Dosya İndirin

II. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASI
1.HÜCRE VE HÜCRE TEORİSİ:
HÜCRE: Canlının en küçük yapı, üreme ve işlev birimidir.
ORGANEL: hücrelerde yaşamsal olayları (solunum, sindirim vb) gerçekleştiren birimlerdir.
Hücre teorisi:
1. Bütün canlılar bir ya da birden çok hücreden oluşmuştur.
2. Hücreler, canlıların temel yapısal ve fonksiyonel birimidir.
3. Hücreler, daha önce var olan bir hücrenin bölünmesi ile oluşur.
Bilim ve teknolojinin ilerlemesi, mikroskopların gelişmesiyle, bir süre sonra bu teoriye yeni bilgiler eklendi:

Hücreler kalıtım materyalleri içerir ve ana hücreden yavru hücreye bu materyaller aktarılır.

Metabolik tepkimelerin gerçekleştiği yer hücredir.
HÜCRENİN YAPISI: Hücreler yapısına göre 2’ye ayrılır:
Özellik
Şekil
1) PROKARYOT
2) ÖKARYOT
Gelişmişlik düzeyi
Zarla çevrili gerçek çekirdek
bulundurma
Zarlı organeller (mitokondri, e.r.
vb.)
Ribozom
Klorofil (eğer varsa)
Kromozom (DNA)
Histon proteinleri
Kromozom sayısı
DNA nın yeri
Basit
Yok
Gelişmiş
Var
Yok
Var
Var
Sitoplazmada
Halkasal
Yok
1
Sitoplazmada serbest
Ribozom alt birimleri
Bu gruba giren canlılar
30 S, 50 S
Bakteri,arke, siyanobakteri
Var
Kloroplastta
Düz
Var
>1
Çekirdek ve bazı organellerde (mitokondri,
kloroplast)
40 S, 50 S
Protista, mantar, bitki, hayvan
ÖRNEK SORU:
Fotosentez yapan bir bakteride, I. Ribozom, II. Klorofil, III. Sentrozom, IV. Çekirdekçik
Oluşumlarından hangileri bulunur? (ÖSS-1996)
A)I ve II
B)I ve III
C)II ve III
D)II ve IV
E)III ve IV
CEVAP:”A”
Prokaryotik hücrelerin fotosentez yapması için zar, sitoplazma, DNA , ribozom ,klorofil gibi yapılara ihtiyacı vardır. Sentrozom ve
çekirdekçik gibi yapılar ökaryotik canlılara aittir.
HÜCRESEL YAPILAR VE GÖREVLERİ
1) Hücre zarı
2) Sitoplazma ve organeller
Not: Ancak bitki, mantar ve prokaryot hücrelerde bunlara ilaveten bir de hücre
duvarı bulunmaktadır.
3) Çekirdek
1) HÜCRE ZARI: Akıcı mozaik zar modelindedir. (1972 yılında S.J. Singer ve Nicholson )
 Yapısı: Hücre zarı, yağ, protein, karbonhidrat, fosfolipid, glikolipid, lipoprotein, glikoprotein gibi yapılardan oluşmuştur.
 İki sıra fosfolipit tabakası ile bu tabakaya gömülmüş proteinlerden oluşmuştur. Lipit tabakası devamlı hareket halindedir. Fosfolipitleri
hidrofilik (suyu seven) kısımları suyla temas ederken, hidrofobik (suyu sevmeyen) kuyruk kısımları suya temas etmez. Bu nedenle iki
fosfolipit tabakası arasında su bulunmaz.

Hücre zarında bulunan proteinler yüzey ve iç proteinleri olarak iki kısımda incelenebilir. İç proteinlerin çoğu kanallar oluşturur. Bu
proteinlere kanal proteini adı verilir.( Bu kanallar hücrenin madde alışverişinde görev yapar.)
 Lipid tabakası akışkan yapılı olduğu için içindeki protein moleküllerinin yeri sabit değil, değişkendir. Bundan dolayı hücre zarındaki porların
sayısı ve yeri de değişkendir.
 Karbonhidratlar; yağlarla bağlanarak glikolipitleri, proteinlerle bağlanarak glikolipitleri oluşturur.
Çok önemli not: Bu moleküllerin zar yapısındaki miktarı ve dağılımının farklılığı, her hücrenin zar yapısının kendine özgü olmasını sağlar.
Böylece çok hücrelilerde hücreler birbirine bağlanır. Hücreler hücre zarının özgüllüğü sayesinde birbirlerini ve hormonlar gibi özel
molekülleri tanıyabilir, hücre içine alınacak maddeleri seçebilir.
Not: Glikolipid ve glikoprotein yapılarına topluca glikokaliks denir.
HÜCRE ZARININ
ÖZELLİKLERİ
Canlı, esnek, hareketli.
Seçici geçirgen.
Üzerinde ‘por’ denilen açıklıklar bulunur.
Golgiden sentezlenir.
Tüm hücrelerde bulunur.
GÖREVLERİ
Hücreye şekil verir.
Hücreyi dış ortamdan ayırır, korur.
Hücrenin dağılmasını engeller.
Madde alışverişini sağlar.
Hücreye kimlik kazandırır.
HÜCRE ZARINDAN FARKLILAŞARAK OLUŞAN YAPILAR: Mikrovilluslar (ince bağırsak), sil (paramesyum), kamçı (öglena), yalancı ayak
(amip), mezozom (O2 li solunum yapan bakteri), fagositik ve pinositik kofullar (hayvan hücresinde büyük madda alınması sırasında oluşur.)
HANGİ MOLEKÜLLER HÜCRE ZARINDAN DAHA KOLAY GEÇER?
 Küçük moleküller(oksijen, glikoz, karbondioksit, aminoasit vs..),
 Nötr moleküller, iyonlara göre,
 Negatif iyonlar (-), pozitif iyonlara (+) göre,
 Yağı çözen moleküller (eter, kloroform, benzen, alkol), çözmeyenlere göre,
 Yağda çözünen vitaminler (A, D, E, K ) , suda çözünenlere göre (B grubu ve C) kolay geçer.
NOT: Nişasta, glikojen, protein
gibi BÜYÜK moleküller hücre
zarından geçemezler.