VCS159 INTRODUCTION TO ELECTRONICS Lecture 1

advertisement
Ders 2- Temel Elektriksel Büyüklükler
Yard.Doç.Dr. Ahmet Özkurt
Ahmet.ozkurt@deu.edu.tr
http://ahmetozkurt.net
Yük
• Elektriksel yük maddelerin temel özelliklerinden biridir.
• Elektriksel yükün iki temel karakteristiği vardır:
• Büyüklüğü ve Polaritesi veya işareti.
• Yükün büyüklüğü Coulomb (C) cinsinden ölçülür.
• Polaritesi ise negatif (-) ya da pozitif (+) olabilir.
• Zıt yükler birbirini çekerken, aynı işaretli yükler birbirini iter.
• Yükler arasındaki bu elektriksel kuvvet yüklerin büyüklükleri doğru ve
aralarındaki uzaklığın karesi ile de ters orantılıdır.
Coulomb Yasası
• Aralarında r uzaklığı bulunan q1 ve q2 yükleri arasındaki elektriksel
kuvvet
F
1
q1 q1
4 0
r2
şeklindedir. Burada 0= 8.85 10-12 havanın permitivite katsayısıdır.
• Ayrıştırılabilen en küçük negatif yük elektron yükü,
• qe= -1.6 10-19 C,
en küçük pozitif yük ise proton yüküdür
• qp= 1.6 10-19 C.
• Zıt yükler birleştiğinde birbirini nötralize eder. Böylece daha büyük bir
parçacığın net yükü pozitif ve negatif yükler arasındaki farka eşittir.
Yalıtkanlık-İletkenlik
• Atomda bulunan elektronların farklı derecelerde serbestlikleri vardır.
Metal gibi malzemelerde en dışta bulunan elektronlar madde çekirdeğine
çok gevşek bağlıdır.
• Bu tip malzemelere küçük bir elektriksel enerji uygulandığında serbest
elektron adı verilen en dış yörüngedeki elektronlar atomdan ayrılır.
• Elektronların malzeme içindeki göreli hareketliliğine “iletkenlik” denir.
• Elektronları çok hareketli ya da iletkenliği yüksek malzemeler “iletken”,
düşük olanlar “yalıtkan” ismini alır.
İletkenler
Yalıtkanlar
Gümüş
Cam
Bakır
Lastik
Altın
Yağ
Aliminyum
Kuru kağıt
Elektriksel Akım
• Hareket eden yükler elektrik akımını oluşturur.
• Belli bir zamanda belli bir alandan geçen net yük transferine akım adı
verilir. Başka bir deyişle akım yük akış oranını gösterir.
• Zaman aralığını çok küçültürsek akım tanımını türev ile ifade edebiliriz:
• Genellikle metallerde hareketli yükler elektronlardır. Bu yüzden de
elektronların akış yönü ile akım ters yöndedir.
• Akım birimi Amper’dir ve A sembolü ile gösteririlir:
Önekler
Devreler
• Devreler elektrik enerjisinin transferi için tasarlanan yollardır. Böylece
elektrik enerjisi ısı, ışık ya da mekanik enerji gibi diğer yararlı formlara
dönüştürülebilir.
• Devre ayrıca bir cihaz ya da sistem oluşturmak için bir araya toplanmış
elektriksel elemanlar olarak da adlandırılabilir. .
elektron akışı
Pil
lamba yanar
elektron akışı
Gerilim
• Gerilim yüklerin hareket etmesini sağlayan kuvvettir. Elektrik yük
miktarları arasındaki farktan doğar ve elektronların pozitif ve negatif yük
arasında hareket etmesini sağlar. Yükler hareket ederken belli miktarda
enerji harcarlar. Eğer q yükü a noktasından b noktasına giderken w
kadar enerji harcıyorsa a-b noktaları arasındaki potansiyel farkı ya da
gerilim
v ab
dw

dq
olarak tanımlanır. (yük başına enerji harcama oranı)
Vab= Va-Vb.
• Burada Va ve Vb, a ve b noktaları ile toprak (dünya yüzeyi) arasındaki
potansiyel farkını gösterir.
• Gerilimin birimi Volt’tur ve V ile gösterilir.
• Eğer bir gerilim kaynağı polaritesi zamanla değişmeyen bir gerilim
oluşturuyorsa (pil gibi) bu kaynak doğru akım (DC) kaynağıdır.
• Eğer zamanla polarite değişiyorsa alternatif akım (AC) kaynağıdır.
Yüksek enerji
değişimi
Potansiyel
enerji
kazanıyorlar
Düşük enerji
değişimi
Yüksekliğin değişimi
çocukların enerjisinin
değişimini gösterir
Elektronlar
elektriksel
potansiyel
enerji
kazanıyor
Yüksek enerji
değişimi
Düşük enerji
değişimi
Elektriksel potansiyelin
değişimi elektronların
enerjisinin değişimini
gösterir
Elektriksel Güç
• Enerji bir formdan diğer bir forma dönüştüğünde iş yapılmış olur.
• Güç ise enerjinin dönüşüm miktarını ya da iş yapma oranını gösterir ve
dw
P
dt
1J
1W 
1s
şeklinde tanımlanır. Birimi Watt’tır ve W ile gösterilir.
• Bir elektriksel elemanda üretilen ya da tüketilen güç elemanın gerilimi ile
akımını çarparak bulunabilir.
P V I
dw dq dw
P


dq dt
dt
1 W  1 V  1A
• Birçok elektriksel cihaz elektrik güç çekme oranları ile karakterize edilir.
1000W’lık elektrik sobası gibi. Ancak elektrik faturalama işlemi belli bir
sürede toplam harcanan enerji üzerinden yapılır.
• O halde toplam enerjiyi güç cinsinden yazarsak
(Birimi kilowatt saat’tir. 1kWs=3.6 106 J)
T
W   p(t ) dt
0
• Ortalama güç
T
1
Port   p(t ) dt
T 0
ise T kadar süre sonunda harcanan enerji
W= Port T
Temel Elektriksel Elemanlar
Direnç
Pil
Değişken Direnç
Bobin
Potansiyometre
Kondansatör
Elektrolitik
Kondansatör
Temel Elektriksel Elemanlar
Diyot
LED
İşlemsel
PNP
NPN
Yükselteç
transistör
transistör
Download