Slayt 1

Fizyolojik PSİKOLOJİ
Konu: Beyin Kimyası
Doç. Dr. Şenol Beşoluk
Nörotransmitterler
Nörotransmitter
 Nörotransmitter adı verilen
kimyasal bilgi aktarıcılar,
reseptörler aracılığı ile
sinaptik iyon akışında
değişiklik oluşturarak
bilgiyi elektrik akımına
dönüştürürler
Sinaptik geçiş
Aksodendritik Sinaps
Aksosomatik Sinaps
Aksoaksonik Sinaps
Sinaps sonrası
Sinaps sonrası olaylar
Ion Channels
Gs
Adenyl
cyclase
Receptor
Ca++
cAMP / Second Messengers
PKA / protein kinases
Ca dependent
kinases
Change in
Gene Expression
Adaptations in neural function
CREB
Target Genes
BDNF
Ref: Nestler, Eric - Molecular Biology of Addiction. Am J of Addictions 10:201-217, 2001
 Asetilkolin (ACh)
 Dopamin
 Serotonin
 Adrenalin
 Noradrenalin (Norepinefrin)
 Stres Hormonu (CRF)
 Gamma Aminobütirik Asit (GABA)
 Glutamat
 Glisin
 Substans P
 Histamine
 ATP
 Opioidler
 NO ve CO
Yolaklar
 Aynı türden nöronsmitter taşıyan nöronlar,
birbirleriyle bağlantı kurarak, bilgi işlemede
özelleşmiş ağlar kurarlar
 Her bir nörotransmitter yolağı bazı beyin bölgeleri
arasında bağlantı oluşturarak özgün işlevler
gerçekleştirir
NT yolları
DOPAMINE
ATTENTION
MOTIVATION
PLEASURE
REWARD
NOREPINEPHRINE
ALERTNESS
ENERGY
MOOD
ANXIETY
OBSESSIONS AND
COMPULSIONS
SEROTONIN
Stahl. Essential Psychopharmacology. 1996
Clinical correlates of neurotransmitter regulation of mood, cognition, and behavior
Asetilkolin:
 Merkezi sinir sistemi ve parasempatik
sinir sisteminde yer alır
 Asetilkolin, Alzheimer ve Parkinson
hastalıklarının teşhis ve tedavisinde
kullanılmaktadır.
 Merkezi sinir sisteminde asetilkolin
salgılayan nöronların aşırı aktivitesi
sonucu Parkinson hastalığı gelişir.
Asetilkolin (Ach):
 Alzheimer’da çok yararlı olan bazı ilaçlar beyinde
asetilkolin miktarını arttıran ilaçlardır.
 Asetilkolin miktarının aşırı artmasının Parkinson
ile, azalmasının ise Alzheimer ile ilişkili olduğu
belirlenmiştir.
 Asetilkolinin öğrenme ve hafıza ile ilişkisi bulunur
ve beyinde asetilkolin içeren nöronlar mevcuttur.
 Ach salgılanmasının uyanıklık sırasında arttığı
bilinmektedir.
DOPAMİN

İşlevleri









Haz ve ödül sistemi
Pekiştirme
Motivasyon, güdülenme
Öğrenme
Dikkat
İşlem belleği
Eylem seçiciliği
Yenilik arayışı
Motor beceri kazanma

Yetersizliği






Haz almada yetersizlik
Motivasyon azlığı
Apati
Dikkatte azalma
Bilişsel yavaşlama
Fazlalığı


Psikozun alevlenmesi
Psikomotor aktivasyon
Dopamin
 Beyinde, dopamin reseptörlerini aktive ederek
nörotransmitter olarak görev yapar
 Dopamin, ayrıca, hipotalamus da salgılanır ve kana
karışarak nörohormon görevi yapar
 Parkinson hastalarında, beyindeki dopamin
miktarını artırmak için, dopamin sentezinde öncü
molekül görevi üstlenebilen L-Dopa molekülü
kullanılır, zira L-DOPA kan-beyin bariyerini
aşabililir.
Dopamin
 Dopamin aynı zamanda duygusal cevabı ve hafızayı da
kapsayan beynin limbik sistemine etki eden yollarda
da bulunur.
 Dopaminin öğrenme ile ilgili rolü “Dikkat Eksikliği,
Hiperaktivite Bozukluğu” ( DEHB ) hastalığı olan
çocuk ve erişkinlerde dikkat çekmektedir
 Yapılan araştırmalar dikkatini toplayamayan, kafa
yoran şeylerden sıkılan, aceleci, sabırsız, çok konuşan,
unutkan, dağınık, sık eşya kaybeden, kıpır kıpır
yerinde duramayan kişilerde beynin ön bölgesinde
dopaminin az salgılandığı belirlenmiştir
Dopamin
 Dopaminin öğrenmenin dikkatle ilgili sürecindeki rolü
ve kısa bellek için değeri araştırmacıların dikkatini
çekmektedir
 Dopaminin eksikliği parkinson, fazlalığı ise tourettes
sendromu sebebi olarak görülür
 Tourette sendromu; motor ve vokal tiklerle kendini
gösteren kalıtsal, nörolojik bir hareket hastalığıdır.
Tipik tikler arasında göz kırpma, kol sallama, tekme
atma, omuz silkme, öksürme, boğaz temizleme,
koklama, homurdanma, havlama, başkalarının
söylediğini tekrarlama (ekolali), vb. sayılabilir. Birçok
vakada kişi kaba, çirkin şeyler söyleme dürtüsüne karşı
koyamaz (coprolali).
Serotonin (5-HT)








Olgunlaşma, akılcı davranış
Ağrı algısı
Uyku-uyanıklık
Cinsel etkinlik
Stres tepkileri
Ön pitüiter hormonların düzenlenmesi
İştah düzenlenmesi
Beden ısısı düzenlenmesi
Serotonin
 Serotonin,beyinde serotonin kimyasalı salındığında




kan damarları kasılarak daralır; serotonin düzeyi
düştükçe genişler.
Migren atağından önce vücuttaki serotonin düzeyi
yüksek olmakta, atak geçtikten sonra da düşmektedir.
Açlık, yorgunluk, stres, yemek, ışık ve ilaçlar gibi
faktörlerin tamamı insan vücudundaki serotonin
düzeyini etkilemektedir.
Stres ve düşük kan şekeri serotonin düzeyini düşürür
Serotonin mutlu olma ile de ilişkilendirilir
Adrenalin
 Kan şekerini, kalp atım ve solunum hızını artırır
 Dikkati ve algılama hızını artırır
Noradrenalin (NA)

İşlevleri
 Farkındalık/ Uyanıklılık
 Enerji
 Dikkat, konsantrasyon
 Alarm sistemi
 Stres tepkileri

Yetersizliği









Letarji
Uyanıklıkta azalma
Dikkat azlığı
Konsantrasyon ve anımsama
sorunları
Bilgi işlemede yavaşlama
Çökkün duygudurum
Psikomotor yavaşlama
Halsizlik
Fazlalığı


Tremor
Taşikardi
Noradrenalin (Norepinefrin)
 Kan damarlarının kasılmasını ve kan basıncının
yükselmesini sağlayan hormondur.
 Katekolamin olarak bilinen noradrenalin, adrenalin ve
dopaminin hepsi tirozin aminoasidinden oluşurlar.
Otonom nöronlar ve böbrek üstü bezinden salınırlar.
Beyinde noradrenalin salgılayan noradrenerjik,
adrenalin salgılayan adrenerjik ve dopamin salgılayan
dopaminerjik nöronlar vardır.
 Beyinde, noradrenalin muhtemelen ruhsal durum,
öğrenme reaksiyonları ve ödül sinyal sistemlerinin
temelindeki mekanizmalardan sorumludur.
Gamma Aminobütirik Asit (GABA)
 Gamma Aminobütirik asit (GABA) engelleyici
nörotransmitter olarak sinir sisteminde aktif rol
oynayan kimyasal bir maddedir.
 Etkisinin blokajı konvülsiyonlara yol açar.
Özellikle çocukluk dönemindeki epilepsilerle ilgili
olabilir.
 Konvülsiyon en basit olarak anormal sinir hücresi
boşalımı ile ortaya çıkan tablo olarak
tanımlanabilir. Havale,nöbet, iktus, atak, spell
çoğu zaman birbiri yerine kullanılan ve bu
anormal nörolojik durumu tanımlayan terimlerdir
Nörotransmitter-Davranış
Çevre
Ödül: Dopamin
Zamanlama: Serotonin
Eylem: Noradrenalin
Deneyim
Öğrenme: Asetilkolin
Nöropeptidler














Bradikinin
Beta-endorfin
Bombesin
Kalsitonin
Kolesistokinin
Enkefalin
Dinorfin
İnsulin
Gastrin
Substance P
Motilin
Vazopressin
Sekretin
Somatostatin














Nörotensin
Glukagon
Oksitosin
Prolaktin
Tirotropin
Angiotensin II
Galanin
Nöropeptid Y
Tirotropin-releasing hormone
Gonadotropin-releasing hormone
Growth hormone-releasing
hormone
Luteinizing hormone
Vasoactive intestinal peptide
Uyku peptidleri
Nöropeptidlerin özellikleri




Tek başlarına etkili değildirler,
nörotransmitterlerle birlikte yer alarak onların
salınımını düzenlerler, birlikte salınabilirler.
Ekzositozla büyük sekretuvar vezikül
membranından salınırlar.
Postsinaptik hücre membranında bunlara
ilişkin reseptorler de yer alır.
Geri alınmazlar, bir kez kullanılırlar.
Nöropeptidlerin işlevleri

Duyusal algıyı ve duyguları module eder.

Ağrının algılanmasını sağlar.

Stres tepkilerini düzenler.

Beden ısısı, sirkadiyen ritmi, iştahı düzenler.
Stres Hormonu (CRF veya CRH)
 Stres hormonu (CRF ) beyinde öğrenme
mekanizmasını olağanüstü etkilemektedir.
 Hipofiz bezinin salgıladığı bu hormon öğrenme ile
ilgili beyin bölgelerine amigdale, hipokampus ve
lokuserules da uyarılma yapar.
 Az miktarda stres hormonu zihni açar, dikkati arttırır,
öğrenmeyi hızlandırır.
 Aşırı salgılanması bedeni gerçekle ilgili olmayan aşırı
tepkili ve alarm durumuna iter ve Posttasamatik
stres bozukluğu (PTSB ) denilen bir hastalık ortaya
çıkar. Bu hastalıkta korku, kaygı, aşırı ihtiyat, irkilme,
eskileri yaşama, duygusal uyuşukluk, zevk alamama,
başkalarının hissettiği ile ilgilenmeme gibi belirtileri
vardır.
Hipotalamus
CRH
Ön hipofiz
ACTH
Böbreküstü bezleri
Kortizol
böbrek
Hedef hücreler
medulla
korteks
Tiroit Hormonları
 Özellikle bebeklerde ve çocuklarda zeka gelişimi için
gerekli
 Yetişkinlerde zihinsel aktivite açısından önemli
 Metabolizma hızını artırır
Hipotalamu
s
Önhipofiz
bezi
Troid
bezi
Melatonin
 Melatonin hormonu epifiz bezinden salgılanır ve
vücud metabolizmasının yavaşlatılarak uyku
hazırlığını düzenler.
 Kortizol ise ışık uyarısı ile salgısı artırılarak
metabolizmanın hızlanmasını sağlar.
 Melatonin ve Kortizol zıt etki göstererek uykuuyanıklık döngüsünü düzenler ki bu durum zihin
akativitelerinin düzenlenmesi ve öğrenme açısından
oldukca önemlidir.
LOKAL KİMYASAL
ARACILAR
Histami
n
Protaglandin E
Histidin
Morfin
Endorfinler