İLAÇ HAZIRLAMA ve UYGULAMA İLKELERİ

İLAÇ ve SIVI
UYGULAMALARINDA HEMŞİRELİK
FONKSİYONLARI
ZONGULDAK İL SAĞLIK
MÜDÜRLÜĞÜ
Eğitim Koordinatörlüğü
2009
Eğitimin İçeriği;
1-İlaç uygulamalarından önce yapılacak hazırlık,
2-İlaçların uygulama yolları ve uygulama
teknikleri,
3- Lokal ilaç uygulama sırasında dikkat edilmesi
gereken hususlar,
4- Sistemik uygulamada dikkat edilecek ( enteral
ve parenteral ) hususlar,
İlaç İstemi
Doktor istemi olmaksızın hiçbir hastaya ilaç
uygulanmamalıdır.
Doktor, tedavi planını “isteme (order/hasta tabelası)”
yazarak hemşireye iletir.
Hemşire güvenli bir uygulama yapabilmek için sadece
yazılı istem almalıdır. Böylece yanlış anlama ve kaza
olasılığı azalır.
• Bazen, acil durumlarda sözel istem alınabilir. Ancak,
hastanın durumu düzelir düzelmez, doktor bu istemi kayda
geçirmelidir.
• Hastaneye yeni yatan hastalar, bazen evlerinden getirdikleri
ilaçları kullanmaya devam etmek isterler. Kendilerine yeni bir
ilaç istemi verileceği ve bu ilaçları kullanmaması gerektiği
açıklanmalıdır.
İlaç İsteminin Bölümleri
•
•
•
•
•
•
Hastanın adı soyadı
İstemin verildiği tarih ve zaman
Uygulanacak ilacın adı
İlacın dozu, hangi yoldan uygulanacağı
İlacın uygulama zamanı ve sıklığı
İstemi veren doktorun kaşe ve imzası
İstemin Hemşire Tarafından Alınması
Doktor tarafından verilen istem her sabah ya da istem
değiştiğinde istemi tedavi defterine ve ilaç kartlarına geçirir.
Hemşirenin istemle ilgili herhangi bir kuşkusu varsa,
hastanın güvenliği ve yasal açıdan sorun yaşamamak için
doktorla görüşerek açıklığa kavuşturmalıdır.
İlaçların Hazırlanması ve Uygulanmasında
Güvenliğin Sağlanması
• İlaçların güvenlik ölçüleri içinde kullanımını sağlama,
hemşirelerin en önemli sorumlulukları arasındadır.
• İlaç kazalarının çoğu hemşirelerin rutin işlemlerin
yapılmasını ihmal ettiği durumlarda ortaya çıkar.
İlaçların Uygulanmasında 8 Doğru
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Doğru ilaç
Doğru doz
Doğru hasta
Doğru zaman
Doğru yol
Doğru ilaç şekli
Doğru kayıt
Doğru yanıt
•
İlaç hazırlanırken dikkatin dağılmaması için bu işlem
sakin ve aydınlık bir odada, yalnız başına yapılmalıdır.
•
İlaç şişesinin üstü, ilacın adının ve dozunun doğruluğu
açısından üç kez kontrol edilmelidir.
şişeyi raftan alırken
ilacı kadehe koyarken
ilaç şişesini rafa koyarken
• İlacı hazırlayan hemşire, mutlaka uygulamayı da kendisi
yapmalı hemşire gözlem formuna kaydetmeli, imzasını
uygulamadan sonra atmalıdır.
• Hemşire ilaçları uygulamadan önce, doğru hastayı
seçtiğinden kesinlikle emin olunmalıdır.
• Verilmesi unutulmuş ilaçlar rapor edilmelidir.
• Hemşire, hastanın aldığı ilaca karşı göstereceği doğru
yanıtın ne olduğunu bilmeli, istenmeyen bir yanıt
gözlediğinde bunu kaydetmeli ve bildirmelidir.
• Hastanın ilacı aldığından emin olmadan verildi diye kayıt
etmemelidir.
• Bazı ilaçları vermeden önce dikkat edilmesi gerekli
noktalar vardır.
• Lüzumu halinde yazılan ilaçlar gerekmedikçe
yapılmamalıdır.
İLAÇLARIN UYGULAMA YOLLARI
İlaçların uygulama yerleri ve yolları, ilacın etkilemesi
istenilen yerin durumuna göre ikiye ayrılır:
A. Lokal uygulama yolları
B. Sistemik uygulama yolları
İlaçların Uygulama Yerleri ve Bu Yerlere Özgü
Farmasötik Şekiller- 1 (Lokal)
Lokal
Uygulama Yeri
Farmasötik Şekil
Epidermal (cilt üzeri) Merhem, pomad, krem, losyon, pudra, solüsyon,
Konjonktiva kesesi
Kolir : Oftalmik damla ve merhem
İntranazal
Nazal (burun) damla ve spreyi,
İntravajinal
Vajinal ovül(süpozituvar, tablet, merhem, jel,
köpük
Bukal (ağız içine)
Pastil, solüsyon,
Rektal
Merhem, süpozituvar, enema,
Kolon
Lavman,
Dış kulak yolu
Otik (kulak) damlası (solüsyon, süspansiyon)
İlaçların Uygulama Yerleri ve Bu Yerlere Özgü
Farmasötik Şekiller- 2 (Sistemik)
Sistemik
Uygulama Yeri
Farmasötik Şekil
Oral (ağızdan)
Katı Şekiller : tablet, draje, kapsül, film kaplı tablet,
barsakta açılan (enterik) tablet, çiğneme tb,
efervesan tb, kaşe, granül, pilül (hap), SR(modifiye)
tb,
Sıvı Şekiller : Şurup, eliksir, solüsyon, süspansiyon,
damla (konsantre solüsyon), emülsiyon,
Parenteral
(sc, im, iv)
İnjeksiyonluk solüsyon veya süspansiyon, emülsiyon
(ampul, flakon, sulandırılacak toz), implantasyon
peleti
İnhalasyon
Gaz, buhar, aerosol, inhalatör, nebülizör, disk,
Transdermal
Flaster (TTS), merhem,
Diğerleri
Nazal sprey, intratekal
A. Lokal Uygulama Yolları
Epidermal : Liposolübl ilaçlar bu yolla uygulanabilir.
Bölgelere göre cildin geçirgenliğinin değişmesinde S.
Korneum’un kalınlığı, kılların ve kıl foliküllerine açılan yağ
bezlerinin sıklığı ve bazı diğer faktörler rol oynar.
Cildin geçirgenliği şu sıraya göre azalır : skrotum > kulak
arkası (mastoid bölge) > koltuk altı > saçlı deri > göğüs > ön
kol > bacak
Cilt içine = intrakütan : Deri içine 0.1 ml’den az
miktarda ilaç uygulanır.
Konjonktiva üzerine : Göze uygulamaya özgü ilaçlara
kolir denir. Kolirler aseptik ve steril olmalıdırlar.
İntranazal : Burun içine uygulamadır. (oksitosin,
vasopressin,..vs),
Bukal (ağız- içi ) uygulanma : Bazen sistemik etki
içinde kullanılır.
.
Gastrointestinal kanala uygulama : Antasidler, sukralfat,
kolloidal bizmut bileşikleri, sitoprotektif prostaglandin
türevleri, laksatif ve pürgatifler gibi ikaçlar,
İntravajinal Uygulanma : Vajina mukozası absorpsiyona
ciltten daha elverişlidir.
Rektum ve Kolon İçine Uygulama : Lavman, suppozituar
vs
B. Sistemik Uygulama Yolları
1- Enteral Veriş :
İlacın sindirim kanalı içine verilmesi ve bu kanalın
mukozasından absorpsiyona bırakılması demektir.
Üç şekilde yapılır :
• Oral (ağızdan= per os),
• Sublingual (dil altı) ve bukal,
• Rektal
Oral (= ağızdan = peros)
En doğal ve en sık kullanılan yoldur. Pratik, ekonomik,
elverişli, güvenilirdir.Kendi başına tedaviye uygundur.
Bu yolun en önemli absorpsiyon yeri ince barsaklardır.
Kalın barsaklardan emilim derecesi önemsizdir.
Oral uygulamada farmasötik şekillerin absorpsiyon
oranları şöyledir :
çözelti > emülsiyon > süspansiyon > kapsül > tablet
Oral Uygulamanın En Önemli Sakıncaları
* ilaçların karaciğerden geçerken bazen önemli ölçüde
yıkılmaları,
* Tamamen emilememeleri,
* Sindirim enzimleri veya mide asidlerinde yıkılmaları,
* Besinlerle emilimlerinin azalması,
* Bilinci açık olmayan ve koopere olmayan hastalara
verilememeleridir.
GİS Kanalından Absorpsiyonu
Etkileyen Bazı Faktörler
Bazı ilaçlar mide geçiş süresini geciktirirler :
Antikolinerjikler,gangliyon blokerleri, nikotin, morfin gibi
Bazı ilaçlar pasajı hızlandırırlar : Metoklopramid gibi
Barsak motilitesi, safra salgısı : Suda az çözünen
bazı ilaçların absorpsiyonunu arttırır, diazepam,
griseofulvin gibi
İlacın bol su ile alınması : Absorbsiyonu arttırır,
Açlık veya tokluk durumu : Aç veya tok karnına alınması
gereken bazı ilaçlar
Farmasötik şeklin katı veya sıvı oluşu,
İlacın yağda/ suda çözünürlüğü,
Tuz hali olma,
Partikül büyüklüğü,
Kompleks oluşumu, GİS kanalından absorpsiyonu
etkileyen faktörlerdir.
İlaç Uygulamada Dikkat Edilecek
Noktalar
1.
Lokal uygulamalardan önce eller yıkanmalı,
2.
Göze ilaç damlatılması için erişkinlerin yukarıya
bakmaları istenilir ve alt göz kapağı aşağıya çekilip
oluşan keseye damlatılmalı. Nazolakrimal kanaldan
sistemik dolaşıma geçmesinin önlenmesi için
(atropin..) bazen gözün iç köşesine bası yapılır,
Çocukların gözü zorla açılmamalı, ilacın gözün iç
köşesine damlatılması yeterlidir,
3.
4.
5.
6.
Kulak damlaları avuç içinde ısıtılarak kullanılmalı, aksi
taktirde çok ağrı yapabilir,
Kulak damlasının zara ulaşması için erişkinlerde
uygulamadan sonra kulak kepçesi yukarı, çocuklarda
dışa doğru çekilmeli,
Burun damlası, temiz buruna sırt üstü pozisyonda baş
iyice geri çekildikten sonra uygulanmalı ve birkaç dakika
böyle kalınmalı,
7. TTS hasarlı ve katlanmış cilde uygulanmamalı,
8. Aerosollar iyice çalkalandıktan sonra, öksürükle
balgamı çıkarılmış hava yoluna uygulanmalı
9. Süppozitüvar ve vajinal ovüller buzdolabında
saklanılıp, mutlaka uygun pozisyonlarda, ıslatılarak
uygulanmalı, ve bu pozisyonda birkaç dakika
kalınmalıdır.
2. Parenteral Veriş
•Damar veya doku içine steril enjektör ile uygulanır.
Parenteral uygulanan ilaçların bio-yararlanımları
genellikle tamdır.
•Parenteral ilaç preparatlarının steril, vücut pH’ına eşit
(7.4) veya yakın, tercihen izotonik olmaları gerekir.
• i.m ve s.c. uygulamada absorpsiyon hızını kısıtlayan
faktör; ilaç uygulanan bölgenin doku perfüzyonudur.
Parenteral Veriş
a. Damar içine injeksiyon ( İV )
b. İntradermal injeksiyon ( ID ): 0.1 ml >
b. Cilt altına (SC) injeksiyon (<2ml)
c. İntramüsküler injeksiyon ( İM ): Gluteal kasa
maksimum 5 ml
Enjeksiyon Uygulamasında Dikkat Edilecek
Noktalar
• Enjeksiyon uygulamada cerrahi aseptik kurallara mutlaka
uyulmalıdır. Hazırlık sırasında enjektör ve ilacı kontamine etmemeye dikkat edilmeli, derinin dezenfeksiyonu
sağlanmalıdır.
• IM enjeksiyon için hastaya doğru pozisyon vermek çok
önemlidir. Gergin kasa enjeksiyon yapmak ağrı verir.
• Enjeksiyonlar anatomik olarak sinirlerden uzak güvenli
bölgelere yapılmalıdır.
• İrritasyon, inflamasyon ve enfeksiyon olan bölgeler
kullanılmamalıdır.
• Skar dokusu ve ödemli dokulara enjeksiyon yapılmaz.
Aksi halde doku yıkımı arttığı gibi verilen ilacın emilimi
de yetersiz olur.
• IM ve SC enjeksiyonlar sırasında iğnenin damarda olmadığından emin olunmalıdır.
• İlaç doku içine verilirken yavaş yavaş verilmelidir. Bu
hem ağrıyı azaltır, hem de ilacın doku içine yayılımını ve
emilimini kolaylaştırır.
• Çok miktarda ilaç, ağrı yapar ve yerel doku yıkımı yapabilir. Bu nedenle her bölgeye yapılabilecek ilaç miktarı
bilinmelidir.
Subkutan (Deri Altı) Enjeksiyon
• Sc. enjeksiyon ile dermisin altındaki gevşek bağ dokusu
içine ilaç verilir.
• Sadece küçük hacimdeki (0.5-1 ml) suda eriyebilen ilaçlar
sc. verilebilir. insülin., heparin ve çeşitli aşılar..
• Doku tahriş edici veya büyük hacimli ilaçların sc. verilmesi
o bölgede nekroz, ağrı ve abselere neden olabilir.Her
enjeksiyon bölgeleri sırayla değiştirilmelidir.
Sc enjeksiyon 45-90 derecelik açıyla yapılmalıdır.
Sc enjeksiyon uygulanabilecek bölgeler;
- Uyluğun dış yanı
- Dirsekten 4-5 parmak yukarı deltoid kasın alt ucu
- Karındaki sc doku
- Sırttaki sc doku
Deri Altı (Subkutan) (SC) ) Enjeksiyon
SC Enjeksiyon Uygulama
İntradermal (Deri İçi) Enjeksiyon
• İD enjeksiyon, tam epidermisin altına uygulanır.
• Parenteral yollar içinde emilimin en geç olduğu yoldur.
Tanı koyucu işlemlerde kullanılır; tüberkülin testi ve
çeşitli allerjenlere duyarlılık testi gibi.
• İD enjeksiyonda 0.1-0.2 ml ilaç 15º açı ile ile doku hasarı
olmayan, tüysüz bölgelere uygulanır. Enjeksiyon sonrası
bölge silinmez ve masaj uygulanmaz.
Deri İçi (Intradermal (ID) Enjeksiyon
İntramüsküler Enjeksiyon
• IM enjeksiyonda ilaç, kas dokusu içine verilir.
• Emilim Sc yola göre daha hızlıdır.Kas dokusunda az
sayıda sinir ucu bulunduğundan, derin kas dokusuna
tahriş edici ve yoğun ilaçlar verilebilir.
• Normal yapıdaki bir bireye en fazla 3 ml; çocuk, yaşlı ve
kaşektik hastalara ise en fazla 2 ml ilaç verilmelidir.
• Enjeksiyon 90º açıyla uygulanmalıdır.
IM enjeksiyonda sinir, kemik ve kan damarlarından uzak
bir bölgenin seçimi son derece önemlidir.
Aksi halde ilacın yanlışlıkla damara verilmesinin
yaratacağı komplikasyonların yanı sıra, apse, nekroz ve
derinin dökülmesi, sinir yaralanmaları, uzun süreli ağrı ve
periyostit gibi komplikasyonlar görülebilir.
İM Enjeksiyon için Kullanılan Kaslar
• Dorsogluteal bölge (Gluteus Maksimus ve Medius Kası)
• Ventrogluteal bölge (gluteus Medius ve Minimus Kası)
• Vastus Lateralis Kası
• Rektus Femoris Kası
• Deltoid Kası
• Triseps Kası
Dorsogluteal Bölge
Dorsogluteal Bölge
Ventrogluteal Bölge
Ventrogluteal Bölge
Laterofemoral Bölge
(vastus lateralis kası)
Laterofemoral Bölge
Deltoid Kası Bölgesi
--------
Z Tekniği ile IM Enjeksiyon
Hava Kilidi Tekniği
İntravenöz (IV) Enjeksiyon
İlaçların çabuk etki etmesi istendiğinde, ilacın direk
olarak kana verilmesi işlemidir.
Bu yolla ilaçların dışında serumlar, kan ve kan ürünleri
de verilebilir.
IV uygulama ilacın direk kan dolaşımına verilmesi
nedeniyle dikkatli uygulanmalıdır.
Uygulama Alanı
•
•
•
•
•
•
Aşağıdakilerin herhangi birinin varlığında o venden
enjeksiyon yapılmaz.
Ağrı
Ödem
Kızarıklık
Hassasiyet
Arterio-venöz fistül veya şant varlığı
Açıklanamayan ateş
IV Enjeksiyon Uygulama Sırasında
• İğnenin damarda olup olmadığı,
• İlacın özelliğine göre erken komplikasyonlar gözlenir.
IV Perfüzyon Sırasında
• İnfüzyon akışı
• Dakikada damla sayısı
• Damarda olup olmadığı
• Sık manüpilasyona bağlı tespit flasterlerinin çıkıp
çıkmadığı gözlenir.
IV Tedavinin Komplikasyonları
• Enfeksiyon belirtilerin oluşmaya başlaması (ağrı, ateş, ödem,
kızarıklık, hassasiyet)
• İnfiltrasyon/Ekstavazasyon (ağrı, ödem, kızarıklık, hassasiyet)
• Tromboflebit
• Pirojenik reaksiyon (üşüme, titreme, ateş, kızarıklık)
• Pulmoner ödem (dispne, öksürük, dışarıdan duyulabilen raller,
siyanoz, taşikardi, hipotansiyon, terleme, ölüm korkusu)
• Emboli
Son olarak
KAYIT
Yaptığınız ve gözlemlediğiniz her şeyi
kaydedin. Kaydetmediyseniz
yapmamışsınızdır.