İbrahim AYDINLI1 Fikret RAMAZANOĞLU2 BEDEN EĞITIMI

advertisement
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
İbrahim AYDINLI1
Fikret RAMAZANOĞLU2
BEDEN EĞITIMI DERSINDE GELENEKSEL ÇOCUK OYUNLARININ
UYGULANMASI, MENDIL KAPMACA OYUNU ÖRNEĞI
Özet
Geçmişten günümüze çocuklar için önemli bir yere sahip olan oyunların,çocukların
eğitiminde kullanılması şüphesiz ki verilen eğitimin akılda kalıcılığını büyük
oranda etkilemektedir.Çağımızda hızla değişen ve gelişen eğitim anlayışı,eğitimde
farklı metodları uygulamamızı gerktirmektedir.Eğitimde ilerleyen teknoloji ile
bilgisayarlardan faydalanma,oyun yada uygulamalarla eğitim gibi farklı
kavramların gelişmesini sağlamıştır.İlköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinin
haftada 2 saat olarak gördüğü beden eğitimi dersi, gerek ders saati azlığı gerekse
materyal eksikliği gibi sorunlarla karşı karşıyadır.Okullarda beden eğitimi dersine
ayrılan altyapı sorunu eğitimciler ve öğrenciler için farklı eğitim modellerine
geçmeyi zorunlu kılmıştır.Oyun eğlenme ve vakit geçirmek dışında çocuklarda
sosyal,duygusal gelişimi aynı zamanda zeka gelişimini destekleyen bir
araçtır.Oyun amaçsız vakit geçirmek olarak görünsede çocuğun iç dünyası ile dış
dünya arasında bağlantı kurmasını sağlar.Bu yazıda çocukları öğrenmeye açık hale
getiren,eğitim sürecini zevkli hale dönüştüren oyunlarından biri olan mendil
kapmaca oyununun beden eğitimi gibi uygulamaya yönelik bir derse olan olumlu
katkıları üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler:Çocuk,geleneksel oyunlar,beden eğitimi
POSITIVE IMPACT OF TRADITIONAL CHILDREN GAMES TO
PHYSICAL EDUCATION LESSON GAINS
Abstract
Using games, which are important for children from the past to today, in their
education affects memorability substantially. In our era, thanks to the education
which changes and develops fast, we can use different methods. Different terms
like using computers with developing technology in education, education with
1
Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor ABD., Yüksek Lisans Öğrencisi,
ibrahimaydinli_@hotmail.com
2
Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, BESYO ABD., framazanoglu@sakarya.edu.tr
Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu
444
games or practice are developed. In primary and secondary schools, students have
Physical Education lesson only 2 hours but this is not enough for them and also
they don’t have some materials to do this lesson. Students and teachers have to find
out different education models because of the basis problems of Physical Education
lesson. Games helps children to develop their intelligence and social, emotional
progress apart from amusement. It appers like they are spending their time
aimlessly but actually it helps them to get in touch with their inner world and outer
world. In this article, we are dwelling on the positive sides of the games in Physical
Education lesson.
Key Terms: Child, traditional games, physical education.
GIRIŞ
Çocuğun oyun oluşturma sürecine müdahil olabildiği, oyunun kuralarını koyabildiği,
yaratıcılığı ve hayal gücünün etkin şekilde sürece dâhil ettiği bir etkinlikte yer almak ister.
Çocuğun ulaşmasını istediğimiz bedensel, duyuşsal ve zihinsel noktaya gelmesi zorlayıcılıktan
öte sevgi ile olmalıdır. Konumuz itibariyle beden eğitimi dersinin zikredilen hedeflere ulaşması
öğrencilerin ilgisini çekecek, yaşayarak öğrenmelerine imkân verecek, toplumsal rollere
bürünerek karakter gelişimini sağlayacak çeşitlilikte içeriklerle donatılması gerekmektedir.
Oyun, çocuğun öğrenmesini kolaylaştıran, sosyalleşmesini sağlayan ve kendini ifade
edebilmesine yardımcı en önemli araçlardan bir tanesidir.(Aktekin, Beyazıt, Çolak,
Çolak,2014,s. 469-447)
İlköğretim ve orta öğretimde haftada iki saat olarak gösterilen beden eğitimi
dersi,bireylerin spora olan tutum ve görüşlerini değiştirmekte,onların ruhen ve bedenen yanlızca
sporla ilgilendikleri ders saatleri olarak tanımlanmaktadır.Futbol,voleybol, basketbol,hentbol
vb. gibi spor dallarını hem teorik hemde uygulamalı olarak öğretmeyi amaçlamamaktadır.Beden
eğitimi dersi,öğrencilerin bu spor dalları ile yakınlaşmasının yanında grup çalışmaları ile
aralarındaki sosyal bağları güçlendirdiği gözlenmiştir.Özellikle çocuk yaşlarda beden eğitimi
dersi ile karşılaşan bireylerin teorik tanımlardan çok dersin uygulama kısmında eğlendiği bir
gerçektir. İlköğretim ve orta öğretimdeki öğrencilerin beden eğitimi dersinde akılda kalması zor
olan teknik tanımlardan çok uygulama,oynamaya,ihtiyaç duyarlar.Oyun, beli kuralar içerisinde
yetenekleri geliştirici
bir uğraş olarak tanımlanırken oyuncak da oyun aracı olarak
tanımlanmaktadır. (Bekmezci ve Özkan, 2015, s.81) Belli bir amacı olmayan ve vakti boşa
geçirmek gibi görünen oyunun aslında çocuk zekasına ve zihinsel gelişimine olan katkıları
yadsınamaz.Öğrenmeye en müsait olan yaşlarda çocukların daha yaratıcı ve özgüveni yüksek
bireyler olarak yetişmesi,eğitim programlarının en temel amacı olmalıdır.Günümüz şartları daha
rekabetçi bireyler yetiştirmektedir.Böyle bir ortamda yaşayan bireyin, karşılaştığı sorunlara
çözüm yolları bulabilmesi, yaratıcılığın geliştirilmesi ile mümkün olur. (Ayan ve Dündar, 2009,
s.65).
Konunun Önemi
Yaratıcılığın gelişmesi için eğitim sisteminin gelişmesi şarttır.Klasik kitaplara bağımlılık
ve yoğun teorik bilgiler yerine bireylerin daha çok uygulamaya ve eğlenerek öğrenmeye ihtiyacı
vardır.Şüphesizki eğlenerek öğrenmek ve kavramak tanımı için en uygun ders beden eğitimi
dersidir.Uygulama kısmı için konu bolluğuna sahip olan beden eğitimi dersi,çocukların sosyal
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
445
Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil
Kapmaca Oyunu Örneği
zekasını geliştirmekle kalmayıp onların beden ve ruhende gelişimlerini tamamlamalarına
yardımcı olmaktadır.İlkokullarda öğretilen beden eğitimi dersi için geleneksel çocuk oyunları
gibi çocukların ilgisini çeken bir alanı eğitimde kullanmak onların derse ve konulara daha hızlı
adapte olmalarını sağlar.Beden eğitimi dersi en başta sporu ,öğrenciler için bir yaşam felsefesi
haline getirmeyi amaçlar.Bu amacın gerçekleşmesi şüphesizki eğitimcilerin geliştirdikleri
eğitim sistemine bağlıdır.Oyunlar çocukların fiziksel gelişimlerinin yanında onların keşfetme
aracılığı ile zihinsel gelişimlerinede katkı sağlar. (Başal, 2007, s.245)
Tarihe bakıldığında çocuklar genelde oyunlarını kendileri keşfedip oynamışlardır.Ancak
çağımızda teknolojininde gelişmesi ile artık yeni oyun ve oyuncaklar vardır.Hemen hemen çoğu
çocuk oyunu(saklambaç,körebe,mendil kapmaca ,tombik,yağ satarım bal satarım) yerini
bilgisayar ve konsol oyunlarına bırakmıştır.Çocukların takım çalışmalarına özendirilmeleri
onlarda,özgüven gibi kavramların gelişmesini sağlar.Genel olarak dersi seven ancak saatin
azlığından şikayetçi olan öğrenciler ve dersi sıkıcı bulan ve bunun sebebi olarak müfredatı
gösteren öğrenciler vardır.Bu tür sorunlar ancak öğrenci yaşı ile aynı oranda oyun gibi değişik
kavramlarla dersi bütünleştirerek aşılır.
Oyun; çocuk için kendi dünyasının kabulü niteliğinde olup zihinsel ihtiyaçlardan biridir.
Bu
nedenle
çocuklar
zamanlarının
büyük
bir
kısmını
oyuna
ayırırlar.
(Ramazanoğlu(ed.),2008,s.169) Ülkemiz eğitim sisteminde teorinin uygulamadan ağır geldiği
bir gerçektir.Okullarda okutulan matematik,türkçe,ingilizce gibi yazılı kaynaklara dayanan
derslerde yorulan ve sıkılan öğrenciler,beden eğitimi dersini daha çok sevmektedirler. Ancak
beden eğitimi gibi eğlenerek öğrenmenin en müsait olduğu bir derste teorik bilgiler gereğinden
fazla uzun tutularak anlatılırsa ,bireyler ne fiziksel olarak nede zihinsel anlamda gelişim
gösterebilirler.Dersi sevdirmek ve müfredattaki konuları en iyi şekilde öğretmek tamamen
eğitimcilere bağlıdır.Ders konularını çocuklara zaten yabancı olmadıkları oyunları kullanarak
göstermek ve öğretmek,öğrenciler için daha faydalı ve geliştirici olur.
Bu yazı beden eğitimi dersinin geleneksel çocuk oyunları etkinlikleriyle zenginleştilmesi
gerektigini aynı zamanda dersin kazanımımlarının öğrenciye aktarılmasında etkilili olacağı ve
öğrencincinin zihinsel,duyuşsal,psiko-motor becerilerinin gelişimine olumlu yönde katkı
sağlayacağı, mendil kapmaca oyunu örneklemiyle anlatılacaktır.
Amaç
Oyun esnasında çocugun bazı hareketleri çok sık tekrar etmesi çocugun kas gelişimi
açısından önemlidir. Aynı zamanda koşma,asılma,denge gibi hareketlerde bulunması çocugun
dış dünyayı tanıyıp keşfetmesine yardımcı olmaktadır. (Esen, 2008, s.359).
Beden eğitimi dersi öğrencilerde zihinsel ve bedensel gelişimlerinin yanı sıra onlardaki
takım çalışmasını ve sosyal zekalarını geliştirmeye yönelik olmayı hedef haline
getirmektedir.Günümüzde beden eğitimi müfredatları hem ders saati hemde uygulama açısından
pek yeterli değildir.çocukların daha çok eğlenerek öğrendikleri ilköğretim yıllarında beden
eğitimi dersinin onların anlayacağı ve eğlenerek öğrenecekleri oyunlarla harmanlanması
gerekir.Geleneksel çocuk oyunlarından körebe,saklambaç vb.gibi oyunların yanı sıra
futbol,basketbol,voleybol gibi ana hatlarıyla gösterilen spor dallarının teorik bilgilerden çok
uygulamaya yönelik olması önemlidir.Günümüzde uygulanan
eğitim modellerinin ve
müfredatların bu yönden geride kalması amaçlanan hedeflere uzak kalınmasına yol açar.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu
446
Bu yazının amacı, beden eğitimi dersi kazanımlarının geleneksel çocuk oyunlarıyla daha
etkin bir şekilde verilebileceğini, mendil kapmaca oyunu örneği ile göstermektir.
Oyun
Oyun, hayatın her evresinde insanın yaşamında olan özellikle ilkokul ve ortaöğretim
dönemlerinde öğrenmeyi öğretmek için kullanılan bir araçtır.
Oyun, birçok bilim insanı tarafından tanımlanmış; her biri oyuna farklı anlamlar
yüklemişlerdir. Oyun, Huizinga’ya göre, bağımsız olmayı ifade eder. İsteğe bağlıdır. Ancak
işlevi itibari ile nesilden nesile aktarımı oyuna sorumluluk yükler. “oyunu bir görev olarak
görmeyen Huizinga, oyunun boş zaman içerişinde gerçekleşmesi gerektiğini ifade eder. Oyun
kültürel bir olgu halini aldığı zaman, birçok farklı anlam yüklenir. Oyun, özgür bir ortamda
serbestçe ortaya çıkan bir kavramdır ” (Huizinga, 1995, s.3 )
Tanyol ise oyunu toplumun bütün yapısını bir arada gördüğümüz organizasyon olarak
tanımlar.(Tanyol 1961, akt. Ersoy, 2010, s.86).
Gürün, çocuğun bütün gelişim alanlarını bir arada toparlayan oyun tanımlaması
yapmıştır: “oyun çocuklar arasında yapılan bir anlaşmadır. Oyun kişiyi özgür kılan aynı
zamanda toplumlaşmasını da sağlayan büyük bir etkinliktir. ” (Gürün, 1984, s. 120-121).
Yörükoğlu ve Özhan da oyunu çocuk gelişimi yönünden yorumlamışlardır. Özhan,
“oyunu, bir veya birden fazla kişinin belli kurallar göre zihinsel, bedensel ve ahlaksal güçlerini
geliştirmek adına yaptıkları eğlence türü hareketler serisidir.” şeklinde tanımlamıştır (Özdoğan,
1990, s.3). Yörükoğlu’nun tanımı ise, “oyun, çocukta var olan bütün yetenekleri uyandıran,
serpilip açılmasına yarayan bir dürtüdür” şeklindedir (Yörükoğlu, 1989, s.150). Dönmez, Oyunu
gerçek hayatın bir parçası olarak görmüş: “oyun, belli bir amaca yönelik olsun veya olmasın,
kurallı ya da kuralsız gerçekleştirilen, her durumda çocuğun isteyerek ve keyif alarak yer aldığı,
fiziksel, bilişsel, dilsel, duygusal ve sosyal gelişiminin temeli olan, gerçek hayatın bir parçası ve
çocuk için gerçek hayatta en etkin öğrenme sürecidir”şeklinde tanım yapmıştır.(Dönmez, 1992,
s.12-13). Görmez ve Göka danın oyun ile ilgili tanımları da Dönmez’in tanımına benzerlilik
göstermektedir: “oyun, çocuk için yoğun bir yaşantı alanıdır.” (Görmez ve Göka, 1993, s. 112).
Oyunun ansiklopedik tanımı ise, “Çocuk oyunları, büyük ölçüde düş gücüne dayalı,
kendiliğinden, plânlanmamış etkinlikleri kapsadığı gibi, kurallı olan oyunları da içerebilen
çocuk eğlenceleridir.” şeklindedir (Ana Británica, 1992, s. 501).
Yavuzer, oyunu, düş ve gerçek dünya arasında köprü görevi gördüğünü, oyunun çocuğun
gelişimine katkısı yanında çocuğu tanıma aracı olarak görülebileceğini ifade eder. “Oyun,
kazanmak ve kaybetmek olgusu düşünülmeden, tamamen eğlenmek amacıyla yapılan
hareketlerdir… Oyun, canlıdır sürekli yaratıcıdır sürekli hareket halinde ve değişimlere açıktır...
Oyun, çocuğu tanımada değerli bir araçtır... Oyun, çocuğun yaratma ortamıdır... Oyun, gerçek
dünya ile hayal dünyası arasındaki köprüdür” (Yavuzer,1994, s.169-173).
“Oyun, kültürel açıdan hem de çocuklara mutluluk veren bir olgu olduğundan evrenseldir.
Oyun çocukların esenliği için vazgeçilmezdir; bu faktörler onun, 1989Birleşmiş Milletler Çocuk
Hakları Konvansiyonu’nda garantilenmiş bir hak olarak listeye alınmasını sağlamıştır. Oyun,
çocuğun sağlıklı gelişimde kritik önem taşır ve çocukların oyun hakkı sürdürülebilir bir
dünyaya giden yoldaki temel unsurlardan biridir” (The World Watch Enstitüsü, 2010,s.104).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
447
Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil
Kapmaca Oyunu Örneği
Yukarıdaki tanımlara bakıldığında oyunun çocuğun bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor
gelişimine katkı sağladığı yadsınamaz bir gerçektir. Oyunu çocuğu tanıma aracı olarak
kullanmak gerekir, çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarını daha iyi ve daha doğru analiz edebilmemiz için
çocuk oyunlarından yaralanmamız gerekmektedir.
Geleneksel Oyun
Geleneksel oyun; oyunda kullanılan kıyafetler, kurallar ve oyunun sınırları inanç ve
toplumsal kabul sınırları içerisinde bu sınırıda gelenek görenek ve töreden alan nesilden nesille
aktarılan, canlı oynanabilen ve yaşatılan sportif ve foklorik değerlerdir. (İşler, 1997, s. 37).
Teknolojiyi amacına uygun kullanmayan bizim gibi ülkelerde , “makine oyunları giderek
yaygınlaşmıştır. Öznesi çocuk olmayan bu tarz oyunların, Pazar kaygısıyla metalaşan oyunlar
olduğu görülmektedir” (Güneş ve güneş,2011, s. 1).
Oyun, çocuğun fiziksel, ruhsal ve zekâ gelişiminde, olumlu, sağlıklıbir kişilik kazanması
açısından yemek içmek gibi en temel ihtiyaçlarla benzerlik gösterir.Oyun, çocuğun dünyasında
çok önemli bir yer kaplar. Çocuklar oyunla gerçek yaşamda karşılaşabilecekleri zorlukları
aşmayı öğrenirler. Oyunlarla edindikleri yaşamsal tecrübeleri gerçek hayata aktarırlar. Bu
konuda ebeveynlere düşen sorumluluk oyunu sadece bir eğlence aracı olarak değerlendirmek
yerine onun öğretici yanın ehemmiyetini kavrayarak davranışlarını bu yönde
şekillendirmelidirler.
Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Gelişimine Etkisi
Oyun, içinde barındırdığı birçok olguyla çocuğun gelişmesine olumlu katkı sunar. “Oyun,
çocuğun tüm gelişimini doğrudan etkilemektedir. Bu etkilemeler, her oyunun özelliklerine göre
farklılık kazanmaktadır. Oyunun çocuğun gelişimini bir bütün olarak etkilediği bir gerçektir”
(Erdem, 2003, s. 7).
Oyunla ilgili yapılan birçok bilimsel çalışma sonucunda görülmüştür ki, oyun çocuğun
duyuşsal, bilişsel, psiko-motor gibi farklı gelişim alanlarında olumlu etkilere sahiptir, bu
araştırmaların hiçbirinde oyunla ilgili olumsuz bir tespit veya yoruma rastlanmamıştır. “Birçok
araştırmacı kanıtlamışlardır ki, oyun çocukların zihinsel, sosyal, duygusal ve fiziksel gelişimleri
için çok önemlidir ve bu süreçte anne baba ve aile çok kritik roller üstlenirler. Çocukların
fiziksel veya düşünsel keşif etme yeteneklerini sınırlandırırsak oyun sayesinde öğrenmeye
ihtiyaç duyarlar” (Jansma, 1999, s. 254).
Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Bedensel Gelişimine Etkisi
“Bedensel gelişim alanları içinde en gözlenebilir ve ölçülebilir alandır. İlk kez
karşılaştığımız bir çocuğun bedensel gelişiminin normal olup olmadığını boy uzunluğu ile
yaşını karşılaştırarak bile anlayabiliriz. Bedensel gelişim doğum öncesinden başlayarak ölüme
kadar süren bir süreçtir. Bedensel gelişim alanı bedenin iskelet, kas, sinir solunum, sindirim,
dolaşım ve boşaltım sistemleri ile organlarındaki değişimleri içerir” (Ulusoy, 2007: 48; Yıldırım
ve Fişek, 1989: 1-2; Aydın, 2005: 68, akt. Sarı, 2001,s.8).
Sevinç, açık alanlarda oynanan oyunların bedensel gelişime etkisini şöyle ifade
etmiştir:“Çocuklar açık havalarda bol oksijen alarak, güneşten yararlanırlar. Solunum, sindirim
ve dolaşım sistemleri, kısaca bütün bedensel, organik ve fizyolojik işlevleri daha sağlıklı bir
dengeye kavuşur. İştahsız çocukların daha iyi beslendikleri, uyku problemi olanların bu
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu
448
problemlerinin ortadan kalktığı, boy atıp, kilo aldıkları ve sağlıklı görünüm kazandıkları
görülür” (Sevinç,2009, s.162)
Çocukların televizyon ve bilgisayar ve tablet ekranı karşısında fazla zaman geçirmeleri,
bedensel hareketler yerine oturdukları yerden iş yapma istekleri ve obezitenin nedenleri arasında
hareketsizliğin de yer alması, oyunun gerekliliğini de ortaya koymaktadır. Bu konuda yapılacak
en önemli çalışmalardan bir tanesi çocukların geçmişte oynanan oyunlarla tanıştırılıp bu
oyunları yeniden oynayarak gerçek yaşamın içine dâhil olmalarını sağlamaktır.
Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Psiko-Motor Gelişimine Etkisi
“Çocuğun kol ve bacakları ile tüm organlarını kullanmada güç ve hız kazanmasına, beden
organları arasında eşgüdüm sağlanmasına ve onları daha etkin ve becerikli duruma gelmesine
devimsel gelişim, psiko-motor gelişim denir. Bu gelişme bedensel gelişmeye paralel olarak
oluşur ve kişinin çevresine uyum yapmasını sağlar. Bireyin bir bütün olarak gelişmesinde
önemli rol oynar.” (Yeşilyaprak, 2006, s. 57).
“İlköğretim yıllarındaki çocuklar hareketleri sayesinde vücutlarını daha iyi kontrol ederler
ve bir etkinliğe daha uzun süre katılabilirler. Bunun yanı sıra, ilkokul çocukları fiziksel
olgunluktan uzaktır ve onlar hareketli olmaya ihtiyaç duyarlar. İlkokul çocukları uzun süre
hareketsiz kaldıklarında hareket halindekinden yani koştukları, zıpladıkları, bisiklet sürdükleri
zamanlardan daha bitkin olmaya başlarlar. İlkokul çocuklarının hareketlerindeki önemli bir
prensip, onların durağan aktivitelerden çok işe karıştıkları, aktif oldukları aktivitelerle
uğraşmalarıdır. Orta ve son çocukluk döneminde çocukların motor gelişimleri ilk çocukluğa
göre daha düzgün ve koordinelidir. Büyük motor beceriler büyük kas hareketlerini içerir büyük
motor becerisi gerektiren hareketleri erkekler genellikle kızlardan daha kolayca yapabilirler”
(Santrock, akt. Keskin, 2009, s.17).
Muratlı, psiko–motor gelişim için ilköğretim çağının önemini vurgu yapmıştır. “Birçok
becerilerin ve beceri gerektiren hareketlere çocuğun başlatılması ve geliştirilmesi 7-12 yaş
dönemde gerçekleştirilmelidir” (Muratlı, 2003, s. 42).
Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Duygusal ve Zihin Gelişimine Etkisi
Çocuklar nesnelere önce zihninde ki şema doğrultusunda tepkide bulunurken daha
sonraları bu tepkilerinde değişiklik yaparlar. Böylece çevreye, nesnelere ve yeni durumlara
uyum sağlarlar. (Özer ve Özer, akt. Kuru, 2009, s. 12 - 13).
Oyun çocuk için öğrenme ortamıdır ve çocuk oynadıkça duyuları artar. Çünkü oyun
çocuğun
duyduklarını,
gördüklerini
uyguladığı,
öğrendiklerini
geliştirdiği
bir
ortamdır.(Ramazanoğlu,2008,s .169)
Dereobalı, zihinsel gelişim sürecinin ilköğretim çağındaki çocuklarda oyunlarla fark
oluşturabileceğini işaret etmektedir. “Okul öncesi dönemdeki çocuklara oranla okul çağına
gelmiş olan çocukların zihinsel yeteneklerindeki ilerlemelere oyunlarındaki, öğrenme
etkinliklerindeki dillerindeki, farklılıklarda gözlemlemek mümkündür. Bu dönemde çocuklar
hızlı bir zihinsel gelişme gösterirler. Nesnelerin konumlarının ya da fiziksel yapılarındaki
değişimlerin, miktar, kütle, ağırlık, sayı gibi özelliklerde değişme yaratmadığını anlayabilirler”
(Dereobalı, akt. Kuru, 2009, s. 13).
“Duygu, bireyin içsel ve dışsal dünyadan etkilenmesi sonucunda genel olarak hoşlanma
ya da acı duyma biçiminde belirlenen tepkilerdir. Bireyin temel gereksinimleriyle ve onun bir
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
449
Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil
Kapmaca Oyunu Örneği
sonucu olan davranışlar ile ilgilidir. Bu nedenle duyguları incelemek insanın davranışına
egemen olunmasını kolaylaştırır” (Binbaşıoğlu, 1975, akt. Sarı, 2001, s. 6).
“Duyguların en iyi yansıtıldığı ortamlar aile, okul, arkadaş grubu ve toplumsal hareketler
içinde daha belirgin halde olabilmektedir. Çocuğun oyun çağında tepkisini belirli ortamlar
dâhilinde dile getirmesinin sağlanması sağlıklı bir duygusal gelişimin belirtisi olabilecektir. Bu
ortamlar içerisinde çocuk kazanma, kaybetme, mücadele etme, beraber yaşama, kişilik gelişimi,
sevgi, saygı vb. duygusal gelişim özelliklerini kazanabilir” (Şimşek, 1998, s. 4).
Geleneksel Çocuk Oyunlarının Çocuğun Sosyal Gelişimine Etkisi
Akandere, oyunun çocuğun sosyal gelişimi üzerine etkisini aktarırken çocuğun kimliğini
bulması yönündeki olumlu desteğini de belirtmiştir. “Çocuk yaşadığı çevrede daima başkaları
ile ilişki halindedir, Çocuk oyunların çoğunda bir sosyal yapı vardır. Oyunla çocuk cinsel kimlik
kazanır oyunla çocuk aile bireylerinin rollerini üstlenerek sorumluluklarını ve o bireylerin
kişiliklerini öğrenir. Oyunla çocuk meslek gruplarını ve onların rollerini kavrar oyunla çocuklar
birlikte problem çözmeyi öğrenirler. Oyunla çocukların moral gelişimi desteklenir. Çocuk
oyunla toplumsallaşmayı, başkalarının hak ve özgürlüklerine saygı duymayı kendi hak ve
özgürlüğünü korumayı, yardımlaşmayı, paylaşmayı lider olmayı, kazanmayı ve kaybetmeyi
öğrenir ” (Akandere, 2004, akt. Keskin, 2009, s. 19).
Hazar, oyunu, çocuğun gerçek hayattaki yaşantısının test alanı olarak görmüştür. Hazar’a
göre oyun, çocuğun kendini ve öğrendiklerini yorumlamasına yardım ederken kurallı yaşamayı
da öğretir. “Çocuk hayatı oyun içerisinde tanır. Aileden getirmiş olduğu özellikleri oyunda test
eder, şekillendirir. Almış olduğu eğitimi oyunla yansıtır. Oyun bir grup çalışmasıdır ve kendine
özgü kuralları vardır. Bu kurallara uymayanlar oyun dışında kalırlar. Bütün çocuklar kurallara
uymayanlarla oyun oynamak istemezler ve onları oyun dışı bırakırlar, böylelikle cezalandırmış
olurlar. Hiçbir çocuk bu duruma düşmek istemez. Oyunun bu niteliği çocuklara kurallara
uymayı öğretir” (Hazar, akt. Kuru, 2009, s. 42).
Geleneksel Oyun ve Eğitim
Milli Eğitim Bakanlığı’nca oluşturulan haftalık ders çizelgesinde uygulanmasıyla zorunlu
olan beden eğitimi ve spor dersi için oynatılması en uygun ve en etkili oyunların geleneksel
çocuk oyunlarımız olduğu düşünülmektedir. Geleneksel çocuk oyunları incelendiğinde
eğlenceli, aynı zamanda fiziki, sosyal ve zihinsel ve psiko- motor gelişim yönünden olumlu
etkileri kaydedilmiştir. Ülkemizin her bölgesinde farklılıklar gösteren geleneksel çocuk
oyunlarımız kültürel zenginliklerimizi gösterirken her bir oyun eğitici ve öğretici olduğu da
yapılan araştırmalarda sonucunda ortaya çıkmıştır. Geleneksel çocuk oyunları birçok farklı oyun
türünü bünyesinde barındırmaktadır. Bunlardan bazıları bireysel, bazıları da takım halinde
oynanmaktadır. Bu oyunların bazısında kişi kendi becerisiyle yarışırken bazısında da rakibine
karşı mücadele sergilemek durumundadır. Bu oyunların genelinde spor ruhuna uygun
yardımlaşma ve fair-play vardır. Son yıllarda sokakta oynanan geleneksel çocuk oyunlarının
kurallaştırılması çalışmaları yapılmaktadır. Birçok oyun kurallaştırılarak okullarda şenlik
havasında oynatılması planlanmaktadır. Geleneksel çocuk oyunlarının bahsi geçen gelişim
alanlarına olumlu katkılarını mendil kapmaca oyunu örneklemiyle göstereceğiz.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu
450
Mendil Kapmaca Oyunu 3
Şekil 1: Mendil Kapmaca Oyun Alanı
Mendil Kapmaca Oyun Kuralları
Oyun alanı düz olmak kaydıyla dışarda ve salonda oynanabilir. Saha dikdörtgen şeklinde
20 m x -40m hentbol sahasında veya 28m x-15m basketbol sahasında oynanabilir. Sahanın tam
ortasında 3,60m çapında, mendil hakeminin mendili tutacağı, “tarafsız bölge” olarak
adlandırılan bir daire bulunur. Bu alanda oyuncular ebeleme yapamazlar. Tarafsız bölgede
çocuk hakeme de dokunamaz hakeme dokursa elenir. Mendili alan oyuncunun bütün vücudu
dışarıya çıktıktan sonra rakip tarafından ebelenebilir. Oyuncu ayağının birini dışarı çıkarıp
rakibi aldatabilir. Bir oyuncunun hücum süresi 30 saniyedir. Bu süre zarfında çocuk hücum
yapmak zorundadır. Takımların oluşumu kız –erkek şeklinde karma olabileceği gibi kız erkek
ayrı şekilde de olabilir. Eğer karma olacaksa kız erkek dengesi iki taraf içinde eşit olmak
zorundadır. Mendil kapmacada bir takım en fazla 14 oyuncu ( 10 asil 4 yedek ) kişiden oluşur.
Eğer oyun karma oynanacaksa, 10 oyuncunun 5’i erkek 5’i kız olmak zorundadır.
Saha seçimi, takım kaptanlarının “Aldım verdim, ben seni yendim, alamazsın veremezsin
sen beni yenemezsin.” Adım sayışması ile yapılır. Bu sayışma sonucunda kazanan takım hücum
mu savunma mı yapacağına karar verir. Hücum yapma hakkını kazanan takım mendili almak
zorundadır. Bir oyun 3 set üzerinden oynanır. Setlerden ikisini alan takım oyunu kazanır.
Mendil hakeminin ayağını yere vurma hareketi ile oyuncular dip çizgiden çıkarlar oyuncu 30
saniye içerisinde mendil ile birlikte dip çizgiden geçebilirse, takım 1 sayı kazanmış olur, rakip
oyuncu ebeleyemediğinden dolayı o set oyundan çıkar ve o set için bir daha yarışamaz.
Ebeleyen kişi sadece eliyle hafifçe dokunarak ebeleyebilir. Sert, ayakla, iteleyerek ebeleme
3
Bu bölüm http://www.coskk.org.tr/20.04.2016 ,18:30 internet sitesinden faydalanılarak hazırlanmıştır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
451
Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil
Kapmaca Oyunu Örneği
yapamaz çocuk bunu yaparsa elenmiş sayılır. Bir set rakip takımın 10 oyuncusunu da oyun dışı
kalmasıyla set olarak biter ve oyun devam eder.
Mendil kapmaca Oyunu-Eğitim İlişkisi
Beden eğitimi ve spora katılımın; öğrencilerin farklı gelişim alanlarının gelişiminde
büyük rol oynar. Beden eğitimi dersi ile birlikte çocukta öz yönetim ve denetim mekanizması
gelişir. Bu sayede çocuk topluma çabuk uyum sağlar.
“mendil kapmaca oyunun başında sayışmanın “aldım verdim ben seni yendim. Alamazsın
veremezsin sen beni yenemezsin” şeklinde başlaması öncelikle çocuğun dil gelişimi açısından
önemlidir. Bu sayışma esnasında çocuk kavramı farklı tonlama ve farklı şekillerde söyleyerek
yaratıcılığını ve müziksel kabiliyetini de artıracaktır. Çocuk oynarken sıkıntılarını kaygılarını
unutmakta ve iyi vakit geçirmektedir. Oyun oynarken duygularını ifade edebilme ortamı
bulmakta ve kendini ifade edebilmektedir. Ayrıca oyun içerisinde fazla olan enerjisini
atabilmekte bu sayede saldırganlık-şiddet eğilimlerinde ciddi düşüşler olmaktadır, bütün bunlar
çocuğun ruhsal gelişimine katkıda bulunmaktadır. Birçok oyunda olduğu gibi mendil kapmaca
oyununun da kendine göre kuralları vardır. Oyunun oynanabilmesi için her çocuk bu kuralla
uymak zorundadır. Oyun kuralarına uyum gösteren çocuk arkadaşları tarafında kabul görürken
oyun kuralarına uymayan çocuk arkadaşları tarafından dışlanır, çocuk dışlanma korkusuyla bu
tür davranışlara girmemeye çaba gösterir.
Mendil kapmaca oyununda her çocuk oyun sırası gelinceye kadar bekler. Bu bekleme esnasında
sabırlı olmayı, birbirlerinin hakkına saygı duymayı aynı zamanda bu duruma uymayan
çocuklara karşı gelerek kendi haklarını korumayı öğrenirler. Bu davranışlar da sosyal
gelişimlerini destekler. İnsanlar gün içerisinde toplumsal yaşam içerisinde birçok kuralla uymak
zorundadırlar. Kuralara göre hareket etmek kişiye planlı ve kurallı yaşamaya özendirir. Oyun
içerisinde bulunan takım kaptanının direktifleriyle yarışmada pozisyon alan çocuk gerçek
yaşamda da yöneten-yönetilen gibi durumlarla karşılaşmakta ve bu durumun normal olduğunu
anlamaktadır. Takım kaptanı diğer arkadaşlarını yönlendirdiği için liderlik özeliğinin
gelişmesine katkıda bulunur, ileriki yaşamında toplumu yönetme ve yönlendirme özeliği
kazanır. Birçok oyunda olduğu gibi mendil kapmaca oyununda da kazanma-kaybetme
duygusunu yaşayıp kazandıkları oyundan sonra sevinci yaşayan çocuklar rakipleri kazandığında
bunun doğal olduğunu bilirler. Aynı zamanda bireysel başarıdan çok gurubun başarısı öne
çıkmakta çocuklar oyunu kazanmak için beraber hareket etmek zorunda olduklarını işbirliği
yapmaları gerektiğini bilirler, bu durum okullarda gurup çalışmalarında da olumlu yansımaları
görülmektedir. Oyun içerisinde amacın yani oyunun kazanılabilmesi için her bir çocuk
sorumluluğunu yerine getirmek zorunda olduğunu bilir bu sayede sorumluluk duygusu gelişir.
Toplumsal açıdan olumlu yanlarını saydığımız birçok özelik aynı zamanda çocuğun bilişsel
sosyal, zihinsel, bedensel, psiko-motor gelişimine olumlu katkılar da bulunur. Bedensel ve
psiko-motor gelişiminde çocuğun gücü artar, tepki yeteneği artar, büyük ve küçük kas
guruplarını istediği şekilde kullanmayı öğrenir. Organlar arasında eşgüdümü artırır, bedensel
esneklik kazandırır.
Mendil kapmaca oyununun kazanımlarına bakıldığında bir takım yarışmasında elde
edilebilecek bütün kazanımları kazandırdığı görülür. Bireysel sorumluluk alabildiği gibi çocuk
alacağı her sayıda takımına da puan kazandırır. Bireysel anlamda yeteneğini ortaya koyar.
Strateji geliştirerek savunma veya hücum oyuncusu olduğunda neler yapacağına karar verir.
Zamanla yarıştığı için belirli bir süre diliminde karar alması gerektiğini öğrenir. El işareti ve
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu
452
sözel ifadelerle hareket edebilmeyi öğrenir. Çocuk kendisi kaybettiğinde oyunun bitmeyeceğini
kavrayarak takım olma olgusunu anlar.
Oyunun kazanımları incelendiğinde daha iyi görülür ki bireyin bilişsel, duyuşsal, zihinsel,
sosyal ve psiko-motor becerilerine katkıları üst düzeydedir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın Beden
Eğitimi ve Spor Dersi Öğretim Programının da
‘’öğrencilerin, yaşamları boyunca
kullanacakları hareket becerileri, aktif ve sağlıklı yaşam becerileri, kavramları ve stratejileri ile
birlikte öz yönetim becerileri, sosyal becerileri ve düşünme becerilerini de geliştirerek bir
sonraki eğitim düzeyine hazırlamalıdır.” sözünü destekleyici niteliktedir.(M.E.B)
Sonuç ve Öneriler
Öğrencilerin kültürümüze ait olan geleneksel çocuk oyunlarını tanımaları ve bu oyunu
oynamaları bir sonraki nesillere kültürümüzün etkin bir şekilde aktarımını sağlar. Çocuk
oyunları oynatılırken öncelikle çocuğun yaşadığı yöredeki oyunlar tercih edilmelidir. Öğrenciler
başka kültürdeki oyunları öğrenip oynadıklarında oyun yoluyla diğer kültürleri tanıma ve
anlama fırsatı bulacaklardır.
İlköğretim ve ortaöğretim de müfredatta iki saat olan beden eğitimi dersinin saat ve
uygulama açısından eksik olduğu gözlenmiştir.Çocukların bilgiyi yazılı metinlerden çok
uygulama ve oyunlarla daha iyi öğrenebildiği önemli bir gerçektir.Mendil kapmaca oyunudan
hareketle oyunu çocuk serbest zamanı değerlendirme aracı değil aynı zamanda kendini tanıma
ve duygularını ifade etme aracı olarak görmek gerekmektedir. Mendil kapmaca oyununu
çözümlenmesiyle
elde
eldilen
veriler
şunu
göstermiştir
ki
çocuğun
bedensel,dilsel,zihinsel,sosyal,fiziksel ve birçok gelişim alanına olumlu katkıları olmaktadır.
Ders saatinin arttırılması ve gerekli altyapı yani dersi öğretmede kullanılacak oyunların
daha verimli uygulanabileceği sahalar ve alanlar yapılması gereklidir.Derslerde uygulanacak
oyunlar,çocukların hem daha yaratıcı hemde daha yapıcı bireyler olarak gelişmelerini
sağlayacaktır.Milli eğitim bakanlığı geleneksel çocuk oyunları etkinliklerine ilişkin tanıtıcı
çalışmalar yaparak bu konuda beden eğitimi öğretmenlerinin yeterli donanıma ulaşmasını
sağlayabilir.
Geleneksel çocuk oyunlarına ilişkin yapılan akademik çalışmalar yok denecek kadar
azdır. İlgili Araştırmacılar konuyla alakalı çalışmalara yönlendirilmelidirler.
KAYNAKLAR
Ana Británica. (1992). Çocuk oyunları maddesi. 6. Cilt. İstanbul
Akandere, M. (2004). Eğitici okul oyunları (3. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Aktekin, E; Beyazıt B; Çolak S; Çolak T(2014) “Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocukların
El Becerilerinin Gelişimine, Kapalı Alan Aktivitelerinin Etkisi”, Akademik
Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 6, Eylül 2014, s. 469-477
Aydın, B. (2005). Gelişim ve Öğrenme.Ankara: Nobel Yayıncılık, Sarı, H. (2001).
Öğrenme güçlüğü
Ayan, S.& Dündar, H. (2009). Eğitimde okul öncesi yaratıcılığın ve oyunun önemi.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 63-74.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
453
Beden Eğitimi Dersinde Geleneksel Çocuk Oyunlarinin Uygulanmasi, Mendil
Kapmaca Oyunu Örneği
Başal, H. A. (2007). Geçmiş Yıllarda Türkiye’de Çocuklar Tarafından Oynanan Çocuk
Oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 243-266.
Bekmezcİ, H.& Özkan, H. Oyun ve oyuncağın çocuk sağlığına etkisi.
Erdem, Ö. (2003). Okul öncesi eğitim birimlerinde dış mekân tasarım ilkeleri.
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Peyzaj Mimarlığı, Ankara.
Ersoy, H. (2010). Başkurt çocuk oyunları. Millî Folklor, sayı. 22; 86. Web:
http://www.millifolklor.com adresinden 11/04/2011 tarihinde alınmıştır.
Esen, M. A. (2008). Geleneksel Çocuk Oyunlarının Eğitimsel Değeri ve Unutulmaya Yüz
Tutmuş Ahıska Oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (21), 2.
GELENEKSEL ÇOCUK OYUNLARI
erişildi.(ET:20.04.2016)
,(2016).http://www.coskk.org.tr/adresinden
Görmez, K. ve E. Göka. (1993). Çocuk ve çevre. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
Gürün, O.A. (1984). Çocuğumuzu tanıyalım. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
Güneş, M. ve Güneş H. (2008). Öğretmen ve öğrenciler için yaşayan çocuk oyunları.
Ankara: Anı Yayıncılık.
Huizinga, J. (1995). Homo ludens. oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme. (Çev. M.,
A. Kılıçbay). Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi.
İşler, H. (1997), “Tarihsel Kökenleri, Yayılma, Organizasyon Biçimleri ve Fonksiyonları
Bakımından Geleneksel Aba ve Şalvar Güreşlerinin İncelenmesi”, Gazi
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı,
(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara,37.
Jansma, P. (1999). Psychmotor domain trainingandseriousdisabilities. Universty Pres of
AmericaInc. USA, New York.
Keskin, A. (2009). Oyunların çocukların çoklu zekâ alanlarının gelişimine etkisi.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
Kuru, O. (2009). Dokuz yaş çocuklarının psiko–motor gelişimlerinde oyunun etkisi.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
Muratlı, S. (2003). Çocuk ve spor. Ankara: V Yayıncılık.
(M.E.B) Milli Eğitim Bakanlığı’nın Beden Eğitimi ve Spor Dersi Öğretim Programı
Özhan, M. (1990). Çocuk oyunlarımız. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Özdoğan, B. (2004). Çocuk ve oyun. Ankara: Anı Yayıncılık.
Ramazanoğlu F ,(Ed.),(2008), Ankara :Sporda Sosyal Alan Çalışmaları
Sarı, H. (2001). Öğrenme güçlüğü çeken çocuklara yönelik okulda yapılacak provizyon
bununla ilgili öneriler. 10. Ulusal Özel Eğitim Kongresi, Çanakkale
Sevinç,
M. (2009). Erken çocukluk
MorpaKültürYayınları.
gelişimi
ve
eğitiminde
oyun.
İstanbul:
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
Ibrahim Aydınlı - Fikret Ramazanoğlu
454
Yavuzer, H. (1994). Çocuk ve suç. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yeşilyaprak, B. (2006). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Ankara: Pegem A Yayıncı
Yıldırım, S., Fişek, G.O. (1989). Çocuk Gelişimi. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
Worldwatch Enstitü. (2010). Dünyanın durumu 2010. İstanbul: TEMA İş Bakası Kültür
Yayınları.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 27, Haziran 2016, s. 443-454
Download