onur işeri - files.eba.gov.tr

ONUR İŞERİ
TOKAT/SULUSARAY ANADOLU LİSESİ
İÇİNDEKİLER
GENEL TARİH

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ

TÜRKİYE TARİHİ
-I.BEYLİKLER DÖNEMİ
-ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ
-II. BEYLİKLER DÖNEMİ


ASYA ve MISIR’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER
OSMANLI TARİHİ
-KURULUŞ DÖNEMİ (Siyasi Tarih)
-YÜKSELME DÖNEMİ (Siyasi Tarih)
-YENİÇAĞDA AVRUPA
-DURAKLAMA DÖNEMİ (Siyasi Tarih-Islahatlar)
-GERİLEME DÖNEMİ (Siyasi Tarih-Islahatlar)
-YAKINÇAĞDA AVRUPA
-DAĞILMA DÖNEMİ (Siyasi Tarih-Islahatlar)
-KÜLTÜR MEDENİYET
İNKILAP TARİHİ

İNKILAP TARİHİNE GİRİŞ

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI

MİLLİ MÜCADELE HAZIRLIK DÖNEMİ

İLK TBMM VE GELİŞMELER

MİLLİ MÜCADELE MUHAREBELER DÖNEMİ

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI

CUMHURİYET DÖNEMİ
-İÇ POLİTİKA
-İNKILAPLAR

ATATÜRK İLKELERİ

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN DIŞ SİYASETİ

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE SONRASI GELİŞMELER

TAMAMLAYICI NOTLAR
TOKAT/SULUSARAY ANADOLU LİSESİ
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
(TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞLARI)
Türklerin Ana Yurdu
Türklerin ana yurdu Orta Asya’dır. Coğrafi konum olarak;Doğuda Kingan dağları,Batıda
Hazar denizi,Kuzeyde Altay dağları ve Baykal gölü,Güneyde Hindikuş Karanlık dağlarıyla çevrili
geniş bozkırlardır.
Orta Asya’da Yaşamış Kültürler
Anav Kelteminar Afenasyova Andronova Karasuk Tagar
ANAV: (M.Ö. 4500 - M.Ö. 1000), Bugünkü Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat yakınlarında Anav
bölgesinde yapılan kazılarda bulunmuş kültür bölgesi. Kazılar sonucunda bu kültür çevresindeki
insanların, yerleşik oldukları, tuğladan yapılma evlerde oturdukları, dokumacılık, toprak ve bakır
işlemeciliği, koyun, keçi, sığır ve deve besledikleri ve bununla birlikte tarım da yaptıkları ortaya
çıkmıştır.Orta Asya’nın en eski kültürüdür.
KELTEMİNAR: M.Ö. 3000 yıllarında Aral Gölüne dökülen Amuderya deltası civarında balıkçılık ve
avcılıkla uğraşan bir Orta Asya kültürü. Bu çevrede insanlar yerleşik bir hayat tarzı benimsemişlerdir.
Bu kültürün mensuplarının balıkçılık ve hayvancılıkla geçimlerini sağladıkları anlaşılmaktadır.
AFANESYOVA: Orta Asya'daki Tunç Çağı kültür çevrelerinden biridir. M.Ö. 3200 ile M.Ö. 1700
arasına tarihlenir. Altay ve Sayan dağlarının kuzeybatısındaki bozkırlarda gelişmiştir. Avcılık,
hayvancılık, taştan ve bakırdan eşyalar yaptıkları kazılar sonucu ortaya çıkmış topluluktur. Türklerin
en eski kültürüdür.
ANDRONOVA: Altay - Tanrı Dağı dağları, Güney Sibirya ve Hazar'ın kuzeydoğusuna kadar uzanan
bölgede gelişen Hint-İran temelli kültür çevresi. M.Ö. 1700 ile M.Ö. 1200 arasına tarihlenir.
Afanasyevo Kültürü'ne benzeyen ve daha ileri bir seviyeye ulaşan kültürde bakır araçların yanı sıra
tunç, gümüş ve altından araçlara da rastlanmıştır. Eşyalarını hayvan figürleri ile süsleyen bu kültür atı
evcilleştirmiştir.
KARASUK: MÖ 1200- MÖ 700 yılları arasına tarihlenen Tunç Çağına ait kültür çevresi. Bu kültür
adını Yenisey ırmağının kollarından biri olan Karasuk nehrinden almıştır. Orta Asya uygarlığında
demir ilk defa bu bölgede işlenmiştir. Keçeden dokunan çadırlarla örtülü dört tekerlekli arabaların
kullanıldığı yapılan kazılar sonucunda tespit edilmiştir.
TAGAR: MÖ 700 - MÖ 100 yılları arasında Kögmen dağları, Kem, Kemçik, Uluğ-Kem ve Abakan
ırmakları çevresinde ortaya çıkmıştır. Minusinsk adı da verilen bu bölgeye MÖ 700 yıllarında
Türkler'den Ting-Ling boylarının yeni bir göçü olmuş ve bölgede egemen olan Karasuk Kültürü,
Tagar Kültürü'ne gelişim göstermiştir. Tagar kalıntılarında da, Karasuk Kültürü'nde olduğu gibi dağ
keçisi, koyun ve geyik yontucukları vardır.
TÜRK GÖÇLERİ
Türkler,MÖ 2.binden başlayarak MS 11.yüzyıla kadar Asya,Avrupa ve Afrika kıtasının değişik
bölgelerine göç etmişlerdir.
-GöçlerinNedenleri:
-Siyasi Sebepler
-Ekonomik-İklime
bağlı sebepler
-Boylar arası egemenlik anlayışı, boyların birbiriyle
hakimiyet mücadelesi
-Bağımsız yaşama duygusu, özgür yaşama düşüncesi
-Dış baskılar;Çin,Moğol ve Tunguzlar ile yapılan mücadeleler
-Yeni yerler bulma arzusu
-Kuraklığın artması, otlakların ve tarım alanlarının daralması
-Hayvan hastalıklarının artması
-Hızlı nüfus artışı
-Doğal yıkımlar
-Göçlerin Sonuçları
-Göçler at sırtında ve tekerlek sayesinde gerçekleşmiştir.Bu nedenle Türkler atla
bütünleşip,özdeşleşmiştir.
-Göçler Türk insanının özgürlükçü yeteneğini geliştirmiş ve bu durum devlet kurma
geleneğini ortaya çıkarmıştır. Türkler tarih boyunca çok sayıda devlet kurmuşlardır.
-Türkler gittikleri bölgelere kültürlerini taşımışlar ve böylece Türk kültürü farklı
coğrafyalara yayılmıştır.
-Türklerin çok geniş bir coğrafyada varlık göstermesi Türk tarihinin incelenmesini
zorlaştırmıştır.
ĠLK TÜRK DEVLETLERĠ VE TOPLULUKLARI
ĠSKĠTLER
(SAKALAR)
-Tarihte rol oynayan ilk önemli Türk topluluğudur.Alp Er Tunga en önemli hükümdarlarıdır.
-Özellikle Karadeniz’in kuzeyinde etkili olmuşlardır.
-Tomris adı verilen ilk kadın hükümdarın bu uygarlıkta yaşadığı iddia edilmektedir.
-Atı evcilleştiren topluluk olarak bilinir.
HÜKÜMDARLAR
GENEL
ÖZELLĠKLERĠ
MERKEZ
-En parlak devirleri Mete Han devridir.
ASYA HUN
DEVLETĠ
(M.Ö.220M.S.216)
Teoman
Mete Han
Ötüken
AVRUPA HUN
DEVLETĠ
(375-469)
Balamir,Uldız
Karaton,Rua
Atilla
Etzelburg
GÖKTÜRKLER
(I.GÖKTÜRK)
(552-658)
Bumin Kağan
Mukan Kağan
Ötüken
(Budapeşte)
-Mete Han Çin’i baskı altında tutmuştur ancak Çin’e yerleşmemiştir.(ipek
yolu)
-Bütün Türk boyları tek bayrak altında toplanmıştır.
-Ordu sistemi daha sonraki Türk devletlerine örnek olmuştur.
-Oğuz Kağan Destanı Asya Hunları’nın en önemli destanıdır.
-MÖ.58’de doğu ve batı olmak üzere 2’ye ayrılmışlardır.Batı Hunlarının
başında Çİ-Çİ bulunuyordu,MÖ 38’de Çin’e mağlup olarak
yenildiler.Doğu Hunları ise hükümdarları Ho-han-Yeh’ten sonra MS
48’de Kuzey ve Güney diye ikiye ayrılmıştır.Güney Hunları 156’da
Sienpiler tarafından,Güney Hunları ise 216’da Çinliler tarafından
yıkılmıştır.
-Kavimler göçüne sebep olan Hunlar,Balamir komutasında Orta
Macaristan bölgesine gelerek devletlerini kurmuşlardır.En parlak
dönemleri Atilla devridir.
-Batı Roma üzerine Galya ve Roma seferleri yapılmıştır.
-Bizans üzerine seferler yapılmış Margos ve Anatolyos antlaş.
yapılmıştır.
-Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir. Kurucusu Bumin
Kağan’dır.
-Batı kanadının yönetiminde Ġstemi Yabgu bulunmaktaydı. Bu
dönemde Sasanilerle anlaşılarak Akhunlar ortadan kaldırılmış,daha
sonra Bizans;’la anlaşarak Sasaniler zayıflatılmıştır. (Bu durum
ilerde Hz.Ömer’in İran fethini kolaylaştırmıştır.)
-Orta Asya’dan Bizans’a ilk kez bir elçilik heyeti yollanmıştır.
-I.Göktürk Devleti 582’de Çin politikaları sonucu ikiye
ayrılmıştır,630’da Doğu,658’de Batı Göktürkler Çin egemenliğine
girmiştir.
-630-680 arasında Çin egemenliğinde geçen döneme ‘esaret
devri’ denir.
(Türkler esaret devrinde Çin’e karşı zaman zaman bağımsızlık hareketleri
başlatmış ancak bu hareketler kanlı bir şekilde bastırılmıştır.Bunlardan en
ünlüsü KÜRġAT ĠHTĠLALĠDĠR.)
KUTLUK
DEVLETĠ
(II.GÖKTÜRK
DEVLETĠ)
(682-744)
UYGURLAR
(744-840)
Ayaklanması, Türklerin ilk milli mücadelesidir.
-En parlak devirleri Bilge Kağan ve Kültigin kardeşler ile Vezir
Tonyukuk dönemidir.
-Türk Tarihi’nin bilinen en eski Türkçe yazılı belgeleri olarak
kabul edilen Göktürk Kitabeleri Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir
Tonyukuk adına dikilmiştir.
-II.Göktürk devleti Uygur,Karluk ve Basmil topluluklarının
işbirliği sonucu 744’de yıkılmıştır.
-Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.Kurucu Kutluk Bilge
Kül Kağan.
-Türk tarihinin ilk şehirlerini
kurmuşlardır.(Beşbalık,Ordubalık,Turfan,Karaşar)
-Böğü Kağan zamanında Maniheizm Dini resmi din olarak kabul
edilmiştir.
-Yerleşik hayatla birlikte saraylar, tapınaklar gibi kalıcı mimari eserler
bırakmışlardır.
-Savaşçı özelliklerinden çok bilimsel ve kültürel etkinlikleri ön
plandadır.Çin’den öğrendikleri kağıt ve matbaayı geliştirmişlerdir.
-Moğolların Türkleşmesinde önemli etkide bulunmuşlardır.
-Karabalasagun ve Sine-Uşi yazıtları Uygurlara aittir.
-Kutluk
Kutluk Kağan(İlteriş)
Bilge Kağan
Kültigin
Bilge Kül Kağan
Moyen-Çur
Böğü Kağan
Ötüken
Ordu-Balık
(Karabalasagun)
DĠĞER TÜRK BOYLARI VE DEVLETLERĠ
-AKHUNLAR(EFTALĠTLER):Hun Devleti’nin
farklı bir koludur. Sasani- Göktürk işbirliği ile
yıkılmışlardır.Afganistan bölgesinde kurulmuştur.
-TÜRGĠġLER:Baga Tarkan bilinen ilk
hükümdarlarıdır.Emevilerin doğudaki ilerleyişini
durdurmuşlardır.Hükümdarları adına para bastıran ilk
Türk Devleti’dir.
-KARLUKLAR:İslamiyet’i kabul eden ilk Türk
topluluğudur. 1221’de Moğol hakimiyetine
girmişlerdir.(Moğolların egemenliği altına giren ilk
Müslüman Türk topluluğu)
-SĠBĠRLER:İran’daki Sasanilerle birleşip Bizans’a
karşı,Anadolu’ya akınlar yapmışlardır.Sibirya adı
onlardan kalmıştır.
-HAZARLAR:Devlet yöneticileri Museviliği
benimsemiştir. İslamiyet’in Kafkasya’da yayılmasını
engellemişlerdir.Ticarette çok ileri gitmişlerdir.Hazar
ülkesinde dini yönden hoşgörü ortamı oluşturulmuştr.
Bu döneme tarihte Panhazaria (Hazar Birliği)
denmesine neden olmuştur.
-AVARLAR:(JUAN-JUAN)Bugünkü Romanya ve
Macaristan’ı alarak Orta Avrupa da devlet kurmuşlardır.
Sasanilerle işbirliği yaparak İstanbul’u iki kez
kuşatmışlardır.(İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir)
(Hem Asya’da hem Avrupa’da devlet kurmuşlardır)
-BULGARLAR: İki kola ayrıldılar. İdil Bulgarları
İslamiyet’i kabul etti.(VII-XIII.yy ALMIŞ HAN dönemi)
Tuna Bulgarları ise Hıristiyanlığı kabul ederek Slavlaştı.
-MACARLAR:Bugünkü Macaristan’a yerleşmişler ve
Hristiyanlığın Katolik mezhebini benimsemişlerdir.
-PEÇENEKLER:Bizans ordusu içinde paralı asker
olarak da görev yapmışlardır.Malazgirt savaşı sırasında
Selçukluları desteklemişlerdir.
-UZLAR(OĞUZLAR):En kalabalık Türk boyudur. Bir
kolu İslamiyet’i bir kolu Hristiyanlığı benimsemiştir.
-KUMANLAR(KIPÇAKLAR):Karadeniz’in kuzeyine
yerleşmişlerdir.Kıpçakların,Oğuzlarla mücadelesi DEDE
KORKUT hikayelerine konu olmuştur.
-KIRGIZLAR:Uygurları yıkıp Ötüken merkezli bir
devlet kurmuşlardır.Dünyanın en uzun destanı
MANAS Kırgızlara aittir.Yenisey yazıtlarıda
Kırgızlara aittir.Moğol hakimiyetini kabul eden ilk
Türk topluluğudur.
KÜLTÜR VE MEDENĠYET
-Eski
Türklerde en büyük sosyal yapı devlettir.Devlet çeşitli boyların birleşmesiyle oluşmuş bir
FEDERASYONDUR.
-Devlet yönetimini kolaylaştırmak amacıyla ülke Doğu-Batı şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiştir(ĠKĠLĠ
TEġKĠLAT).
-Han,Hakan,Kağan,Şanyü.İlteber,İdikut,Tanhu gibi ünvanlar verilen hükümdara,devleti idare etme yetkisinin
Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı(KUT ANLAYIġI).
-Hakanın eşine ‘Hatun’ adı verilirdi. Hatunların elçi kabul törenlerine ve Kurultaya katıldıkları görülmüştür.
-Eski Türklerde önemli devlet işleri KURULTAY (TOY-KENGEŞ) adı verilen mecliste görüşülürdü.
Kurultay boy beylerinden ve hanedan üyelerinden oluşurdu.Son söz Kağana aitti.
KURULTAYIN GÖREV VE YETKĠLERĠ
Hakanın seçiminde
etkili olmak
Devlet politikasını
belirlemek
İnsan ve
hayvan sayımı
yapmak
Yargılama
yapmak
Törelerde
değişiklik
yapmak
-Eski Türklerde ülke hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı.Bu anlayışa VERASET SĠSTEMĠ denir.
-Veraset sistemi ,sık sık taht kavgalarının yaşanmasına ve Türk devletlerinin kısa sürede parçalanmasına neden
olmuştur.
- Türklerde
Milleti meydana getiren unsurlar :
Budun(Millet)
Devlet (Ġl)
OğuĢ (Aile)
HÜKÜMDARLIK ALEMETLERĠ:
Urug (Soy)
Bod (Boy)
HÜKÜMDARIN GÖREVLERĠ:
Otağ(çadır)
Taht(örgin)
halkını korumak
Sancak
halkını doyurmak
sorguç(kotuz)
adaleti sağlamak
davul (nevbet)
toy düzenlemek
unvan alma
Tigin:Hükümdar oğulları
Ayuki:Hükümet
Ağılıg:Hazine görevlisi
Ayguci:Vezir
Buyruk:Devlet bakanı,hükümet üyesi
Yargucı:Yargıç
Ebi:Hükümet Konağı
Kenetçi:Danışman
ġad:Hanedan üyesi
Tamgacı(Bitikçi)Yazışmalardan sorumlu
olan kişi
Tudun:Vali (vergi memuru)
Yarlığ:Hükümdar emri
Kamdular:Para yerine kullanılan bez parçaları
Apa:Sivil yönetici
-Türklerde sosyal sınıflaşma ve kölecilik anlayışı yoktu.Halk devamlı gözetilirdi.(SOSYAL DEVLET
anlayışı)Çekirdek aile tipi görülen Türklerde,aterkil yapı ön plandadır.Toplumda tek eşli evlilik (monogami)
geçerli olmuştur.
-Eli silah tutan herkes asker sayılırdı. ORDU-MĠLLET anlayışı. İlk düzenli orduyu Mete Han kurmuştu.
Ordu ‘Onlu sisteme’ göre teşkilatlanmıştı.(Meta Han’ın tahta çıkış tarihi kara kuvvetlerinin kuruluş tarihi
olarak kabul edilmektedir. MÖ.209) TARKAN(SUBAġI):Komutan, SÜVARĠ:Atlı asker(Türklerde tarih
sürecinde en az değiĢikliğe uğrayan yapı askeri sistemdir)
-Eski Türklerde DĠN; Göktanrı inancı olarak karşımıza çıkmaktadır.Ayrıca
Totemizim(Ongun),ġamanizm ve Atalar Kültüde görülmüştür.Ahiret inancına sahip olan Türkler YUĞ
adı verilen cenaze törenleri yaparlardı.Cenaza törenlerinde verilen yemeklere ise Yuğ aĢı adı verilirdi.Din
görevlilerine ġaman-Kam veya Baksı denirdi.Cennet uçmağ olarak anılırken cehenneme tamu denirdi.
-Mezarlara KURGAN denilirdi. Mezarların başına BALBAL denilen taşlar dikerlerdi. Balballar ölen
kişinin hayatta iken öldürdüğü kişi sayısını gösterirdi.
TÜRKLERĠN
KABUL ETTĠĞĠ DĠNLER
BUDĠZM:Uygurlar,Türgişler
MANĠHEĠZM:Uygurlar
MUSEVĠLĠK:Hazarlar
HRĠSTĠYANLIK:Macar,Bulgar,Peçenek,Uzlar
Kumanlar,Avarlar
ĠSLAMĠYET:Karluk,İtil Bulgarları,Oğuzlar
-Türklerde hukuk Töre denilen sözlü hukuk kurallarına dayanmaktaydı
-Devlet yönetiminde Hakan sonsuz yetkilere sahip görülse de yetkileri TÖRE adı verilen yazısız hukuk
kuralları ile sınırlandırılmıştır
- Önemli suçların cezası idamdı.Hapis cezaları on günü geçmezdi.(göçebe hayat) Türk hukuku ilk kez
Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir.
-Törenin değişmez hükümleri: Adalet,İyilik(konilik)Faydalık(uzluk),Eşitlik(Düzlük),İnsanlık(Kişilik)
Adam öldürmenin cezası ölümdür.
Savaştan kaçanın cezası ölümdür.
Vatana ihanet edenin cezası ölümdür.
Soyguncunun mallarına el konur.
Törenin hükümleridir
-Türklerin kullandığı alfabeler:Göktürk(Orhon),Uygur, Kiril,Soğd,Arap,Latin
-Orhon alfabesi; Türklerin kullandığı en eski milli alfabedir.38 harften oluşan alfabe sağdan sola
yazılmaktadır.Uygur Alfabesi:Bu alfabe 18 harften oluşmaktadır.Sağdan sola yazılmaktadır.
Sav: Türk atasözleridir.
Sagu:Ağıt
KoĢuk:Saz eşliğinde söylenen şiirlerdir.
DESTANLAR:
ĠSKĠTLER: Alp Er Tunga,Şu
GÖKTÜRKLER:Ergenekon,Bozkurt
KIRGIZLAR:Manas
UYGURLAR:Türeyiş-Göç
OĞUZLAR:Dede Korkut
ASYA HUNLARI:Oğuz Kağan
-Göktürk (Orhun) Kitabeleri;Bilge Kağan(735),Kültigin(732) ve Tonyukuk(727) adına dikilmiştir.Yoluğ
Tigin tarafından taşa kazınmıştır.(Ġlk Türk tarihçisi ve edebiyatçısı) İsveçli subay Strahlenberg’in bulduğu
kitabeler dil bilimci Thomsen tarafından okunmuştur.
-Uygurlarda FRESKO (duvar resmi), ve minyatür sanatı oldukça gelişmiştir.
-Uygur ressamlarına Bedizci adı verilmiştir.
-İslamiyet öncesi dönemde Türk toplulukları 12 hayvanlı Türk takvimini kullanmışlardır.Takvim 12 yıl
esasına göre düzenlenerek her yıla bir hayvan ismi verilmiştir.Takvimin kullanılması Türk topluluklarının
astronomiye ilgi duyduklarını göstermektedir.Bilim adamlarına TAYANÇ ya da KENEġÇĠ ismi verilmiştir.
-Tiyatro alanında orta oyun Uygurlarla gelişme göstermiştir.
-İlk düğümlü halı örneği,Orta Asya’da Asya Hunlarına ait olduğu kabul edilen Pazırık Kurganı’nda
bulunmuştur.
-Bir Türk prensine ait olduğu düşünülen (Esik Kurganı) Altın Adam zırhı Türk maden sanatının en önemli
örneklerinden biridir.
-Tötö Kanalı Hunlar ve Göktürkler döneminde açılmıştır.
-Türkler ticaret hayatında dışarıya at,koyun,deri,kürk dokuma,keçe gibi ürünler satarken tahıl ve ipek türü
şeyleri almışlardır.
TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE ĠLĠġKĠLERĠ
Türklerin Çinlileri Etkilediği Alanlar:
Çinlilerin Türkleri Etkilediği Alanlar:
-Askerlik alanında
-Tarım yerleşik kültür
-Devlet teşkilatında
-Felsefe
-Atı evcilleştirmede ve binicilikte
-Giyim
-GökTanrı inancıyla
konularında etkilemişlerdir.
etkilemişlerdir.
TÜRKLERĠN,MOĞOL KÜLTÜRÜNE KATKILARI;Devlet teşkilatında,dil ve alfabede Moğolları
etkilediler.Ayrıca Moğollara;kımız yapmayı,Türk töresi ve geleneklerini öğrettiler.
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
TEMEL KAVRAMLAR
Apa:Eski Türklerde sivil yönetici
Balbal:Eski Türklerde mezarların üstüne anıt
olarak dikilen uzunca taş
Balık:Uygur dilinde şehir anlamındadır.
Bengütaş:Yazılı anıt
Bozkır:Kurakçıl otsu bitkilerden oluşan,ağaçsız
doğal bölge,step
Çivag:Eski Türklerde yoksul kesimden halk
Çevgen:Ata binilerek değneklerle oynanan bir
çeşit top oyunu
Damga:Her boyun hayvanları ile eşya ve mezar
taşlarında bulunan işaret
Fresk:Yaş duvar sıvası üzerine,kireç suyunda
eritilmiş madensel boyalarla resim yapma
yöntemi.Bu yöntemle yapılmış duvar resmi
Ganimet:Savaşta düşmandan alınan her türlü
eşya taşınır mal
Gravür:Ağaç ya da madeni levhalar üzerine
kazıyarak yapılan resim
Gürz:Bir savaş aleti,Türkçesi Bozdoğan
Hanedan:Belli büyük bir soydan gelme,tarihi bir
kişiye dayanan soy
Hayvan Üslubu:Eski Türklerde yaşam biçiminin
sanata yansımasıyla ortaya çıkan sanat
tarzı,anlayışı
Hegomonya:Bir devletin başka bir devlet
üzerindeki siyasi üstünlüğü,etkisi
İğdişçiler:Eski Türklerde hayvanları otlatan
çobanlar
Kam.Eski Türklerde din adamı
Karabudun:Eski Türklerde işsizler
Keneş(Kengeş):Eski Türklerde meclis
Keramik:Seramik sanatı
Kışlak:Kışın barınılan yer
Kitabe:Taş,mermer gibi sert cisimler üzerindeki
oyma ve kabartma yazı,yazıt
Koloni:Sömürge,müstemleke
Köni:Eski Türklerde iyilik
Kült:Tanrıya ilahi ve öyle sanılan varlıklara
gösterilen saygı
Kün:Eski Türklerde halk
Noyan:Moğol kabile başkanlarına verilen ad
Nöker:Savaş arkadaşı,can yoldaşı
Obog:Eski Türklerde oba ve oymakların
birleşmesinden oluşan topluluk
Ongun:İlkel toplumlarda,her kanlın kabile ve
boyun kutsal saydığı hayvan
Otacı:Eski Türklerde sağlıkla ilgilenen
doktor,eczacı
Otağ:Hükümdar çadırı
Öliş:Eski Türklerde ulus anlamına gelir.Daha çok
devlet ve memleket olarakta kullanılmıştır.
Satıgcı:Eski Türklerde ticaretle uğraşan
Tabgaç:Saygıdeğer,ulu
Uzluk:Eski Türklerde el sanatlarıyla uğraşan
kimse
Yalvaç:Uygurlarda elçi
Yersub:Kutsal yerler,vatan
Yıldızcı:Eski Türklerde Astrolog
Veliaht:Bir hükümdardan sonra onu yerine aday
olan kişi
ĠLK TÜRK- ĠSLAM DEVLETLERĠ
Dönemin geliĢmelerinden
Talas SavaĢı (751)
(Türk-Arap ve Çin)
Olayın Etkileri
-Orta Asya’nın Çin egemenliğine girmesine engellenmiĢtir
-BaĢta Karluklar olmak üzere Türkler kitleler halinde Müslümanlığı
kabul etmeye baĢlamıĢlardır.
-Çinliler tarafından kullanılan matbaa, barut, kağıt dünyaya yayılma
fırsatı bulmuĢtur.
Türklerin Ġslamiyet’e girmesini kolaylaĢtıran etkenler:
-Türklerdeki tek tanrı (Gök Tanrı) inanışı ile İslamiyet arasındaki Allah kavramının uyuşması
-Türk töresinin ahlak anlayışındaki pek çok değer yargısının İslam ahlakında da bulunması
-Ahiret, Cennet ve Cehennem anlayışının Türklerde de var olması
-İslamiyet’te bulunan cihangirlik anlayışının İslam’daki Cihat anlayışı ile bütünleşmesi
-Türklerin Müslüman tüccarlarla kültürel etkileşim yaşaması
Türklerin Ġslam Dünyasına Yaptığı Hizmetler
- Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına karşı korudular(Gazneli Mahmut ve Tuğrul Bey)
- Haçlı seferlerini durdurmada büyük katkı sağladılar
- İslam Dinini Hindistan,Anadolu,Kafkasya,Balkanlar ve Orta Avrupa’ya kadar yaydılar
DEVLET
HÜKÜMDARLAR
MERKEZ
-Orta Asya’da Ġslam dinini kabul eden ilk Türk Devleti’dir.
KARAHANLILAR Bilge Kül Kadir Han
(840-1212)
Satuk Buğra Han
Yusuf Kadir Han
GENEL ÖZELLĠKLERĠ
Balasagun
-Halkın çoğunluğu Türklerden oluĢmaktadır.Resmi dil Türkçe’dir.
(Maveraünnehir) -Türk Ġslam sentezini baĢlatmıĢlardır.Uygur alfabesinide kullanmıĢlardır.
-Ribat adıyla kervansaray yapmıĢlardır.Türklerde ilk posta teĢkilatını kur.
-Burslu öğrenci okutmuĢlardır.(Semerkant Medresesi)
-Bimarhane adı verilen hastaneleri kurmuĢlardır.
-Karahanlılar 1042’de ikiye ayrılmıĢlardır,Bunlardan Doğu Karahanlılara
Karahitaylar son verirken(1211);Batı Karahanlılar ise HarzemĢahlar
tarafından yıkılmıĢtır.(1212)
GAZNELĠLER
(963-1183)
TOLUNOĞULLARI
Alptekin
Sultan MAHMUT
Sultan Mesut
Mısır
(Fustat)
AKġĠTLER
Ebubekir Mehmet
(ĠHġĠDLER)(935-969) (Muhammed Bin Togaç)
MEMLUKLER
(1250-1517)
HARZEMġAHLAR
(1077-1231)
Selahaddin Eyyubi
Aybek
Baybars
Tomambay
AnuĢ Tegin
Celaleddin HarzemĢah
-Çok uluslu bir yapıya sahiptir.Resmi dil ve bilim dili olarak Arapça
edebiyatta Farsça,sarayda ve orduda Türkçe kullanılmıĢtır.
-Sulatan Mahmut zamanında Hindistan’a 17 sefer yapılmıĢtır.
-Abbasi Halifesi ġii Büveyhoğullarına karĢı korunmuĢtur. Halife
Mahmut’a Sultan ünvanını vermiĢtir.
-Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.
Ahmet bin Tolun
(868-905)
EYYUBĠLER
(1174-1250)
Afganistan
Gazne Ģehri
Mısır
(Fustat)
-Maliyede düzenlemeler yaparak bayındırlık faaliyetlerine giriĢmiĢ ve
Mısır’ı zenginleĢtirmiĢlerdir.Tolunuğlu Camii önemlidir.
-Abbasiler tarafından yıkılmıĢtır.
-Türk tarihinde kutsal topraklara sahip olan (Mekke-Medine) ilk devlettir
- Bu devlete Fatımiler son vermiĢtir.
Mısır
-Hıttın savaĢında Haçlılara karĢı mücadele ederek Kudüs’ü Haçlılardan
kurtarmıĢlardır.
-Memlukler tarafından yıkılmıĢtır.
Mısır
-Aynı Calut,Elbistan,Humus ve Merc-i Suffar savaĢları ile Moğolları
yenip bu devletin istilasını durdurdular.
-1258 den sonra Abbasi halifesini korumaya almıĢlardır.
-Memluklu Devleti Türk veraset sitemini uygulamamıĢtır.Bu devlette
Hükümdarlık babadan oğla geçmemiĢtir.BaĢarılı komutanların tahta
geçme hakkı vardır.
-1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye savaĢları ile Osmanlı Devleti’ne
mağlup olup tarih sahnesinden çekilmiĢlerdir
Harzem
-B.Selçuklulardan ayrılarak bağımsız olmuĢlardır.
-Türkiye Selçuklu Devleti ile yaptıkları Yassıçimen savaĢı kaybedince
zayıflamıĢlardır.
“
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)
Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk kurucusu,Oğuz Yabgu Devleti’nde subaĢılık görevini yapan Selçuk Beydir.X.yy’ın
ikinci yarısında baĢkent Cend olmak üzere Maveraünnehir bölgesinde Hazar ve Aral Gölü civarında
kurulmuĢtur.Selçuklular Oğuz destanına göre Oğuzların Üçok kolunun Denizhan sülalesinin Kınık boyundandır.
Oğuz adının anlamı:’’OĞUZ’’ boylar ya da kabileler demektir. Oğuz adına ilk olarak Yenisey yazıtlarında
raslanmıĢtır.
Oğuzlar
Üçoklar
Bozoklar
"Gün Han"
Kayı
Bayat
Alkaevli
Karaevli
"Ay Han"
Yazır
Döğer
Dodurga
Yaparlı
"Yıldız
Han"
AvĢar
Kızık
Beğdili
Karkın
"Dağ
Han"
Salur
Eymür
Alayuntlu
Yüreğir
"Gök Han"
Bayındır
Beçene
Çavuldur
Çepni
"Deniz
Han"
Ġğdir
Büğdüz
Yıva
Kınık
SELÇUK BEY
Arslan
Yusuf
Musa
Mikail
KutalmıĢ
SüleymanĢah
(Anadolu Selçuklular)
(I)TUĞRUL BEY
Çağrı Bey
(1037-1063)
(2)ALPARSLAN
(1063-1072)
(3)MELĠKġAH
(1072-1092)
Kavurt
(Kirman Selç.)
TutuĢ
(Suriye Selç.)
(4)(MAHMUT) (5)BERKYARUK (6)II. MELĠKġAH (7)M.TAPAR
(1092-1094)
(1094-1105)
(1105)
(1105-1118)
(8)SENCER(1118-1157)
B.SELÇUKLU DEVLETĠ’NDE;
-1035 Nesa SavaĢı’nda Tuğrul ve Çağrı Beyler Gazneliler’i
yenerek Nesa,Ferave ve Dihistan Ģehirlerini aldı.
-1038 Serahs SavaĢı’nda Gazneliler mağlup edilmiĢ,NiĢabur alınarak
baĢkent yapılmıĢ,Tuğrul Bey adına hutbe okutulmuĢtur.
-1040 Dandanakan SavaĢı ise dönüm noktasıdır.Bu savĢla Horasan bütünüyle
Tuğrul ve Çağrı Bey
Dönemi
Selçukluların eline geçti.B.Selçuklular tam bağımsızlı sağlayarak kuruluĢu
tamamladı.
-1048 Pasinler SavaĢı’nda Bizans ordusu yenilgiye uğratıldı.Bu savaĢta ilk
kez ciddi Ģekilde Selçuklu ve Bizans orduları karĢı karĢıya gelmiĢtir.
- Abbasi Halifesi Kaim Bi-Emrullah, ġii Büveyhoğullarının baskısından
kurtarıldı.1055 Bağdat ve 1057 Kuzey Irak seferleri ile,baskıdan
kurtarılan Halife Tuğrul Bey’e ‘Doğu’nun Batı’nın Sultanı’ ünvanı verdi.
--Vezirlik makamına Nizamülmülk getirildi.Bu dönemde Ġranlıların
devlet yönetimindeki etkisi arttı.
-Alp Arslan,Azerbaycan,Kafkasya ve Doğu Anadolu üzerine seferler
yapmıĢ,Ani kalesini almıĢtır.Ayrıca yaptığı iki seferle Gürcistan’ı
itaat altına almıĢtır.
-Alp Arslan döneminin en önemli olayı Malazgirt SavaĢı’dır.
Alp Arslan
Dönemi
26 Ağustos 1071’de yapılan Selçuklu-Bizans savaĢını Türkler kazandı.
(Alp Arslan-Romen Diojen)
-Malazgirt SavaĢı’nın sonuçları:
-Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
-1096-1270 arası Haçlı seferlerinin çıkmasına neden olmuĢtur.
-Anadolu Türk Tarihi,bir baĢka deyiĢle Türkiye Tarihi baĢlamıĢtır.
-Alp Arslan komutanlarına,Anadolu’nun fethi görevini verdi.Komutanlarına fethettikleri yerlerin kendilerine ait olacağını belirtti.
‘Fethedilen yer fethedenindir.’(KILIÇ HAKKI)
-Anadolu’da ilk Türk beylikleri kuruldu:Saltuklular,Artuklular
Mengücekler,DaniĢmentliler,Çaka Beyliği…
-Alp Arslan,1072’de Karahanlılar üzerine sefere çıktı.Bu seferde tutsak
alınan bir kale komutanı tarafından öldürüldü.
-Bu dönemde devlet sınırları Orta Asya’dan Marmara’ya,Umman
MelikĢah
Dönemi
Sencer
Dönemi
Denizi’nden, Aral Gölü’ne kadar geniĢledi.(Ġmparatorluğun en geniĢ
sınırlarına ulaĢtığı dönem)
-Bu dönemin en önemli meselelerinden biride BATINĠLERĠN
faaliyetleridir.Hasan Sabbah öncülüğündeki Batınilerin amacı,Selçukluları
çökertmek ve Ġslam dünyasının liderliğini ġii Fatımilere kazandırmaktır.
Batıniler,Ġran’da Alamut Kalesinde(Kartal Yuvası) üslenmiĢlerdi.
-MelikĢah’tan sonra devalı taht kavgaları yaĢanması devleti zayıflamıĢtır.
Bir dönem Fetret Devri yaĢanmıĢtır.
-Sultan Sencer bunalımlı dönemlere son vermiĢ olsa da,1141’de Karahitaylarla yapılan Katvan savaĢı ile B.Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecini
baĢlatmıĢtır.
-1153’teki Oğuz isyanında esir düĢen Sencer 1157’de serbest kalsa da
onun ölümüyle devlet tamamen dağılmaya baĢladı.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETĠ’NĠN YIKILMA NEDENLERĠ:
 Veraset sisteminin etkileri,taht kavgaları
 Atabeylerin çalıĢmaları
Bâtınilerin yıkıcı faaliyetleri
Ġran kökenlilerin öne çıkması, Oğuzların küstürülmesi
Abbasi Halifelerinin eski güçlerine yeniden kavuĢma arzusu
Haçlı seferleri
Katvan SavaĢı
B.SELÇUKLU DEVLETĠ’NĠN YIKILMASIYLA ORTAYA ÇIKAN;
BEYLĠKLER
(Anadolu’da I.Beylikler)
(Komutanlar)
-Saltuklular
-Mengücekler
-Artuklular
-DaniĢmentliler
-Çaka Beyliği
-Irak Selçukluları
DEVLETLER
(Hanedan Mensupları)
ATABEYLĠKLER
(Deneyimli Devlet Adamları)
Erzurum ve çevresi
Erzincan,Kemah,Divriği
Hasankeyf,Harput,Mardin
Tokat,Sivas,Kayseri,Amasya
Ġzmir ve çevresi
(Kurucu:Mahmut)
-Horasan Selçukluları (Kurucu:Mahmut))
-Suriye Selçukluları (Kurucu:TutuĢ)
-Kirman Selçukluları (Kurucu:Kavurd)
-Anadolu(Türkiye) Selçukluları (Kurucu:SüleymanĢah)
-Salgurlular
Fars –Güney Ġran(Fars Atabey.)
-Ġldenizoğulları
-Begteginoğuları
-Böriler
-Zengiler
Azerbaycan (Azerbaycan Atabey.)
Irak-Erbil (Erbil Atabeyliği)
Suriye-ġam (ġam Atabeyliği)
Irak-Musul (Musul Atabeyliği)
KÜLTÜR- MEDENĠYET
-DEVLET YÖNETĠMĠ
Türk devletlerinde Ġslamiyet öncesi var olan hâkimiyet anlayıĢı Ġslamiyet’ten sonrada devam
etmiĢtir. Ġlk Türk devletlerinde olduğu gibi devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayılmıĢtır.(VERASET
sistemi).Yine yönetme gücünün Göktanrı tarafından verildiğine inanılması (yerini Allah inancına
bırakmıĢtır) (KUT AnlayıĢı) ve ĠKĠLĠ TEġKĠLAT sistemi devam ettirilmiĢtir.
Hükümdarlık Alametleri; hutbe okutma,sikke(para) bastırma,tuğ(at kuyruğunun bir araya getirilip bir sırığa
bağlanması),otağ(saltanat çadırı),taht,sancak,taç,nevbet.
Selçuklu Sultanları tahta çıktıklarında Ġslam dininin lideri sayılan Halifeye elçi ve hediye göndererek
hükümdarlıklarının onayını isterdi.Halifede onayladığı Sultana menĢur (onay) verir ve ona
hil’at(giysi),asa,çetr(gölgelik,saltanat Ģemsiyesi),alem gibi hükümdarlık sembolü sayılan hediyeler
verirdi.Halifenin onayını alan Hükümdarın Ġslam alemi içindeki saygınlığı ve otoritesi artardı.
Büyük Selçuklu Sultanları,Sultan-ı Azam(büyük sultan),Sultanü’l Alem(alemin sultanı),Sultanü’l
mağrib ve maĢrık (doğu ve batının sultanı) unvanlarını da kullanırdı.Ayrıca Türk Ġslam devletlerinde
hükümdarlar;Buğra,Nasr,Kara,Kadir,Melik,ġahinĢah,PadiĢah gibi ünvanlarda kullanmıĢtır.
Devlet Ġdaresinde Kullanılan Bazı unvanlar ve Tanımları ise ġunlardır:
Melik:Sultanın erkek çocukları
Atabey:ġehzadeleri yetiĢtiren hoca
ġıhne:Askeri ve idari yönetici
Muhtesip:Belediye çalıĢmalarının yürütülmesinden sorumlu kiĢi
Kadı:Adalet iĢlerinden sorumlu(hakim)
Amid:Vilayetlerde yönetimden sorumlu sivil görevli
Amil:Vilayetlerin vergisini toplamaktan sorumlu kiĢi
Ulak:Haberci
Selçuklu Devleti’nde devlet iĢleri Divan-ı Saltanat(Divan-ı Ali) adı verilen büyük divanda görülmüĢtür.
Bu divanın asıl baĢkanı Sahib-i Divan-ı Devlet denilen büyük vezirdir.
Ayrıca alt divanlar;
DĠVAN
Divan-ı
Tuğra(ĠnĢa)
Divan-ı
Mezalim
Divan-ı
ĠĢraf
Divan-ı
Vezaret
Divan-ı Arz
GÖREVĠ
Ġç-DıĢ
yazıĢmalar
Yüksek
Mahkeme
TeftiĢ
Divan-ı
Ġstifa
Niyabet-i
Saltanat
Mali iĢler
Maliye ĠĢleri
(Bağlantı sağ.)
Askeri ĠĢler
Hükümdar
vekilliği
DEVLET
Selçuklu
BAġKAN
Tuğra-i
Selçuklu
Sultan
Selçuklu
MüĢrif
ve Gazneli
Gazneli
Vezir
Selçuklu
Selçuklu
Arz-ül CeyĢ-Emir-i
ve Gazneli Arz
Selçuklu
Müstevfi
Selçuklu
Naip
SARAY TEġKĠLATI
Hacipler:Devlet görevlileri arasındaki yazıĢmaları sağ.
KapucubaĢı:Gündelik iĢlerden sorumlu
Silahtar:Silahaneden sorumlu
Candar:Saray muhafızlarının baĢı
ÇaĢnıgir:Mutfak iĢlerini düzenler
Alemdar:Bayrak ve sancakları taĢıyanların sorumlusu
Camedar:Hükümdarın Giyim iĢlerini takip eder.
Emir-i Ahur:Saray hayvanlarının bakımını üstlenir.
-HUKUK SĠSTEMĠ
Hukuk sistemi, Ģer’i ve örf’i olmak üzere ikiye ayrılırdı.
Hukuk Sistemi
ġer’i Hukuk
Örf’i Hukuk
-Ġslam Hukuku demektir.
-Kaynakları Kuran-ı Kerim,sünnet
Ġcmal ve kıyastır.
-Uygulayıcısı kadılardır.
-Kadıların baĢında KADI’UL KUDAT
bulunurdu.(KAZĠ’L KUZAT)
-ġer-i Hukukun alanı içine giren konular;
Evlenme,boĢanma,miras,velayet,vesayet
vakıf,özel iliĢkiler…
- Kadı-i
-Örf,adet,gelenek ve göreneklerdir.
-Kamu hukukudur.
-Ġhtiyaçlara göre düzenlenir.
-PadiĢah fermanları bu kapsam içindedir.
-Örfi davalara Emir-i DAD bakardı.
LeĢker: Askeri davalara bakar.
-ORDU TEġKĠLATI
ORDU
KARAHANLI
-Saray Muhafızları
-Hassa Ordusu
(doğrudan hükümdara bağlı
Askerler-)
-Eyalet Askerleri
(Ģehzade ve valilerin
yönetimindeki askerler)
GAZNELĠLER
-Gulam Askerleri
-Eyalet Askerleri
-Ücretli Askerler
HARZEMġAHLAR
-Ġkta Askerleri
-Hassa Ordusu
-Valilerin Askerleri
SELÇUKLULAR
MERKEZ ORDU EYALET ORDUSU
-Gulam Ordusu
-ġehzade-Melik Asker.
-Hassa Ordusu
-Sipahiyan
-Türkmenler
-Bağlı Beylik Askerleri
GULAM ORDUSU:SavaĢ esirleri arasından seçilenler ve halktan toplanan küçük yaĢtaki çocuklar
yeteneklerine göre gulamhane adı verilen merkezlerde yetiĢtirilirdi.Kulluk sitemi demek olan Gulam
Sistemi’nde değiĢik milletlerin çocukları küçük yaĢta alınarak özel olarak yetiĢtirilirdi.En önemli görevleri
sultanı korumaktı ve yılda dört kez maaĢ alırlardı.(BiĢtegani) Gulam sistemi B.Selçuklular, Eyyubiler,
Memlukler ve Osmanlılar dahil birçok Türk-Ġslam devletinde uygulanmıĢtır.Gulam Ordusu Osmanlı
Devleti’ndeki Kapıkulu Askerleri ismiyle görülür.
HASSA ORDUSU:Türk boylarından seçilerek oluĢturulan atlı birliklerdir.Sultana bağlı olan bu ordu
mensuplarına hizmetlerinin karĢılığında ikta adı verilen belirli bir arazi tahsis edilirdi.
SĠPAHĠYAN(ĠKTA ASKERLERĠ):Kendilerine ikta verilen kiĢilerin, topladıkları vergi karĢılığında
yetiĢtirdikleri atlı askerlerdir.
-TOPRAK YÖNETĠMĠ
TOPRAK YÖNETĠMĠ
MĠRĠ ARAZĠ
-Mülkiyeti devlete,tasarruf hakkı halka
vergi geliri memurlara ve askerlere
bırakılan arazilerdir.Ġki çeĢidi vardır:
1)HAS ARAZĠ:Vergi geliri Sultana ayrılır
2)ĠKTA ARAZĠ:Vergi geliri;Melik,emir,vali
askerlere ayrılır.
3)VAKIF ARAZĠ:Gelirleri hayır kurumlarına
ve bilimsel kuruluĢlara ayrılan topraklardır.
MÜLK ARAZĠ
-Mülkiyeti Ģahıslara ait olan arazidir.
-Mülk topraklar, satılabilir, devredilebilir,
miras bırakılabilirdi.
Not:HARACĠ ARAZĠ:Selçuklu sınırları içinde yaĢayan gayr-i Müslim halkın elindeki topraklardır.
ĠKTA SĠSTEMĠ: -Üretimde süreklilik sağlamıĢtır.
-SavaĢa hazır asker yetiĢtirilmiĢ ve güçlü bir ordu oluĢturulmuĢtur.
-TaĢrada devlet otoritesi artırılmıĢtır.
-Güvenlik iĢleri sağlanmıĢtır.
-Bayındırlık faaliyetlerini hızlandırmıĢtır
Türk Ġslam Devletlerinde çiftçi;
-Özde toprağın sahibi olmayıp, kullanma hakkına sahiptir.
-Toprak iĢlendiği sürece çiftçinin elindedir. Öldüğünde iĢletme hakkı aynı koĢulları yerine getirdiği süre
çocuklarına verilebilirdi.
-Çiftçi vergisini ikta sahibine verirdi.
-EKONOMĠK HAYAT
-Türk Ġslam Devletlerinde ekonomi; ticaret, tarım, demircilik, dokumacılık, el sanatları, hayvancılık, bakırcılık
ve dericilik üzerine geliĢmiĢtir.
-Esnafın kendi aralarında birleĢerek kurdukları fütüvvet adı verilen (ilerde Ahilik ve Lonca olarak anılacak
sistem)dini ve iktisadi bir teĢkilatlanma vardı.
-Türk-Ġslam Devletlerinde gelir kaynakları;

Halktan alınan vergiler;
ÖĢür: Müslümanlardan alınan ürün vergisi
Haraç: Gayri Müslimlerden alaına ürün vergisi
Cizye: Gayri Müslimlerden askerlik karĢılığı alınan vergi.




Ganimet gelirleri
Gümrük gelirleri
Maden ve orman gelirleri
Bağlı beylik ve devletlerden alınan vergiler
-SOSYAL HAYAT
-Karahanlılar, geneli Türklerden oluĢan bir Türk devletidir.Gazneliler ve B.Selçuklular çok uluslu
imparatorluk özelliğindedir.Tolunoğulları ve AkĢitler ise yöneticiler Türk,halkın geneli Arap olan ve yabancı
kültür üzerinde kurulan devletlerdir.Tüm Türk toplumlarında toplumda adalet ve hoĢgörü egemendir.Toplumsal
alanda herhangi bir sınıf ayrımı yapılmamıĢtır.Sınıf ayrımının ve imtiyazlı grupların olmadığı toplum yapısı
benimsendiği için,yetenekli kiĢiler en üst memurluklara kadar çıkabilmiĢtir.
- EĞĠTĠM-ÖĞRETĠM
-Ġlk Selçuklu medresesi NiĢabur’da Tuğrul Bey tarafından açılmıĢtır.Alparslan zamanında vezir Nizamülmülk
Bağdat’ta Nizamiye Medresesini kurdu.(Bu medrese dünyanın ilk üniversitesi sayılır)
-Nizamiye Medereseleri toplu yapı sanatının ilk örneklerindendir. Toplu yapılara Külliye denir. Öğrenci
yurtları, cami, derslikler, yemekhane, Hamam, kütüphane gibi.
-Türk Ġslam Devletlerinde medreseler;
 Her türlü giderleri vakıflarca karĢılanmıĢtır
 Öğrenciler bursludur
 Yönetsel ve ekonomik özgürlüğe sahiptirler
 Dini bilimler olan Kur’an, Fıkıh,Tefsir,Hadis,Kelam gibi ilimlerin yanında Matematik,Fizik,Kimya ve Tıp
gibi müspet bilimlerde okutulmuĢtur.
-DĠL
–EDEBĠYAT
KARAHANLILAR DÖNEMĠ
-DĠVAN-I LÜGAT-Ġ TÜRK: Karahanlılar zamanında KaĢgarlı Mahmut tarafından yazılmıĢtır. Yazılma amacı
Türk dilinin en az Arapça kadar zengin olduğunu göstermektir.Ġlk Türkçe sözlüktür.Bu kitabın içerisinde ilk Türk
dünyası haritası vardır.
-KUTADGU BĠLĠG:Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıĢ devlet yönetimi ile ilgili bilgiler verir.Karahanlılar
dönemine aittir.Yazarı bilinen ilk Türk Ġslam eseridir.’Mutluluk veren bilgi’ anlamına gelir.
-ATEBETÜL HAKAYIK:Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıĢtır.Eğitici,öğretici bir ahlak kitabıdır.
-DĠVAN-I HĠKMET: Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıĢtır.Ahmet Yesevi ilk Türk mutasavvıfıdır
GAZNELĠLER DÖNEMĠ
-ġEHNAME: Firdevsi tarafından yazılmıĢtır.Gazneliler dönemine aittir.Türk-Ġran savaĢlarını konu alır.Farsçadır.
HARZEMġAHLAR DÖNEMĠ
-MUKADDĠMET’ÜL EDEB:ZemahĢeri’ye adlı eser Türk lehçeleri ile ilgili bilgi vermektedir.
B.SELÇUKLU DÖNEMĠ
-RUBAĠLER:Ömer Hayyam
-KASĠDELER:Enveri
-SĠYASETNAME:Nizamülmülk’ün devletin aksayan yönlerini ele aldığı bu eser Selçukluların anayasası
niteliğindedir.
-BĠLĠM ADAMLARI VE DÜġÜNÜRLER
-HAREZMĠ (780-850):Cebir-Matematik-Coğrafya alanında öne çıkmıĢtır.Kitab’ül cebr Ve’L Mukabele adle eseri
bulunmaktadır.
-FARABĠ (870-950):Matematik,fizik,astronomi,felsefe alanlarında eserler vermiĢtir. Batıda Al-Phorobius ismiyle anılır.
Ayrıca MUALLĠM-Ġ SANĠ ünvanı verilmiĢtir..Eserleri:EL Medinet’ül Fazıla
-BĠRUNĠ (973-1051):Astronomi sahasında ilerlemiĢ ve Asarül Bakiye adlı eseri yazmıĢtır.Enlem ve boylam
dairelerini tespit edip dünyanın güneĢ etrafında dönüĢünün bir yılda gerçekleĢtiğni ispatlamıĢtır.
-ĠBN-Ġ SĠNA (980-1037):Avrupa’da ‘Avicanne’ diye anılır.EL Kanun fi’t tıp adlıeseri meĢhurdur. Büyük küçük
kandolaĢımını keĢfetmiĢtir.
-GAZALĠ (158-1111): Ġhyay-ı Ulumiddin adlı eseri önemlidir.Nizamiye Medreselerinde görev yapmıĢtır.
-ZEMAHġERĠ:HarzemĢahlar döneminde yaĢamıĢtır.KeĢĢaf adlı eseri ve Mukademet’ül Edeb adlı bir gramer kitabı
vardır.
-ÖMER HAYYAM: (1048-1131): Selçuklu dönemi edebiyatçısıdır.Rübaileri meĢhurdur.Celali Takvimini
hazırlamıĢtır.
-ABDULLAH EL BARANĠ: Trigonemetri bilminin kurucusu.
-ĠBN-Ġ RÜġT:Ġspanya’da (Endülüs’te) yetiĢmiĢtir.Avrupalılara Aristo’yu tanıtmıĢtır.
-MĠMARĠ
KARAHANLILAR DÖNEMĠ
Karahanlılar zamanında Türk-Ġslam mimarisinin temelleri atılmıĢ,bu dönemde
cami,mescit,türbe,medrese,han,hamam,kervansaray ve hastaneler inĢa edilmiĢtir.
-Hazer Degaron Camii
-Talhatan Baba Camii
-Arap Ata Türbesi (Karahanlılardan kalan en eski eser) (978)
-AyĢe Bibi Türbesi
-Balaci Hatun Türbesi
-Özkent Türbesi
Türk-Ġslam mimarisinde ‘en eski kervansaraylar’, Karahanlılardan kalmıĢ olup, Bunlara Ribat adı verilmiĢtir.
Karahanlı kervansarayların mimarisi ve plânları daha sonra, Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları'nın yaptırdığı
kervansaraylarda geliĢtirilmiĢtir.
-1078-79 tarihli Ribat-ı Melik kervansarayı
GAZNELĠLER DÖNEMĠ
-LeĢker-i Bazar Ulu Camii
-LeĢker-i Bazar Sarayı
-Sultan Mesut Sarayı
-Zafer Kuleleri
-Arslan Cazip Türbesi
-Aras’ül Felek Camisi
-Ribat-ı Mahi (Ribat-ı Çahe) : Kervansaray
Hindistan’daki Gazneli eserlerinde Hint, Ġran ve Türk sanatı kaynaĢmıĢsa da Türk üslubu daha belirgindir.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETĠ
Büyük Selçukluların mimariye getirdikleri yeni unsurlar şunlardır:
-üst üste çifte kubbe
-köşeli çatı
-sivri kemer
-Türk üçgeni tarzı kubbeye geçiş elemanı
-silindirik ve yivli ve ince minareler
-dikdörtgen ve beş köşeli mihrap
-Ġsfehan Mescid-i Cuma
-Zavvare Ulu Camii
- Mescid-i Cuma(Kazvin’de)
-Damgan Mescid-i Cuma
-Gülpayegan Camii
-Rey Medresesi (MelikĢah Dönemi)
-Zafarani Kervansarayı
-Ribat-ı ġerif (Kervansaray)
-Kümbed-i Ali (Kümbet)
-Cihil Duhteran (Kümbet)
-Sultan Sencer Türbesi (Merv Ģehrinde)
-Tuğrul Bey Kümbeti (Rey Ģehrinde)
-Ġmam Gazali Türbesi (Tus’ta)
-Anu ġirvan Kervansarayı
-Hargird Medresesi (MelikĢah Dönemi)
B.Selçuklular’ da ilk kurulan Medrese NiĢabur’dadır.(Tuğrul Bey tarafından)
Alp Arslan zamanında vezir Nizamülmülk Bağdat’ta Nizamiye Medresesini kurdu.(1066) (Nizamiye
medreseleri toplu yapı sanatı adını verdiğimiz külliyelerin ilk örneklerindendir.)
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ VE
TÜRKİYE TARİHİ KAVRAMLAR
Alem:Bayrak,sancak
Alemdar:Bayrak ve Sancak taşıyan
Amid:Eyaletlerde görevli sivil yönetici
Amil.Eyaletlerde vergi toplayan görevli
Atabey:Eski Türk devletlerinde,özellikle
Selçuklularda sulatanın erkek çocuklarını ülke
yönetimi konusunda yetiştiren tam yetkili
danışman
Ahilik:Türk İslam devletlerinde esnaf
zanaatkarları örgütü
Ayni:Para olarak değil,madde olarak verilen
Ahi Evran:Anadolu’da Ahiliğin kurucusu
Batınılik:Şiiliğin aşırı davranışları benimseyen
bir kolu
Beytülmal:Devlet hazinesi
Biat:Bağlanma,bağlılık bildirme
Baba:Tarikatların başındakilere verilen unvan
Bacıyan-ı Rum:Anadolu kadınları teşkilatı
Bedesten:Çarşı
Bimarhane:Hastahane(Akıl hastanesi)
Çift başlı kartal:Selçukluların sembolü
sayılan hayvan figürü
Cihat:İslamiyet’in yayılması için yapılan
mücadele
Darüşşifa:Hastahane
Dizdar:Kale komutanı
Dinar:Selçuklularada kullanılan altın para
Diyar-ı Rum:Rum memleketi diyarı
anlamında Anadolu’nun eski adı
Eşraf:Bir memleketin ileri gelenleri
Evkaf:Vakıflar
Ehl-i İlim:Anadolu Selçuklularında,din ve
bilim adamları sınıfı;bunlar
şeyh,müderris,kadı,imam,hatip,müezzin
Ehl-i Örf:Anadolu Selçuklularında şehirlerde
oturan melik,subaşı,tahsildar,askerlere verilen
genel ad.
Feteyanı Rum:Anadolu gençleri teşkilatı
Farisan:Sınır kalelerinde koruma
hizmetlerinde kullanılan atlı hisar eri
Fetihname:Bir bölge fethedildiği zaman
hükümdar tarafından komşu hükümdar ve
idarecilere gönderilen mektup
Fütüvvet:Dini ve mesleki birlik,esnaf teşkilatı
Ganimet:Savaşta düşmandan alınan her türlü
eşya
Gaza:Din uğruna yapılan savaş
Gılman:Köle asker,yönetici
Gulam:Küçük yaşlarda alınan ve özel eğitime
tabi tutulan kişiler
Gulaman- Saray:Sultanın özel muhafız
ordusu
Gazıyanı Rum:Anadolu Gazileri teşkilatı
Hacib:Saray ve orduda görev alanlar verilen unvan
Hat: Arapça yazı
Hattat: Güzel yazı yazan kişi
Hanefi: İmam-ı Azam’ın kurduğu mezhep,Türklerin çoğu
bu mezheptendir
Hankah:Tekke,dergah
Haraç: Müslüman olmayanlardan alınan toprak vergisi
Hars: Kültür,uygarlık.medeniyet
Hassa: Hükümdara ait,seçkin
İcma:Büyük din bilginlerinin dinle ilgili konularda birlik
olmaları
İmaret: Yoksullara yiyecek dağıtan aşevi
Kıyas:Bir şeyi başka şeye benzeterek hüküm verme
Koçbaşı: Kale kuşatmalarında yararlanılan kuvvet
Köy Kethüdası: Bugünkü köy ve mahalle muhtarlarının
görevini yapan görevli
Kervansaray:Anayollarda yapılan konaklama yeri
Külliye:Cami,hastane,imaret,bedesten gibi yapılar topluluğu
Maksure:Halifeleri ve devlet bakanlarını namaz kılarken
olası bir tehlikeye karşı korumak için ,camilerde yapılan özel
yer
Mancınıkçı: Kale kuşatmalarında kütle atışı yapan silahları
kullanan sınıf
Meşveret Meclisi:İlk Türk Devletlerinde kurultayın
işleyişini yerine getiren sınıf
Mazdeizm:Eski İranlıların Zerdüşt dini
Merkad:Mezar
Minyatür:Işık ve gölge yansıtılmayan küçük renkli resim
Neftçi:Selçuklularda kale kuşatmalarında yaralanılan yağları
kullanan sınıf
Nakkaş:Yapıların duvar ve tavanlarına süslemeler yapan usta
Noyan:Moğol kabile başkanalarıan verilen unvan
Nöker:Savaş arkadaşı,can yoldaşı
Pederşahi:Ata buyruklu,araerkil
Portal:Yapıların gösterişli girişi,taç kapı
Rölyef:Kabartma
Raiyyet:Yönetilen halk
Reis:Şehirlerde halk tarafından seçilen yönetici
Rıhlet:Göç etme,ölme
Rıyaziye:Eskiden matematik
Sahibi Etrak:Selçuklularda sınır uç illeri
yöneten komutan(Emiri Vilayeti Uç)
Serhenk:Sulatana ait kuvvetlerin önünde yol açan çavuş
Seyyid:Hz.Peygamberin soyundan gelenler
Sfenks:İnsan başlı,hayvan vücutlu heykeller
Siyer:Hz.Peygamberin hayatını konu alan eserler
Tabl:Türk-İslam Devletlerinde hükümdarlık sembolü olan
davul
Tezhip:Kitap velevhaların süsleme sanatı
Yuğruş:Karahanlılarda vezir ve divan başkanlığı yapan
kişi
Zaviye:Tekkenin küçüğü
Zimmi:İslam Devletlerinin egemenliğini kabul
eden,Müslüman olmayan kişiler
TEMEL KAVRAMLAR
İmaret: Yapı-eski zamanlarda yoksullara ve öğrencilere yiyecek dağıtmak için kurulmuş
hayır kurumu… İmarethane olarak da anılır.
Kervansaray: Ticaret yolları üzerinde ticaret kervanlarının konaklaması için devlet
tarafından kurulan siteler.
Kitabe: Yazıt
Kurgan: İslamiyet öncesi Türklerde ölülerin gömüldüğü mezar.
Külliye: Cami ile birlikte medrese, imaret, türbe, kütüphane, hamam gibi binadan oluşan
yapılar topluluğu.
Kümbet: Selçuklular zamanında yapılan kendine özgü yapısı olan anıt mezarlardır.
Müslümanların ölülerini gömdükleri binalara kümbet ya da türbe denilmektedir. Çadır biçiminde
yapılan türbelere kümbet denir.
Mabet: Tapınak
Manastır: Keşiş yurdu, Hıristiyan din adamları okulu.
Nakkaş: Minyatür sanatçısı.
Minyatür: Çok ince işlenmiş ve küçük boyutlu resimlere ve bu tür resim sanatına verilen
addır. Minyatür yapanlara ‘Nakkaş’ denir.
Revak: Sütun ve payeler tarafından taşınan kemerler arkasında yer alan, üstü örtülü uzun
bölüm, güneş ve yağıştan korumalı yürüme bölümü.
(Revağa örnek olarak caminin son cemaat gösterilir. Genellikle revaklı olan son cemaat yeri
namaza yetişemeyenler içindir)
Ribat: 1-Karahanlılarda kervansaraylara verilen isim
2- Sınırda düşmanın tecavüzüne maruz yerlerdeki karakol çeşidinden binalara verilen
isimdir.
Tekke: Tasavvuf düşüncesinin, anlayış ve terbiyesinin derinleştirildiği ve halka takdim
edildiği yer.Tarikat ilkelerinin öğretildiği yer.
Tezhip: El yazması kitapların altında yaldızlanmasına ve süslenmesine denir.Tezhip
yapanlara ‘müzehhip’ denir.
Türbe: Devlet adamlarının veya din âlimlerinin mezarlarının bulunduğu oda şeklindeki
binaya verilen addır. İçerisinde (çoğunlukla) ünlü kişilerin gömülü bulunduğu anıtsal tarihi
mezarlar için de türbe kelimesi kullanılır.
Mihrab: Camilerin iç bölümlerinde imamın namaz kıldığı bölüm.
Minber: Camilerin iç bölümlerinde Hutbe okunan bölüm.
Zaviye: Tekke gibi tarikat etkinliklerinin yürütüldüğü küçük yapı.
Hat sanatı: Arap harfleri çevresinde oluşmuş güzel yazı sanatıdır. Bu sanat Arap harflerinin
6. yüzyıl ve 10. yüzyıl arasında geçirdiği bir gelişme döneminden sonra ortaya çıkmıştır. Hat,
Arapça çizgi demektir. Sanatkârına ‘hattat’ denir.
Fresk: Yaş alçı üzerine yapılan resim.
Kubbe: Binaların üstünü örtmek için kullanılan yarım küre şeklindeki mimari unsur.
Medrese: Müslüman ülkelerde orta ve yüksek öğretimin yapıldığı eğitim kurumlarının genel
adı.
Sebil: Selçuklular ve Osmanlılar zamanında işlek yollar üzerinde, insanların su ihtiyaçlarını
karşılayabilmek için inşa edilen yapılardır.
Darüşşifa: Selçuklularda ve Osmanlılarda hasta tedavi edilen yer.
Şifahane: Hastane.
Bimarhane: Akıl hastanesi, tımarhane.
Bedesten:Osmanlıda: kumaş, mücevher ve çeşitli kıymetli eşyaların alım satımının yapıldığı,
eşit büyüklükte kubbelerle örtülü, bir çeşit kapalı çarşı olup bu yapıların ilk örneklerine 13.
yüzyıl başlarında Anadolu’da rastlanmıştır.
Rüştiye: Ortaokul.
Mülkiye: Asker dışındaki memurların eğitim aldığı yer. Siyasal Bilgiler Fakültesinin eski adı.
Hisar : Bir şehrin veya önemli bir yerin korunması için taştan yapılmış, yüksek duvarlı ve
kuleli, çevresinde hendekler bulunan küçük kale.
Sarnıç: İçinde yağmur suyu biriktirilen su haznesi.
Roman Tarzı: Ortaçağ Avrupa mimarı tarzıdır.Bu tarzda duvarlar kalın,pencereler dardır.Sen
Mişel Kilisesi(Almanya) ve Sen Etyen Kilisesi (Fransa) bu tarzın önemli örnekleridir.
Gotik Tarzı: Kendine has özelliği olan bir sanat anlayışı. Ortaçağı kapatan, Rönesansı
başlatan akımdır. Bu tarzda yüksek gösterişli: heykel ve kabartmalarla süslü, ferah ve aydınlık
yapılar dikkat çeker. Paris’teki Notr Dam Kilisesi bu tarzı yansıtır.
Barok Tarzı: Avrupa'da yaygınlaşan sanatta bir anlatım biçimidir. Başlangıcı ve bitişi için
kesin bir tarih verilememekle birlikte 16. ve 18. yüzyıllar arasında oluşup şeklini almış bir
dönemdir. Mimarlık, müzik, resim ve heykelin etkileyici temalar altında birleştirilmesi
amacını güder. Abartılı hareket duygusu ve net gözüken detayları ile dönemin müzik ve
edebiyatında da kendini gösterir. Yoğun bir etki bırakan bu anlatım biçimi kendi alanında
fazla eser verildiğinden bir dönem adı olarak anılmaya başlanmıştır. 1600'lerde Roma'da
kilise etkisinde doğmuşsa da tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Mimaride, Mimar Louis Le Vau ve
bahçeci André Le Nôtre tarafından yapılan Versailles Sarayı, Barok mimarisinin en tipik
örneklerindendir.
Rokoko Tarzı: Barok stilinden sonra sanat akımlarına verilen addır. XVII.nci yüzyılın
ortalarına doğru Barok stilinde kullanılan doğru çizgilerden meydana getirilen süslemeye
karşı tepki olarak doğmuş olan barok stilin hatları gibi eğri büğrü çizgili motiflerden ibaret
olup Baroktan daha ince ve şekillerin kıvrımları daha zarif bir stildir.
Derbent: Küçük kale. Osmanlı Devleti’nde önemli geçitlerde karakol olarak da
adlandırılmıştır.
Rıka: Osmanlı Devleti Dönemi'nde günlük yazışmalar, mektuplar, el yazması eserler için
kullanılan ve ilk olarak Osmanlı Devleti tarafından kullanılan yazı tipidir.
Nesih: Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çeşidi. Yazı tipi.
Sülüs: Hat
sanatında bir
yazı tarzı.
Camilerde ve
kitabelerde sülüs
tarzı yaygındır.
TÜRKĠYE TARĠHĠ
1071 Malazgirt Savaşı’yla başlayan Anadolu Türk Tarihi beş büyük devreye ayrılır.
- I.BEYLİKLER DÖNEMİ
-ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ
-II. BEYLİKLER DÖNEMİ
-OSMANLI DEVLETİ
-TÜRKİYE CUMHURİYETİ
NOT: Anadolu’ya ilk Türk akınları Avrupa Hunları yapmıştır. Asya’dan Avrupa’ya göç eden Hunların bir
kolu Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya gelmiş, ancak yerleşim yeri arayan bu Hun topluluğu, Anadolu’da
kalmayarak tekrar Avrupa koluna katılmışlardır.
Anadolu’ya ikinci Türk akını VI.yy da Sibir(Sabar) Türkleri tarafından yapılmıştır.Sasanilerle anlaşan
Sibir Kralı Balak,Konya ve Kayseri’ye kadar ilerlemiştir.
Anadolu’ya ilk Müslüman Türk akınları ise Abbasi hizmetindeki Türkler tarafından yapılmıştır.(Bu
akınları yapanlar arasında Ferganalı Ömer, Semerkantlı Haris gibi Abbasi hizmetindeki komutanlar yer alır)
Anadolu’ya yapılan ilk Türk akınlarının genel amacı; önemli yoları ele geçirmek ve Anadolu’yu
tanımaktı. Bu akınlar yerleşme amacından ziyade istila amacı taşımaktaydı.
1071 MALAZGİRT Muharebesi’ne kadar olan süreçte ise akınlar;
-1015-1048 arası keĢif,
-1048-1071 arası yıpratma,
 1071’den sonra ise yerleĢme amaçlı yapılmıştır.
NOT:
1048 PASĠNLER SAVAġI ,ilk Selçuklu-Bizans savaşıdır.İbrahim Yınal komutasındaki
Selçuklu ordusu Bizans ordusunu yenilgiye uğratmış ve Van Gölü,Trabzon arası topraklar
B.Selçuklu egemenliğine girmiştir.
1064’te Alparslan,Ani Kalesi’ni(Kars) ele geçirmiştir.Bu fetih üzerine Abbasi Halifesi
Alparslan’a Ebu’l Feth (fethin babası) ünvanını vermiştir.
1071’de ise Alparslan, Romen Diyojen komutasındaki Bizans ordusunu yenilgiye uğrattı
ve Anadolu’nun kapısı Türklere açılmış oldu. Malazgirt Zaferi’nden sonra Alparslan, komutanlarına
ve hanedan üyesi Süleymanşah’a Anadolu’da fetih yapma emri verdi.
Fethedilen yerin fethedene verilmesi Anadolu’daki fetihleri hızlandırdı ve Birinci Beylikler
ile Anadolu Selçuklu Devleti’nin temelleri atıldı.
-BĠRĠNCĠ BEYLĠKLER
BEYLĠKLER
GENEL ÖZELLĠKLERĠ
SALTUKLULAR
(1072-1202)
Ebul Kasım Saltuk tarafından Erzurum merkez olmak üzere kurulmuştur.
Bayburt,Kars,Artvin çevresinde etkili olmuşlardır.
MENGÜCEKLER
( 1080-1228)
Mengücek Ahmet Gazi tarafından Erzincan merkezli kurulmuşlardır. Kemah ve
Divriği çevresinde de egemenlik kurmuşlardır. Anadolu’daki en eski külliye
Divriği külliyesidir.
DANĠġMENDLĠLER
(1080-1178)
Danişmend Ahmet Gazi tarafından kurulmuştur.Sivas,Tokat,Amasya,Kayseri
çevresinde hüküm sürmüşlerdir.İlk beylikler içerisinde en büyük ve güçlü
olanıdır.Haçlılara karşıda mücadele etmişlerdir.Anadolu’da bilinen en eski
medrese olan Yağıbasan Medresesi, Danişmendlilere aittir.
ARTUKLULAR
(1102-1409)
Hasankeyf,Mardin ve Harput şeklinde üç kola ayrılmışlardır.Kurucu Artuk Bey
ve onun ölümünden sonra oğulları Sökmen,İlgazi ve İmamettin Ebubekir
tarafından yönetilmişlerdir.Haçlılara karşıda mücadele etmişlerdir.
Anadolu’da ilk köprüleri yapmışlardır.
ÇAKA BEYLĠĞĠ
(1081-1093)
Çaka Bey tarafından İzmir ve çevresinde kurulmuştur.Çaka Bey ilk Türk
denizcisidir.Günümüzde Türk Deniz Kuvvetlerinin kuruluş yılı Çaka Bey’in
deniz zaferleri başlangıç alınarak kutlanmaktadır.
SÖKMENLĠLER
Ahlat’ta Sökmen Bey tarafından kuruldu.
(AHLATġAHLAR)
(1110-1207)
DĠLMAÇOĞULLARI
(TOGANARSLANOĞULLARI)
(1085-1394)
ĠNALOĞULLARI
(YINALOĞULLARI)
(1098-1183)
ÇUBUKOĞULLARI
(1085-1213)
TANRIVERMĠġOĞULLARI
(1081-1093)
Bitlis ve Erzincan civarında kurulmuştur.
Diyarbakır’da kurulmuştur.
Elazığ ve çevresinde kurulmuştur.
Efes’te kurulmuştur. Denizci beyliklerdendir.
ĠLK TÜRK BEYLĠKLERĠNĠN TARĠHTEKĠ ÖNEMĠ
-Anadolu’nun fethinde ve Türkleşmesinde büyük rol oynadılar. Anadolu’da Türk nüfusunu artırdılar
ve bölgenin Türkleşmesine katkı sağladılar.
-Bizans, Haçlı, Gürcü ve Ermenilere karşı başarılı savaşlar yaptılar.
-İslamiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili oldular. Anadolu’ya Türk-İslam kültürünü
yerleştirdiler.
-Anadolu’da yeni yerleşim alanları kurdular.Köprü,saray,imarethane ve kervansaray gibi eserler
yaparak Anadolu’yu imar ettiler.
-Kurdukları şehir ve kasabalara Türkçe isimler verdiler.
-Anadolu Selçuklu(Türkiye Selçuklu) Devleti’nin alt yapısını oluşturdular
ANADOLU SELÇUKLU DEVLETĠ(1077-1308)
(TÜRKĠYE SELÇUKLU DEVLETĠ)
DÖNEM
HÜKÜMDAR VE FAALĠYETLERĠ
-SÜLEYMANġAH(1077-1086): Kocaeli yarımadası ve Boğazlara yakın bölgeler kontrol
altına alınmıştır.Devletin ilk merkezi Ġznik’tir.
KURULUġ
DÖNEMĠ
-I.KILIÇARSLAN(1092-1107): Birinci Haçlı seferi ile mücadele edilmiştir.. Başkenti
Ġznik’ten Konya’ya taşıdı.Çaka Beyliği’ne son verilmiştir.
-I.MESUT(1116-1155): II.Haçlı seferini karşıladı.Anadolu’daki bayındırlık faaliyetlerini
geliştirdi.Ġlk parayı bastırdı.(Bakır)Anadolu ilk defa ‘Türkiye’ adıyla onun zamanında
anılmaya başlanmıştır.
-II. KILIÇARSLAN(1155-1192): MİRYOKEFALON SAVAŞI(1176): Anadolu’nun kesin
Türk yurdu olduğu savaşla birlikte Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atma ümidi sona ermişti.
Ġlk gümüĢ ve altın para bu dönemde bastırıldı.(Dirhem-Dinar) Ayrıca bu dönemde
Danişmentlilerle mücadele edilmiş ve üstünlük sağlanmıştır.
-I.GIYASEDDĠN KEYHÜSREV(1196/1205-1211): Karadeniz ticareti güvenlik altına alındı.
Akdeniz ‘deki liman şehri Antalya ele geçirildi. Donanma kuruldu. Denizcilik faaliyetleri
başlatıldı. Uluslararası ticaret teşvik edildi. Venediklilerle ticaret antlaşması yapıldı. AlaĢehir
YÜKSELME savaĢında İznik Rum İmp. mağlup edildi.
DÖNEMĠ
-I.ĠZZEDDĠN KEYKAVUS (1211-1220): Sinop limanı ele geçirildi. Anadolu’da ticari
canlılık iyice artış gösterdi. Trabzon Rum İmparatorluğu vergiye bağlandı. Kıbrıs Krallığı ile
ticari antlaşma yapılmıştır.
-I.ALAEDDĠN KEYKUBAD(1220-1237):Türkiye Selçukluları’nın en parlak devridir.
Alanya alındı ve tersane inşa edildi. Kırım seferi düzenlenmiş, Suğdak limanı alınmıştır.
Mengüceklere son verilmiştir. Anadolu Türk siyasi birliği bu dönemde sağlanmıştır.Eyyübilerle
ittifak antlaşması yapılmıştır.(Moğol tehlikesine karşı)Tüccarlara sigorta sistemi
uygulanmıştır.Harzemşahlarla Yassı Çimen savaĢı yapıldı.(1230)
Not:Bu dönemde doğudan Moğol tehlikesi önünden kaçarak Anadolu’ya sığınan Türkmenler
Bizans’a sınır olan uç bölgelere yerleştirilerek,uçbeylikleri oluşturulmuştur.
Osmanlılarda bu dönemde Anadolu’ya gelen Türkmen boylarındandır.
- II-GIYASEDDĠN KEYHÜSREV(1237-1246):Babailer( Baba İshak )İsyanı(1240)Bu
dini ve toplumsal içerikli isyan devletin zayıflamasına neden oldu. Moğolların Anadolu’yu
işgaline zemin hazırladı. Dönemin en önemli kişisi vezir Saadettin Köpeg’dir.
DAĞILMA
DÖNEMĠ
KÖSEDAĞ SAVAġI: Anadolu Selçuklu-Moğol(Ġlhanlı)(1243)
Sonuçları: - Anadolu Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girdi.
-Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu
-Anadolu’da ikinci beylikler dönemi başladı.
-Anadolu sosyal ve ekonomik olarak harap olmuş,
Moğollar şehirleri yağmalamıştır.
-Moğollar uzun yıllar Anadolu halkından ağır vergiler
almışlardır.
-ĠKĠNCĠ BEYLĠKLER DÖNEMĠ
BEYLĠK
KURUCU
BÖLGESĠ
OSMANOĞULLARI
(1299-1922)
Osman Bey
Söğüt ve Domaniç
KARAMANOĞULLARI
(1256-1487)
Karaman Bey
Konya
GERMĠYANOĞULLARI
(1299-1429)
Yakup Bey
Kütahya ve Denizli çevresi
KARESĠOĞULLARI
(1304-1360)
Karesi Bey
Balıkesir ve Çanakkale
çevresi
CANDAROĞULLARI
(ĠSFENDĠYAROĞULLARI)
(1292-1461)
Şemseddin Yaman
Candar
Kastamonu ve Sinop çevresi
TACEDDĠNOĞULLARI
(1348-1428)
HAMĠTOĞULLARI
(1300-1423)
Taceddin Bey
Niksar,Bafra,Ordu çevresi
Hamit Bey
Isparta,Eğirdir,Antalya
EġREFOĞULLARI
(1284-1326)
ALAĠYE BEYLĠĞĠ
(1293-1471)
Seyfeddin Süleyman
Bey
Karamanoğullarına
bağlı beyler
yönetmiştir.
Menteşe Bey
Beyşehir
ÖNEMĠ
1299 da bağımsız olarak
kurulmuş ve Anadolu’da Türk
siyasi birliğini sağlayarak 623
yıl hüküm sürmüştür.
Oğuzların Afşar
boyundandır.Osmanlı Devleti’ni
en çok uğraştıran
beyliktir.Resmi dil
Türkçedir.Türkçenin resmi dil
olma kararının alındığı tarih
bugün Türk Dil Bayramı olarak
kutlanır.(13 Mayıs 1277)
Osmanlı Devleti’ne çeyiz olarak
Kütahya,Simav ve Tavşanlı
bölgesini veren beyliktir.
Osmanlı Devleti’ne katılan ilk
Türk beyliğidir.Denizcilikte
ilerlemiştir.
Denizci özellikleri, Sinop'ta
kurdukları tersanenin Osmanlı
Devleti'ne katılması ve
geliştirilmesi, Osmanlı
Donanması'na güç kattı.
Denizcidirler
Topraklarının bir bölümünü
para karşılığı Osmnalı
Devleti’ne satmışlardır.
Alanya
Denizcidirler
Muğla ve çevresi
Denizcidirler
Gazi Mehmet Bey
Aydın-Birgi
Denzicilik-Donanma
Zeyneddin Karaca
Bey
Ramazan Bey
Elbistan-Maraş
SARAUHANOĞULLARI
(1313-1410)
ERETNA BEYLĠĞĠ
(1335-1381)
KADI BURHANEDDĠN
DEVLETĠ
(1381-1398)
Saruhan Bey
Manisa
Turnadağ savaşı ile Osmanlı
topraklarına katılmıştır.
Yavzu’un Mısır seferinden
sonra Osmanlıya bağlı hale
gelmiştir.
Denizcidirler
Eretna Bey
Sivas, Kayseri,Tokat,Amasya
Kadı Burhaneddin
Beyliği
Sivas
SAHĠP ATAOĞULLARI
(1275-1342)
ĠNANÇOĞULLARI
Sahip Ata
Afyon
Mehmet Bey
Denizli
AKKOYUNLULAR
(1378-1502)
Kara Yölük Osman
Bayburt,Urfa,Diyarbakır
KARAKOYUNLULAR
(1365-1469)
Bayram Hoca
Doğu Anadolu-Erciş
MENTEġEOĞULLARI
(1261-1464)
AYDINOĞULLARI
(1308-1426)
DULKADĠROĞULLARI
(1337-1515)
RAMAZAZOĞULLARI
(1353-1608)
Adana ve çevresi
Ankara savaşından sonra
kurulmayan iki beylik
Karesioğulları ve Kadı
Burhaneddin beyliğidir.
Dede Korkut Hikayelerini yazılı
hale getirmiş ve ilk kez Kuran-ı
Kerimi Türkçeye çevirmişlerdir.
Azerbaycan’ın Türkleşmesinde
rol oynamışlardır.
KÜLTÜR- MEDENĠYET
-DEVLET YÖNETĠMĠ
Anadolu Selçukluları, devlet yönetiminde Büyük Selçuklu Devleti’ni örnek almıştır. Veraset sitemi
ve kut anlayıĢı devam etmiştir. Ancak iki devlet arasında büyük benzer özellikler olsa da Anadolu
Selçuklu Devleti’nde merkezi otorite daha güçlüdür.
-Devletin başındaki hükümdar SULTAN unvanını kullanırdı.
-Hükümdar çocukları MELĠK unvanıyla çeşitli bölgelerde Atabeylerin denetiminde eğitilir ne yöneticilik
yaparlardı.
-Anadolu Selçuklu Devleti’nde hükümdarlar;Keyhüsrev,Keykubat,Keykavus gibi isimlerde kullanmışlardır.Bu
isimler İran(FARS) kültürünün etkisini göstermektedir.
-Hükümdarlık alemetleri;Tuğ,çetr(şemsiye),sancak,otağ,nevbet,hilat(elbise),saray,taht,hutbe,mühür ve para
bastırma idi.
Not:Anadolu Selçuklu Devleti’nde ‘MeĢveret Meclisi’ görülmüştür.
- Devlet işleri ’DĠVAN-I SALTANAT’ ta görüşülürdü.
AYRICA;
DĠVAN
GÖREVĠ
Divan-ı
Ġstifa
Divan-ı Arz
Divan-ı
ĠĢraf
Divan-ı
ĠnĢa(Tuğra)
Divan-ı
Pervane
Niyabet-i
Saltanat
Mali işler (Müstevfi)
Askerlerin maaşından sorumlu (Emir-i arz-Ariz)
Teftiş (MüĢrif)
İç dış yazışmalar (MünĢi)
Arazi defterlerini tutar has ve iktaları düzenler (Pervaneci)
Bu makama idare edene Naib-i Sultan adı verilirdi.Naib-i
Sultan devlet idaresinde vezirden sonra gelirdi.Naibin
görevi,hükümdar başkentte olmadığı zamanlarda ona vekalet
etmektir.
-Saltanat Naibi: Hükümdar vekili
-Emir’ül Ümera: Ordu Komutanı
-SübaĢı:Askeri işlerden sorumlu
-Muhassıllar: Mali işleri yürütür.
-Muhtesip: Belediye işlerine bakar
EYALET
MELĠK (Vali)
ġIHNE
Hanedan üyesi
Amil ve Reis
-Sultan tarafından atana sivil
yöneticiler
-Vergilerin toplanmasını sağlarlar
-Merkez idare ile halk arasındaki
ilişkiyi düzenlerler.
(Askeri Vali)
Kadı
-Yargı işlerinden
sorumludur
-Aynı zamanda
günümüzdeki noter
görevini yapardı.
Hatip
-Din işleri ile ilgilenirdi
-HUKUK SĠSTEMĠ
Hukuk sistemi, Ģer’i ve örf’i olmak üzere ikiye ayrılırdı.
1)ġER’Ġ HUKUK: Temelinde din kuralları olan İslam Hukukudur. Evlenme, boşanma, vakıf, miras,velayet,
vesayet ve özel ilişkilerle ilgili konulara bakılırdı.Kadılar,kararlarında hiçbir kişi ya da kuruma bağlı
değildi.Kadıların başı Kadı’ül Kudat Konya’da otururdu.Kararlara usulüne uygun itiraz edilirse,bir üst makam
olan birkaç kadının incelemesiyle temyiz esasına göre Sultana rapor edilebilirdi.
2)ÖRFĠ HUKUK: Kamu hukukudur. Devlete isyan etme, devletin düzenini bozma, kanunlara uymama gibi
siyasi davalarla ilgilenirdi.Örfi mahkemelerin başında Emir-i Dad bulunurdu.Emiri-i Dad ;divan üyeleri ile
veziri yargılama ve tutuklama yetkisine de sahipti.
-Kadıasker (Kadı-i LeĢker):Askeri davalara bakan mahkemelerin başkanı.
-Divan-ı Mezalim:Ağır siyasi suçların görüldüğü Sulatanın başkanlığındaki mahkeme.
-ORDU TEġKĠLATI
ORDU
HASSA ORDUSU
(GULAM ORDUSU)
Değişik milletlerden
küçük yaşlarda alınan
çocuklardan oluşurdu.
SĠPAHĠLER
(ĠKTA)
TÜRKMENLER
Kendilerine maaş yerine
ikta(dirlik) verilen atlı
Askerlerdir.
BAĞLI BEYLĠKDEVLET ASKERLERĠ
Sınır boylarında savaşa
hazır durumda bulunan
kuvvetlerdi.
ÜCRETLĠ
ASKERLER
ASD’de Rum
Frenk ve Rus
unsurlardan
oluşurdu.
GÖNÜLLLÜLER: Savaş bölgelerine yakın sınır boylarından orduya katılan kuvvetlerdi.
DONANMA KOMUTANLARINA;
Meliküs-Sevahil: Sahiller Meliki
Reis’ül Bahr:Deniz Reisi
-TOPRAK YÖNETĠMĠ
TOPRAK YÖNETĠMĠ
MĠRĠ ARAZĠ
-Mülkiyeti devlete, tasarruf hakkı
halka,vergi gelirleri memurlara ve
askerlere bırakılan arazilerdir.İki
çeşidi vardır.
1)HAS ARAZĠ:Vergi geliri Sultana ayrılırdı.
2)ĠKTA ARAZĠ:Ordu mensuplarına ve devlet
MÜLK ARAZĠ
-Devlet adamlarına başarılarından
dolayı verilen arazilerdir.Satılabilir,
devredilebilir,miras bırakılabilirdi.
memurlarına karşılık olarak,geliri bırakılan arazidir.
VAKIF ARAZĠ
-Sosyal amaçlı kurumların
masraflarını karşılamak için
geliri bırakılan arazilerdir.
-SOSYAL HAYAT
Türkiye Selçuklu döneminde,Anadolu halkının büyük çoğunluğunu Türkler oluşturuyordu.Halk,yaşam biçimine
göre köylü,konar göçer ve Ģehirli olmak üzere üç gruba ayrılırdı.
-Devlete ait topraklar köylüler tarafından işletilirdi. Konargöçer Türkmenler genellikle uç bölgelerde hayvancılıkla
uğraşırlardı.Devlet memurları,tüccarlar,bilim adamları,esnaf ve zanaatkarlar şehir halkını oluştururlardı.
-Esnaf ve Zanaatkarlar Ahilik kurumuna bağlıydı. Dini ve ekonomik yapısı olan Ahilik kurumunun kurucusu Ahi
Evrandır.(1175-1262)
AHİLİK TEŞKİLATI
Anadolu’da esnaf birlikleri olarak yapılandırılmış teşkilatlardır. Bu kurumda her meslek grubunun
ayrı bir örgütlenmesi vardı:Kuyumcular,fırıncılar gibi...
Ahilik Kurumunun iĢlevleri arasında;
 Üyeleri arasındaki anlaşmazlıkları çözme;
 Üretimi ihtiyaca göre ayarlama,
 Devlet-esnaf ilişkilerini düzenleme,
 Kalitesiz ve bozuk mal üretimini engelleme,
 Mesleki eğitim verme
 Üyelere kredi sağlama.
Ahi:Kurumun başkanı
Yiğit Başı:Ahi’nin yardımcısı
Ahi Baba:Şehir temsilcileri
-EKONOMĠK HAYAT
-Ticareti geliştirmek ve ticaret yollarının güvenliğini sağlamak Anadolu Selçuklu Devleti’nin ana
politikalarından biri olmuştur.
ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE TİCARETİN GELİŞMESİ İÇİN;
-Liman şehirleri fethedildi.
-Sigorta sitemi uygulandı. Yabancı devletlerle antlaşmalar yapıldı.
-Kervansaraylar yapıldı, Düşük gümrük vergisi uygulandı.
Selçuklular, ticaret yollarının güvenliğini sağlamak için belli aralıklarla kervansaraylar ve hanlar
yaptırmıştır. Kervansarayların ihtiyaçları ve giderleri vakıflar tarafından karşılanmıştır.
-Köylerde yaşayan Türkmenler tarım ve hayvancılıkla uğraşarak ekonomiyi canlandırmışlardır.
Ayrıca; Konya, Ankara, Kayseri ve Denizli dokumacılıkta ileri gitti. Diyarbakır, Siirt, Balıkesir ipek
üretimiyle ünlüydü. Dokumacılıkta da kullanılan şap madeni Kütahya ve Giresun’dan temin
ediliyordu.
-Devletin bütün gelirleri hazinede toplanırdı. Hazine iki kısma ayrılırdı;
HAZĠNE
Hazine-i Amire
(Devlet Hazinesi)
Hazine-i Hassa
(Sulatanın şahsına ait)
-Devlet Gelirleri: Öşür, haraç,cizye,gümrük vergileri,ganimetlerin beşte biri,bağlı beylik ve
devletlerden alınan vergi ve hediyeler,Pazar vergisi,maden ve tuzla gelirleri
-Devlet Giderleri:Memur maaşları,ordu masrafları ve imar işleri.
-BĠLĠM VE FĠKĠR HAYATI
Anadolu Selçuklu Devleti ve Anadolu Türk Beylikleri dönemlerinde halk Türkçe konuşmaktaydı.
Anadolu Selçukluları’nda bilim dalı Arapça, edebiyat dili Farsça idi.
SELÇUKLULAR VE BEYLĠKLER DÖNEMĠNDE ANADOLU’DA FAALĠYET GÖSTEREN
TARĠKATLAR:
-Yesevilik: Ahmet Yesevi tarafından kurulmuştur.
-Mevlevilik:Mevlana’nın oğlu Sultan Veled tarafından kurulmuştur.
-BektaĢilik:Hacı Bektaş-ı Veli tarafından kuruldu.Temel kitabı
MAKALAT’tır.
-Ekberilik:Sadrettin Konevi tarafından kurulmuştur.
-Babailik:Baba İlyas tarafından kuruldu.Anadolu’da dini ve toplumsal
nitelikli ilk ayaklanmayı çıkardırlar.
-Ayrıca Anadolu’da NakĢibendilik, Kadirilik,Rufailik ve Kübrevilik gibi tarikatlarda
mevcuttu.
-AYRICA;
MEVLANA: Eserleri;Divan-ı Kebir, Mesnevi, FİF-İ Mafih,Mektubat.
YUNUS EMRE: Eserleri;Divan ,Risalet’ün Nushiyye
HOCA DEHHANĠ:İlk divan şairidir.En önemli eseri Farsça yazdığı Selçuklu Şehnamesidir.
GERMĠYANLI AHMED:İskendername adlı eseri mevcuttur.
MUHYĠDDĠN ARABĠ:Anadolu’da Tasavvufun gelişmesinde büyük rolü olmuştur.
Vahdet-i Vücüd görüşünü savunmuştur.
CACA BEY:Anadolu Selçukluların zayıfladığı dönemde Kırşehir’i yönetmiş ve kendi
adıyla anılan ünlü bir medrese yapmıştır. Matematik ve astronomi alanında çalışmaları
vardır.
AHMET GÜLġEHRĠ:Kırşehirli olan Ahmet Gülşehri Ahilik geleneğinden gelmektedir.
İranlı şair,Feriüddin Attar’ın Mantık’üt Tayr adlı eserini Türkçeye çevirmiştir.
AġIK PAġA:Eserlerini Türkçe yazmıştır.Garipname adlı eseri önemlidir.
ĠBNĠ BĠBĠ:Eserlerini Farsça yazmıştır.El Evamir’ül Alaiye önemli eseridir.
KADI SĠRACEDDĠN:Mantık ve Kelamla ilgilendi
KERĠMÜDDĠN AKSARAYĠ:Müsaremetül Ahbar isimli eseri Moğolların Anadolu’yu
işgal ettiği dönemi anlatır.
EFLAKĠ:Menakibül Arifin adlı eseri önemlidir.
MEHMET REVANDĠ:Tarihçidir.Rehatüssudur adlı eseri Türkiye Selçuklu tarihini
anlatır.
SEYFEDDĠN AMĠDĠ: Felsefe, Mantık ve fen bilimiyle uğraştı.
NECMEDDĠN DAYE:Siyasetname adlı eseri I.Alaeddin Keykubad dönemini anlatır.
NOT:
MOĞOL ĠSTĠLASI SONRASI HALKI KORUYUP KOLLAYAN ÖRGÜTLER;
-Abdalan-ı Rum (Anadolu Dervişleri)
-Bacıyan-ı Rum (Anadolu Kadınları)
-Gaziyan-ı Rum:(Anadolu Gazileri)
-Feteyan-ı Rum (Anadolu Gençleri)
- MĠMARĠ
DEVLET-BEYLĠK
ESERLER
SALTUKLU DÖNEMĠ ESERLERĠ - ( 1072-1202 )
Erzurum
Erzurum Kale Camii
Erzurum Ulu Camii
Tepsi Minare ( Saat Kulesi )
Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti
Emir Saltuk Kümbedi(Anadolu’nun en eski amıtsal
mezar yapısıdır)
MENGÜCEKLĠ DÖNEMĠ ESERLERĠ - ( 1080 1228 ) Erzincan, Kemah, Şebinkarahisar, Divriği
ARTUKLU DÖNEMĠ ESERLERĠ - Anadolu'da
ilk köprüleri yaptılar.
( 1102 - 1409 ) Diyarbakır, Harput, Mardin
Divriği Külliyesi (Anadolu’daki ilk külliye)
Divriği Kale Camii
Divriği Darüşşifası
Divriği Ulu Camii - Hat sanatı ile ünlüdür.
(Not:Mengüceklere ait Divriği Ulu Camii ve
Külliyesi UNESCO’nun ülkemizde dünya
kültür mirası listesine aldığı tarihi eserdir)
Divriği Sitte Melik Kümbeti
Diyarbakır Surları
Diyarbakır Artuklu Sarayı
İlk Artuklu Medresesi İlgazi tarafundan Halep'te
yaptırıldı.
Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii
Mardin Ulu Camii
Harput Ulu Camii
Dunaysır (Kızıltepe) Ulu Camii
Urfa Ulu Camii
Malabadi Köprüsü(Batman çayı Diyarbakır
Silvan)
Haburman Köprüsü(Çermik yakınları)
DANĠġMENDLĠ DÖNEMĠ ESERLERĠ - ( 1080 1178 ) Sivas, Kayseri, Malatya, Tokat, Amasya,
Çankırı, Kastamonu
II.BEYLĠKLER DÖNEMĠ
ÖNEMLĠ ESERLERĠ
Niksar Ulu Camii
Kayseri Ulu Camii
Kayseri Kölük Camii
Kayseri Melik Danişment Gazi Kümbeti
Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri Anadolu'daki ilk medrese.
Emir Gazi Kümbeti
Manisa Ulu Camii:Saruhanoğulları
Aksaray Ulu Camii:Karamanoğulları
Arapzade Camii:Karamanoğulları(Karaman’da)
Kütahya KurĢunlu Camii:Germiyanoğulları
Kütahya Hisar Bey Camii:Germiyanoğulları
Birgi Ulu Camii:Aydınoğulları
Selçuk Ġsa Bey Camii:Aydınoğulları
Milas Hacı Ġlyas Camii:Menteşeoğulları
Milas Ulu Camii:Menteşeoğulları
BeyĢehir Ulu Camii:Eşrefoğulları
Ġbn-i Neccar Camii:Candaroğulları(Kastamonu)
Elbistan Ulu Camii:Dulkadiroğulları
MaraĢ Ulu Camii:Dulkadiroğulları
Adana Ulu Camii:Ramazanoğulları
Yivli Minare Camii:Hamitoğulları
II.BEYLĠKLER DÖNEMĠ
ÖNEMLĠ ESERLERĠ
ANADOLU’DA DĠĞER TÜRK
DEVLETLERĠNDEN
ÖNEMLĠ ESERLER
TaĢ medrese:Dulkadiroğulları(Maraş)
Hatuniye Medresesi:Dulkadiroğulları(Kayseri)
Vacidiye Medresesi:Germiyanoğulları(Kütahya)
Tol medrese:Karamanoğulları(Ermenek)
Hatuniye Medresesi:Karamanoğulları(Karaman)
Ak Medrese:Karamanoğulları(Niğde)
Emir Sinaneddin Medresesi:Hamitoğulları(Korkuteli)
Dündar Bey Medresesi:Hamitoğulları (Eğirdir)
Zinciriye Medresesi:Karamanoğulları(Aksaray)
Halime Hatun Kümbeti: Karakoyunlular(Gevaş’ta)
Erzen Hatun Kümbeti: Karakoyunlular(Ahlât’ta)
Kadem PaĢa Hatun Kümbeti: Karakoyunlular
Anonim Kümbet: Karakoyunlular (Patnos Yolu)
Safa ya da Iparlı Camii: Akkoyunlular (Diyarbakır)
Zeynel Bey Türbesi: Akkoyunlular(Hasankeyf’te)
Sulatan Kasım Medresesi: Akkoyunlular(Mardin)
Emin Bayındır Kümbeti: Akkoyunlular(Ahlat)
ġeyh Matar Camii: Akkoyunlular(Diyarbakır)
ANADOLU (TÜRKĠYE) SELÇUKLU DEVLETĠ’NDE ESERLER
Anadolu'da iki yüzyıla yakın bir süreci kapsayan ve Orta Asya kökenli Türk göçebe
sanatının izlerini taşıyan Anadolu Türk sanatı, mimarlıktan bezemeye ve el sanatlarına
kadar damgasını vurmuştur. Doğudan getirilen unsurlarla Anadolu'nun yerel gereçleri ve
geleneksel teknikleri birleşerek, yeni bir senteze ulaşılmaya çalışılmış; ancak, kesin
birleşim Osmanlı sanatıyla gerçekleşmiştir.
XIII. yy.dan başlayarak Anadolu mimarlığında söz sahibi olan Anadolu Selçukluları; cami,
medrese, türbe, tekke-zaviye, kervansaray, han, hamam, köşk, saray ve köprü gibi değişik
işlevlerde birçok yapı üretmişlerdir. Bu yapıların çoğu devletin merkezi olan Konya ve
çevresinde bulunmaktadır.
Türkiye Selçuklu mimari eserleri dini, sivil ve askeri olmak üzere üç grupta incelenebilir:
I.Dini Mimari:
A.Camiler: Değişik planlarda ve çok sütunlu olarak yapılmıştır.
(1) TaĢ ve Tuğladan Yapılan Camiler:
-Alaeddin Camii:(Konya)(ASD’den kalma en eski camidir.)
-Alaeddin Camii: (Niğde)
-Ulu Camii:(Malatya)
-Ulu Camii :(Sivas)
-Burmalı Minare Camii:(Amasya)
-Alaeddin Camii(Ulu Camii):(Sinop)
-Gök Medrese Camii:(Amasya)
-Develi Ulu Camii:(Kayseri)
(2) AhĢap-Ağaç Direkli Camiler:
-Ulu Camii:(Afyonkarahisar)
-Ulu Camii:( Sivrihisar)
-Arslanhane Camii:(Ankara)
-Sahip Ata Camii:(Konya)
-Yivli Minare:(Antalya) Yivli Minare Külliyesi içerisinde camiinin hemen güneydoğusunda,
XIII. yüzyıla ait bir Selçuklu eseridir. I. Alâeddin Keykubat tarafından (1219–1238) tarihleri arasında
yaptırılmıştır
B.Mescidler: Mescid, minberi olmayan küçük camidir. Tek kubbeli ya da düz çatılı olur.
-TaĢ Mescit:(Konya)
-Sırçalı Mescit:(Konya)
-Karatay Mescidi:(Konya)
-Hoca Hasan Mescidi:(Konya)
-ErdemĢah Mescidi:(Konya)
-TaĢ Mescid:(Çankırı)
-Güdük Minare Mescidi:(Akşehir)
-Alaca Mescid(Arap Baba Mescidi):(Harput)
C-Medreseler:Orta ve yükseköğretim kurumlarıdır.
Not: Danişmendlilerin yaptırdığı Niksar'daki Yağıbasan Medresesi Anadolu'da ilk medrese ve ilk
beylikler dönemindedir.
1193'de Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklularında ilk medresedir.
(1) Kubbeli (kapalı) Medreseler:
Avlunun üzeri örtülüdür.
-Cacabey Medresesi: (Kırşehir)
-Karatay Medresesi: (Konya)
-Ġnce Minareli Medrese:(Konya)
-Çay Medresesi:(Afyon)
(2) Avlulu (açık) Medreseler:
Avlunun üzeri açıktır ve etrafı revaklarla çevrilidir.
-Sırçalı Medrese: (Konya)
-Gök Medrese: (Tokat)
-Gök Medrese: (Sivas)
-Buruciye Medresesi:(Sivas)
-Çifte Minareli Medrese: (Erzurum) (Anadolu’daki en büyük medrese)
-Çifte Minareli Medrese: (Sivas)
-TaĢ Medrese:(Akşehir)
-ġifaiye Medresesi:(Sivas)
-Seracettin Medresesi :(Kayseri)
-Avgunu Medresesi:(Kayseri)
D-Külliyeler: Medrese, şifahane, kütüphane, hamam, türbe, imaret gibi yapıların toplu halde
bulunduğu mimari tarzdır.
-Hunad Hatun Külliyesi:(Kayseri) (Ġlk Selçuklu Külliyesi; Alaeddin Keykubat’ın eşi
Mahperi Hatun tarafından yaptırılmıştır.)
-Hacı Kılıç Külliyesi:(Kayseri)
-Sahip Ata Külliyesi:(Konya)
E-Türbeler: Dört duvarın üzeri kubbe ile örtülü anıt mezarlardır.
F-Kümbetler: Duvarların silindir ya da çokgen, çatısı konik ya da piramit şeklinde anıt
mezarlardır. Türklerin geliştirdiği bir mimari tarzdır.
-Döner Kümbet:( Kayseri)
-Ulu Kümbet:(Ahlat)
-II.Kılıçaslan Kümbeti:(Konya)
II. Sivil Mimari:
A-Saray ve KöĢkler:
-Kubadiye Sarayı:(Kayseri)
-Kubadabad Sarayı:(Beyşehir)
-Alaiye Sarayı:(Alanya-yazlık)
-Haydar Bey KöĢkü:(Argıncık-Kayseri)
-Hızır Ġlyas KöĢkü:(Kayseri)
B-Kervansaraylar(Hanlar):
Ticareti canlandırmak,yol ve yolcu güvenliğini sağlamak,yolculuğu kolaylaştırmak
amacıyla inşa ettirilirdi.Sultanlarin yaptirdiklarina ‘Sultan Hanı’ denirdi.
Odalar, aşhaneler, ibadet mekanları, hamam,hayvan barınağı,depo gibi birimleri
vardı.Kervansaraylar biribirlerinden bir gün uzaklıkta inşa edilirdi.Yolculara üç gün
süresince ücretsiz hizmet verilirdi.
-Kayseri-Aksaray arası ALAY HAN: Türkiye’deki ilk kervansaraydır.II.Kılıçaslan
zamanında yapılmıştır.
-Antalya-Isparta arası EVDĠR HAN
-Konya-Aksaray arası SULTAN HAN
-Antalya-Alanya arası ALARA HAN
-Sivas-Malatya arası HEKĠM HAN
-Antalya-Isparta arası ĠNCĠR HAN
-Afyon -Antalya arası KIRKGÖZ HAN
-Konya -Alanya arası ġARAPSA HAN
-Akşehir-Çay yolu ĠSHAKLI HAN
-Afyon-Denizlı arası AK HAN
-Konya-Akşehir arası HOROZLU HAN
-Aksaray-Kayseri arası SULTAN HAN
-Konya-Afyon arası ÇAY HAN
-Aksaray-Konya arası ZAZADĠN HAN
C-Köprüler:
-Belkıs Köprüsü:(Antalya)
-Hıdırlık Köprüsü:(Tokat)
-Eğri Köprüsü:(Sivas)
D-DarüĢĢifalar(Hastaneler):
-Gevher Nesibe DarüĢĢifası :(Kayseri) Anadolu'nun İslam dönemine ait en eski hastahanesi
olan bu bina günümüzde Tıp Tarihi Müzesi olarak kullanılmaktadır.
-Gıyasiye DarüĢĢifası:(Kayseri)
-Keykavus ġifahanesi:(Sivas)
-Torumtay DarüĢĢifası:(Amasya)
-Müineddin Pervane DarüĢĢifası:(Tokat)
III. Askeri Mimari
Konya,Alanya,Tokat,Amasya kaleleri……
NOT:
Türkiye Selçukluları,resim ve heykelle ilgilenmişlerdir.Bu yönüyle diğer Türk-İslam
Devletlerinden ayrılırlar.Saray ve kalelerde insan ve hayvan kabartmalarına yer vermişlerdir.
Çift baĢlı kartal en yaygın motiftir. II.Keyhüsrev insan tasvirli para bastırmıştır.
Çinicilik,kumaş,halı ve kilim dokumacılığı,hat,tezhip,oymacılık ve kakmacılık gelişmişitir.
DĠĞER TÜRK DEVLETLERĠNDE KISACA MĠMARĠ ESERLER(Anadolu’nun DıĢında)
-TĠMURLULAR:(1369-1507)(Türkistan-Orta Asya)
Semerkant’ta;Bibi Hanım Mescidi,Gök Saray
Keş’te;Ak Saray,Timur Türbesi,Yesevi Türbesi….
-SAFEVĠLER:(1502-1736)(İran)
İsfahan’da Şah Camisi,NakĢ-ı Cihan Meydanı,Safevi ve Lütfullah Camileri İran’da dikkat çekici
Safevi mimari eserleridir.
-BABÜRLER:(1526-1858)(Hindistan)
Yeni delhi’de:Kutup Minar Humayun ve Ataka Han Türbeleri
Ağra’da:Tac Mahal
Not: Hindistan’ın en gözde mimari yapıtı olan Tac Mahal Şah Cihan’ın eşi Mümtaz Mahal için
yaptırdığı bir anıt mezardır. Yapımında Osmanlı mimarlarıda görev almıştır.
-MEMLUKLER:(1250–1517)(Mısır-Suriye-Arabistan)
Sultan Kalavun,Sultan Hasan ve Sultan Kayıtbay Camileri Memluk mimarisinin başlıca
eserleridir.
NOT: Moğol(Ġlhanlı) Hakimiyeti Dönemi Eserleri(Moğollar’ın İlhanlı kolu 1243
Kösedağ savaşından sonra Anadolu’da hüküm sürmüştür.)
Amasya, ġifahane
Erzurum, Yakutiye Medresesi
Niğde, Hüdavend Hatun Kümbedi
Tokat, Nureddin Ġbn Sentimur Kümbedi
Niğde, Sungur Bey Camii
 ASYA VE MISIR’DA KURULAN DĠĞER DEVLETLER
(XVIII ve XIX.yy ARASI TÜRK DÜNYASI)
DEVLET
HARZEMġAHLAR
(1097-1231)
HÜKÜMDARLAR MERKEZ
Anuş Tigin
İl Arslan
Aleaddin Tekiş
CelaleddinHarzemşah
Gürgenç
(Aral Gölü
Çevresi)
FATIMĠLER
(910-1174)
Ubeydullah
Tunus
Mısır
EYYUBĠLER
(1174-1250)
Selahaddin Eyyübi
Adil Seyfettin
Mısır
MEMLUKLER
(KÖLEMENLER)
(1250-1517)
Aybek
Kutuz
Baybars
Kayıtbay
Tomambay
Mısır
Bahri Memlukler
(Türk asıllı Hük.)
Burci Memlukler
(Çerkez asıllı Hük.)
GENEL ÖZELLĠKLER
-Harzemşahların atası AnuĢ Tegin’dir
-Ġl Arslan zamanında B.Selçuklularda
ayrılarak bağımsız olmuşlardır
-En parlak zaman Aleaddin TekiĢ
zamanıdır.
-Türkiye Selçuklu Devleti ile yapılan
Yassıçimen SavaĢı kaybedilince devlet
zayıflamış bir yıl sonrada yıkılmıştır
-Bu devlet Türk Devleti değildir.
Peygamberin kızı Hz. Fatma’dan ismini
almıştır.
-ġii devlettir. Yöneticilerini Halife olarak
tayin etmişlerdir.
-Mısır’da Şiiliği etkin hale getirmek için
Darü’l Hikme adı verilen medrese
açılmıştır.
-Bâtıni faaliyetlerine destek vermişlerdir.
-En önemli eserleri, Mısır’daki El-Ezher
Camii ve Kahire Surlarıdır.
-El-Ezher Üniversiteside bu dönemde
kurulmuştur.
-1187 Hıttin SavaĢında Selahaddin
Eyyubi’nin Kudüs’ü Haçlılardan geri
alması III. Haçlı seferine yol açmıĢtır.
-1193’te Selahaddin Eyyübi ölünce
yerine kardeşi Adil Seyfettin geçmiştir.
onunda Yafa’yı Haçlılardan alması
IV.Haçlı seferine sebep olmuştur.
-Kurucu Aybek son Eyyübi Hükümdarı
Turan Şahı öldürerek Eyyübi Devleti’ni
yıktı, Memluklu Devleti’ni kurdu.
-Ortadoğu’daki son haçlı kalıntılarını
ortadan kaldırdılar.
-1260 Ayn-ı Calut,1277 Elbistan,1282
Humus,1308 Merc-i Suffar savaşları ile
Moğolları yenip bu devletin istilasını
durdurdular.
-1258’den sonra Abbasi Halifesini
himaye altına almaya başladılar.
-Türk-İslam dünyasının liderliği için
Osmanlı Devleti ile mücadele ettiler.1516
Mercidabık ve 1517 Ridaniye
savaşlarında Osmanlı’ya mağlup olup
tarih sahnesinden çekildiler.
-Memluklu Devleti Türk veraset
sistemini uygulamamıĢtır. Bu devlette
hükümdarlık babadan oğla geçmemiştir.
Her başarılı komutanın tahta çıkma hakkı
vardır.
MOĞOL ĠMP.
(1196-1227)
ALTIN ORDA
DEVLETĠ
(1227-1502)
Cengiz Han
Batu Han
Berke Han
Toktamış Han
Karakurum
Saray
(Aral GölüMacaristan
Arası)
ĠLHANLILAR
(1256-1336)
Hülagu Han
Gazan Han
Tebriz
İran
ÇAĞATAYLAR
(1227-1369)
Çağatay
Kara Hülagu Han
Algu Han
Türkistan
Kubilay
Çin
KUBĠLAY
HANLIĞI
(1280-1368)
-Türk kültüründen büyük ölçüde
etkilenmişlerdir. Hükümdarları Han ve
Kağan unvanını kullanmıştır.
-Türk veraset sitemi ve Kut Anlayışı bu
devlette de uygulanmıştır.
-Türklerin Toy ve Kurultay Meclisi
Moğollarda da bulunmaktadır.
-Uygur Türklerinden birçok alanda
etkilenmişlerdir. BahĢi adı verilen Uygurlu
öğretmenler Moğollara birçok alanda
yardımcı olmuşlardır.
-Kağan oğulları, Kobegün
;Komutanlar:Noyan;Komutan yardımcıları
Nöker ismiyle anılmıştır.
-Cengiz Han Türk Töresini Cengiz Han
Kanunları diye uygulamıştır.
-Ticaret vergisi:Tamga,Tarım
vergisi:Kalan,Hayvan Vergisi:Kopçur
-Cengiz’in gizli yaşamını anlatan
Moğolların gizli tarihi önemlidir.
-Berke Han döneminde İslamiyet devletin
resmi dini olmuştur.
-İslamiyet’i kabul eden ilk Moğol
devletidir.
-Timur’un Altın Orda Devleti’ne
saldırmasından sonra devlet zayıfladı ve
toprakları üzerinde Kırım, Kazan, Nogay,
Ejderhan(Astarhan),Kasım,Küçüm
Hanlıkları kuruldu.-Bu parçalanma
Rusya’nın güneye inmesine ve büyümesine
ortam hazırlamıştır.
-Adige,Alpamıs,Koblan ve Kırk Kız
destanları ünlüdür.
-Hülagu Han Azerbaycanı alarak
Batınilerin zararlı faaliyetlerine son verdiler
-1258’de Bağdat’ı alarak Abbasi
Devleti’ne son verdiler.
-Ayn-ı Calud savaşında Memluklere
yenildiler.1243 Kösedağ savaşında Anadolu
Selçuklu Devleti’ni mağlup ettiler.
-Kelile ve Dimne Moğolcaya çevrildi.
Eyaletleri ‘Hakemler’,şehirleri ‘ġıhne’ adı
verilen askeri valiler yönetti.
-Tarmaşirin Han döneminde İslamiyet’i
kabul ettiler.
-Hakaniye lehçesini resmi dil olarak
kullandılar(Çağatayca)
-Timur Çağatay Devleti’ne son verdi.
-Zamanla Çin etkisine girmişlerdir.
-İslamiyet’i benimsemeyen tek Moğol
devletidir.
TĠMURLULAR
(1396-1507)
Timur
Şahruh
Uluğ Bey
Semerkant
KARAKOYUNLULAR
(1365-1469)
Bayram Hoca
Kara Yusuf
Erciş
Doğu Anadolu
AKKOYUNLULAR
(1378-1502)
Kara Yölük Osman
Uzun Hasan
Doğu Anadolu
İran
SAFEVĠLER
(1502-1736)
Şah İsmail
Şah Tahmasb
İran
BABÜRLER
(1526-1858)
Babür Şah
Ekber Şah
Cihangir Şah
Şah Cihan
Hindistan
-Altın Orda Devleti’ni
zayıflattılar bu durum
Rusya’yı güçlendirdi.
-Osmanlı Devleti ile yaptıkları
1402 Ankara SavaĢı ile
Anadolu Türk birliği bozuldu
ve İstanbul’un fethi gecikti.
-Eyaletlerin başında Mirzalar
görev yapmıştır.
Tavacı(Askeri) Divan ve
Divan-ı Mal adıyla mali divan
bulunmaktadır.
-Ali ġir Nevai Muhakemet-ül
Lügateyn adlı eseri yazmıĢtır.
-Uluğ Bey de dönemin
astronomi uzmanıdır.Ali
KuĢçu önemli çalıĢmalar
yapmıĢtır.
-Azerbaycan’daki Türk
etkinliğini artırmışlardır.
-Bu devlet Osmanlılara
karşıVenedik,Karamanoğlu ve
Pontus Rum Devleti ile ittifak
halinde olmuştur.
-Uzun Hasan döneminde
Osmanlı Devleti ile yaptıkları
Otlukbeli savaĢını kaybederek
yıkılma sürecine girdiler.
-Dede Korkut hikâyelerini
yazılı hale getirmiş ve ilk kez
Kuran-ı Kerimi Türkçeye
çevirmişlerdir.
-XVI. ve XVII.yy da Osmanlı
Devleti ile egemenlik
mücadelesine girmiştir.
-Şii bir devlettir.
-Hindistan’da ilk defa siyasi
birlik Babürler zamanında
sağlanmıştır.
-Tac Mahal en önemli eserleri
arasındadır.
-Bugünkü Pakistan,Bangladeş
ve Hindistan’da İslamiyet’in ve
Türk kültürünün yayılması
Babürler sayesinde olmuştur.
-1858 yılında bir isyan üzerine
bölgeye müdahale eden
İngiliz'lerce Hindistan'daki
Babür İmparatorluğu'na son
verilerek; Hindistan, Büyük
Britanya Ġmparatorluğu'na
bağlanılmıĢtır.