Elektronik Yayıncılık ve Bilimsel İletişim: Teknoloji, Ekonomi ve

advertisement
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Elektronik Yayıncılık
Yaşar Tonta
H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Plan
Tanım
 Tarihçe
 Elektronik yayın türleri
 Elektronik yayıncılık ve bilimsel iletişimle ilgili
genel sorunlar
 Yönelimler: Yeni Olanaklar, Yeni Fırsatlar, Yeni
Sorunlar

Y.T.

Türkiye’de Elektronik Yayıncılık

Sonuç
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Tanım



Y.T.
“Belgeleri” elektronik ortamlar (CD-ROM’lar,
optik diskler, vb. gibi) ve/ya da ağlar (Internet)
aracılığıyla erişilebilir hale getirmek
Abonelerin çoğuna elektronik ortamda
dağıtılan/erişime açılan derlenmiş makaleler
paketi
Tam metin yayınların bilgisayar depolama
ortamları ve/ya da iletişim ağları aracılığıyla
dağıtımı ve arşivlenmesi.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Kısa Tarihçe






Y.T.
1964: ilk e-posta iletisi (MIT veya Cambridge Ünv.)
’70’ler: E-postanın üniversitede yaygınlaşması
1983: Paralel yayıncılık (ACS)
1989: “soğuk füzyon” skandalı
1992: Araştırmacıların sadece %7’si ağları bilgi
sağlamak ya da yayın yapmak amacıyla kullanıyor
Elektronik dergi sayısı 1991’de 110, 1997’de 3.400
(1000’i hakemli)
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
E-Yayın Türleri
 E-dergiler
 Aslı basılı ama elektronik olarak da yayımlanan
dergiler (“paralel yayıncılık”)
 Aslı elektronik ama az miktarda da basılı
yayımlananlar
 Sadece elektronik dergiler
 E-bültenler, e-magazinler
 Web sayfaları
 Önbası arşivleri
 Tartışma listeleri/haber öbekleri arşivleri
 ...
Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Yönelimler
Hızlı bilgi artışı
 Dergi fiyatlarındaki artış

– (Tetrahedron Letters: 1974 = $200, 1997 = $7176)
– 1989/90’da ARL kütüphaneleri dergi abonelikleri için 250 MUSD harcamış
Depolama maliyeti ($24-$41/yıl)
 “Canlı” dokümanlar (hipermedya)
 Internet’te herkes çokluortam (multimedia: radyoTV + kitap-dergi) yayıncılık yapma olanağına
sahip
 Erişim kolaylığı
 Siber yayıncılık (e-dergi, e-kitap, “süper kitap”)

Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Basılı Kaynakların Artış Hızı
(1453-1993)
1,000,000,000
100,000,000
10,000,000
1,000,000
100,000
10,000
1,000
100
10
1973
1933
1893
1853
1813
1773
1733
1693
1653
1613
1573
1533
1493
Y.T.
1453
1
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
E-yayıncılık Niçin Çekici”?
Üretim
 Dağıtım
 Paralel yayıncılık (farklı
pazarlar)
 “İstek üzerine” yayıncılık

Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
E-Yayınlarla İlgili Sorunlar I
Resmiyet/Kalıcılık (ciddi bilim için uygun olup
olmaması, “suya yazı yazmak”, “duvar yazısı”,
“yayın” tanımı, kritik yoğunluk oluşması)
 Kalitenin garanti edilmesi (hakemlik kurumu,
akademik yükselmeler, prestij vd.)
 Sınırlı Bilgi/bilgisayar/ağ okur-yazarlığı
 Yayıncılar müşterilerini sadece teknoloji sahibi
kişilerle/ülkelerle sınırlamak konusunda isteksiz
 Paralel yayıncılık

Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
E-Yayınlarla İlgili Sorunlar II
 Güvenlik
sorunları
– gerçeğe uygunluk, bütünlük, tutarlılık
Dizinleme ve erişim sorunları
 Teknolojik sorunlar
 Ekonomik sorunlar
 Arşivleme sorunları
 Telif hakkı sorunları

Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
E-Yayınlarla İlgili Sorunlar III

Formatlama sorunları
– Belge format türleri

HTML, SGML, XML, ASCII, TIFF, GIF, PNG, ODA, RTF, TeX, CGM)
– Sayfa tanımlama formatları

PDF, PS, vd.
– Sayfa düzeni ve içerik formatları

ODA, RTF, LaTeX, SGML, XML, TEI, HTML vd
– Grafiklerin depolanması

CGM
– Hareketli görüntüler

JPEG, MPEG, vd.
– Üç boyutlu veriler

Y.T.
VRML
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Standartlaşma Sorunları
– “Metadata”

DOI, URI, URL, URN, URC, Dublin Core Metadata ögeleri
– Bibliyografik tanımlama

ISBN, SICI, USBC, MARC, SISAC
– Ağ üzerindeki kaynakların tanımlanması

TEI, MARC, ROADS
– Arama ve erişim

Z39.50
– Belge sağlama hizmetleri

ISO 10160/1 ILL protokolü
– Rehber hizmetleri

Y.T.
WHOIS++, finger, SOLO
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Ekonomik Sorunlar
 Ekonomik
modeller
 Bilgi “tecrübi bir meta”
 E-yayınların ilk kopya giderleri daha
yüksek
 Ekstra maliyetler (ağ, sunucu,
arşivleme, vs.)
 Fiyatlandırma zorluğu
 Satılan ilk kopya = Satılan son kopya??
Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Teknolojik Sorunlar
Bilgi teknolojisi - İçerik bütünleşmesi
 “Her teknoloji hem bir külfet hem de nimet”
 Potansiyel pazarın teknoloji sahibi kişi ve
kuruluşlarla kısıtlanmak istenmemesi
 Teknolojinin içerikle birlikte satılması
(“bohçalama”)
 Gelişen depolama, erişim, dizinleme, gösterim ve
basım teknolojileri
 “Bilgi üretmek ve yaymak için kullanılan
teknoloji; bu bilgiyi bulmak, süzmek,
düzenlemek ve özetlemek için bir yöntem
yoksa yararsızdır.”

Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Güvenlik Sorunları
 kopyalamak
ve yayın üzerinde
değişiklik yapmak kolay (aidiyet,
korsan yayıncılık)
 bütünlük, otantiklik
 bilimsel iletişimin kalitesi
 güvenlik önlemleri (sayısal filigranlar,
sayısal mühürler, kriptoloji, vs.)
Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Telif Hakları ve Arşivleme
Sorunları

Telif hakları
– yasal ve örgütsel sorunlar
– telif haklarının yönetimi

Koruma ve Arşivleme
–
–
–
–
Y.T.
Kim sorumlu?
Arşivleme = Kopyalama; Arşivleme = Erişim?
Geçici-kalıcı arşivleme
Teknolojinin yenilenmesi
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
E-yayıncılık ve Türkiye I
 Yılda
Y.T.
yaklaşık 10.000 çeşit kitap basılıyor
 3500 civarında süreli yayın
 Günlük tirajı 10.000’in üzerinde 30 gazete
 Paralel yayıncılık yapan birkaç gazete ve
dergi var
 1997’de KB’den CD yayıncılığı için alınan
bandrol sayısı 277.050 (12 yayınevi 97 CD)
 1996’da toplam 25 film çekilmiş
 Audioteks yapımevi sayısı 175
 Videotekst ve teletekst hizmetleri yok (gibi)
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
E-yayıncılık ve Türkiye II
 1200
radyo istasyonu
 Sayısal radyo yayıncılığı henüz yok
 Yılda 140.000 saat TV yayını
 Alan adı alan kuruluş sayısı 5000 civarında
 100.000 civarında Internet kullanıcısı
 Paralı bilgi sunan Web siteleri çok az
 Internet aracılığıyla erişilebilen veri bankası
sayısı kısıtlı (toplam bilgi miktarı 1TB)

Y.T.
Kaynak: Türkiye İçerik Üretimi Çalışması (Çalışma Belgesi). T.C. Ulaştırma Bakanlığı, Ankara, Ocak
1998. (http://www.tuena.tubitak.gov.tr/
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Örnekler
 Gazete,
radyo ve TV sayfalarından
örnekler eklenecek
Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Sonuç
 Gündemimizde
e-yayıncılık pek yok
– Sadece paralel yayıncılık
– Internet üzerinden erişilebilir bilgi az
– Birkaç kitabevinin “Internet şubesi” var
 Teknoloji
henüz yeterince yaygın değil
 Bilgi/bilgisayar/ağ “okur yazarlığı” sınırlı
 Ancak hazırlıklı olmalıyız: Internet TV hem
teknolojinin yaygınlaşmasını hem de ağ
okur yazarlık oranını hızla artıracak
Y.T.
“Elektronik Kütüphanecilik Semineri”
4-8 Eylül 2000, Ankara
Elektronik Yayıncılık
Yaşar Tonta
H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
Y.T.
Download