynî hak.
Eşya Hukuku
• Sınırlı aynî haklar
– İrtifak hakları
– Rehin hakları
– Taşınmaz yükünden doğan haklar
Eşya Hukuku
• Zilyetlik ve tapu sicili
– Zilyetlik: Kişinin eşya üzerindeki “eylemsel
egemenliği” (fiilî hâkimiyeti)dir.
– Tapu sicili: Taşınmaz eşya üzerindeki aynî hak
ilişkilerini gösteren resmî bir kütüktür.
Borçlar Hukuku
Borçlar Hukuku
• Genel Bölüm
– Borç ilişkisinin kaynakları (BK md.1-82)
• Sözleşme
• Haksız eylem (haksız fiil)
• Sebepsiz zenginleşme
– Borç ilişkisinin hükümleri
• Borcun yerine getirilmesi (ifası) / getirilmemesi
– Borç ilişkisinin sona ermesi
• Ödeme, takas, kusursuz imkânsızlık
Borçlar Hukuku
• Özel Bölüm
– Özel borç ilişkileri
•
•
•
•
•
•
•
Satım sözleşmesi
Bağışlama sözleşmesi
Kira sözleşmesi
Ödünç sözleşmesi
Hizmet sözleşmesi
Vekâlet sözleşmesi
Vd.
Ticaret Hukuku
• Ticaret: Taraflarından biri tacir veya ticarî
işletme olan medenî hukuk ilişkisi.
• TTK’nin genel kurum ve kavramları (1. kitap)
– Tacir, ticarî işletme, ticaret sicili, ticaret unvanı,
haksız rekabet, ticarî defterler, carî hesap,
acentelik, vb.
• Ticaret ortaklıkları (2. kitap)
– Kuruluşu
– İşlemesi
– Sona erişi
• Türleri
– Kollektif şirket
– Komandit şirket
– Anonim şirket
– Limited şirket
– Kooperatif şirket
• Kıymetli evrak (3. kitap)
– Tanım: Ticarî ilişkilerden doğan ya da ticarî ilişkiye
konu olan bir takım hakları belgelemeye ve bu
hakların ekonomik yaşamda dolaşımını sağlamaya
yarayan senetler.
• Türleri
– Poliçe
– Bono
– Çek
– Emtia senetleri
– Taşıma senetleri
• Taşıma işleri (4. kitap)
– Yolcu taşımacılığı
– Yük taşımacılığı
• Deniz ticareti (5. kitap)
– Gemi
– Yolcu taşımacılığı
– Yük taşımacılığı
Devletler Özel Hukuku
• Temel işlevi: Yabancılık unsuru taşıyan hukuk
ilişkilerinden doğan sorunların, hangi devletin
hukuku uygulanarak çözüme
kavuşturulacağının saptanması.
• Alt başlıkları:
– Yasa çatışmaları (kanunlar ihtilâfı)  MÖHUK
– Uyrukluk (vatandaşlık) hukuku
– Yabancılar hukuku
Kamu Hukuku
Temel Kavram
Devlet
Devlet
“Belli bir ülke üzerinde yerleşmiş, zorlayıcı
yetkiye sahip bir üstün iktidar tarafından
yönetilen bir insan topluluğunun meydana
getirdiği siyasal kuruluş.”
Devlet
• Ülke
• İnsan topluluğu
• Egemenlik
Kamu Hukukunun Dalları
Anayasa Hukuku
Anayasa Hukuku
• Devlet iktidarının oluşması
• Devletin temel yapısı
• Devletin örgütlenmesi ve çatısı
– Yasama
– Yürütme
– Yargı
• Temel hak ve özgürlükler
İdare Hukuku
İdare Hukuku
Meclis
Kanun
Uygulama
Örgüt
İdare Hukuku
Yürütme
Üst düzey yöneticiler
• Cumhurbaşkanı
• Başbakan
• Bakanlar
Geniş ve yaygın
bir örgüt
 Kamu Yönetimi
İdare Hukuku
• Kamu yönetimi örgütü
– Bakanlık
– Genel müdürlük
– Kurum
– Başkanlık
– Kurul/Kuruluş
– Daire
– Vb.
Ortak özellikler
İdare Hukuku
• Kamu örgütlerinin ortak özellikleri
– Devletçe kurulurlar.
– Çalışanları kamu personelidir.
– Kamuya yararlı olmak üzere kurulurlar.
– Kamu kaynaklarını (para, mal, araç) kullanırlar.
– Her örgüt kendi kuruluş amacına yönelik çalışır.
 Kamu hizmeti
İdare Hukuku
OUT
İktisadî Kamu Kurumları
(Kamu İktisadî Teşebbüsleri
veya KİT’ler)
IN
“Sosyal devlet” kavramının
önem kazanmasıyla birlikte
Bağımsız İdarî Otoriteler:
• Sermaye Piyasası Kurulu
• Rekabet Kurumu
• Radyo TV Üst Kurulu, vb.
İdare Hukuku
• “İdare Kanunu” YOK!
• Onun yerine:
– Kanun
– Tüzük
– Yönetmelik
– Anayasa ve kanunlardaki ilkeler
– Doktrin ve içtihadın kavramları
İdare
hukukunun
genel ilkeleri
İdare Hukuku
• İdare Hukuku’nun konuları
– İdarî teşkilât (Yönetim Örgütü)
– Kamu personeli
– İdarî yargı
– Ombudsman (Kamu denetçisi)
Ceza Hukuku
Ceza Hukuku
• Ceza: Suç işlemiş kişinin, bu davranışından
ötürü belirli bir çektirmeye ve yoksun
bırakmaya konu olması.
• Ceza hukuku: Toplum yaşamını ve düzenini
korumak amacıyla, devletin yetkili
organlarınca «suç» sayılmış hukuka aykırı
davranışları belirleyen, bu davranışlara
verilecek cezaları ve cezaların uygulanmasını
düzenleyen hukuk dalı.
Ceza Hukuku
• Hukuk kuralını çiğneyen ile kurban arasındaki
ilişki
– Özel hukuk ilişkisi mi?
– Kamu hukuku ilişkisi mi?
• Türkiye’de kamu hukuku ilişkisidir.
• Kamu düzeni bozuldu  kamu adına kovuşturma
Ceza Hukuku
• Hangi davranışlar «suç»tur?
 Yasakoyucunun belirledikleri!
– Zaman
– Coğrafya
– Rejim
Ceza Hukuku
Ceza Hukukunun iki ana konusu
Suçların belirlenmesi
Cezaların belirlenmesi
Ceza Hukuku
• Suçların belirlenmesi
– Suç nedir? Suç, kanunun cezalandırılmasını
öngördüğü davranıştır.
Suçta kanunîlik ilkesi: «Kanunsuz suç olmaz»
«nullum crimen sine lege»
 AY md.38/1: «Kimse (…) kanunun suç saymadığı bir
fiilinden dolayı cezalandırılamaz.»
 TCK md.2/1: «Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için
kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri
uygulanamaz.»
Ceza Hukuku
• Diğer önemli ilkeler:
– Kıyas yasağı
– Geriye yürümezlik
– Kanundan başka işlemle suç/ceza yaratamama
– Ceza sorumluluğunun şahsîliği
Ceza Hukuku
• Cezaların belirlenmesi
– «Kanunsuz ceza olmaz / nulla poena sine lege»
– AY md.38/1: «Kimseye, suçu işlediği zamanda
kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha
ağır bir ceza verilemez.»
– TCK md.2/1: «(…) Kanunda yazılı cezalardan ve
güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik
tedbirine hükmolunamaz.»
– Yargıcın «takdir yetkisi»
Ceza Hukuku
• Cezanın amacı
– Suç işlemiş kişinin bir daha suç işlemesini önleme
• Islah etme / özel önleme
– Suç işleme eğilimindekileri caydırma
• İbret / genel önleme
İcra ve İflas Hukuku
İcra ve İflas Hukuku
• İcra hukuku: Var olduğu saptanmış hakların
devlet zoruyla elde edilmesine yarayan hukuk
dalı.
• Konusu: Adliye mahkemelerinde verilen yargı
kararlarının yerine getirilmesi yöntem ve
işlemleri.
İcra ve İflas Hukuku
İcra
İlamlı icra
İlamsız icra
İcra ve İflas Hukuku
• İflas hukuku: Borçlarını ödeyemeyecek
duruma düşmüş gerçek veya tüzel kişilerin,
malvarlıklarına el konularak, alacaklıların
alacaklarını edinmelerini düzenleyen hukuk
dalı.
• İflas memurluğu eliyle yürütülür.
İcra ve İflas Hukuku
• AY md.38/8: «Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden
doğan bir yükümlülüğü yerine
getirememesinden dolayı özgürlüğünden
alıkonamaz.»
• Ancak İİK md.76: İcra işlemleri sırasında
mallarını ve gelirlerini bildirmesi gereken
borçlu, bu gereği yerine getirmezse, beyanda
buluncaya kadar, icra mahkemesi hakimi
tarafından, bir defaya mahsus olmak üzere
hapisle tazyik olunur.
Vergi Hukuku
Malî Hukuk
Vergi Hukuku
• Konusu: Kamu gelirlerinin toplanmasını ve
kamu harcamalarının yapılmasını düzenleyen
ilkelerin ve uygulamaların bütünü.
• Önce idare hukuku alt dalıyken şimdi bağımsız
hale geldi
Vergi Hukuku
• Vergi hukukuna ilişkin anayasal ilkeler
– Verginin kamu giderlerini karşılamak için alınması
ilkesi
– Verginin malî güce göre alınması ilkesi
– Verginin genellik ve eşitliğe uygun olarak alınması
ilkesi
– Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı ilkesi
– Verginin yasallığı ilkesi
+ Vergi yükümlülüklerinin geriye yürümezliği (AYM)
Devletler Genel Hukuku
Uluslararası Hukuk
Devletler Genel Hukuku
• Tanım: Devletlerin ve devlete benzeyen
varlıkların birbirleriyle ilişkilerinde hangi
kurallara uyulması gerektiğini, hakların ve
yükümlülüklerin neler olduğunu saptayan
hukuk dalı.
• Konusu: Devletler arasındaki ilişkiler
+ Uluslararası örgütler
+ Gerçek kişiler
 «Uluslararası (Kamu) Hukuk(u)»
Devletler Genel Hukuku
• Bu bir «hukuk» mu?
– Yasama organı yok.
– Yürütme organı yok.
• Ama yine de devletler «uyar gözükmek ister.»
– Örgütteki üyeliğe son verilmesi
– Ambargo ve abluka uygulanması
– Ekonomik ve diplomatik ilişkilerin kesilmesi
– Sınırların kapatılması
Devletler Genel Hukuku
• Kaynakları:
– Uluslararası antlaşmalar
– Uluslararası teamüller
– Hukukun uygar uluslarca benimsenmiş ilkeleri
– Yargı içtihadı
– Doktrin
Download