Güney Kafkasya`da Silahlanma Yarışı

advertisement
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
Elnur İSMAYILOV
Sovyetlerin yıkılması sonrasında Güney
Kafkasya’da bölgesel güvensizlik ve etnik çatışmaların günümüze kadar devam
etmesi ve yaşanan sorunların
her geçen gün daha tehlikeli
hal alması, son yıllarda
bölge devletlerini kendi
güvenliklerini sağlamak
adına silahlanma ve yeni
askeri işbirliği arayışı içine
sokmuştur. Uzun bir dönem
Batılı devletlerin bölge ülkeleriyle askeri işbirliklerine
önem vermesi, Rusya’nın çıkarlarını tehlikeye sokmaya
başlamıştır. Özellikle, Ağustos 2008’de yaşanan savaş
Rusya’nın Batılı devletlerle ilişkilere
önem veren Azerbaycan ve Gürcistan
gibi Güney Kafkasya devletlerine verdiği mesaj olarak da değerlendirilebilir.
Bu noktadan hareketle, bu analizde son
yıllarda üç Güney Kafkasya ülkesinin
silahlanma politikasının ana hatları
kıyaslanarak, Türkiye, Rusya, ABD
ve İsrail gibi dış güçlerin bu ülkelerin
silahlanmasındaki rolü ortaya konulmaya çalışılacaktır. 2008 Gürcistan Savaşı
sonrasında bölge devletlerinin savunma
sanayilerinde nasıl bir politika izlediği
de analizin ele aldığı konulardandır.
Güney Kafkasya Devletlerinin Askeri
Harcamaları
1990’lı yılların başından itibaren Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını ilan
eden Güney Kafkasya devletlerinin
www.bilgesam.org
kendi silahlı kuvvetlerini oluşturma
politikası, bölgede askeri anlamda bir
dengesizliği beraberinde getirmiştir. Bu
dönemden itibaren devletlerin kendi
silahlı kuvvetlerini geliştirme politikası
her üç devlete özgün bir şekilde aşama
kaydetmiştir. Bugüne gelindiğinde ise
3 milyon civarında bir nüfusa sahip
olan Ermenistan’ın dünyanın üçüncü ve
Avrupa kıtasının da birinci en askerileşmiş1 ülkesi olması;2 bölgenin bir diğer
1 Bonn International Center for Conversion
tarafından oluşturulan Küresel Askerileşme
Endeksi ülkelerin askerileşme derecesini
aşağıdaki kriterlere göre belirlemektedir:
-devletin gayrısafi milli hasıla ve sağlık harcamalarının askeri harcamalara oranı; -ülkede
bulunan toplam askeri personelin toplam
doktor sayı ve nüfusa oranı; -ülkedeki ağır
silahların nüfusa oranı.
2 Jan Grebe, “Global Militarisation Index
2014”, BICC, Aralık 2014, www.bicc.de/
devleti Azerbaycan’ın bu listede ilk 10
ülke arasına girmesi ve son 10 yılda
askeri harcamalarını %493 oranında
artırarak 2010-2013’de askeri ürün
ithal eden ülkeler sıralamasında 20.
olması (3.375 milyar dolar)3 Güney
Kafkasya’da silahlanmanın boyutunu
ve doğurabileceği tehlikeleri ortaya
koymaktadır.4 Güney Kafkasya’nın
uploads/tx_bicctools/141209_GMI_ENG.pdf
(Erişim: 16 Aralık 2014)
3 “В тройку мировых лидеров по импорту
вооружений в 2013 году вошли Индия,
Саудовская Аравия и Великобритания”,
26 Mart 2014, http://armstrade.org/includes/
periodics/news/2014/0326/113523170/detail.
shtml (Erişim: 22 Aralık 2014)
4 Dünya Silah Ticareti Analizi Merkezi
(CAWAT) verilerine göre Azerbaycan $ 4,35
milyarlık silah ithalatı gerçekleştirerek 18.sirada yer almıştır.
Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM)
Sayfa
Mecidiyeköy Yolu Caddesi, No:10, 34387 Şişli -İSTANBUL www.bilgesam.org www.bilgestrateji.com bilgesam@bilgesam.org Tel: 0212 217 65 91 - Fax: 0 212 217 65 93
© BİLGESAM Tüm hakları saklıdır. İzinsiz yayımlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
1
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
Rusya, İran ve Türkiye gibi bölgesel güçlere komşu olması,
bölge üzerinde farklı jeopolitik ve stratejik amaçların bulunması ve bölgede askeri birliklerin mevcut olması bölge
devletlerinin temel silahlanma nedenleri arasındadır.
Silahlı kuvvetlerini modernleştirmek amacıyla doğru orantılı
olarak Azerbaycan askeri bütçesini her geçen yıl artırmaktadır. Özellikle 2000’li yıllardan itibaren Azerbaycan
devlet bütçesinin önemli oranda artması, devletin askeri
harcamalarındaki artışı da tetiklemiştir. 2003 yılından
itibaren yükselişe geçen savunma
bütçesi 150 milyon dolardan 4
milyar dolara ulaşmıştır. 2010 yılına
kıyasla 2011’de Azerbaycan’ın askeri
harcamaları %90 artarak 3 milyara
dolara ulaşmıştır (GSMH’ya oranı
%4,7). 2012 yılında ise Azerbaycan
hükümeti devlet bütçesinin %14,8’ini
savunma için ayırmıştır (takriben 3
milyar Euro). 2013’de bu rakam 3,4
milyar (%4,7), 2014’de ise 3,8 milyar dolar olmuştur. Azerbaycan, 2014
yılına kıyasla 2015 devlet bütçesinde
askeri harcamayı %27 artırarak 4,8
milyar dolara ulaştırmayı hedeflenmektedir ki, bu da Ermenistan’ın 3,2
milyar dolarlık toplam bütçesinin 1,5
katı anlamına gelmektedir.
Ermenistan’ın askeri harcamaları 2010
yılında 434 milyon dolar (GSMH’ya
oranı %4,3), 2011’de 406 milyon dolar (%3,9), 2012’de ise
390 milyon dolar (%3,8) olmuştur. 2013’de devlet bütçesinden $ 437 milyon (%4) civarında para askeri harcamalara
ayrılmıştır. Ermenistan, 2014 ve 2015 yılı devlet bütçesinde
savunma harcamalarına ayrılmış miktarı beyan etmemektedir. Ancak 2014’de bu rakamın 678-700 milyon dolar
civarında olduğu tahmin edilmektedir.
“
“
Azerbaycan, 2014 yılına kıyasla 2015 devlet bütçesinde askeri harcamayı %27 artırarak 4,8 milyar dolara
ulaştırmayı hedeflenmektedir ki, bu da Ermenistan’ın
3,2 milyar dolarlık toplam bütçesinin 1,5 katı anlamına
gelmektedir.
Gürcistan’ın 2003 devriminden itibaren askeri gücünü
geliştirme politikası Ağustos 2008 savaşı ile ortadan kalkmıştır. Bu nedenle askeri harcamalar için belirlenen bütçe
son yıllarda azalmaktadır. 2005 yılında bir önceki yıla kıwww.bilgesam.org
yasla askeri harcamaların artış hızına göre Gürcistan dünya
ülkeleri listesinde ilk sırada yer almıştır. 2006 yılında askeri
harcamaların GSMH’ye oranı %5,2; 2007’de %9,2; 2008’de
ise %8,5 olarak belirlenmiştir. Savaş sonrasında ise askeri
harcamaların azalmasıyla bu oran 2013’de % 2,8’e düşmüştür.
Grafik 1: Güney Kafkasya ülkelerinin askeri
harcamaları, 2000-2014 ($/milyon ABD doları)
Kaynak: SIPRI Military Expenditure Database (2014), IISS
Military Balance (2013)
2004-2008 dönemine kıyasla 2009-2013 yıllarında Azerbaycan silah ithalatını %378 artırmıştır. Konvansiyonel silah
alımında Avrupa’da Büyük Britanya’dan sonra 2. sırada
gelmektedir (%12). Azerbaycan’la askeri işbirliğinde ilk
sırayı Rusya almaktadır. SIPRI verilerine göre 2009-2013
yıllarında Rusya’nın Azerbaycan silah pazarındaki payı %80
oranında olmuştur. Ayrıca Türkiye, Ukrayna, İsrail, Güney
Afrika Cumhuriyeti ve Beyaz Rusya da Azerbaycan’a konvansiyonel silah ihracında pay sahibi olan ülkelerdir.
2011’den itibaren Azerbaycan’ın bu şekilde silahlanması ve
hedefinin askeri bütçesini Ermenistan’ın toplam devlet bütçesine eşitlemek olduğunu beyan etmesi NATO ve AB üyesi
olan devletleri endişelendirmiştir. Bu nedenle NATO ve AB,
Güney Kafkasya bölgesinde Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki askeri dengeyi korumak bahanesiyle Azerbaycan’la
askeri ilişkileri gelişmiş olan birçok ülkeye baskı uygulaya-
Sayfa
2
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
rak silah ihracatını durdurmalarını talep etmiştir. Bu talep
sonrasında Bulgaristan, Slovakya ve Polonya gibi devletler
Azerbaycan’a silah satmayacaklarını beyan etmiş ve Azeri
şirketlerle ortak projelerden çekilmişlerdir.
“
“
2004-2008 dönemine kıyasla 2009-2013 yıllarında Azerbaycan silah ithalatını %378 artırmıştır. Konvansiyonel
silah alımında Avrupa’da Büyük Britanya’dan sonra 2.
sırada gelmektedir (%12).
Türkiye’nin Azerbaycan’la askeri işbirliğinden de rahatsız
olan AB ve NATO ülkeleri Ankara’ya da baskı uygulayarak geri adım atmasını istemiştir. Fakat bu devletlerin
Ermenistan’ı silahlandıran Rusya’ya herhangi bir baskı yaptığına ilişkin bilgi mevcut değildir. Azerbaycan bu durumun
ilgili ülkelerdeki Ermeni lobisinin yerel hükümetler üzerindeki baskısı ve etkisinden kaynaklanmış olabileceğini değerlendirmektedir. Zira Azerbaycan’a yönelik bu tavrı, Batılı
devletlerin çatışma bölgelerine silah göndermeme politikası
ile ilişkilendirmek mümkün görünmemektedir, çünkü aynı
devletler bu bölgede çatışma halinde bulunan Gürcistan’a
silah satılmasına karşı çıkmamaktadır.
Azerbaycan’ın Savunma Sanayii
Aralık 2005’de Azerbaycan’da Savunma Sanayii Bakanlığı
kurulmuş ve bakanlığa ülke için gerekli savunma sanayisi
ürünlerinin ithal ve ihracatını gerçekleştirmekle birlikte milli
askeri ürünlerin üretilmesi görevi de verilmiştir. Kurulmasından şimdiye kadarki süre zarfında birçok yerel askeri araç
ve teçhizat üreten Azerbaycan, aynı zamanda silah ticareti yaptığı birçok ülke ile birlikte ortak savunma sanayisi
şirketleri kurulması politikası da izlemektedir. Örneğin
Azerbaycan; Türkiye, İsrail, Güney Afrika Cumhuriyeti ve
Pakistan gibi devletlerle bu alanda işbirliğini genişletmiştir.
Azerbaycan’da 55 civarında yerli savunma sanayisi üretici
şirketi bulunmaktadır.
Azerbaycan, kendi envanterinde bulunan bazı Mi-24’leri
Güney Afrika şirketi ATE (Advanced Technologies and Engineering) ve Ukrayna şirketi Aviakon’la ortak şekilde modifiye etmiştir. Fakat ATE şirketinin iflas etmesinden dolayı
Mi-24’lerin modifiye edilmesi projesi yarıda kalmıştır. Eylül
2014’de Azeri AirTechServices Corporation, Güney Afrika
şirketi ile ortak Paramount Aerospace Azerbaijan şirketini
kurarak, yarım kalan Mi-24’lerin modernizasyonu dahil
olmak üzere Azerbaycan envanterinde bulunan Mi-17, Su25 ve MiG-29 helikopter ve uçaklarının modifiye edilmesi
projesini üstlenmiştir.
www.bilgesam.org
Azerbaycan, Eylül 2014’de ilk kez Uluslararası Savunma Sanayi Fuarı’nı (ADEX 2014) organize ederek askeri
teknolojiye verdiği önemi göstermiştir. 2015 yılında Azerbaycan şirketleri birçok savunma sanayi ürünlerinde seri
üretimi amaçlamaktadır. Temel hedef savunma sanayisinde
dışa bağımlılığın azaltılması ve Azerbaycan silahlı kuvvetlerinin envanterine yerli ürünlerin girmesinin sağlanmasıdır.
Öncelikle tank ve topçu sistemi için gerekli mühimmatın
üretilmesi planlanmaktadır.
Gürcistan’ın Silah İthalatı Politikası
ABD, Gürcistan’ın silahlanması konusunda özellikle 9/11
terör saldırıları sonrası teröre karşı başlattığı mücadele
sebebiyle aktif rol oynamıştır. 2002’li yılların başlarından
itibaren ABD’yi Gürcistan ve Azerbaycan da dahil olmak
üzere eski Sovyet cumhuriyetlerinin bir çoğuna El-Kaide
bağlantılı militanlarla savaşmak için Amerikan askerlerinin
gönderilmesi önerisinde bulunmuştur. Bu öneri ABD’nin
Güney Kafkasya ülkeleriyle askeri ilişkilerde yeni bir dönemin başlaması ihtimalini güçlendirmiştir.
2003 devrimi sonrasında Gürcistan’ın Batı’ya entegrasyon
sürecini hızlandırması ve Saakaşvili iktidarının NATO üyeliğini ülkenin önemli dış politika amaçlarından biri olarak belirlemesi, Tiflis hükümetinin askeri ve savunma politikasında
da değişikliklere neden olmuştur. Kendi silahlı kuvvetlerinde
Sovyet ve Rus etkisini yok etmek amacıyla, NATO ülkeleri
ile askeri işbirliğini geliştirmiştir. Senaki ve Gori kentlerinde
bulunan eski Sovyet ve Rus askeri üsleri modernize olunarak
NATO standartlı üs haline getirilmiştir. Bu dönemde Türkiye
Gürcistan başkentinden 40 km uzaklıktaki Marneuli askeri
aerodromunun modernize edilmesini ve başkent Tiflis’te
askeri eğitim merkezinin inşasını finanse etmiştir. Ülkenin
silahlı kuvvetlerinin envanterinde bulunan eski Sovyet hafif
ve konvansiyonel silahların NATO standartlı silahlarla
değiştirilmesine başlanılmıştır: AK-74 Kalaşnikov sınıfı
Sovyet silahların ABD üretimi M4 ve İsrail üretimi TAR21’lerle değiştirilmektedir. Ayrıca ABD ve İsrail üretimi
helikopterler Gürcistan’a verilmiştir. Bu iki ülkenin yanı sıra
Türkiye, Almanya, Fransa, Yunanistan gibi NATO ülkeleri,
Baltık devletleri, Ukrayna ve Romanya da Ağustos 2008
savaşına kadarki dönemde Gürcistan’ın silahlanmasında
önemli rol oynamışlardır.
2000’li yılların başında ABD’nin Gürcistan’a 10 adet UH1H Iroquois helikopteri sattığı bilinmektedir. Bundan başka
ABD, Gürcistan’a son birkaç senede 10 adet kara mayını
saldırısına karşı zırhlı araç Cougar ve 100 adet yüksek
hareket kabiliyetli çok amaçlı vasıta HMMWV (Humvee)’nin
de ihracını gerçekleştirmiştir. Öte yandan Eylül 2014’de
Gürcistan ve ABD savunma bakanlıkları arasında S-70
Sayfa
3
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
BlackHawk genel maksat helikopteri alınması ile ilgili görüşmeler gerçekleşmiştir.
Türkiye’nin Bölge Ülkelerine Silah İhracatı
Türkiye, Güney Kafkasya devletleri Azerbaycan ve Gürcistan ile askeri alandaki ilişkilerini çok boyutlu olarak yürütmektedir. Bu ülkeler arasındaki ilişkiler hem stratejik düzeyde hem de NATO’nun Barış için Ortaklık programı dahilinde
askeri alanda gelişmektedir. Türkiye’nin Ermenistan’la
malum nedenlerden dolayı askeri alanda işbirliği bulunmamaktadır.
“
“
2014 yılında Türkiye, Azerbaycan’a 77.195 milyon
dolar civarında askeri ürün ihraç etmiştir ki, bu 2013 yılına kıyasla %4,68 oranında artış anlamına gelmektedir.
Türkiye-Azerbaycan arasında mevcut politik-ekonomik
ilişkiler, askeri alanda da gelişmektedir. Bağımsızlığının ilk
yıllarından itibaren, Azerbaycan silahlı kuvvetlerinin NATO
standartlarında gelişmesi amacıyla Ankara’nın Bakü’ye askeri eğitim programları sağladığı bilinmektedir. İki ülke arasındaki işbirliği, Azerbaycan’ın kendi silahlı kuvvetlerinin
envanterini Türkiye üretimi silahlarla zenginleştirmesinin
temel nedenlerdendir. 2014 yılında Türkiye, Azerbaycan’a
77.195 milyon dolar civarında askeri ürün ihraç etmiştir
ki, bu 2013 yılına kıyasla %4,68 oranında artış anlamına
gelmektedir.
2010 yılında Türkiye ve Azerbaycan arasında imzalanan
244 milyon dolarlık antlaşma ile Azerbaycan’a farklı
çeşitlerde çok namlulu roketatar silah sistemi ve gerekli
yedek parçaların satılması konusunda mutabakata varıldığı
bilinmektedir. Bu antlaşmanın gereği olarak, Şubat 2012’de
Türk şirketi Roketsan Azerbaycan silahlı kuvvetlerine 107
ve 122 mm’lik çok namlulu roketatar silah sistemi ve gerekli
roketatar kundağını satmıştır. Ocak 2013 tarihinde ise T300
(Kasırga) çok namlulu roketatar silah sistemi Azerbaycan’a
ihraç edilmiştir.
Şubat 2013 tarihinde Rus yapımı Mi-28 Havoc ve Güney Afrika yapımı Ah-2 helikopterlerini savaş helikopteri ihalesinde geride bırakarak Azerbaycan pazarına giren Türkiye’nin
TUSAŞ şirketi, Bakü-Ankara antlaşması çerçevesinde ilk
milli savaş helikopteri olan ATAK T-129’dan 60 adet ihraç
etmeyi taahhüt etmiştir.
Ayrıca Mayıs 2013’de Azerbaycan hükümeti envanterde bulunan Sovyet üretimi BRDM-1 ve BRDM-2 zırhlı muharebe
www.bilgesam.org
araçları yerine Türkiye’nin Otokar şirketi üretimi olan Cobra
zırhlı araçlarının alınmasını kabul etmiştir. Azerbaycan
Savunma Sanayii Bakanlığı ve Türkiye Savunma Sanayii
Sekreterliği arasında imzalanan Mayıs 2013 protokolünde
Cobra sınıfı zırhlı araçların Azerbaycan’da üretilmesi ile
ilgili de görüş beyan edilmiştir.5
2014’de Azerbaycan Türkiye’den kundağı motorlu topçu
sistemi olan 36 adet T-155 Fırtına obüsünü tedarik etmeye
başlamıştır. Bununla ilgili olarak iki ülke arasında 2011’de
antlaşma imzalanmış, fakat obüs için motor üreten Alman
şirketi MTU’nun ülkesinin Azerbaycan’a silah ambargo
uygulamasından dolayı antlaşmanın şartları yerine getirilememiştir. Bu amaçla obüs için motor üretimi ismi gizlenen
başka bir ülkeden tedarik edilmeye başlanmıştır.
Eylül 2014’de Bakü’de düzenlenen ADEX 2014 fuarında
Roketsan şirketi Azerbaycan’a teslimatını gerçekleştirdiği
T-122/130 fırlatma aracı ve silah sisteminin ilk kez tanıtımını yapmıştır.
Türkiye Gürcistan’la da iyi askeri işbirliği içerisinde olan
devletlerden biridir. Türkiye Gürcistan’ın toprak bütünlüğünün korunması ve bölgesel güvenliğin sağlanması amacıyla
askeri işbirliğinin geliştirilmesini arzu etmektedir. 2007-08
yıllarında Türkiye’nin Gürcistan’a 70 adet zırhlı personel
taşıyıcıyı, 2008’deki savaş sonrasında da 70 adet Ejder zırhlı
aracı tedarik ettiği bilinmektedir. Ayrıca Gürcistan silahlı
kuvvetlerinin envanterinde Türkiye üretimi olan Otokar
Cobra ve Otokar Akrep zırhlı tekerlekli araçlarında önemli
oranda bulunmaktadır.
Rusya’nın Bölgeye Silah İhracatı
Soğuk Savaş sonrasında Rusya’nın bölgede mevcut olan
politik ve ekonomik gücü bölge devletleri ile ilişkilerinde ön
plana çıkmaktadır. Güney Kafkasya’da 1990’ların başından itibaren stratejik müttefiklik ilişkileri içerisinde olduğu
Ermenistan’a sağladığı silah yardımı uzun yıllar bölgede
askeri güç anlamında dengesizlik oluşturmuştur. 2000’lerin
ortalarından itibaren Rusya tek taraflı olarak Ermenistan’ı
silahlandırma politikasına son vermiş ve Azerbaycan’la
da silah satışı için görüşmelere başlamıştır. Azerbaycan
Moskova’nın bu politikasından memnunluk duymaktadır,
zira Rusya’dan silah ithal etmekle hem kendi askeri gücünü
artırmakta hem de Bakü-Moskova askeri ilişkilerine önem
verdiğini göstermektedir.
Rusya, Ermenistan silah pazarında %95’lik bir paya
5 „Azerbaycan BRDM’lerden imtina edir“, 30 Temmuz 2014, www.
adex2014.com/2014/?p=news__read&t=top&q=71&l=az (Erişim: 29
Aralık 2014)
Sayfa
4
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
sahiptir. Azerbaycan’ın silah ithalatında Rusya’nın payı
SIPRI verilerine göre 2007-2011 yıllarında % 55 olmuştur.
Fakat 2010 yılından itibaren askeri araç ve mühimmatın
Azerbaycan’a ihracatındaki artış sonucu Rusya’nın
Azerbaycan pazarında payı % 80’e yükselmiştir.
2010-2013 yılları arasında Rusya ve Azerbaycan arasında
imzalanan silah ticareti antlaşmalarının toplam hacminin 4
milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. 2014 yılı dahil
edildiğinde bu rakamın 5 milyar dolara ulaşmış olabileceği
değerlendirilmektedir.6
2010-2011 yıllarında Rusya Azerbaycan’la büyük hacimdeki
ilk silah ihracatı anlaşmasını imzalamıştır. Eylül 2010’da
Azerbaycan Rusya’nın Rostvertol şirketi ile 24 adet Mi35 saldırı helikopterinin alımı için 360 milyon dolarlık bir
anlaşmaya varılmıştır. Mi-35 helikopterlerinin sonuncu
kısmı Ocak 2014’de Azerbaycan’a teslim edilmiştir. Bundan
başka, Azerbaycan Rusya’dan 60 adet Mi-17 helikopteri,
S-300PMU-2 (Favorit) hava savunma füze sistemi ve TorM2E füze sistemi ithal etmiştir.
2012 yılında da Azerbaycan yabancı ülkelerle silah anlaşmaları imzalamaya devam etmiştir. Azerbaycan Savunma Bakanlığı, Rusya’nın Rosoboronexport şirketi ile
işbirliğini genişletmiştir. 2013 yılı başlarından itibaren
Rusya, Azerbaycan’la 2011-2012 yıllarında imzaladığı 1
milyar dolarlık silah anlaşmasının gereği olarak Bakü’nün
Moskova’dan 18 adet 300m Smerç çok namlulu topçu roket
sistemi ve 6 adet TOS-1A sınıfı çok namlulu roket sistemi
(220mm), 18 adet 2S19 Msta-S kundağı motorlu obüs ve
18 adet 2S31 Vena kundağı motorlu havan aracı (120mm),
94 adet T-90C muharebe tankı (Nisan 2014) ve 100 adet
BMP-3 zırhlı savaş aracı ithal etmiştir. Böylece TOS-1A ve
2S31 Vena sınıfı silahlar ilk defa olarak Azerbaycan askeri
envanterine girmiştir.
Eylül 2014’de Rosoboronexport şirketi, Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri’nde bulunan Rusya üretimi T-72 tankların modernleştirilmesini ve Rus şirketi Uralvagonzavod
tarafından üretilen tankı destek amaçlı zırhlı muharebe
aracı BMPT72Terminator’a dönüştürülmesini önermiştir.7
ADEX 2014’de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev
Rus şirketine modernleştirme projesinin Azerbaycan’da
gerçekleştirilmesi talebinde bulunmuştur. Bununla birlikte,
Azerbaycan tarafından ülkede Rosoboronexport şirketine
Rus üretimi zırhlı araç ve helikopterlerin bakım ve onarımı
amaçlı tesisler kurulması önerilmiştir.8 2015 yılı başlarında 100 adet T-90C tanklarının Azerbaycan’a gönderilmesi
planlanmaktadır. Anlaşmada ihraç edilmesi belirtilen tüm
silahların Azerbaycan’ın envanterine 2017 yılına kadar girmesi kararlaştırılmıştır.
Azerbaycan kendi deniz kuvvetlerinin modernizasyonu
için de bir program kabul ederek Hazara kıyısı olan devletlerin başlattıkları silahlanma yarışına dahil olmuştur.
Bu bağlamda Rusya Azerbaycan’a Bal-E kıyı konuşlu
gemisavar füze sistemi ihraç etmek niyetini belirtmiştir ki
Azerbaycan’la 2015 yılında bu konuda mutabakata varılması
beklenmektedir. ADEX 2014 fuarında Azerbaycan Rus üretimi olan Kamov Ka-52 Timsah (Alligator) tanksavar helikopterlere ilgi duyduğunu belirtmiştir.9 2015 yılında bununla
da ilgili olarak tarafların anlaşacağı beklenmektedir.
Birleşik Milletler Konvansiyonel Silah Tescili verilerine
göre Rusya 2007-2013 yıllarında Azerbaycan’a 72 tank, 34
zırhlı araç, 456 adet topçu sistemi, 37 adet savaş helikopteri
ve 1200 adet roket ve füze sistemleri ihraç etmiştir. Aynı
dönemde Rusya’dan Ermenistan’a 35 tank, 110 zırhlı araç,
200 adet roket veya füze ve 50 adet roketatar ihraç edilmiştir. Her ne kadar bu veriler resmi kaynaklara dayanıyorsa
da, Rusya’dan Ermenistan’a ihraç edilen silahların hepsinin
bu listede yer almadığı bilinen bir gerçektir.
2003-2005 yıllarında Rusya’nın Ermenistan’a 1 milyar
dolarlık silah ihracatı gerçekleştirdiği bilinmektedir. Bu
silah ihracatı Rusya’nın 1996 yılında Ermenistan’a vermiş
olduğu 1 milyar dolarlık silah yardımından sonra gerçekleştirdiği ikinci en büyük askeri sevkiyat olarak bilinmektedir.
Uzun süre Azerbaycan’ın tepkisinden dolayı Rusya bu silah
yardımını gizlemeye çalıştıysa da daha sonra kabul etmek
zorunda kalmıştır. 2008 yılında ise Gümrü askeri üssünden
Ermenistan silahlı kuvvetlerine 800 milyon dolar civarında silah verilmiştir. Bu listede 21 adet T-72 tankı, 27 adet
BMP-2, 12 adet BTR70/80, 5 adet BREM-2 zırhlı araçları;
4 adet ZSU 23-4 Silka roketi ve Strela roketleri, 14 adet 2S1
Gvozdika ve 10 adet Akasiya obüsü, 5 adet 2A29 (MT-12)
Rapira tanksavar topu ve 210 adet 3 M9M3 Kub roketi
bulunmaktadır.10
6 “Азербайджан хочет скрасить себе вид на море”, Kommersant,
26 Mayis 2014, www.kommersant.ru/doc/2479531?isSearch=True
(Erişim: 19 Aralık 2014)
8 “Россия завершит поставку Азербайджану ста танков Т-90С в
начале 2015 года”, TASS Russian News Agency, 12 Eylül 2014, http://
itar-tass.com/politika/1436635 (Erişim: 06 Ocak 2015)
7 „Рособоронэкспорт предложил Азербайджану провести
глубокую модернизацию танков Т-72”, TASS Russian News Agency,
11 Eylül 2014, http://itar-tass.com/politika/1435826 (Erişim: 06 Ocak
2015)
10 “Russian weapons going to Armenia”, The Global Intelligence
www.bilgesam.org
9 “Президент Азербайджана проявил интерес к вертолету Ка-52
на выставке вооружений в Баку”, TASS Russian News Agency, http://
itar-tass.com/politika/1435863 (Erişim: 07 Ocak 2015)
Sayfa
5
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
Rusya’nın Ermenistan’da bulunan 102. Gümrü askeri üssü
ve 3624. Erebuni hava üssündeki envanteri muhtemel bir
savaş durumunda Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından
da kullanılacaktır. Gümrü askeri üssü 13 savaş birliği ve 17
yardımcı birlik olmak üzere toplam 30 birlikten oluşmaktadır. 5000 civarında personelin görev yaptığı üste 2014
yılı itibariyle 74 adet tank, 17 adet Piyade Muharebe Aracı
(BMP), 148 adet zırhlı piyade çatışma aracı (BTR) ve 84
adet topçu sistemi bulunmaktadır. Değişik askeri eğitim
programları çerçevesinde askeri üs Grot, Briz ve Per-unit
sınıfı yüksek sinyal stabilizasyonuna ve frekansına sahip
modern navigasyon cihazları ile donatılmıştır. Ayrıca füze
savunma sistemlerinin idare edilmesi amacıyla yeni mobil
istasyonlarının kurulması da Rusya tarafından gerçekleştirilmektedir. Üssün en önemli özelliklerinden biri de BUK
M1-2 (Ural) ve Smerch (Tornado) sınıfı sistemlerle donatılmış olup uçaksavar füze taburunun mevcut olmasıdır. Askeri
üste S-300V uçaksavar füze sistemlerinin mevcut olması
bilinmektedir.
Erebuni hava üssünde ise 4.nesil MIG-29 savaş uçağı,
16 adet MiG-29 Fulcrum savaş uçağı ve 18 adet Mi-24 P
(NATO kod adı Hind-F) saldırı helikopterleri, Mi-8MT ve
Mi-8MSV sınıfı taşıma helikopterleri bulunmaktadır. Hava
üssünde Ermenistan Hava Kuvvetleri’ne ait 2 adet Ilyushin
IL-76M (NATO kod adı Candid) ve 1 adet Airbus A319CJ
uçağı, 12 adet Mi-24 ve 9 adet Mi-8 helikopteri bulunmaktadır. Ermenistan, ayrıca 15 adet Sukhoi SU-25 (NATO kod
adı Frogfoot) yakın hedefe tasarlanmış̧ saldırı uçağına ve
6 adet L-39C Albatros jet eğitim uçağına sahiptir. 1 adet
MiG-25 (NATO kod adı Foxbat) avcı ve yüksek hızlı keşif
uçağının da Ermeni hava kuvvetlerinin silah envanterinde
olduğu bilinmektedir. Arzni askeri eğitim üssünde ise 9 adet
Mil Mi-2 (NATO kod adı Hoplite) hava desteği sağlama
amaçlı zırhlı taşıma helikopteri ve 10 adet Yak-52 eğitim
uçağı bulunmaktadır.
İsrail’in Azerbaycan ve Gürcistan’la Askeri İlişkileri
İsrail Azerbaycan’ın askeri ilişkilerinde önem taşıyan
ülkelerden biridir. Özellikle 2000’li yıllardan itibaren bu
ilişkiler büyük aşama kaydetmiştir. İsrail Cumhurbaşkanı
Şimon Perez’in 2009’daki Bakü ziyareti sırasında iki ülke,
Azerbaycan’da insansız hava araçları üreten bir tesis kurma
konusunda mutabakata varmıştır.11 Bu anlaşmayla, Azerbaycan bölgede insansız hava aracı üreten önemli bir ülke
olmayı hedeflemektedir. Aynı yıl içinde İsrailli savunma
şirketi Elta Sistemleri’nin Azerbaycan’la TecSAR keşif uydu
sistemlerinin ortak üretimi konusunda işbirliği yapacağı
basına yansımıştır. Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, TecSAR
uydu sistemleri sayesinde yeryüzünde tespit ettiği herhangi
bir bölgenin yüksek çözünürlüklü görüntülerini uzaydan belirli aralıklarla temin edebilecektir. Böylece özellikle dağlık
bölgelerde yürüteceği askeri harekâtlar sırasında keşif kabiliyetini artıracaktır.12
Ekim 2010’da Azerbaycan kendi envanterinde bulunan
T-72 tanklarının modernizasyonu konusunda İsrail’in Elbit
Systems şirketi ile anlaşmıştır. İki ülkenin 2009 yılında İsrail tarafından geliştirilen Namer zırhlı muharebe araçlarının
Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri ile ortak üretimini müzakere
ettiği de bilinmektedir. Şubat 2012 yılında ise İsrail Havacılık ve Uzay Sanayi (IAI) şirketinin Azerbaycan’a insansız
hava araçları, hava savunma ve füze savunma sistemlerinden
oluşan 1,6 milyar dolar değerinde silah sistemi ve teçhizat
ihraç edeceği basına yansımıştır. İki ülke arasındaki bu anlaşma doğrultusunda Azerbaycan’ın İsrail’den 5 adet Heron
ve 10 adet Hermes-450 insansız hava araçlarının yanı sıra
1 adet EL/M-2080 Green Pine hava ve füze savunma radar
sistemi, 1 adet Barak-8 karadan-havaya füze sistemleri, 75
adet Barak-8 füzesi, Gabriel-5 gemisavar füze sistemleri, 6
adet Lynx kundağı motorlu roketatarlar, 100 adet Spike-MR/
LR tanksavar füze satın alacağı belirtilmiştir.13
Mart 2011’de Azerbaycan şirketi AZAD Systems Co.,
İsrail’in Aeronautics Defense Systems şirketi tasarımı
olan Orbiter 2M ve 4 adet Aerostar sınıfı insansız hava
aracı (İHA) üretimine başladığını beyan etmiştir.14 Azerbaycan-İsrail askeri işbirliği İHA’ların Azerbaycan Silahlı
Kuvvetleri’nin envanterine alınmasıyla pekişmiştir.
2011 yılı sonlarına doğru iki ülke arasındaki anlaşma gereği
Azerbaycan İsrail’den 60 adet Orbiter 2M ve Aerostar sınıfı
insansız hava aracı ithal etmiştir. Bu uçakların %30’luk
kısmının AZAD Systems Co. tarafından yapıldığı bilinmektedir. Azerbaycan’da üretilen Orbiter 2M sınıfı İHA’ların
2014 yılı sonuna kadar NATO üyesi devletlerden birine
100 adet satılması ile ilgili antlaşma imzalanmıştır.15 Temmuz 2014’de İsrail, Azerbaycan Sahil Güvenliği için 6 adet
Shaldag Mk V sahi güvenlik botu ve 6 adet Saar 62 devriye
gemisi siparişi aldığını beyan etmiştir.
12 a.g.m
Files, 29 Mayis 2013, https://wikileaks.org/gifiles/docs/54/5452818_
insight-russia-armenia-russian-weapons-going-into-armenia-.html
(Erişim: 10 Ocak 2015)
13 Elnur Ismayilov, Israel and Azerbaijan: The Evolution of Strategic
Partnership, Israeli Journal of Foreign Affairs, Volume 7(1), 2013.
11 Elnur İsmayilov, “Azerbaycan-İsrail Stratejik Ortaklığı”. Bilgesam,
05 Ocak 2013, http://www.bilgesam.org/incele/1101/-azerbaycanisrail-stratejik-ortakligi/#.VLPHyFxjDwI (Erişim: 06 Ocak 2015)
15 “Azerbaycan NATO ülkelerinden birine 100 adet pilotsuz teyyare
satacak”, Azerbaijan Press Agency, 11 Eylül 2014, http://az.apa.az/
news/355283 (Erişim: 09 Ocak 2015)
www.bilgesam.org
14 A.g.m.
Sayfa
6
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
İsrail’in Gürcistan bağımsızlığını ilan etmesi sonrasında iki
ülke arasında askeri işbirliği için görüşmeler başlamış, fakat
2007 yılına kadar ciddi bir silah ihracatı gerçekleşmemiştir.
Saakaşvili iktidarı döneminde, ABD’nin Gürcistan’da demokrasinin geliştirilmesi amacıyla ayırdığı hibelerin bir kısmı ülkenin silahlı kuvvetlerinin modernizasyonuna yönlendirilmiştir. Bu anlamda yeni askeri envanterin İsrail ve Çek
Cumhuriyeti gibi ABD’ye yakın ülkelerden tedarik edileceği
anlaşılmaktadır. Gürcistan Silahlı Kuvvetleri’nde İsrail
üretimi olan 50 civarında Wolf zırhlı aracı, IMI Lynx ve IMI
LAR-160 ve 15 adet IMI Grad-Lar çok namlulu roketatar
sistemi, kısa menzilli Python 5 ve orta menzilli Derby havahava füzeleri mevcuttur. Ayrıca Spike-Er ve Spike NLOS
hava-yer füzeleri de Gürcü silahlı kuvvetlerinin envanterinde
bulunmaktadır. Ağustos 2008 savaşında Gürcistan Lar-160
ve GradLar roketatar sistemlerini kullanmıştır. Fakat İsrail
Rusya’nın tepkisini çekmemek için bazı taarruz silahlarının
Gürcistan’a satılmasına da onay vermemiştir. Gürcistan’ın
İsrail’den 300 adet Merkava tankı sipariş etmesine rağmen,
Tel-Aviv bunu Rusya’nın Suriye ve İran’ı silahlandırması
gerekçesiyle iptal etmek zorunda kalmıştır.
“
“
Saakaşvili iktidarı döneminde, ABD’nin Gürcistan’da
demokrasinin geliştirilmesi amacıyla ayırdığı hibelerin
bir kısmı ülkenin silahlı kuvvetlerinin modernizasyonuna yönlendirilmiştir.
Ukrayna’nın Bölgeye Silah İhracatı
Ukrayna eski Sovyet ülkeleri içerisinde önde gelen savunma
sanayii üreticisi devletlerinden olup aynı zamanda önemli bir silah ihracatçısı konumundadır.16 Güney Kafkasya
ülkeleri de Ukrayna’nın önemli müşterilerindendir.
Azerbaycan askeri teçhizat alımıyla ilgili Ukrayna ile
sıkı işbirliği içerisindedir. Gürcistan, 2003 devriminden
Ağustos 2008 savaşına kadarki dönemde Ukrayna ile
askeri işbirliğini büyük oranda geliştirmiştir. Fakat savaş
sonrasında Gürcistan’ın silahlanma politikasının değişmesi
üzerine Yanukoviç hükümeti döneminde Ukrayna’dan askeri
ürünlerin alımı büyük oranda azalmıştır. Ermenistan’ın silah
pazarında Rusya’nın büyük paya sahip olması Ukrayna ile
silah ticaretinin zayıf olmasına neden olmaktadır.
16 SIPRI verilerine göre, Ukrayna 2009-2013 yıllarında dünyanın en
cok silah ihraç eden 8. ülkesi olmuştur.
www.bilgesam.org
Tablo 1: Ukrayna’nın Güney Kafkasya Ülkelerine Silah
İhracatı (2000-2013)
Tabloda da gözüktüğü gibi 2000’li yıllardan itibaren Azerbaycan Ukrayna’dan ağırlıklı olarak tank ve zırhlı araçlar,
farklı çeşitte füze sistemleri ve savaş uçakları ithal etmiştir. Gürcistan ise Ukrayna’dan tank ve zırhlı araçlar satın
almıştır.
Diğer Devletlerin Bölgeye Silah İhracatı Politikası
Önemli bir silah ihracatçısı olarak bilinen Almanya
Azerbaycan’a silah ihraç etmemektedir. Alman kaynaklarına
göre, 2013 yılında Almanya Gürcistan, İran, Kazakistan’la
birlikte Azerbaycan’a da silah ihraç edilmesine izin
vermemiş ve Azerbaycan’a silah ihracatı konusunda
ambargo uygulamıştır.
Ağustos 2014’de ABD, Azerbaycan’ın Afganistan’dan
kara mayını saldırısına karşı kullanılan zırhlı araç Cougar
ve yüksek hareket kabiliyetli çok amaçlı vasıta HMMWV
(Humvee)’lerin ithalatı önerisine olumsuz cevap vermiştir.
ABD’li yetkililer bunu çatışma durumunda olan ülkelere
yönelik Amerikan silah ambargosu ile izah etmektedirler.
2013 yılında Azerbaycan’ın Güney Kore’den 3 milyar
dolarlık silah alımı yapma amacında olduğu ortaya çıkmışSayfa
7
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
tır. Ancak Güney Kore hükumeti bölgede askeri dengenin
değişebileceği riskini göz önünde bulundurarak bu konuyla
ilgili net bir tutum ortaya koymamıştır. Azerbaycan Güney
Kore’den askeri-eğitim amaçlı T-50 Golden Eagle uçakları,
2 adet denizaltı, torpido muhribi, nakliye gemisi, K9 Thunder kundağı motorlu topçu sistemi, helikopterler, İHA’lar
ve atış kontrol sistemi temin etme niyetindedir. Öte yandan
Güney Kore şirketi Korea Aerospace Industries (KAI) kendi
ürünü olan KT-1 (Korean Trainer-1) eğitim amaçlı uçağın
ihracatıyla ilgili Azerbaycan’la temas halindedir.17
2000’li yıllarda Ermenistan’ın Slovakya’dan 35 adet
X-25ML ve X-29L güdümlü uçak füzesi, Bosna-Hersek ve
Sırbistan’dan da silah aldığı bilinmektedir. Ermenistan’ın
2011 yılında Moldova’dan BM-27 Uragan çok namlulu
roketatar batarya aldığı bilgisi basında yer almıştır.
Ocak 2012’de Ermenistan-Çin arasında askeri alanda
işbirliği ile ilgili antlaşma imzalanmıştır. 2013 yılında ise
Ermenistan’ın Çin’den AR1A çok namlulu roketatar sistem
aldığı bilinmektedir.
Saakaşvili hükumeti döneminde Gürcistan, Çek
Cumhuriyeti’nden 70 adet T-72 tankı, 24 adet DANA kundağı motorlu obüs ve 6 adet RM-70 çok namlulu roketatar
tedarik etmiştir. Bosna-Hersek Cumhuriyeti ise Gürcistan’a
5 adet M-87 Orkan çok namlulu roketatar satmıştır.
Sonuç
Güney Kafkasya’da en önemli silahlanma yarışı Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanmaktadır. Her iki devlet
bu silahlanma durumunu içinde bulundukları savaş ortamı
ile ilişkilendirmektedirler. Azerbaycan, Dağlık Karabağ
sorununun barışçıl yollardan çözümlenemeyeceği kesinleştikten sonra askeri gücüne dayanarak çözüme gidebileceğini
devamlı olarak gündeme getirmektedir. Bu nedenle, Ermenistan karşısında kendi askeri gücünü artırmanın önemi
devlet yetkilileri düzeyinde net olarak beyan edilmektedir.
Ancak Azerbaycan’ın silahlanmasını sadece Ermenistan’la
ilişkilendirmek doğru olmaz. Her ne kadar devlet düzeyinde belirtilmemiş olsa da, Azerbaycan’ın güney ve kuzey
sınırlarından toprak bütünlüğüne gelebilecek tehlikeleri göz
ardı etmemek gerekmektedir. Buna ilaveten deniz kuvvetlerini geliştirerek Hazar Denizi’ne kıyısı olan devletlerin
son yıllardaki silahlanma yarışına katılma niyetini ortaya
koymaktadır.
Ermenistan’ın silahlanmasının temel nedeninin Azerbaycan
ve Türkiye’den gelebilecek tehlikeyi önleme amaçlı olduğu
bilinmektedir. Aynı zamanda, Ermenistan’da bulunan Rus
askeri üslerinin varlığı, bu ülkenin askeri ilişkilerinde göz
ardı edilmemesi gereken bir konudur. Ermenistan’ın Avrasya
Ekonomik Birliği’ne üyeliği sonrası 2015-2022 yıllarında
ithal edecek Rus askeri ürünlerinin hacminin artacağı tahmin
edilmektedir.
Ermenistan’ın en önemli müttefiki olan Rusya’nın
Azerbaycan’a son yıllarda büyük hacimde silah satışları
gerçekleştirmesi, gerek Ermeni toplumunu gerekse üst düzey
yetkilileri endişelendirmektedir. Erivan hükümet yetkilileri
konuyla ilgili açık bir eleştiride bulunmaktan çekinse de,
muhalefet Rusya’nın Azerbaycan’ı silahlandırması hususunda hem kendi iktidarını hem de Moskova’yı eleştirmekten
kaçınmamaktadırlar. Batı yanlısı muhalefet Rusya’nın bu
adımının Moskova-Erivan arasındaki mevcut askeri müttefiklik antlaşmasının ruhuna aykırı olduğu görüşündedir.
Fakat Rusya’nın silah ihracatını Soğuk Savaş yıllarında
olduğu gibi ideolojik temellere değil, ekonomik çıkarlara
dayanarak gerçekleştirdiği bir gerçektir. Bu sebeple Moskova için Azerbaycan’ın silah pazarında ciddi bir pay sahibi
olmak önem taşımaktadır.
Gürcistan Silahlı Kuvvetleri 2008’deki savaşı sonrasında
silahlanma politikasını değiştirmiştir. Bunun en önemli nedenlerinden biri savaş sonrasında ülkenin ekonomik
gücünün zayıflamasıdır. Bundan başka, Tiflis’in NATO üyeliği için çaba göstermesi ve kendi güvenliğini Batılı devletlerle askeri işbirliği ile garanti altına almak istemesi silahlanma politikasının değişme nedeni şeklinde yorumlanabilir.
Buna rağmen ABD başta olmakla özellikle birçok NATO
üyesi devlet Gürcistan silahlı kuvvetlerinin güçlendirilmesini desteklemektedir. Dolayısıyla birçok konvansiyonel silah
hibe olarak ülkenin envanterine dahil olmaktadır. Bugünkü
mevcut hükümetin NATO üyeliğini hedeflemesi, Tiflis-Moskova ilişkilerindeki soğukluğun devam etmesi ve bölgedeki
güvenlik ve istikrar sorunlarının ortadan kalkmaması gibi
nedenlerden dolayı önümüzdeki yıllarda Gürcistan’ın askeri
harcamalarını artıracağını tahmin etmek zor değildir.
17 “ТУРЦИЯ ЗАКАЖЕТ ЕЩЕ 15 ЮЖНОКОРЕЙСКИХ
САМОЛЕТОВ КТ-1Т”, Voenniy Paritet, 26 Kasim 2014, Erişim
tarihi: 10 Ocak 2015, www.militaryparitet.com/perevodnie/data/ic_perevodnie/6255/
www.bilgesam.org
Sayfa
8
Güney Kafkasya’da Silahlanma Yarışı
BİLGESAM Hakkında
Yazar Hakkında
BİLGESAM, Türkiye’nin önde gelen düşünce
kuruluşlarından biri olarak 2008 yılında kurulmuştur.
Kar amacı gütmeyen bağımsız bir sivil toplum
kuruluşu olarak BİLGESAM; Türkiye’deki saygın
akademisyenler, emekli generaller ve diplomatların
katkıları ile çalışmalarını yürütmektedir. Ulusal ve uluslararası gündemi yakından takip eden
BİLGESAM, araştırmalarını Türkiye’nin milli
problemleri, dış politika ve güvenlik stratejileri,
komşu ülkelerle ilişkiler ve gelişmeler üzerine
yoğunlaştırmaktadır. BİLGESAM, Türkiye’de kamuoyuna ve karar alıcılara yerel, bölgesel ve küresel
düzeydeki gelişmelere ilişkin siyasal seçenek ve
tavsiyeler sunmaktadır.
2001 yılında Azerbaycan’da Bakü Devlet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Uluslararası Hukuk
bölümünde lisans eğitimini tamamladı. 2007-2009
yıllarında Otto von Guericke Üniversitesi’nde (Magdeburg/Almanya) Savaş ve Barış Araştırmaları bölümünde yüksek lisans eğitimini almıştır. Doktorasını
“Post-Sovyet Güney Kafkasya ve Orta Asya’da
ABD ve Rusya’nın çatışan Neo-Emperyalist Dış
Politikaları” konusu üzerine Westfalya Wilhelm
Üniversitesi’nde (Münster, Almanya) yapmaktadır.
Rusya ve ABD’nin post-Sovyet ülkelerine yönelik dış politikaları; Güney Kafkasya ve Orta
Asya’da etnik çatışmalar; emperyalizm ve neoemperyalizm; etnik milliyetçilik teorileri; AB’nin
post-Sovyet ülkelerinde insan hakları ve demokrasi
politikası alanlarında uzmanlaşmıştır. İsmayılov,
BİLGESAM’da Rusya, Kafkasya ve Orta Asya
uzmanı olarak çalışmalarına devam etmektedir.
www.bilgesam.org
Sayfa
9
Download