OTONOM SİNİR SİSTEMİ Dr. Sinan CANAN sinancanan@gmail.com Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme • Kontrol ettiği bileşenler: • Düz kas ve kalp kası • Bezler ve yağ doku • Zıt çalışan dallar • Parasempatik • Dinlen ve beslen; Kestir ve sindir " • Vücudu “yenileyen” sistem • Sempatik • Savaş veya kaç!" • Enerji gerektiren faaliyetler Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme Otonom Kontrol Merkezleri • Hipotalamus • Su dengesi • Sıcaklık • Açlık • Pons • Soluma • Kalp • Damar çapı • Medulla • Soluma merkezleri Otonom Yollar: Bedende İletişim • Homeostatik yanıtların koordinasyonu • Otonom • Endokrin • Davranışsal • “Tonik” düzenleme • Zıt kontroller • Reseptörlerce yönlendirilen yanıtlar Otonom Yollar: Bedende İletişim Otonom Yollar: İki Götürücü Hücre • M.S.S. → Preganglionik hücre → ganglion → postganglionik hücre → hedef doku Sempatik-Parasempatik Yolların Karşılaştırması Nörotransmitterler! Reseptörler! Parasempatik Sistem: Genel Yapı Parasempatik Sistemin Etkileri • Daraltma (kasılma) etkisi • Pupilla (göz bebeği) • Bronşioller (akciğerdeki hava yolları) • Kalbi yavaşlatır • Uyardıkları • Sindirim sistemi • İnsülin salgısı • İdrar yapımı-atımı • Ereksiyon Parasempatik Sistemin Etkileri • Kısa sürelidir (ACh yıkımı) • Paradoksal Korku Tepkisi • Aşırı korku-endişe durumunda; • Parasempatik sistemin anormal aktivasyonu • Vazovagal senkop • İdrar çıkarma ve dışkılama kontrolünün kaybı Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç” Sempatik Sistem: Anatomik Özellikler Sempatik Sistemin Uyarıcı Etkileri • Gözbebeğinde genişleme (pupillar dilatasyon) • Mukuslu tükrük salgısı (salivasyon) ↑ • Kalp atımında ve vurum hacminde ↑ • Genişletici etki: • Kan damarları • Bronşioller • Katekolamin salgısı ↑ • Yağ yıkımı ↑ • Ejekülasyon (boşalma) Sempatik Sistemin Duraklatıcı Etkileri • Sempatik sistemin baskıladığı işlevler • Sindirim sistemi • Pankreas salgıları • İdrar çıkarma Sadece Sempatik Uyarım Alanlar: • Adrenal medulla – salgı artışı • Kıl kökü kasları (arrector pili) - kasılma • Ter bezleri – salgı artışı • Böbrekler – Renin salgısı • Yağ doku - Yağ asidi salınması • Bir çok kan damarı - daralma Zıt (antagonistik) Uyarımla Kontrol Edilenler: • Göz (pupilla) • Tükrük bezleri • Kalp • Dolaşım sistemi • Sindirim sistemi • Sfinkterler, faaliyet düzeyi, salgı bezleri, Karaciğer • İdrar kesesi • Sfinkterler ve kasılma Otonom Sinirlerin Sinapsları • Varikositler • Sinaptik aralık yok • Etki: • Geniş bir alanda • Yavaş • Uzun süreli Sempatik Sistemin Etkileri – Epinefrin Sentezi: Tirozin → DOPA → Dopamin → Norepinefrin → Epinefrin (adrenal medullada) Yıkımı: • MAO (monoamin oksidaz) • COMT (katekol-o-metil transferaz) • Etkisi birkaç saniye sürer • ACh’in etkisi: 20 milisaniye! Norepinefrin Sentezi ve Döngüsü Sempatik Sistemin Etkileri – E ve NE • Adrenalin (epinefrin, E) • Kalp aktivitesini artırma • Metabolizmayı artırma • Bronşiollerde genişleme • Noradrenalin (norepinefrin, NE) • Damarların daraltılması • Kan basıncının artırılması Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler Adrenerjik Reseptörlerin Sınıflandırılması O.S.S. RESEPTÖRLERİ – Toplu Bakış Alıcı (reseptör) Adrenerjik Yeri Yanıt Mekanizma α1 Yaygın Uyarıcı H.İ. Ca2+ α2 Sempatik-parasempatik uçlar Duraklatıcı cAMP β1 Kalp, böbrek, Karaciğer, yağ doku Uyarıcı Enzim aktivasyonu β2 Kalp, iskelet kası, ince barsak ve akciğer damarları Duraklatıcı, gevşetici Enzim aktivasyonu Kolinerjik Nikotinik Ganglionlar, s.k.k. Uyarıcı Na+ kanallarını açarak Muskarinik Parasempatik ve kolinerjik sempatik uçlar Değişken Enzim aktivasyonu [K+] Sempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler Genel olarak; • β1: Uyarıcı • β2: Duraklatıcı-gevşetici En yaygın β reseptörü • β3: Lipolitik (yağ dokuda) • α1: Uyarıcı En yaygın α reseptörü • α2: Duraklatıcı Otonom Reseptör Mekanizmaları: β1 Adrenerjik Reseptörler – Uyarıcı Etki HEDEF HÜCRE Otonom Reseptör Mekanizmaları: α2 Adrenerjik Reseptörler - Baskılama HEDEF HÜCRE Otonom Reseptör Mekanizmaları: Muskarinik ACh Reseptörleri HEDEF HÜCRE Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion • Sempatik uyarım sonucu: • Kana katekolamin salınması • Epinefrin (adrenalin) %80 • Norepinefrin (noradrenalin) %20 • Dopamin (eser miktarda) • Hedef: • Tüm vücutta çok sayıda hedef • Uzak hedefler; 10 kat daha uzun süreli etki Kolinerjik Etkiyi Baskılayan (antikolinerjik) İlaçlar • Parasempatolitik • Atropin (“atropa belladonna” bitkisinden) • Muskarinik antagonist • Kullanıldığı yerler • Pupilla genişletme • Mukoza kurutma • Sinir gazı panzehiri Eferent Yollara Genel Bakış: Somatik ve Otonom Kontrol REFLEKSLER ve HAREKETLERİN KONTROLÜ Dr. Sinan CANAN sinancanan@gmail.com Sinirsel Refleksler: Genel Bakış • Refleks yayı (arkı) • Uyaran • Duyu reseptörü • Duyu nöronu (getirici; aferent) • M.S.S.’nde işleme • Motor (götürücü; eferent) nöron • İcra organı (hedef; efektör) • Cevap (hareket) • MSS’ne geri-bildirim Sinirsel Refleksler: Genel Bakış Refleks yayı (arkı) Sinirsel Refleksler: Yolların Sınıflandırılması • İcracı (efektör) bölümlere göre; • Somatik (istemli) • Otonom (istemsiz) • İşlemeyi yapan bölgelere göre; • Omurilik refleksleri • Beyin (serebral) refleksler • Yolda görevli nöronlar açısından; • Tek sinapslı (monosinaptik) • Çok sinapslı (polisinaptik) Sinirsel Refleksler: Yolların Sınıflandırılması Otonom Refleksler: viseral refleksler • İç organların çalışmasının düzenlenmesi… • Omurilik ve alt beyin bölümlerinde işlenir. • Hormonlar ve “ritmik odaklar”ca denetlenir. Otonom Refleksler: viseral refleksler İskelet Kası Refleks Duyu Reseptörleri: “Proprioseptörler” • Kas İğcikleri • Kaslarda “intrafuzal” lifler • Gerilmeyi algılarlar • Golgi tendon organı • Tendonlara yakın konumdadır • Kasa uygulanan kuvveti algılar • Eklem reseptörleri • Basıncı hissederler • Pozisyon algısı İskelet Kası Duyu Reseptörleri: Durum Algılayıcıları (Proprioseptörler) Kas İğcikleri: Yapısı ve Çalışma Mekanizması • Kasın gerginliği (tonusu) • Kasın boyundaki değişim ve bu değişimin hızı • Gerim refleksi Kas İğciği ve Golgi Tendon Organı Refleksleri Diz Çekme Refleksi: Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri • Kasın tendonuna vurulması → refleks kasılma • “Zıt” kaslar durdurulur (resiprokal inhibisyon). Diz (Patella) Refleksi: Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri Miyotatik Refleks: Gerim ve Resiprokal İnhibisyon Refleksleri Bükme (fleksiyon) Refleksi: Ağrılı Uyarandan Kaçınma • Ağrılı bir uyaran • Ağrı reseptörleri (nosiseptörler) • Omurilikte bir dizi sinaps • Ağrılı uyarandan “çekilerek” uzaklaşma • Beyine giden sinyal (ağrı hissi) Bükme (fleksiyon) Refleksi: Ağrılı Uyarandan Kaçınma Çapraz Ekstensöz Refleksi: Denge Sağlama • Ekstensörler uyarılır • Fleksörler baskılanır • Vücut dengede tutulur Reflekslerin Kontrolü Jendrassik manevrası Spinal Reflekslerin Üst Merkezlerce Kontrolü İstemli Hareket: Bilinçli • Beyin kabuğu (korteks) en tepedeki birleştirme merkezidir. • Dış uyarım olmaksızın iş yapabilir • Kısmen istemsizleşebilir: “Kas Belleği” İstemli Hareket: Bilinçli Ritmik Hareketler • Korteks tarafından başlatılır • “Merkezi Kalıp Üreteçleri” • Omurilikte • Hareketin sürdürülmesi • Refleks ve istemli hareketlerin birleştirilmesi Ritmik Hareketler İleri-besleme: Postür Refleksleri • Vücut hareketi beklentisi • Denge değişikliğine karşı refleks düzenlemeler • Vücudu tehdite karşı hazılama • Geri-bildirimle birleştirilir Bitti… Günün Sözü Elime biraz para geçer geçmez, yeni kitaplar alırım. Geriye kalan olursa, onunla da yiyecek ve içecek... (Erasmus)