TÜRK VAL*LER*NCE KURULAN DEVLETLER

TOLUNOĞULLARI (868-905)
SACOĞULLARI (890-929)
İHŞİDİLER (935-969)
TÜRK VALİLERİNCE KURULAN
DEVLETLER
 Türklerin hilafet merkezinde artan güçleri yanında,
halifelerin bunlar karşısında zayıflamaları ve geniş
ülkeleri ihtiva eden Abbasi Devleti içerisinde yeterli
otoriteyi kuramamış olmaları; diğer bazı hanedanlar
yanında, bizzat Türkler tarafından da Tolunoğulları,
Sacoğulları, İhşidiler gibi kısa süreli bazı hanedanların
oluşturulmasına imkan vermiştir.
TOLUNOĞULLARI
 Ahmet b. Tolun tarafından kurulmuştur.
 Türk valilerinin Abbasi Hilafeti sınırları içerisinde
oluşturdukları devletlerin ilkidir.
SİYASİ TARİHİ
 Türk yönetiminde Mısır'da kurulan ilk devlettir.
 En güçlü dönemi kurucusu Türk asıllı Fergana'dan
gelme asker kölesi olan Ahmed b. Tolun dönemidir.
 Mısır, Tolunoğullarıyla birlikte ilk kez bağımsız olarak
yönetilmiştir.
 Bu dönemde Filistin, Bingazi, Suriye , Antakya ve
Mersin alınmıştır.
DEVLET İDARESİ VE KURUMLAR
 Askeri güce dayalı bir devlettir.
 Mevcudu 100.000’i bulan ve küçük bir bölümü Türkler,
çoğunluğu ise Sudanlı ve diğer zencilerden ve kısmen
de Araplar dahil diğer milletlerden oluşan Kara
Ordusu vardı.
 Denizden gelebilecek hücumlara karşı Akka liman ve
kalesinin inşası gibi bazı tedbirler alınırken ayrıca
güçlü bir donanma yaptılırmıştır.
 Ahmet b. Tolun, başta Divanu’l-İnşa olmak üzere,
Divanu’l-Ceyş ve Divanu’l-Harac gibi divanları
yeniden düzenmiştir.
 Adalet teşkilatının başında Kadı’l-Kudat ve ülke
genelinde ayrıca kadılar bulunuyordu.
 Mezalim mahkemesine doğrudan devlet başkanı veya
görevlendirdiği bir hukukçu bakıyordu.
 Diğer din mensupları kendi aralarındaki davalarda
kendi mahkemelerine gidiyorlardı.
 Polisin işlevini üstlenmiş olan Şurta teşkilatı, eş-
Şurtatu’l-Ulya ve eş-Şurtatu’s-Sufla olarak ikiye
ayrılmış bulunuyordu.
 Postaya yani Berid teşkilatına da önem verilmiştir.
 Ahmet b. Tolun kendisi Hanefi olmasına rağmen diğer
Sunni mezheplere de eşit mesafede
bulunmuştur.(Fusat’ta Cuma namazını bazı defa
Maliki kadılar kıldırmışlardır.)
İKTİSADİ DURUM
 Mısır’ın iktisadi durumu Tolunoğulları döneminde
büyük bir gelişme göstermiştir.
 Ekonomik açıdan çok güçlü bir devletti. Çünkü Nil
Nehri sayesinde tarım, ülkelerinden geçen Baharat
Yolu sayesinde ticaret yapılabiliyordu.
 Keten ve yünlü dokuma ile pamuklu ve ipekli
dokumacılığının yanında maden işlemeceliği, silah
yapımı, yağ elde etmede de önemli ilerlemeler
olmuştur.
İLMİ GELİŞME
 Türkçe şiirler yazabilen, musikiye meraklı olan
Tolunoğlu Ahmed, şairleri korumuştur.
 Hüseyin b. Abdüsselam bu dönemin en meşhur
şairidir.
 Velid b. Muhammed et-Temimi ve Ahmed b. Cafer ed
Dineveri dil çalışmalarına önem vermiştir.
 Tarihçilik alanında Ahmed b. Yusuf b. İbrahim
meşhurdur.
 Dini ilimler içerisinde tefsir, fıkıh ve kıraat başta gelir.
Bu ilimlerin gelişmesi için Doğudan ve Batıdan
alimlerin gelmesini teşvik etmişlerdir. Şafii
ulemasından Rebi b. Süleyman el-Muradi ile
Hanefilerden Ebu Cafer et-Tahavi bunlardandır.
 Tolunoğulları dönemine “Mısır’ın Altın Çağı”
denmiştir. Çünkü pek çok mimari eser yapmışlardır.
Günümüze sadece Kahire’deki Tolunoğlu Ahmet Camii
ulaşabilmiştir.
TOLUNOĞLU AHMET CAMİİ
SACOĞULLARI
 Ebû Ubeydullah Muhammed el-Afşin tarafından
Azerbaycan’da kurulan ve Sâciler de denilen
Sâcoğulları, özellik ve karakter olarak Tolunoğulları’na
benzemektedir.
 Muhammed el-Afşin, ölümünden sonra oğlunun başa
geçmesini istemiş ancak kardeşi Yusuf geçmiştir.
 Yusuf, 902’de Erbil’de adına gümüş dirhem
bastırmıştır.
 Yusuf döneminde Ermeniye’nin büyük kısmı
fethedilmiştir.
 Yusuf b. Ebu Sac’ın ölümü üzerine yeğeni Ebu’l –
Musafir Feth b. Muhammed el-Afşin, başa geçmiştir.
Ancak bu dönemde hiçbir siyasi ve askeri faaliyet
görülmemiştir.
 Ebu’l-Feth’in ölümü üzerine ise Sacoğulları’nın
hakimiyeti son bulmuştur.
İHŞİDİLER
SİYASİ TARİHİ
 Kurucusu Muhammed b. Toğaç’tır.
 Aralarındaki olumlu münasebetlerin bir sonucu olarak
939’da Halife Razi tarafından kendisine, daha sonra
kurduğu devletin adı olacak ‘İhşid’ unvanı verilmiştir.
 936’da Fatimileri yenmiştir, 943’te Suriye’nin
tamamını, Mekke ve Medine’yi ve Yemen’i kendisine
bağlamıştır.
 943’te askerlerden ve Mısır halkından, kendisinden
sonra Ebu’l-Kasım Unucur’a itaat edecekleri
konusunda biat almıştır.
 Muhammed’den sonra sırasıyla tahta geçen iki oğlu
döneminde devletin gerçek hakimi Kafur’dur.
 İhşidiler Devleti’nin başında bulunan en son kişi ise
Ebu’l-Fevaris Ahmed’dir.
İDARE
 İhşidiler, Abbasi Hilafeti’ne bağlı idiler. Ancak bu bağ
sembolikti. İstedikleri gibi hareket etmelerini
önlemiyordu.
 En yüksek otorite Emir (Bey-Hükümdar)’e aitti.
 Sarayda görevli olan Hacip, Emiri görmek isteyen
kişilerin belirli kurallar dahilinde huzura giriş
çıkışlarını düzenlerdi.
 Hükümet görevlileri içerisinde önce Vezir gelirdi.
 Mali işleri Amilu’l-Harac düzenlerdi.
ORDU
 Tolunoğulları gibi orduya ve donanmaya önem
vermişlerdir.
 Ordu, Türkler, siyahiler ve diğer muhtelif ırklardaki
askerlerden oluşmuştur.
 Donanmadan Suriye seferleri ile Nubyalılara karşı
yapılan hareketlerde, Kızıldeniz ve Nil Nehri’nde
faydalanılmıştır.
SOSYAL DURUM
 İhşidiler Dönemi’nde toplumun en üst tabakasını
idareciler olarak İhşidiler, ikinci tabakasını Eşraf
(şerifler)oluşturuyordu. En son da ise zengin fakir
ayrımı yapılmadan halk bulunuyordu.
 Müslümanların bayramı olduğu gibi Hristiyanların
bayramı da dikkate alınıyordu. Din farkı
gözetmeksizin müşterek kutlama, Nevruz ve Nil’in
taşması gibi günler vardı.
İKTİSAT
 İhşidiler, ziraatta (sulama sistemlerinin
yetersizliğinden dolayı) Tolunoğulları kadar muvaffak
olamamışlardır.
 Sanayi ise çeşitli dokumacılık, deri işlemesi, ağaç ve
maden işçiliğine dayanıyordu.
 İhşidiler , Tolunoğulları’nın iktisadi refah düzeyine
hiçbir zaman sahip olamamışlardır.
İLİM VE KÜLTÜR
 Fusat’ta bir Suku’l-Varrakin (kitapçılar çarşısı)
teşekkül etmişlerdir.
 Şafii fukahasının reisi İhşid’in kadısı Ebu bekir b.
Haddad el-Kinani Kur’an, hadis, fıkıh, dil bilgisi ve
şiirde çok tanınmış bir alimdi.
İMARİ
 Mimari oldukça yüksek bir seviyeye ulaşmış; resim,
oyma ve kakmacılık gelişmiştir.
 Muhammed b. Toğaç, 937’de Nil üzerindeki er Rayda
adasında Kasru’l-Muhtar adı verilen bir saray ve bahçe,
hükümet binası (Daru’l-İmare) yaptırmıştır.
Hazırlayan: Sultan Özcan
Bozok İlahiyat