EKOTURİZM ve TUR OPERATÖRLERİ

EKOTURİZM VE TUR OPERATÖRLERİ:
İLKELER VE FAALİYETLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Dr. Nazmiye Erdoğan
Başkent Üniversitesi
Eskişehir Yolu 20. km Bağlıca Kampusu Ankara
E-mail: nerdogan@baskent.edu.tr
ÖZET
Tur operatörleri, faaliyetlerinin yapısı nedeniyle hem turizm
pazarının arz ve talebiyle ilgili karar ve uygulamalarda hem de tatil
paketlerinin dağıtım zincirinde merkezi bir yer almaktadır. Bu durum
tur operatörlerini turizm sektörünün çevreyi kullanmasında ve insan
çevre ilişkisinin doğasının nasıl olacağında önemli bir konuma
getirmektedir. Bu incelemede, tur operatörlerinin çevre üzerindeki
etkileri ve sürdürülebilir uygulamaları, ekoturizm tanımlamaları ve
ilkeleri, ekooperatörlerin uygulamaları ile ekoturları değerlendirme
ölçütleri üzerinde duruldu ve faaliyetlerden kaynaklanan sonuçlar
irdelendi. Tur operatörlerinin faaliyetlerinin çevresel etkilerinin
incelenmesi ve bilinç yapılarının gözden geçirilmesi gereği gerekçeli
olarak açıklandı. Ayrıca, tur operatörlerinin etkinliklerini
sürdürülebilir turizm ve ekoturizm ilkeleri bazında ele alarak, bu
ilkelerin tur operatörlerinin çalışma stratejileri içine sokma olasılıkları
üzerinde duruldu. Bunu çevre koruma bazında yaparken, aynı
zamanda tur operatörleri ve seyahat acentalarının çevre duyarlı
etkinliklerinin kendileri için pazarda bir rekabet gücü oluşturacağı ve
çevreye verdikleri önem ölçüsünde geleceklerinin güvence altına
alınabileceği gerçeği vurgulandı.
Anahtar Kelimeler: Tur operatörleri, sürdürülebilir turizm,
ekoturizm, ekotur ölçütleri.
1
ECOTOURISM AND TOUR OPERATORS:
AN EVALUATION OF PRINCIPLES AND
ACTIVITIES
ABSTRACT
Tour operators play a pivotal role in the distribution chain of
holiday packages by connecting the demand and supply sides of the
tourism market. This important role places tour operators in an crucial
position in the use of environment by the tourism industry and in the
nature of relationship between human and environment. Although the
last link of the chain in the creation of negative effects are tourists and
tourism enterprises in the destination, the tour operators with their
interest maximization activities are the most important part of the
chains of effect. The overall objective of this study emphasizes on the
importance of tour operators in tourism industry and overviews the
level of awareness regarding environmental impacts of their business.
Furthermore, the article studies tour operators in terms of whether
they incorporate sustainable tourism development and ecotourism
principles into their business strategy. Considering the fact that
customers’ environmental awareness has considerably increased and
their consumption pattern has changed, a proactive and preventive
attitude towards ecological sustainability taken into consideration by
tour operators could be a competitive advantage and thus bring about
long term economical sustainability.
Key words: Tour operators, sustainable tourism, ecotourism,
ekotour criterias.
GİRİŞ: KONU VE YÖNTEM
Turizmde dağıtımın en önemli parçası tur operatörleridir. Tur
operatörü çeşitli hizmet bileşenlerini bir araya getirerek turistik ürün
paketi oluşturan üretici birimdir. Tur operatörünün hazırladığı tur
paketi gezi ve tatil merkezlerine yönelik ulaşım, konaklama, yemeiçme, eğlence gibi hizmetleri içerir. Tur paketini kendine bağlı ya da
diğer seyahat acentaları aracılığıyla satışa sunar (Yağcı, 2003).
Turizm ürünlerinin dağıtım zincirinde önemli bir halka olan tur
operatörlerinin günlük faaliyetlerinin dolaylı ve dolaysız olarak çevre
2
üzerindeki etkileri henüz ayrıntılı bir şekilde incelenmemiştir.
Dolayısıyla, akademik bağlamda durum analizi amaçlı betimleyici
araştırmaların yapılması gereğini ortaya çıkarmaktadır. Bu
gereksinimden hareket edilerek tasarlanan bu incelemede, aşağıdaki
araştırma konuları üzerinde duruldu:
 Ekoturizmin temel doğası ve ilkeleri
 Tur operatörleri, ekoturizm ve çevre bağı
 Ekoturların ekoturizm ilkeleri bağlamında değerlendirme
ölçütleri
Bu inceleme niteliksel bir değerlendirme olarak tasarlandı.
Tasarımda araştırma sorularıyla ilgili enformasyon yazılı dokümanlar
ve alanla ilgili kayıtlı bilgi birikiminden sağlandı. Analiz ve
değerlendirme yukarıda belirtilen araştırma soruları çerçevesi içinde
yapıldı.
ANALİZ VE DEĞERLENDİRME
Ekoturizmin Doğası ve İlkeleri
Sürdürülebilirlik bağlamında yapılan faaliyetler çevre üzerinde
baskıların azalması için yeterli olamamıştır. Bunun sonucunda daha
uzun vadeli kullanıma dayanan çevresel değerleri korumaya yönelik
ekoturizm, yeşil turizm ve yumuşak turizm, doğa turimzi gibi yeni
turizm türleri gündeme gelmiştir. Tur operatörleri de yeni çıkan bu
turizm türlerine bağlı olarak faaliyet alanlarında değişiklikler
yapmışlar ve daha çok ekoturizm için uygun olan kırsal alanlara doğru
bir yönelmişlerdir.
Sürdürülebilir turizmin bir uzantısı olan ekoturizm, doğa temelli
turizm endüstrisi içinde hızla büyüyen bir bölümdür. Ekoturizm
Topluluğu (International Ecotourism Society) ekoturizmi, çevreyi
koruyan ve yerel halkın refahını sürdüren, doğal alanlara doğru olan
sorumlu turizm olarak tanımlar (Leung and Diğerleri, 2001). 1983
yılında Hector Ceballos-Lascurain ekoturizmi doğadan zevk alma ve
doğanın kıymetini bilme şeklinde tanımlanmıştır. Dolayısıyla,
ekoturizm başlangıçtan beri çevre eğitiminin vurgulandığı,
bozulmamış doğal alanlarda doğaya dayalı seyahat olarak
sunulmaktadır. Ekoturizmin üzerinde anlaşılmış tek bir tanımı yoktur.
3
Kavramın hem anlam hem de kullanımında karmaşa ve anlaşmazlık
sürmektedir.
Ekoturizm tanımlamalarının içeriğine bağlı olarak genel ayırt
edici yapısı ve sonuçları hakkında çeşitli ilkeler sunulur. Ekoturizmin
ilkeleri ekoturizmin yapıldığı bir alanda değerlendirme ölçütü olarak
kullanılabilir. Bunun için her ilke açıkça belirtilmeli; her ilkeyi
oluşturan faktörler saptanmalı; her faktörün işlevsel tanımlaması
yapılmalı; böylece ölçülebilir hale getirilerek ölçmeler yapılmalı ve
sonuçlar değerlendirilmelidir. Buna örnek olarak, ekoturizmi altı
ilkeyle inceleyen Wallace ve Pierce’nin çalışması (1996) verilebilir.
İlke 1: Çevre ve yerel halk üzerinde an az olumsuz etkiyi
yapacak bir kullanım tarzının belirlenmesi
Faktörler:
 Grup sayısı, ulaşım biçimi
 Katı atık metodu
 Rehberlere verilen eğitim miktarı ve tipi
 Ziyaretçilere gezi öncesi ve sırasında verilen bilgilerin tipi
 Yapılan faaliyetlerin kültürel duyarlılık seviyesi
 Yerel halkın turizme karşı tutumları
 Yapı malzemelerinin tipi, mimari stil ve kullanılan dekor
 Biyofiziksel değişimlerin derecesi
İlke 2: Alanın doğal ve kültürel sistemine karşı duyarlılık ve
bilinci artırma
Faktörler:
 Yerel projelere ve yerel toplum kuruluşlarına bağış
 Yerel halk ve ziyaretçiler arasında iletişimi sağlama ve sürdürme
 Koruma ve kalkınma projeleri için destek artışı
 Rehber eğitimi ve yeterliliği
İlke 3: Yasal olarak yönetilen korunan alanlar ve diğer doğal
alanların yönetimi ve korunmasına katkıda bulunma
Faktörler:
 Özel kaynakların yönetimini geliştirme
 Ek bağışlar ve giriş ücretleri
 Özel işletmelerin yönetiminde işbirliği
 Altyapı bakımı ve gelişimlerle işbirliği
 Korunan alan hakkında bilgi
 Konaklama yerleri için yönetim planları.
4
İlke 4. Alanda yapılacak turizm miktarı ve türünün belirlendiği
karar verme aşamasında ve uzun dönemde yerel halkın
katılımını sağlamak ve artırmak
Faktörler:
 Planlamada yerel örgütlenmelerin gücü ve sürekliliği
 Alan yönetim planlarında yerel fikirlerin dahil edilmesi
 Yerel ekoturizm girişimlerinin kalkınması ve tur programlarının
yöresel ihtiyaç ve takvime (festivaller,şenlikler vb.) uydurulması
 Ekoturizm işletmeleri veya hizmetlerine sahiplik
 Yerel topluma yönelik eğitim programları
 Turizme karşı yerel halkın tutumları.
İlke 5: Yerel halka ekonomik ve diğer faydalar sağlamak
Faktörler:
 Ekonomik aktivitelerin çeşitliliğindeki azalışlar ve artışlar
 Yöresel olarak üretilen ve satın alınan ürünlerin değeri ve çeşidi
 İşletmeler tarafından yerel halka sağlanan hizmetler
 Korunan ve işletme alanındaki özel işletme gelirlerinin bir
kısmının toplum kalkınma programlarına yatırılması veya
korunan alan altyapı ve yönetiminde kullanılması
 Geleneksel aktivitelerin yerine getirildiği alan kaynaklarının
yerel halk tarafından sürdürülebilir kullanımı
 Turizmin neden olduğu değişikliklerin yerel halk tarafından
algılanması
İlke 6:Yerel halk için özel fırsatlar sağlamak
Faktörler:
 Özel günlerin ve olayların sayısı
 Her yıl için yerel halka ulaşım olanaklarının düzenlenmesi
 Yerel okullar tarafından çevre eğitimi için alanın kullanımı
 Alan turlarında yerel halkın istihdam olanaklarının sayısı
Tur Operatörleri ve Çevre Bağı
Tur operatörlerinin doğrudan veya dolaylı olarak yarattığı
faaliyet ağının başlıca çevresel etkileri aşağıdaki gibidir (Middleton .
and Hawkins 1998).
5
Kaynak azalması:
 Fosil yakıtlardan üretilen enerjinin kullanımı
 Isınma için petrol, kömür, doğal gaz gibi yenilenemeyen
doğal kaynakların kullanımı
 Broşürler için kağıt kullanımı
Kirlilik:
 Enerji kullanımı sonucunda global ısınmaya katkı
 Ulaşımınla global ısınma, asit yağmurları,
delinmesine katkı
 Katı atık oluşumu
 Tarımsal ve endüstriyel ürünlere talebin artması
ozon
Bozulma :
 Gelişmekte olan ekoturizm alanlarında kültürel ve doğal
kaynaklara sahip hassas çevrelerin ve yerel kültürlerin
bozulması
 Yapılanmanın sonucu olarak tür çeşitliliğinin azalması
 Kent benzeri turizm alanlarının kurulmasıyla peyzaj
kalitesinin bozulması
Bedaanu’nun belirttiği gibi (1999) küçük tur operatörü şirketleri
özel pazar taleplerine çabuk bir şekilde adapte olma yeteneğine
sahiptir. Hatta çevre konularını karar verme aşamalarına dahil etme
esnekliğini gösterebilirler. Büyük tur operatörleri ise faaliyetlerinin
yoğunluğu yüzünden örgütsel değişiklikleri teşvik etmek için daha
büyük çabalara ihtiyaç duyarlar. Ne yazık ki, sürdürdükleri
alışagelmiş iş yürütme
kültürlerinin yapısı nedeniyle tur
operatörlerinin önemli bir kısmı işleri için çevresel öğelerin önemli
olduğunu hala dikkate almamakta ve faaliyetlerinden kaynaklanan
etkileri azaltma ve çevre duyarlı etkinlikler bakımından diğer turizm
işletmelerini geriden takip etmektedirler. Buna gerekçe olarak da
müşterilerinden çevre duyarlı turizm için hiç bir talep gelmeğini
belirtmektedirler. Bu gerekçe doğru olsa bile, talebin çevreyi bozması
arzın (tur operatörlerinin) buna katılmasını meşrulaştırmaz. Bütün bu
olumsuzluklara rağmen gene de, 1990’lardan beri gelişmesi hızla ön
plana çıkan çevre konusuyla birlikte, tur operatörleri de çevre
konusunu göz ardı edemez duruma gelmiştir. Bunun başlıca nedenleri:
 Kitle turizmiyle gelen çevresel bozulmaların getirdiği sonuçlar
6
 Kırsal alanlara yayılan çevresel bozulmalar
 Artan çevre yasalarının baskısı
 Çevre korumaya gerçek veya imaj yaratma bağlamında eğilerek
rekabet ve kar avantajı kazanmak
 Doğaya yönelik turist tercihiyle gelen talebin artması
 Bu tür turistlerin doğaya olan duyarlılığı (çevre bilinci)
Yukarıda sayılan olumsuzlukları önleyebilmek ve tur
operatörlerini sürdürülebilir faaliyetlerde bulunmaya yönlendirmek
amacıyla çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Örneğin; Sürdürülebilir
Turizm Kalkınması için Tur Operatörleri Girişimi doğal ve kültürel
kaynakların korunmasını olumlu katkısı olacak tüm turizm formlarını
teşvik etmeyi ve bu doğrultuda turizm sektöründe sürdürülebilirliğin
sağlanmasını amaçlayan bir kuruluştur. Girişim UNEP, UNESCO ve
WTO işbirliği ile kurulmuştur. Dünyanın her yerinden hem büyük
hem de küçük ölçekli bütün tur operatörleri, başlıca Avrupa, Asya ve
Afrika ve ABD olmak üzere girişime üye olabilmektedir. Üyelik için
ana koşul ortak bir sürdürülebilir turizm politikası oluşturmak,
uygulamaları gerçekleştirmek ve sonuçları izleyerek gelişmeleri rapor
etmektir. Girişimin TUI ve British Airways Holiday gibi en büyük
Avrupa şirketlerinin içinde bulunduğu, 25 üyesi bulunmaktadır.
Tur operatörleri turistik konaklamalarda çevresel girişimlerin
başlatılmasında önemli rol oynamaktadır. TUI, Studios gibi önemli tur
operatörleri kendi çevre politikalarını geliştirmişlerdir. TUI (Touristik
Union International ) Çevre Programının çevresel ölçütleri aşağıdaki
gibidir: (Middleton and Hawkins 1998).
(a) Destinasyonlar için TUI çevresel ölçütleri
 Atık su yönetimi
 Hava kalitesi ve gürültü seviyeleri
 Katı atık yönetimi
 Destinasyonda üstlenilen çevresel faaliyetlerin yapısı
 Resortlar tarafından sağlanan çevre veya çevre kalitesi
(b) Konaklama işletmeleri için TUI çevresel ölçütleri
 Altyapı, atık su yönetimi, katı atık uygulamaları
 Enerji ve su tasarrufu, otelde gürültü seviyesi
 Otelin yapımında kullanılan materyal ve mimari yapı
 Otel yakın çevresi ve konumu, Mavi Bayrak Projesi
7
(c) Tatilde turist davranışlarını teşvik etmek
TUI sürdürülebilir konularda turistlere yönelik olarak, bilinçli
bir turist olmaya teşvik etmek için “tatilde çevre koruma” çevresel
rehber gibi çeşitli yazılı broşürler basmaktadır. Dikkatlice hazırlanmış
bu bilgilerle destinasyonda müşterilerinin davranışlarını çevre
duyarlılığı oluşturacak şekilde etkilemeye çalışmaktadır. TUI bunun
kolay bir işlem olmadığının farkındaydı. Çünkü sonuçta insanlar tatil
yapmaktadırlar. İlginç ve rahatlatıcı bir tatil deneyimi arayan insanları
su veya enerji tasarrufuna, çöplerini atmamaya ya da ayrı biriktirmeye
ikna etmek hemen hemen imkansız gibi bir şeydi.
Gelişmeleri pozitif yönde niteleyenlerin turizm endüstrilerinin
özelikle ABD’de desteklediği araştırmalara dayanarak belirttiklerinin
önde gelenleri şunlardır:
Seyahat edenlerin büyük çoğunluğu (% 85 üzeri) çevreyi
korumaya katkı sağlayan seyahat firmalarını destekleyeceklerini
belirtmişlerdir. 1995’de Travel lndustry Association America’nın
yaptığı incelemede ekoturistlerin % 83’i çevreyi koruyan firmalarla
seyahat edeceklerini ve bunun için fazla para ödeyebileceklerini
söylemişlerdir. İngiliz Turizm Acentaları Birliği için 2000’de yapılan
bir araştırmaya göre İngiliz turistlerin % 85’i çevreyi bozmamanın
önemli olduğunu belirtmiştir; % 71’i turizmin yerel halka fayda
sağlaması gerektiğini düşünmektedir. % 64’ü, eğer yerel halka ve
çevreye fayda sağlayacaksa, tatilleri için 10-25 sterlin fazla
ödeyeceklerini belirtmişlerdir (People and Planet 2001). Bir başka
araştırmada insanlar, eğer çevre korunacaksa ve yerel halka ücret
verilecekse, ortalama % 5 fazla para ödeyebileceklerini belirtmiştir
(People and Planet, 2001a). Amerikan tur operatörlerinin anketine
göre % 63 seyahatçi ziyaret edilen alanın korunması için 50 $
ödemeye istekli olduklarını belirtmişlerdir. Amerikalı turistler
üzerinde yapılan araştırmaya göre, % 87’si daha çok çevreci turizm
işletmelerinde konaklamak istemektedirler. Ortalama olarak tüm
seyahatçiler çevreci oteller ve diğer seyahat hizmetleri için % 8.5 fazla
ödeyebileceklerini belirtmişlerdir (Headley, 1995). Bu bulgulara karşı
akla gelen ilk soru şudur: Hangi seyahat firmasını seçersiniz Size en
ucuza tur düzenleyeni mi yoksa pahalıya düzenleyen fakat bunu
çevreye duyarlılık nedeniyle pahalı yapan mı? Veya sizin için öncelik
hangisidir: Tur operatörlerinin çevre duyarlılığı mı yoksa turun size ne
8
kadara mal olacağı mı? Bu bağlamda sorulan sorulara seyahatçilerin
bazılarının çevre için fazla para ödemeye hazır oldukları bulunmuştur.
 Eğer bir tur operatörü çevresel bazda duyarlı olmayan bir tur
düzenlerse, ilk şikayet edecekler seyahat edenler olacaktır.
 Yeşil ticaret ile ilgili sıkı yasalar nedeniyle firmaları güvenilir
olmaya ve yeşil etiketli ürünlere yönlendirmektedir.
 Seyahat acentaları bu tür bilgi için ekotur operatörleri ve seyahat
edenlere dayanmaktadır. Günümüzde ekoturizm destinasyonları
hakkında bilgiler yeterli olmamaktadır. Resort otellerden, gemi
gezilerini yapan özel çıkarların ve devletlerin turizm enformasyon
bürolarından sunulan bilgilerden ekotur operatörleri şikayet
etmektedir. Çözüm olarak da seyahat edenlerin deneyimlerini
seyahat acentalarına bildirmeleri sunulmaktadır.
 Ekoturistler seyahat için depozitlerini verdiklerinde, faydalı
bilgileri içeren enformasyon almalıdır. Bu enformasyon yanında
ne getirileceği veya getirilmeyeceği gibi alışılagelmiş bilgilerin
yanında gidilecek yerle ilgili doğal, tarih, coğrafya, antropolojik
kültürel bilgiler verilmelidir. Bu yapılmadığında ekoturist parasını
geri almalıdır.
Ekoturu Değerlendirme Ölçütleri
Hemen her tur operatörünün kendini yeşil-çevreci olarak
nitelediği bir ortamda sorumlu bir ekoturu tespit etmek zorlaştıkça, tur
operatörlerini değerlendirmek için gerekli ölçütler belirlemenin de
önemi ciddi bir şekilde artmıştır. Geliştirilen ölçütler özellikle (a)
ekoturist endüstrisinin koyduğu ilkeleri, (b) turistlerin operatörleri
değerlendirmesi ve (c) yerel kalkınma ve çevre koruma ölçütlerini
kapsar. Bu ölçütler özellikle etik, sorumluluk, bilgilendirme ve
faaliyetler üzerinde dururlar.
a. Ekoturizm endüstrisinin ölçütleri
Ekotur operatörlerinin dahil olduğu turizm endüstrisinin
ölçütleri oldukça çeşitlilik göstermektedir. Bu çalışmada, birbirini
tamamlayan sekiz aşamalı bir programdan oluşan Uluslararası
Ekoturizm Topluluğunun (International Ecotourism Society) ölçütleri
ele alındı. Bu ölçütler endüstrideki çoğu ilkeleri ve ölçütleri de
içermektedir. Bunlar:
9
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Hazırlık programları: Ziyaretçi bilgilendirilmesi ve eğitimi
Yönlendirme programları: Çevresel etkilerin önlenmesi
İzleme programları: Turizmin olumsuz etkilerini izleme
Yönetim programları: Tur firmalarının etkilerini önleme
Yönetim programları: Eğitim
Yönetim programları: Koruma katkı programları
Yönetim programları: Yerel çalışma ve iş programları
Yerel konaklama kontrol listeleri
Bir ekoturistin tur operatörü seçerken yukarıdaki ilkelerin ne
denli tur operatörü tarafından gerçekleştirdiğini bilmesi gerekir. Bu
nedenle de en azından aşağıdaki ölçütlerden hareket ederek karar
vermesi ekoturizm ilkeleri bağlamında gerekmektedir.
b. Ekoturistlerin tur operatörlerini değerlendirmesi
Ekoturistlerin tur operatörlerini değerlendirilmesi tur operatörü
seçim ölçütlerinin belirlenmesi ve yaygın bir şekilde kullanılmasını
gerektirir.
Ekoturistten öncelikle ekoturizmin nedenlerini anlaması ve
desteklemesi beklenir. Bunun için de bitkilerin, hayvanların ve
insanların karmaşık ekolojik ilişkilerine saygı ve anlayışı geliştirme
gerekir. Aynı zamanda, ekoturistin seyahat etme nedenini belirlemesi
ve ona gerçekçi bilgiler ve tavsiyeler veren ekooperatörleri bulması
gerekir. Bu bağlamda ilk adım operatörler hakkında kapsamlı bilgileri
toplamaktır. Bu amaçla en azında aşağıdaki sorulara cevap
aranmalıdır:






Tur operatörü ne zamandan beri ve turu nasıl yapıyor?
Bir tur operatörü kendini nasıl pazarlıyor?
Broşürleri nasıl? Reklamını yaptıkları ne?
Sadece iyi vakit geçirmeyi mi reklam ediyor yoksa gidilecek
yerin gerçeklerini sorumlu bir şekilde anlatıyor mu?
İnsan haklarını ve uluslararası çevre yasalarını çiğnediği
bilinen yerlere turlar düzenliyor mu?
Daha önceki kaynaklara bakarak o tur operatörünün
ekoturizmi yeni bir pazarlama aracı olarak kullanıp
kullanmadığı?
10



















Bu yıl broşürde sunulan “eğitici ekoturun” geçen yılın “macera
turizmi” olup olmadığı?
Yerel çevre koruma gruplarının tur operatörlerinin
faaliyetlerini nasıl değerlendirdikleri?
Bazı çevre örgütleri sahte reklam yapan veya sorumlu bir
ekoturizm yapmayan operatörlerin listesini sunarlar; onlarda
neler var?
Tur operatörü etik ilkelerini yazmış mı? Bu ilkeler hem firma
hem de turistler için mi?
Tur operatörü ekoturiste eğitim sağlıyor mu? Firma öğrenme
fırsatları, bilgi ve çevreye ve insana duyarlılık üzerinde
duruyor mu? Operatör kültürler arası duyarlılık oryantasyonu
sunuyor mu? Turistlere kendilerini eğitmeleri için yazılı ve
diğer öğrenme materyalleri verilmekte ve önerilmekte midir?
Operatör nicelikli yoksa nitelikli bir tur mu sunuyor?
Tur için yeterince çalışan ayrılmış mı?
Tura katılanların sayısı sınırlanmış mı?
Operatör kaç yıldır ekoturizm yapmaktadır?
Bu kişilerin ilgi ve uzmanlık alanları ne?
Bu kişiler bu tür işleri ne zamandan beri yapmaktadır?
Eğitim seviyeleri ne?
Bu kişilerin alandaki çalışmalarını ve davranışlarını
düzenleyen kurallar var mı ve bu kurallar uygulanıyor mu?
Çevreyi maniple ederek “show” mu yapıyorlar yoksa doğaya
saygılı ve bozmayan bir doğa deneyimi mi sunuyorlar?
Ekoturist grup her gidilen yerde ne kadar süre kalacak?
Ekoturizm seyahati sırasında ne kadar karayolu, trenyolu ve
havayolu kullanılıyor?
Turistler zamanlarının önemli kısmını kentte veya seyahatle mi
yoksa destinasyonda mı geçiriyorlar?
Destinasyona yapılan turların sayısı ne kadar?
Kalabalık sorunu var mı?
c. Yerel kalkınma ve çevre koruma ölçütleri


Yerel kalkınmaya katkısı var mı?
Ekoturizmle sağlanan gelirlerin büyük çoğunluğu yerele veya
ülke dışına mı akıyor?
11



















Turist olarak harcanan paranın ne kadarı ulaşım, konaklama ve
seyahat acentalarına gidiyor?
Bunların ne kadarı yerel, ulusal ve uluslararası şirketlere
gidiyor?
Harcanan paranın ne kadarı yerel iş çevresinde, yerel çevre
korumada, yerel toplum kalkınmasında kullanılıyor?
Gerçekten gidilen yerde yerel halk turizm planlamasının
faydasını bölüşen bir parça mı yoksa dışarıdan gelen çıkarların
gerçekleşmesinde pasif bir yer mi alıyorlar?
Yerel halk ekoturizm projelerine sahipler mi?
Ekotur destinasyondaki toplum kalkınmasını destekliyor mu?
Tur yerel halk arasındaki doğal değerleri teşvik ediyor mu?
Tur operatörü yerel halkı (rehber, ahçı vb) çalıştırıyor mu
Yerel rehberler kullanılıyor mu?
Kullanılıyorsa, gereğince eğitilmişler mi?
Sosyo-kültürel ve ekolojik bilgilendirme yapılıyor mu?
Tur firması tur rehberlerinin eğitimini destekliyor mu?
Yerel halk yönetimde yer alıyor mu?
Geleneksel yaşam tarzının yerini mevsimlik işler alıyor mu?
Diğer bir deyimle, yerel halkın yaşam tarzına ne oluyor?
Tur operatörü turist grubunu kullanım sırasında ekosisteme
saygı bağlamında kontrol ediyor mu?
Tur doğrudan yerel toplumu destekliyor mu?
Tur operatörü karların belli bir kısmını yerel çevre örgütlerine
veya sorumlu ekoturizm projelerine ayırıyor mu?
Turistlerin kaldıkları, gittikleri, yedikleri vb yerlerin sahipleri
yerel mi?
Yerel halk ekoturist olarak turlara katılabiliyor mu?
Bir ekotur operatörünün faaliyetlerinin yukarıda belirlenen
ölçütler doğrultusunda değerlendirilmesi gerekmektedir. Ancak o
zaman, ekoturizm tanım ve ilkelerini kapsamında bilinçli bir ekotur
düzenleme ve yürütme faaliyeti olduğu söylenebilir. Aksi taktirde,
ekoturizm sadece belirlenmiş ilkeler ve gerçekleri yansıtmayan
yaratılmış imajlarla pazarlama faaliyetleri ötesine geçemez.
12
SONUÇ
Son yıllarda ekoturizm kavramının gelişmesiyle beraber, bazı
tur operatörleri ve seyahat acentaları ortaya çıkan yeni turist profilinin
beklentilerine uygun olarak doğanın içinde, aktif, macera ağırlıklı
turlar düzenlemeye başlamışlardır. Bu uygulamalara bakıldığında
ekoturizm tanımlarının ve ilkelerinin, uygulamaya ne kadar
yansıtıldığı tartışılır. Sonuçta ekoturizm tanımlamaları “turizm
endüstrisi ve pazarı için halkla ilişkiler, reklam, propaganda ve bilinç
yönetimi” ötesine gitmemektedir. Çünkü bu tür tanımlama ile turizm
uygulamaları arasında çok az uyum olduğu araştırmalar tarafından
saptanmaktadır. Ekoturizm kavramının çok iyi anlaşılamaması ya da
şu anki ekonomik çıkarlar doğrultusunda istenildiği gibi algılanması,
ekoturizm potansiyeli olan alanlarda denetimsiz ve doğayla
bağdaşmayan yapılaşmalara, flora ve fauna üzerinde olumsuz etkilere
neden olmaktadır. Ekoturizm ilkeleri dikkate alınmadan, çevre
koruma bilincine sahip olmayan tur operatörleri tarafından turlar
düzenlenmektedir. Her ne kadar ekoturların çevre bilinciyle yapıldığı
iddia edilse de plansız ve denetimsiz bir şekilde yapılan turizmi
ekoturizm, bu turlara katılan turistleri de ekoturist olarak adlandırmak
imkansızdır. Ancak çoğu tur operatörleri ve seyahat acentaları yanlış
yönlendirici reklamlar ve sahte imaj veren isimlerle pazarlama
yapmaktadırlar. Örneğin “en iyi şekli ile doğa” “ekocennet” “eko
macera ”sadece doğal duygu” gibi. Ancak bu şekilde pazarlama
tehlikeli bir potansiyele sahip olabilir. Çünkü turizm işletmecileri ve
tur operatörleri bir ürünü yeşil olarak pazarlamakta, fakat aslında her
zamankinden farklı bir iş yapmamaktadırlar. Pazarlama, çevreci imajı
yaratmak ve geliştirmek isteyen şirketler tarafından yapılır. Bunun
altında yatan gerekçe şudur: Eğer firma kendini çevreye karşı duyarlı
gösterirse, bu kendisine bir avantaj sağlayacak ve daha çok tercih
edilecektir (Erdoğan 2003).
Yukarıda belirtilen olumsuzlukları bir anlamda gidermek için,
ekoturistler tur operatörü tercihlerini ekotur değerlendirme ölçütlerini
dikkate alarak, daha çok çevresel ve sosyal değerleri korumayı, yerel
halkın kalkınmasını hedefleyen, kendi çevre politikalarına sahip tur
operatörleri yönünde yapmalıdırlar. Bu tercihler tur operatörleri
üzerinde teşvik edici ve zorlayıcı bir etki yaratacaktır. Çünkü memnun
ayrılmış bir ekoturist yine aynı tur operatörünü seçecektir. Ayrıca
ekoturizm topluluğunun ölçütleri arasında yer alan izleme ve
denetleme programları ekotur düzenleyen tur operatörleri ve seyahat
13
acentalarına uygulanmalıdır. Özellikle de ekoturizm etkinliklerinin
potansiyel alanlar olarak görülen korunan alanlarda yapıldığı dikkate
alınırsa bu denetlemelerin daha titiz bir şekilde yapılması
gerekmektedir. Bunların yanı sıra ekoturizm tanım ve ilkelerinin ana
vurgu noktalarında biri olan yerel halkın katılımı ve ekonomik katkı
sağlanmasının da belirtilen ölçütler doğrultusunda ne derece yerine
getirildiği değerlendirilmelidir.
Bir çok araştırmacı, turizm sektörünün geleceğinin çevreye
verdiği önem ölçüsünde güvence altına alınabileceği konusunda fikir
birliğine varmıştır. Bu bağlamda tur operatörleri ve seyahat acentaları
da işlerinin bir parçası olarak ve geleceklerini güvenceye almak ve
müşteri memnuniyetini sağlamak için sürdürülebilir turizm ve
ekoturizm ilkeleri kapsamında çevre duyarlı faaliyetlerde bulunma
zorunluluğu içine girmiştir. Müşterilerin çevresel duyarlılığının
gittikçe arttığı ve onların tüketim biçimleri değişiklikleri katkıda
bulunmak için mevcut tur operatörlerini sürdürülebilirliğe doğru aldığı
tutumlar yakın gelecekte onlar için rekabet edici bir avantaj
sağlayacaktır. Çevre koruma aynı zamanda ana eleman olarak çevreyi
bozmayan ve kirletmeyen ürün üretimi, paketleme, dağıtma, kullanım
ve kullanım sonrası sonuçlar ile ilgili uygulamaları içerir. Bu nedenle
turizm pazarlaması, gerçekleri yansıtmayan imajlar değil, sosyal
bakımdan sorumlu ve çevresel bakımdan duyarlı bir yapıyı
getirmelidir.
KAYNAKLAR
Budeanu A., 1999. A Tour to Sustainability? A Discussion on Tour
Operators’ Possibilities for Promoting Sustainable Tourism, Master Thesis, Lund
University.
Erdoğan, N., 2003. Çevre ve Ekoturizm, Erk Yayınları, Ankara.
Headley, T. (1995) File: A:\ ecowhat. Html
Leung, Y. and Others, 2001. The Role of Recreation Ecology in Sustainable
Tourism and Ecotourism, içinde McCool, S. ve R. N. Moisey (eds) (2001). Tourism,
Recreation, and Sustainability: Linking Culture and the Environment. NY: CAB
International
Middleton V. T.C. and Hawkins R.,1998. Sustainable Tourism, in The ‘R
Word’Guide to Corporate Action on Sustainability, page:142, Oxford.
14
Middleton V. T.C. and Hawkins R., 1998. Sustainable Tourism, in
Sustainability in the Tour Operator Sector – With International Illustrations, pages:
184-198, Oxford.
UNEP, WTO and Tour Operators Join Forces to Promote Sustainable
Tourism Development, UNEP Press Release, April 19, 1999, New York.
http://www.toinitiative.org
http://www.pirt.org/TIES-Guidelines.htm
http://www.planeta.com/plenata/96/1196agents.html
People and Planet 2001. Tourism and People. Temmuz 6, 2001.
Http://www.peopleandplanet.net/doc.php?id=1113.
People and Planet 2001a. Tourism and Conservation. Temmuz 09, 2001.
http://www.peopleandplanet.net/doc.php?id=1117.
Yağcı, Ö. 2003. Turizm Ekonomisi, Detay Yayıncılık, Ankara.
Wallace, G. N. and Pierce M. S., 1996. An Evaluation of Ecotourism In
Amazonas, Brazil, Annals of Tourism Research, Vol. 23, No. 4 pp. 843-873.
15