sindirim sistemleri

SİNDİRİM SİSTEMLERİ:
Büyük yapılı besinlerin daha küçük, hücre zarından
geçebilecek yapılara dönüştürülmesi olayına SİNDİRİM denir.
1- Besinler hücre zarından geçebilecek hale gelir. Örneğin
nişasta hücre zarından geçemez, oysa sindirim sonucu oluşan
glikoz geçebilir.
2- Besinler, hücre solunumunda kullanılabilecek, enerji
verebilecek hale gelir.
3-Besinler canlıya özgü polimerleri oluşturabilecek
monomerlere dönüşürler. Örneğin nişasta yiyen bir insan bunu
glikoza kadar parçalar ve hücrelere alınan glukoz glikojen
şeklinde depolanır.
MEKANİK SİNDİRİM: Çiğneme, ezme gibi
fiziksel olaylarla büyük moleküllerin daha
küçük moleküllere parçalanmasıdır. Mekanik
sindirim sonucu oluşan ürünler hücre zarından
geçememesidır.
KİMYASAL SİNDİRİM:Hidroliz olayıdır. Su ve
enzimler yardımıyla moleküllerin yapıtaşlarına
dönüşmesidir.
 1-Hücre içi sindirim: Katı besinlerin
fagositozla, sıvı besinlerin pinositozla,
koful içinde hücreye alınıp,sindirilmesidir.
Ayrıca hücrede görevi tamamlanan
yapıların ya da depolanan moleküllerin
parçalanması da «hücre içi sindirim»
olayıdır.
 2-Hücre dışı sindirim: Üretilen sindirim
enzimlerinin hücre dışına verilerek,
sindirimin hücre dışına verilerek,
sindirimin hücre dışında gerçekleşmesi
olayıdır. Çürükçül canlılar,böcekçil bitkiler
ve yüksek yapılı hayvanlarda görülür.
İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ:
 İnsanda sindirim sistemi ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince
bağırsak ve anüsten oluşmuştur. Karaciğer ve pankreasta sindirim
için gerekli salgı üreten organlardır.
2-TÜKÜRÜK BEZLERİ: İçinde, pityalin
enzimiyle, su, bazı iyonlar ve
glikoproteinlerden oluşmuş mukus bulunur.
Alınan besinlerin ısıtılmasını,
kayganlaştırılmasını, ağız içinin daima nemli
tutulmasını ve içerdiği enzimle bazı
karbonhidratların sindirilmesini sağlar.
Tükürüğün ph’ı 6.5-6.8 arasında değişir. Ph’ının
yükselmesi durumunda kalsiyum gibi
maddelerin çökmesi sonucu diş taşları oluşur.
AĞIZ: Sindirim sisteminin başlangıç bölümüdür. Sindirim de görev
alan 3 yapı içerir.
1-DİŞLER (MEKANİK SİNDİRİMDE):
 Besini almak ve öğütmekten sorumludurlar.
 Yetişkin bir insanda 32 diş bulunur. Bir yarım çenede bulunan diş
çeşitleri:önden arkaya doğru 2 kesici diş, 1 köpek (parçalayıcı) dişi, 2
küçük azı(öğütücü) dişi, 3 büyük azı (öğütücü) dişi şeklindedir.
 Bir dişin yapısında dıştan içe doğru 3 kısım bulunur:
 MİNE:Dişe sertlik ve parlaklık sağlayan kısımdır.
 DENTİN(FİLDİŞİ):Dişin kemik kısmıdır.
 PULPA(DİŞ ÖZÜ): Kan damarları, sinirler ve bağ dokusundan oluşmuş en
iç kısımdır.
 3.DİL: İçerdiği ağ şeklindeki sinirler
sayesinde her yöne hareket ettirebilir.
 Tadın alınmasını sağlar, konuşmaya
yardımcı olur ve alınan besinlerin yutağa
aktarılmasını sağlar.
 4.YEMEK BORUSU:
 Yutak ile mide arasındaki 25 cm
uzunlukta, 2 cm çapındaki kanaldır.
Yutulan besinlerin mideye ulaşmasını
sağlar. İçten dışa doğru sırasıyla çok katlı
epitel doku, düz kaslar ve bağ doku
bulunur.
 Yemek borusunda kimyasal ve mekanik
sindirim gerçekleşmez.
 MİDE: Karın boşluğunun sol üst bölümünde, kaburgaların arasında bulunan,
sindirim sisteminin çapı en geniş organıdır. Yemek borusuna bakan açıklığına mide
ağzı(kardia) ince bağırsağa bakan açıklığına mide kapısı(pilor) denir.
 İçerdiği farklı şekilde dizilimiş düz kaslar mideye geniş bir hareket imkanı sağlar. İçi
dolduğunda şiddetle kasılarak içindeki besinleri ezer ve mekanik sindirimi
gerçekleştirir. Mideyi terk eden bulamaç halindeki besinlere kimus denir.la
 İç organların en önemli bir kısmını saran «periton zarı» salgıladığı sıvıyla mide ve
bağırsakların yüzeyini nemlendirir ve çalışmaları sırasında birbirlerine zarar
vermelerini engeller.
 Mukoza tabakasında bulunan mide bezleri tarafından mide özsuyu salgılanır. Mide
özsuyu içinde, HCl, pepsinojen, süt çocuklarında lap enzimi(rennin) ve mukus
bulunur.
HCl:1- Pasif haldeki pepsinojeni aktif hale getirir.
Pepsinojen+HCl
Pepsin
2-Pepsin enziminin çalışabileceği ph’ı sağlar.
3-Besinlerle alınan bakterilerin üreme ve yaşamalarını engeller.
 Hidroklorik asit hem diğer enzimlerin etkinliğini artırır, hem de besinlerle
gelen mikropları öldürür. Midemiz bu asitten etkilenmez çünkü mukoza
tabakasının ürettiği mukus mide çeperini korur. Aksi halde mide delinir
ve ülser oluşur.
 *Ayrıca mukus sayesinde ve mide kaslarının hareketi sayesinde mideye
gelen besinler yumuşar. Bu da midede gerçekleşen mekanik sindirimdir.
 *Proteinlerin kimyasal sindirimi ilk olarak midede gerçekleşir. Mide öz
suyu, pepsin ve lap enzimleri sayesinde proteinler yapı taşlarına
ayrılmaya başlar.
 Midede sindirim besinlerin çeşidine göre 1- 4 saat sürer. Bu süre içinde
mide alt kapısı pilor, ara ara açılarak besinlerin, ince bağırsağın on iki
parmak bağırsağı kısmına aktarılması sağlanır.
İNCE BAĞIRSAK:
 Yapısında bulunan dokular içten dışa
doğru aynı yemek borusu ve midede
olduğu gibidir. 3 cm çapında yaklaşık 7.5m
uzunluğundadır
 Sindirim olayının
tamamlandığı,maddelerinin emiliminin
yapıldığı bölümdür.
 Yapısında bulunan epitel doku çok sayıda
katlanmalar (mikrovillus) yapmış, böylece
emilim yüzeyini genişletmiştir.
 Yağların kimyasal sindirimi burada başlar. İnce bağırsağa gelen
pankreas öz suyu ile yağların, karbonhidratların ve proteinlerin
sindirimi tamamlanır. B esinler ince bağırsakta en küçük
moleküllerine kadar parçalanır. Bu moleküllerin ince bağırsaktan
kan damarlarına geçmesi olayına emilim adı verilir. İnce bağırsak,
sindirim sistemimizin en uzun bölümüdür.
 İnce Bağırsağının Görevi: Ağızda kısmen sindirilmiş
karbonhidratlar ile midede kısmen sindirilmiş proteinlerin ve
sindirimi henüz başlamamış olan yağların sindirimini
gerçekleştirmek ve tamamlamaktır. Diğer görevi ise, villuslar
sayesinde sindirilen besinlerin emilmesini ve böylece kana
karışmasını sağlamaktır. Böylece şimdiye kadar anlattığımız
süreçte:
 Proteinler
-------------->amino asitlere
 Karbonhidratlar
-------------->glikoza
 Yağlar
-------------->yağ asidi ve gliserin ( gliserol) e
dönüştürülmüş olur.
 Su, mineraller ve vitaminler sindirime uğramazlar.

3 bölümden oluşmuştur:
1-On iki parmak bağırsağı(duodenum)
2-Boş bağırsak(jejenum)
3-Kıvrım bağırsak(ileum)
 ON İKİ PARMAK BAĞIRSAĞI: İnce bağırsağın mide ile birleşen ilk kısmına
onikiparmak bağırsağı denir. ( ilk 20 -25 cm’lik kısım) . Kıvrımlı bir yapıya
sahiptir. İnce bağırsağın en önemli kısmıdır. Buraya karaciğerin safra
salgısı (koledok kanalı ile) ve pankreasın sindirim enzimleri (virsung
kanalı ile ) boşaltılır.
 *Onikiparmak bağırsağında karbonhidrat, protein ve yağların sindirimi
gerçekleşir. Yağların sindirimi, karaciğerden gelen safra salgısının
etkisiyle ilk kez burada başlar. ( safra bir enzim değildir. Yağları yapı
taşına ayırmaz, yağ damlacıklarına dönüştürür.)
 Onikiparmak bağırsağından sonra gelen ince bağırsağın diğer kısımları
kıvrımlar yaparak uzanır. İnce bağırsağın iç yüzeyinde salgı bezleri ile
villus denilen ve sayıları 5 milyonu bulan tümürler vardır.
 Salgı bezleri, karbonhidrat, protein ve yağların sindirimini sona erdirecek
enzimler üretir. Kimyasal sindirim ince bağırsakta son bulur. Villuslar
sayesinde ise emilim yüzeyi artmış olur ve sindirilmiş besinlerin emilimi
kolaylaşır.
KALIN BAĞIRSAK:
Kalın Bağırsak: Besinler içerisinde kalan su, kalın bağırsak
tarafından emilir. Atık maddeler ise sindirim sisteminin son
bölümü olan anüse gönderilir.
Kalın Bağırsak İnce bağırsaktan anüse kadar yaklaşık 6 cm
çapında, 1,5 m uzunluğunda bir borudur. İnce bağırsakla
kalın bağırsağın birleştiği yerde kör bağırsak bulunur. Kör
bağırsaktan çıkan parmak şeklindeki uzantıya apandis denir.
Apandisin iltihaplanmasına ise apandisit denir. Kalın
bağırsağın dışa açılan kısmına anüs denir.
İç yüzeyinde, yüzeyi arttıran(villus) bulunmaz.
GÖREVİ: Sindirilmeyen maddeleri toplamak ve atmaktır.
Kalın bağırsakta, B ve K vitaminlerini sentezleyen bakteriler
bulunur.
 Sindirilen Besinlerin Kana Geçmesi
 Besin maddelerinin sindirimi tamamlandıktan sonra dolaşım sistemine
aktarılmasına emilim denir. İki yolla olur:
 1- Kılcal Kan Damarlarıyla: Glikoz (şeker) , amino asit, mineraller, suda
çözünen vitaminler (B ve C ) ve su, villuslar tarafından emilerek, kılcal kan
damarlarına geçer. Ve kan damarları aracılığıyla önce karaciğere taşınır.
Karaciğerde zehirlerinden arındırılır. Protein – şeker oranı ayarlanır.
Kandaki şeker dengesi sağlanır. Buradan kalbin sağ kulakçığına taşınır.
 2- Lenf Yoluyla: Yağ asidi ve gliserin ve yağda çözünen vitaminler (A,D,E,K
), villuslardaki lenf damarlarıyla emilir. Lenf sistemine karışır. Bu yolla
kalbin sağ kulakçığına taşınır.
 Yağ asidi ve gliserin, lenf damarlarından geçerken üzerleri ince bir protein
kılıfla kaplanarak yağ molekülü oluşturulur. Çünkü gliserin alkol özelliği
taşır. Alkol, hücre zarını erittiğinden doğrudan kana karışması zararlıdır
 !!!! Kalın bağırsakta kimyasal ya da mekanik sindirim
yapılmaz !!!!Yalnızca ince bağırsakta sindirilemeyen atıklar
buraya taşınır. Gelen atıklara karışan su ve mineraller gibi
yararlı maddeler emilerek kana verilir. Arta kalan maddeler,
kalınbağırsağın son kısmı olan rektuma gelir ve anüsten
dışarı atılır.
 Sindirim sisteminin her yerinde bulunan çürükçül
bakteriler en çok kalın bağırsakta bulunur. Dışkının rengi ve
kokusu bu bakterilerden kaynaklanır. Ayrıca kalın
bağırsakta yaşayan yararlı bakteriler B ve K vitamini
sentezler.
 Anüs: Besin maddelerinin vücudumuz tarafından
kullanılamayan bölümü anüs yoluyla atık madde olarak
vücuttan uzaklaştırılır.
Sindirime Yardımcı Organlar
 KARACİĞER: Safra adı verilen bir salgı üretir. Safra salgısı bir
kanal yoluyla, yağların kimyasal sindirimini gerçekleştirmek
üzere ince bağırsağa gönderilir.
 Karaciğer Vücudun en büyük organı olup ( yaklaşık 2 kg kadar),
karın boşluğunda ve sağ üst kısmında yer alır. Karaciğer sağ lob
ve sol lob olmak üzere iki kısma ayrılır. Loblarda öd salgısı (
safra ) üretilir. Karaciğerden ayrılan bir kanal, loblarda üretilen
safrayı safra kesesine taşır.
 Safra kesesinden çıkan koledok kanalı ise, safra salgısını on iki
parmak bağırsağına taşır. Burada safra salgısı yağları yağ
damlaları şeklinde inceltmek ve böylece yağların sindirim
yüzeyini artırmak için kullanılır.
 Safra salgısı yavaş yavaş suyunu kaybederse safra taşları
oluşur. Bu durumda koledok kanalı tıkanabilir. Safra geri
emilerek kana karışır ve kan yoluyla dokulara taşınır. Böylece,
sarılık hastalığı oluşur.
 Karaciğerin Görevleri:
 Karaciğerin 400 ‘e yakın görevi vardır. Bunlardan bazıları şöyledir:
 1- Yağların sindirimini hızlandıran ve rektumda zararlı bakterilerin
üremesini engelleyen safra sıvısı üretmek.
 2- A, D, E, K , B 12 vitaminlerini depolamak, A vitamini üretmek.
 3- Enerji kaynağımız olan glikozu, karaciğerde glikojen şeklinde
depolayıp, insülin hormonu denetiminde kana vermek.
 4- Bazı zararlı maddeleri zararsız hale getirmek.
 5- Kanın pıhtılaşmasında görev alan proteinleri üretmek.
 6- Protein, yağ ve karbonhidrat metabolizmasını düzenlemek. Proteinlerin
karbonhidrat ve yağa dönüşmesini sağlamak.
 7- Lenf yapımında görevlidir.
 8- Proteinlerin parçalanması sonucu açığa çıkan amonyağı, daha az
zehirli olan üre haline dönüştürmek.
 9- Yaşlı alyuvarların parçalanması ile açığa çıkan demiri depolamak. Ve
alyuvar hücresi üretmek.
 PANKREAS:
 Pankreas öz suyunu salgılar. Pankreas öz suyu
proteinlerin, karbonhidratların ve yağların kimyasal
sindirimini gerçekleştiren enzimler içerir.
 Midenin sol alt kısmında yer alır. Uzunca bir yaprağı
andırır. Ortasında boydan boya uzanan bir kanal vardır.
Pankreas hem hormon, hem de enzim salgılayan karma
bir bezdir.
 Pankreas, ince bağırsağın uyarması sonucu öz su
salgılar. Pankreas öz suyunda lipaz, amilaz ve tripsinojen
enzimleri bulunur.
 Lipaz, amilaz ve tirpsinojen enzimleri, protein, yağ ve
karbonhidrat sindiriminde etkilidir. Pankreas, bu
enzimleri virsung kanalı ile onikiparmak bağırsağına
aktarır.
Pankreas aynı zamanda insülin ve glukagon hormonlarını salgılar
ve doğrudan kana verir. İnsülin kandaki şeker oranını azaltıcı etki
yapar. Glukagon ise kandaki şeker oranını artırıcı etki yapar. İnsülin
hormonunun çeşitli sebeplerle yeterince salgılanamaması şeker
hastalığına yol açar. Çünkü böyle bir durumda kandaki şeker miktarı
yükselir.
 SAFRANIN GÖREVLERİ: Yağların parçalanmasını sağlayarak
yüzeylerinin büyümesine neden olur.
 Yağ monomerlerinin emilimini kolaylaştırır.
 Bağırsak için kokuşmasına neden olan bakterilerin üremesine
engel olur
 Safranın, safra kesesinin kasılmasıyla vater kabarcığına
dökülmesine sağlayan hormon on iki bağırsağından salgılanan
kolesistokinin hormonudur.
 SAFRA:Karaciğerin sağ alt kısmında safra kesesi bulunur. Safra adı
verilen sarımsı bir sıvının bulunduğu ufak bir kesedir. Safra, kolesterol,
safra tuzları ve pigmentlerden oluşan bir çözeltidir. Karaciğer her gün
neredeyse bir litre safra üretir.
 Bunun bir kısmı karaciğerde kalır bir kısmı da biz yemek yiyene kadar
safra kesesinde durur. Safra daha sonra; safra kesesi ve karaciğerden
ana safra kanalı adı verilen kanala gider ve ince bağırsağa boşaltılır.
Safra, karaciğerin atık ürünüdür ve sindirime yardımcı olur. İçindeki
mineral tuzlar parçalanır veya ince bağırsaktaki yağlı yiyeceklerin
yağlarını küçük damlalara çevirerek bulamaç hâline getirir.
 Bazen safra kesesi bezelye tanesi büyüklüğünde taşlarla dolar. Bunlara
safra taşı adı verilir. Bu maddeler genelde kolesterol ve kalsiyumdan
oluşur ve cerrahi müdahale ile alınabilirler.
 Sindirim Sistemi Hastalıkları:
Ülser: Mide öz suyunun mide ve onikiparmak bağırsağını aşındırmasıdır.
 Tifo: Kirli su ve mikroplu yiyeceklerle geçen basillerin oluşturduğu bir
hastalıktır.
 Dizanteri: Basillerin ya da amiplerin kalın bağırsağa yerleşerek yol açtıkları
bir hastalıktır.
 Kolera: Yiyecekler veya dışkıyla bulaşan virgül şeklindeki bakterilerin
oluşturduğu bir hastalıktır.
 İshal: Bütün bulaşıcı hastalıklar, bağırsak parazitleri, beslenme ve emilim
bozukluklarında ortaya çıkan bir hastalıktır.
 Gıda zehirlenmesi: Bozulmuş, mikroplu veya kirli besinlerin yol açtığı bir
hastalıktır.
 Apandisit: Kör bağırsaktaki apandisin iltihaplanmasıdır.
Insülin
Pankreasın
beta
hücreleri
Glukagon
Pankreasın
alfa hücreleri
Sekretin
Onikiparmak
mukozası
Kolessistoki
nin
Onikiparmak
mukozası
Kasta ve diğer
hücrelerde
glikoz
kullanımını
artırır, kan
sekerini azaltır,
glikojen
depolanmasını
ve glikoz
metabolizması
nı artırır.
Karaciğer
glikojenini kan
glikozuna
çeviren
mekanizmayı
uyarır.
Pankreas
sıvısının
salgılanmasını
uyarır.
Safra
kesesinden
safranın
bırakılmasını
uyarır
 HAZIRLAYAN:
 GİZEM İĞDELİ
 2-A 1011211025