Slayt 1 - WikiLeaks

ÖDEMELER
BİLÂNÇOSU
Hazırlayan ve Sunan : Gökçe KOSOVA
İÇİNDEKİLER
Ödemeler Bilançosu
I. Ödemeler Bilançosunun Tanımı
II. Ödemeler Bilançosunun Yapısı
1. Cari İşlem Hesabı
2. Sermaye Hesabı
3. Resmi Rezerv Değişimleri Hesabı
4. İstatistiksel Farklar Hesabı
III. Dış Ödeme Açık ve Fazlaları
IV. Türkiye’nin Ödemeler Bilançosu
ÖDEMELER BİLÂNÇOSU
Uluslararası Finans; özel kişi,
şirket veya kamu kuruluşlarının
sınır
ötesi
mali
işlemlerin
incelenmesini konu edinmiştir.
ÖDEMELER BİLÂNÇOSU
Neden Ödemeler Bilançosu ?



Ekonomik ve mali ilişkilerin durumunu izlemesi
açısından,
Hükümetlerin,
mali
riskleri
kestirebilmesi
açısından,
Bir ülke parasının dış değerindeki değişmelerin
tahmini de o ülkenin dış ekonomik ilişkilerinde
gelişmelerin izlenebilmesi açısından,
önemlidir.
ÖDEMELER BİLÂNÇOSU
Bu sunumda dış ödemeler bilânçosunun
yapısı ile dış açık, dış fazla ve ödemeler
bilânçosunu denkleştirme yöntemleri gibi
konular üzerinde durulacaktır.
I. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN TANIMI
Ödemeler bilânçosu (balance of
payments) , ana ülkede yerleşik gerçek
kişi, işletme veya kurumların yabancı
ülkelere yürüttükleri ekonomik işlemlerin
sistematik olarak tutulan kayıtlarıdır.
I. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN TANIMI
Sınır ötesi
mal, hizmet
ticaret
ve
üretimi
Dolaysız
sermaye
yatırımları
Uluslararası
işgücü
hareketleri
Uluslararası
Ekonomik
İşlem
Ülkeler
arası
uzun süreli
mali sermaye
akımları
Teknoloji
transferleri
Ülkeler
arası
kısa süreli
mali sermaye
akımları
I. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN TANIMI
Uluslararası ödemelerde geleneksel olarak
Amerikan doları, sterlin, IMF’nin yarattığı
Özel Çekme Hakları (SDR) ve altın gibi
kaynaklar kullanılır.
I. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN TANIMI
Ekonomik İşlemler ;
Ödeme Akımı
Ülke
Ödeme Akımı
Ödeme Akımı Oluşturmayan Ekonomik İşlemler ;
• Takas,
• Kriling esasına dayalı ticaret,
• Yatırım malı,teknoloji veya yönetim bilgisi şeklindeki yabancı sermaye,
• Karşılıksız Ödemeler.
I. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN TANIMI
DIŞ ALEMLE YAPILAN
İŞLEMLER
Alacaklı (Credit items)
İşlemler
Borçlu (Debit Items)
İşlemler
I. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN TANIMI
Ödemeler bilânçosu “çift kayıtlı” (double entry)
muhasebe sistemine göre tutulur ;
ÖDEMELER BİLANÇOSU
ALACAKLI
.....
.....
.....
+________
......
=
BORÇLU
.....
.....
.....
+________
......
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
ÖDEMELER
BİLANÇOSU
Cari İşlemler
Hesabı
Sermaye
Hesabı
Resmi Rezervler
Hesabı
İstatistik
Hesabı
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
1. Cari İşlem Hesabı
Ülkenin uluslararası ekonomik
işlemlerinden çok önemli bir
grubu
cari
işlemler
hesabı
(current transactions account)’na
kaydedilir.
Bu
hesap
aynı
zamanda ülke milli hâsılasının da
bir bölümünü oluşturur.
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
Cari İşlem Hesabı
Mal Ticareti
Mal İhracatı
Uluslararası
Hizmetler Ticareti
(Görünmez Ticaret
(Invisible Trade))
Mal İthalatı
Karşılıksız
Transferler
“Tek Yanlı Transferler”
(Unilateral Transfers)
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
2. Sermaye Hesabı
Ülkenin dış alemle yaptığı her türlü
mali sermaye ve dolaysız sermaye
yatırımları, ödemeler bilançosunun
sermaye hesabı (capital account)
bölümüne kaydedilir
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
Sermaye Hesabı
(Capital Account)
Uzun Vadeli
Sermaye
Kısa Vadeli
Sermaye
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
3. Resmi Rezerv Değişmeleri Hesabı

Resmi
rezervler,
gerektiğinde
kullanılmak üzere merkez bankası
tarafından tutulan uluslararası ödeme
araçlarıdır.
Piyasada
döviz
satışı
durumunda rezervler azalır, piyasadan
döviz alımı durumunda ise yükselir.
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
Ödemeler
Bilânçosuna
Otonom
(Autonomous)
Cari İşlemler
Hesabı
Sermaye Hesabı
Denkleştirici
(Accomodating)
Resmi Rezerv
Değişmeleri Hesabı
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
4. İstatistiksel Farklar Hesabı

İstatistiksel farklar hesabı (statistical
discrepancy)’na “net hata ve noksan”
dendiği de olur. Bu hesap tek bir kalem
biçimindedir ve denge sağlamak
amacıyla kullanılır.
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
4. İstatistiksel Farklar Hesabı



Ödemeler bilânçosu hesaplarında daima bir
hata ve eksik bulunma olasılığı vardır. Bunun
nedenlerini aşağıdaki gibi açıklayabiliriz
İthalat ve ihracatla ilgili bilgi, mallar sınırdan
geçerken firmalar tarafından doldurulup
gümrük iadelerine verilen gümrük bildirim
formları’ndan elde edilir.
Bazen de firmalar kasıtlı biçimde yanlış bilgi
vermiş olabilirler.
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
ÖDEMELER BİLANÇOSU
Otonom
İşlemler
Net Bakiyesi
(+)
(-)
=
Denkleştirici
İşlemler
Net Bakiyesi
(-)
(+)
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
4. İstatistiksel Farklar Hesabı
Ödemeler Bilançosundaki Hata Sebepleri;



Gümrük Bildirim formlarının kasıtlı veya
kasıtsız eksik ve yanlış doldurulması,
Bazı dış ticaret kalemlerinin kayıtlarının
olmaması,
Bilanço dönem farklılıkları.
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
4. İstatistiksel Farklar Hesabı
Dış dengesizliği göstermek açısından
hesaplanan otonom işlemler bakiyesi
mi, yoksa denkleştirici işlemler bakiyesi
mi gerçeğe daha yakın bir tahmin verir
?
II. ÖDEMELER BİLÂNÇOSUNUN YAPISI
4. İstatistiksel Farklar Hesabı
Uygulamadaki yaklaşıma göre, bu
konuda
denkleştirici
işlemler
bakiyesinin daha doğru sonuçlar
vereceği kabul edilir.
III. DIŞ ÖDEME AÇIK VE FAZLALARI
Ödemeler
Bilânçosundaki
Dengesizlik
Dış Açık
(Foreign Deficit)
Dış Fazla
(Foreign Surplus)
III. DIŞ ÖDEME AÇIK VE FAZLALARI
Dış Dengesizlik Tahmin Edilirken ;
Otonom İşlemler
“çizgi üstü” (above-the-line)
Denkleştirici İşlemler
III. DIŞ ÖDEME AÇIK VE FAZLALARI
Uygulamada ;
Ödemeler
Bilânçosu
•
•
•
•
•
Otonom (Autonomous)
Cari işlemleri (mal ve hizmet ticareti)
İç ve dış fiyat farkları
Gelir düzeyleri
Uzun vadeli sermaye
Kısa süreli sermaye
(Uluslararası faiz oranları farkı ve
Döviz kuru değişmleri)
Denkleştirici (Accomodating)
• Kısa süreli sermaye (Krediler)
• Resmi Rezerv Değişmeleri
III. DIŞ ÖDEME AÇIK VE FAZLALARI

Temel Denge (Basic Balance) : Bu tanımlamada
ulusal paranın dış değerleri için temel kabul edilen
işlemler göz önünde bulundurulur. Böylece dış
denge, cari işlemler bilânçosu ile uzun süreli
sermaye akımlarına göre hesaplanır ( bu işlemler
otonom kabul edilir). Çok değişkenlik gösteren ve
pek çok geçici faktörün(örneğin mali politikalarda ve
faizlerdeki değişmeler, döviz kuru bekleyişleri, vs.
gibi) etkisi altında bulunan kısa süreli sermaye
akımları (özellikle banka mevduatları) ise temel
dengeyi belirlemekte dikkate alınmaz, bunların
denkleştirici nitelikte olduğu varsayılır.
III. DIŞ ÖDEME AÇIK VE FAZLALARI

Net likidite dengesi (net liquidity balance) : Bu
tanımda, dış dengeyi sağlamak üzere resmi
rezervlerde bir değişiklik olmaksızın, özel kesimin dış
alemden sağladığı borçlar ve dışarıya verdiği krediler
üzerinde durulur. Buna göre, özel sektöre ait örneğin
ticari krediler gibi devredilebilir niteliğe sahip
bulunmayan (nonliquid), kısa süreli sermaye
işlemlerinin dış denge amacı ile yapıldıkları
(denkleştirici oldukları) varsayılır. Likit borçlar ve
alacaklar dahil, diğer tüm işlemler ise otonom kabul
edilir.
III. DIŞ ÖDEME AÇIK VE FAZLALARI

Resmi rezerv işlemleri dengesi ( official reserve
transactions balance) : Bu tanımlamada tüm resmi
rezerv değişmelerinin (merkez bankasının altın ve
döviz rezervlerindeki değişmeler ve ülkenin yabancı
resmi kuruluşlara olan borç ve alacaklarındaki
değişmeler) ödemler bilânçosu dengesini sağlama
amacıyla yapıldığı (denkleştirici olduğu), diğer
işlemlerin ise otonom olduğu varsayılır. Burada resmi
işlemlerin
özel
işlemlerden
farklı
olduğu
yaklaşımından hareket edilmektedir.
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU



Türkiye’nin 1998-2001 dönemine ait ayrıntılı ödemeler
bilânçosu verileri Tablo 1’ de görülmektedir.
Cari işlemler bilânçosu açığı 2000 yılında 9.819 milyon dolara
ulaşmıştır. Bunun da temel nedeni ithalatta yaşanan
patlamadır.
Dış ticaret bilânçosu açığı 22.375 milyon doları bulmuştur. Dış
ticaret bilançosunda görülen bu şiddetli açıklar ise ekonominin
dış ödeme krizine sürüklenmesinin önemli bir nedenini
oluşturmuştur.
2001 yılında ise cari işlemler bilânçosunun 3.396 milyon dolar
fazla verdiği görülüyor. Bu fazlalık ise ihracat artışlarından çok
ekonomik
kriz
dolayısıyla
ithalattaki
daralmadan
kaynaklanmıştır.
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU


Diğer mal ve hizmet gelirleri içine kaydedilen
turizm gelirlerinin 2001 yılında 8.090 milyon
dolara ulaşması ekonomide önemli bir
olumlu gelişmedir.
Fakat alınan dış borçlar dolayısıyla ödenen
faiz giderleri aynı yıl 7.134 milyon dolar
olmuştur ki bu Türkiye’nin döviz gelirleri
üzerinde büyük bir baskı doğurmaktadır.
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU


Mal ve hizmet hareketleri birlikte ele
alındığında toplam dengenin 2000 yılında
15.044 milyon dolar açık verdiği,
Ekonomik kriz dolayısıyla mal ve hizmet
harcamalarındaki azalma dolayısıyla 2001 ‘de
bu açığın 407 milyon dolara düştüğü
görülmektedir.
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU

2001 yılında işçi dövizlerinin önemli bir
düşüşle 2.786 milyon dolar olması
ayrıca olumsuz bir gelişmedir.
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU

Fakat ödemeler bilânçosundaki en büyük
olumsuz gelişmeler sermaye hesabında
yaşanmıştır.
Yaşanan ekonomik ve mali kriz dolayısıyla
sermaye bilânçosu 2001 yılında toplam
14.198 milyon dolar açık vermiştir. Bu açığın
çok önemli bir payı (12.211 milyon dolar)
ülkeden dışarıya menkul değer çıkışı yoluyla
gerçekleşmiştir..
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU


2001 yılında dış borç servisi ödemeleri 14.350
milyon dolar olmuştur. Ancak bu rakamlar önceki
yıllarda da oldukça yüksek düzeylerdedir.
Bu arada kısa vadeli sermaye hareketleri alt
bilânçosu da açık vermektedir. Nitekim kriz
ortamında
ticari
bankaların
açtıkları
döviz
pozisyonlarını kapamalarından ötürü 2001 yılında
dışarıya net olarak 7.052 milyon dolarlık bir ödeme
yapılmıştır. Yabancı para mevduat hesaplarının
çekilmesinden ötürü de net olarak 1.437 milyon
dolarlık bir döviz kaybı ortaya çıkmıştır.
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU

Bu arada kısa vadeli sermaye hareketleri alt
bilânçosu da açık vermektedir. Nitekim kriz
ortamında ticari bankaların açtıkları döviz
pozisyonlarını kapamalarından ötürü 2001
yılında dışarıya net olarak 7.052 milyon
dolarlık bir ödeme yapılmıştır. Bu arada aynı
yıl, yabancı para mevduat hesaplarının
çekilmesinden ötürü de net olarak 1.437
milyon dolarlık bir döviz kaybı ortaya
çıkmıştır.
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU

Yaşanan ekonomik ve mali sorunlar
dolayısıyla Türkiye IMF’deki rezerv kotasını
1999’da kullanmış ve bu kuruluş nezdindeki
varlıklarını sıfıra indirmiştir. Fakat IMF ile
yapılan destek (stand by) anlaşmaları
çerçevesinde 2001 yılında adı geçen
kuruluştan net olarak 10.230 milyon dolar
kredi sağlanmıştır. Bütün bu gelişmeler
sonucunda da aynı yıl resmi rezervlerde
2.694 milyon dolar bir artış sağlanmıştır.
IV. TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU

Özetle, Gerek mali sektörün, gerekse
reel sektörün istikrara kavuşabilmesi ve
sağlıklı bir biçimde gelişebilmesi için
ödemeler bilânçosu ile dış borç
sorunlarının öncelikle çözümlenmesi
gerekir.
TABLO 1 TÜRKİYE’NİN ÖDEMELER BİLANÇOSU, 1998-2001(Milyon Dolar)
1998
1999
2000
2001
1984
-1364
-9819
3396
31220
29326
31667
35258
Bavul Ticareti
3689
2255
2946
3039
Transit Ticaret
558
483
946
879
İthalat Fob
-45440
-39773
-54042
-39748
İthalat Cif
-45922
-40692
-54503
-40410
-1761
-1079
-1900
-989
Transit Ticaret
-514
-442
-911
-832
Navlun ve sigorta
2757
2440
3272
2483
-14220
-10447
-22375
-4490
25802
18748
22320
17936
Turizm
7177
5203
7636
8090
Faiz
2481
2350
2836
2753
Doğrudan Yatırım Gelirleri
2504
1176
1032
686
Navlun
1882
1712
1653
1796
10520
7118
7861
3553
-15325
-14840
-14989
-13853
Turizm
-1754
-1471
-1713
-1738
Faiz
-4823
-5450
-6299
-7134
Navlun
-1419
-1259
-1688
-1277
-643
-437
-539
-619
-3743
-6539
-15044
-407
KARŞILIKSIZ TRANSFER GİRİŞLERİ (ÖZEL)
5568
4813
5011
3596
İşçi Gelirleri
5356
4529
4560
2786
Bedelsiz İthalat
212
284
451
810
KARŞILIKSIZ RESMİ TRANSFERLER : NET
159
362
214
207
İşlem türü
A. CARİ İŞLEMLER DENGESİ
İhracat Fob
Altın İthalatı
TİCARET DENGESİ
DİĞER MAL VE HİZMET GELİRLERİ
Özel Resmi Hizmet Gelirleri
DİĞER MAL VE HİZMET GİDERLERİ
Kar Transferi
TOPLAM MAL VE HİZMET DENGESİ
B. SERMAYE HAREKETLERİ (Rezerv Hariç)
448
4671
9610
-14198
1. DOĞRUDAN YATIRIMLAR (NET)
573
138
112
2769
Yurt dışında (çıkış)
-396
-655
-1029
-604
Yurt içinde (giriş)
953
813
1707
3288
-6711
3429
1022
-4515
Menkul Değer Girişi (Yerleşiklerin dışarıda M.D. Satışı)
3356
4605
20188
11423
Menkul Değer Çıkışı (Yerleşiklerin dışarıda M.D. Alışı)
-4978
-5364
-20781
-12211
-579
3220
6252
96
10137
3738
2971
3300
-14647
-2770
-7608
-7123
3985
344
4276
-1131
Sağlam Krediler
11505
11036
17459
12614
Kredi Geri Ödemeleri
-8174
-10560
-13803
-14350
654
-131
620
605
1313
1024
4200
-11321
-1464
-2198
-1913
-156
Verilen Krediler
-261
-453
116
-734
Bankaların Döviz varlıkları
-752
-1454
-1690
927
Giriş
-1684834
-1826639
-2554432
-1717614
Çıkış
1684082
1825185
2552742
1718541
2777
3222
6113
-11165
554
2852
6753
-9728
63
2070
4741
-7052
19288
122673
209432
1100270
Geri Ödeme
-19225
-120603
-204691
-117322
Mevduatlar
2223
370
-640
-1437
-80
-98
2
131
C.NET HATA VE NOKSAN
-697
1631
-2788
-2122
TOPLAM:GENEL DENGE
-447
-5206
2997
12924
2. PORTFÖY YATIRIMLARI (NET)
Tahvil İhracat Yoluyla Borçlanma
Yabancıların Yurtiçinde Menkul Alımı
Yabancıların İçeride Menkul Satışı
3. UZUN VADELİ SERMAYE HAREKETLERİ
Mevduat (Kredi Mektuplu DTH)
4.KISA VADELİ SERMAYE HAREKETLERİ
VARLIKLAR (NET)
YÜKÜMLÜLÜKLER (NET)
Sağlanan krediler
Bankalar
Sağlanan kredi
Kredi Mektuplu DTH