Gelişim Dönemleri

Gelişim Dönemleri
Hazırlayan
Burcu ÜLKE KÜRKÇÜOĞLU
Gelişim Dönemleri
Gelişim, Büyüme Ve Olgunluk
Gelişimin Temel İlkeleri
Gelişim Evreleri
Yeni Doğan Bebek (O-4 Hafta)
Bebeklik Dönemi (4 Hafta- 2 yıl)
İlk Çocukluk Dönemi (2-6 Yıl)
Son Çocukluk Dönemi (6-11 Yıl Kızlarda, 6-13
Yıl Erkeklerde)
Ergenlik Dönemi (11-20 Yıl Kızlarda, 13-20 Yıl
Erkeklerde)
• Gelişim Ve Temel İlkeleri
Büyüme Ve Gelişim
Gelişim ve büyüme kavramları arasında
farklar vardır.
Büyüme: Bedende meydana gelen niceliksel
(sayısal) değişikliklerdir. Yani bireyin
kilosunda, boyundaki artışlar ve beyinle
birlikte iç organların yapı ve büyüklüğündeki
değişiklikler büyümeyi ifade eder.
3
• Gelişim Ve Temel İlkeleri
Gelişim: Niceliksel olarak ifade edilemeyen bir
çok yapı ve işlevi bütünleştiren karmaşık bir
olgudur (Yavuzer 1994).
Gelişimde yapılar arasındaki bütünleşme ile
gelişimin bir evresi bir sonraki evresini
etkilemektedir.
Gelişim doğumla birlikte başlayan değişimlerle
oluşmaktadır. Doğum öncesine doğumdan
sonraki gelişim biçimini etkilediği için çocuk
gelişimi çalışmalarında önem verilmektedir. 4
• Gelişim Ve Temel İlkeleri
Olgunlukla gelişim de birbirine karışan
kavramlardır. Olgunluk gelişimden farklı
olarak, organizmanın temelindeki potansiyelin
iş yapmaya hazır olduğunu ifade eder.
Örneğin; çocuk fiziksel ve kassal açıdan
yeterli olgunluğa geldiğinde yürümeyi
gerçekleştirebilir.
5
• Gelişimin Temel İlkeleri
Büyümede kalıtım ve çevrenin rolünün büyük
olduğu bilinir. Gelişimde de belli bir sıra vardır
ve her çocuk aynı sırayı izler. Ancak çocukların
bazı davranışları ve becerileri kazanma
sürelerinin ve hızlarının birbirinden farklı
olduğu görülür.
6
• Gelişimin Temel İlkeleri
Gelişimde 5 temel kavram vardır. Bunlar:
 Dinamik bir olgu
 Kalıtsal bireyselliğin bir sonucu
 Giderek artan bir özelleşme süreci
 Denge
 Sıralı ve düzenli bir süreç
7
Gelişim Evreleri
Doğum Öncesi Dönem
Ovum (Döllenme-2. Hafta), embriyo (3-8.
Haftalar) ve fetus ( 3. Ay- Doğum)
evrelerinden oluşur.
Doğum Sonrası Dönem
 Yeni Doğan Bebek (0-4 hafta)
 Bebeklik (4 hafta-2 yıl)
 İlk Çocukluk (2-6 yıl)
 Son Çocukluk (6-11 yıl kız), (6-13 yıl erkek)
 Ergenlik (11-20 yıl kız), (13-20 yıl erkek)
8
Gelişim Ve Temel İlkeleri






Gelişim aşağıdaki gibi alanlara ayrılır. Bunlar:
Fiziksel Gelişim
Motor Gelişim
Bilişsel Gelişim
Dil Gelişimi
Sosyal ve Duygusal Gelişim
Özbakım Gelişimi
9
Doğum Sonrası Dönem
Bebeklik Dönemi
Hızlı büyüme ve gelişme gözlenir. Bebeğin
kilosunda, boyunda artış ve baş çevresinde
büyüme görülür.Bedensel olan gelişme
bebeklik dönemindeki ruhsal gelişimi de
etkilemektedir.

Motor Gelişim: Bebekler ağzına verilen emziği
emer, ağlar, avucuna konan nesneyi yakalar,
kollarını bacaklarını uzatıp bükebilir ve yüksek
sesten irkilir.Bebeklik döneminde reflexler ön
plandadır.
10
18-24 ay içinde biyolojik değişimler (olgunluk)
olur. Çocuğun oturması, emeklemesi, ayakta
durması, sıralaması ve yürümesi
olgunlaşmanın önemini ortaya koyar.
11

Bilişsel Gelişim: Bu dönem Piaget’nin duyumotor dönemini içinde yer almaktadır. Bu
dönemde gelişim sırası duyuların
kullanılmasıyla başlar. Zekanın görüntüsü
hareketlerdir. Bebek nesneye vurur, iter, çeker,
düşürür. Başka tamamen refleksif davranan
bebek daha sonrasında karşılaştığı her
nesneye aynı tepkilerde bulunur (ağzına alır,
atar gibi). Çünkü çocuk her bir aşamada bir
şema geliştirir.
12

Dil Gelişimi:
–
–
–
–
–
–
–
Farklılaşmamış ağlama
Farklılaşmış ağlama
Cıvıldama
Babıldama
Tekrarlı babıldama
Jargon
İlk sözcükler
13

Sosyal Gelişim: Bebek 3 aylık olduğunda
sosyal davranışlar gösterir, insanla objeler
arasındaki farkı görür ve değişik tepkiler
vermeye başlar.
-İnsan ve objeleri takip eder
-Sesin geldiği yöne bakar ve sesleri ayırt
eder.
-Ona gülümsemeyle bakıldığında oda
gülümsemeyle karşılık verir.
-Çevresindeki bireylerin ona gösterdiği
ilgiden zevk alır ve bunu gülümseme,
tekmeleme ve kollarını ellerini hareket
ettirerek gösterir.
14
-Gülümseme ve kızma davranışları arasındaki
farkı ayırt eder ve değişik tepkiler verir.
-Bakma ve dokunma ile başlayan karşılıklı ilişki
6. Aydan itibaren saç çekme gibi daha farklı
davranışların sergilenmesiyle saldırgan bir
biçim almaya başlar.
-Taklit etme ve oyuncaklarla oynama
davranışları 9-13. aylar arasında görülür.
Oyuncağın başkası tarafından alınmasına
kızma, kavga etme ve ağlama gibi davranışlar
gösterirler.
15
-1 yaşına kadar anneye bağımlıdır.
-2 yaşına geldiğinde motor, dil alanlarındaki
gelişimlerle çocuk bağımsız hale gelir. Çocuk
özerk bir varlık olarak kendisini tanımaya
başlar.
-2 yaşının sonuna doğru nesnelerle ilişki
sosyal gelişimin habercisi olur. Taklit, fiziksel
sosyal bağlılık, otoritenin kabulü, ilgi çekme,
rekabet,işbirliği ve karşı koyma gibi sosyal
tepkiler gelişir.
16

Duygusal Gelişim: Yeni doğmuş bebeklerde
bir uyarıcıya karşı organizmanın tepki
göstermesi olarak tanımlanan farklılaşmamış
bir heyecan ve davranış vardır. Haz alma veya
almama sonucunda oluşan tepkiler
heyecanlanmaya neden olur. Haz almamada
bebek aniden ağlar veya bağırır. Haz almada
ise rahat, huzurlu olduğunu meme emerken
veya cıvıldama türü davranışlarla gösterir.
17
-Doğum sonrasında bebek çevresini
gözlemeye başlar ve yüzlere dikkatle seçerek
bakması, ilgi göstermesi ilk duygusal ifadenin
belirtisidir.
-Çocuklar büyüdükçe başlangıçta haz almadığı
durumlarda ağlarken bu kez saklanma,
kaçma, direnç gösterme gibi farklı tepkiler
gösterir.
-Korku ani ve beklenmeyen uyarılara karşı
oluşabilir. Bebeklik döneminde, yüksek ses,
hayvan, karanlıktan korkma, yalnız kalma
yüksek yer, acı duyma, yabancı kişi, yer ve
objelerle karşılaşma şeklinde sıralanabilir.
18
-6. Aydan sonra annenin birden çocuktan
ayrılması ile çocukta önce ağlama, hırçınlık,
uyku ve beslenme sorunları gibi gelişimsel
duraklamaya neden olabilecek durumların
olması ile bebekte çevreye ilgisizlik başlar
daha ileri derecede bakışları donuklaşır. Uzun
süre anneden ayrılık ciddi ruhsal sorunlara
neden olabilmektedir.
-8-24 aylık çocuklarda annenin ayrılık endişesi
çocuğun yeni kavrama becerilerinin
gelişimiyle yenilir. Çünkü çocuk ayrılışla ilgili
sorular sorarak yanıtlar bulma çabasındadır. 2
yaşından itibaren azalır ve 4 yaşında kaybolur.19
-Korku koşullanmayla öğrenildiği gibi, model
alma, bazı olaylardan ve durumlardan
etkilenme sonucunda oluşabilmektedir.
-Bebeklik döneminde çocuğun sinirlenme
davranışı göstermesi bu durumu oluşturacak
uyaranların çokluğundan kaynaklanır. Öyleki
çocuk becerilerinde yetersiz olduğunda,
baskıyla başkalarının isteklerini yapmaya
zorlanması yada yapmakta olduğu etkinliğin
durdurulması öfke davranışına neden olur. Bu
tepki yaşla artar.
20
Duygusal Gelişimde Freud ve Erikson’a
bakıldığında
Freud’a göre:
*Oral Evre (0-18 aylar arası): Haz bölgesi
ağızdır. Besin alınır ve yutulur beğenilmezse
dışarı çıkarılır.Bebek anneye çok bağımlıdır ve
bakıma en çok muhtaç olduğu dönemdir. Bu
evre gelecekte çocuğun bağımlılık duygusu ile
dünyaya olan inancını etkiler.
*Anal Evre (1.5-3 yaş arası): Sindirilen besin
maddesinin yaptığı baskıdan kurtulmak üzere
dışkılama yapılması ve sonuçta rahatlamanın
sağlanması, anne tutumu bu dönemde
önemlidir. Bu evrede bağımsızlık ve kontrol 21
gelişir.
*Fallik Evre (3-7 yaş arası): Cinsel organların
gelişimi ile cinsel ve saldırgan içerikli duygular
ön plana çıkar. Oedipus karmaşasında 3-5
yaşlar arasında farklı cins ebeveyne ilgi
varken aynı cinse düşmanlık oluşur. 5
yaşından sonra kişiliği etkileyen bir güç olarak
bastırılır.Bu evre cinsel kimlik ve kişilik
oluşumunda önemlidir.
22
Erikson’a göre:
Erikson kişilerin tüm yaşamı boyunca
üstlendiği psiko-sosyal davranışları
çözümlemesi gerektiğini ifade eder.
Çocukluk dönemi (0-6 yaş)
Erinlik öncesi dönem (6-12 yaş)
Ergenlik dönemi (12-18 yaşlar)
23
Erikson’a göre 8 alt evre vardır. Bunlar:
1. Güven yada güvensizlik:Oral doyum (0-12ay)
2. Özerklik/ utanç ve kararsızlık: Anal-kas (1-3
yaş)
3. Girişim/ suçluluk: Cinsel- devinsel (3-6 yaş)
4. Beceri/aşağılık duygusu: Gizil (6-11 yaş)
5. Erinlik ve ergenlik
6. Genç yetişkinlik
7. Yetişkinlik
8. Olgunluk
24
İlk Çocuklukta Gelişim
Motor Gelişim: Vücut kısımlarını kullanma ve
aralarındaki koordinasyonu sağlama ile
karmaşık yeni beceriler kazanılır.
3-4 yaşta; Geri geri yürüme, daha dengeli ve
koordinasyonlu yürüme, yardımla merdiven
tırmanma, ani dönüşler yapma, üç tekerlekli
bisiklete binme
4-5 yaşta; Vucüt kısımlarının koordinasyonu çok
daha uyumludur, merdiveni yardımsız ve ayak
değiştirerek çıkar, koşma, sıçrama, takla atma
parmak ucunda dengeli olma, ip atlama,top 25
atıp tutma

5-6 yaşta; denge tahtasında yürüme,
hareketlerin daha dengeli ve koordinasyonun
düzgün olması, tek ayak üzerinde durabilme
süresinin 8 sn gibi bir zamana uzaması
26

Bilişsel Gelişim: Bu dönemde Piaget’nin işlem
öncesi dönemi yani çocuğun dile ve sembolik
düşünce yeteneğine sahip olması durumu
vardır. Çocuk bu dönemde ben merkezci
düşünerek çevresindekilerin farklı görüşlerini
tahmin edemez. 3 yaşında sembolik düşünce
başlamış olsa bile bu semboller kesin kavram
ve kurallar biçiminde planlanamaz.
İşlemleri tersine çevirme yapamaz, algıları
kendi üzerinde yoğundur.
Korunum ilkesinden yoksundur.
Maddeleri tek ve belirgin özellikleriyle
sınıflandırma vardır.
27
Sembolik oyun dönemi başlar.
Ayrıntılara dikkat edilmeden genel bir algılama
vardır. İlişkisiz obje ve kavramları bütünleştirir.
Hala zihinsel muhakeme yeteneği yoktur.
28

Dil Gelişimi: 12-18 aylarda çocuk
anlaşılmayan bir şekilde konuşur. 18 ay-3
yaşlarında çocuk bir çok sözcük söyler. Ancak
telaffuzda ilerleme zayıftır.
*Söylenen ifadeleri anlama
*Basit ve karmaşık sözcükleri ayırt edebilme
*Kelimeleri telaffuz etme
*Sözcük dağarcığı (2 yaş 250-300)
*Cümle kurma
29
-Dil gelişiminde çocukların bazı sözcükleri
telaffuz etmede zorlanmalarıyka birlikte
sözcükleri söylerken kendisi için basit
olabilecek şekilde ses, hece atlamaları,
değiştirmeleri, uzatmaları ve eklemeleri
şeklinde hatalar olabilmektedir. Ayrıca organik
bir nedenden veya duygusal nedenlerden
ötürü dil bozuklukları oluşabilmektedir.
-Kekemelik probleminde ise seslerin,
hecelerin, sözcüklerin tekrarı ve uzatılması
şeklinde görülmektedir. 5-6 yaş çocuklarında
daha belirgin olarak tanılanabilmektedir.
30

Sosyal Gelişim: Pragmatik düşünceyi ve
başkalarının beklentilerini öğrenmeye başlarlar.
2-6 yaş arası yetişkinler ve kendi yaşıtlarıyla
olan sosyal iletişim ve etkileşimin nasıl
kurulabileceğini öğrenmeye başlarlar. İşbirliği
ve uyum gelişir.
2.5 yaşındaki bir çocukta dengesiz, olumsuz,
kararsız ve isyankar , söz dinlemez, istedikleri
olmadığında sinirlenen, kendi başına başarmak
isteyen, inatçı ve karşı çıkma eğilimleri vardır.
Çocuk otokontrol sağladığında,bağımsızlık
duygusuyla birlikte bu çevreyle olan negatiflik
azalır.
31
2.5 yaşındaki bir çocukta, sinir sisteminin ve
kas motor mekanizmasının tam gelişememiş
olmasından kaynaklanan değişken davranışlar
gözlenir. Çocuk iki uç arasında bocalar. Aşırı
hareketten tembelliğe, atılganlıktan
utangaçlığa, sahip olma duygusundan
aldırmazlığa, aç olduğunu yoğun olarak ifade
ederken yemek yememeye, bağırarak
ağlamalardan mırıldanmalara geçişler
olabilmektedir.
2 yaşında genelikle yalnız oynarken 3-4
yaşlarında birbirlerini izleme ve birlikte oynama
başlar. 4 yaşında çocuğun çevredekilerle ilişkili
32
soru sorma dönemi en üst düzeye ulaşır.
5 yaş çocuğunda ise 4 yaşa oranla daha
kararlı, dikkatli, kendinden emin ve uyumlu
davranışlar gözlenir. Artık bu yaş çocuğu öz
bakım gerektiren durumlarda kendi
ihtiyaçlarını kendi karşılayabilir.
33

Duygusal Gelişim: Aniden olan olaylar ve
durumlar karşısında çocuğun yeniliklere uyum
göstermekte güçlük çekmesi sonucu korku
durumları oluşabilmektedir. Korkunun
oluşumu, çevredeki koşullara, uyarana,
geçmiş yaşantılara, o andaki fizyolojik ve
psikolojik duruma bağlıdır.
2-5 yaş arası korkular: hırsız, hayali yaratıklar,
hayvanlar, ani ve yüksek ses ve yalnız kalma.
6-12 yaşlarda: Vücutsal yaralanma, okula
ilişkin ve sosyal ilişkileri içeren korku
34
Ergenlikte; cinsiyete ilişkin korkular, gebe
kalma, kürtaj gibi korkular
İlk çocukluk döneminde ebeveynlerine veya
ona bakan kişileri kıskanabilir. Bu kıskançlık
tamamen çocuğun ilgi ve sevgiyi yoğun bir
şekilde arzulamasından
kaynaklanabilmektedir. 2-5 yaş arasında eve
gelen yeni bir kardeş kıskançlığa yol açabilir
çünkü çocuk ona olan sevgi ve ilginin
azalacağı konusunda endişelidir. Kıskançlık,alt
ıslatma, tırnak yeme, parmak emme gibi
gerilemelere yol açabilmektedir.
35
Öfkelenme durumlarında çocuğu engelleyici
bir olay, durum nesne söz konusu ise
gerçekleşebilir. Öfke kısa sürelidir kalıcı
değildir.
Endişe durumunda ortada belirgin bir nesne
olay durum olmadığı halde bireyde gözlenen
belirsiz korku oluşur. Bu sinirlilik, gerginlik,
saldırganlık gibi olumsuzluklar yaratabilir.
Çocuğun annesinin onu yeterince sevmediğini
düşünmesi, terkedilerek yalnız bırakılacağı,
sevdiği bir kişinin hasta olup ölebileceği gibi
konularda çeşitli kaygılar oluşabilir.
36
Kaygı durumlarında bireyin kendi egosunu
sıkıntı verici durumlardan korumak üzere
kaygının etkisini azaltacak basitten karmaşığa
savunma mekanizmaları oluşur.
1. İçe çekilme: Çocuğun yabancı yetişkin veya
yaşıtlarından kaçma onları reddetme durumu
görülür.
2. Gerileme: Ruhsal durum bireyin başa
çıkamayacağı ve uyumunu tamamiyle
bozabilecek düzeye geldiğinde çocuğun
kolaylıkla uyum sağlayabileceği ilkel
davranışlara dönmesi durumudur.
37
3. İnkar: Çocuğun herhangi olumsuz bir
durumla başa çıkamadığı zaman o durumu
yok sayması veya unutması söz konusudur.
4. Bastırma: Bilincin kabul edemediği bazı
arzuların bilinç altına itilmesidir.
5. Yansıtma: Çocuğun istenmeyen herhangi bir
düşünce yada eylemi bir başkasına yansıtması
durumudur.
38
Son Çocukluk Dönemi
Çocuk bu dönemde motor ve dil gelişimi
adına hızlı ve dengeli bir gelişme göstermiştir.
Artık çocuk hızlı yürüyebilen, koşan, el-göz
koordinasyonunun gelişmesiyle birlikte iki elini
ve parmaklarını bağımsız ve uyumlu
kullanabilen bir birey olmuştur.
Dil ve motor gelişim açısından belli bir
olgunluğa ulaşması nedeniyle bu bölümde
sadece bilişsel ve sosyal gelişim ele
alınacaktır.
39

Bilişsel Gelişim: Bu dönem Piaget’ye göre
somut işlemler dönemi olarak adlandırılır.
Mantıklı düşünme, muhakeme, sayı, zaman,
mekan, boyut, hacim, uzaklık kavramları
yerleşmeye başlar.
Tersine çevrilebilirlik ve korunum ilkesi gelişir.
Bu dönem içinde gruplandırma denilen yeni
özel bir dizi kuralların olduğu mantıksal bir
durum söz konusudur. Gruplandırma içinde
sınıflama, sıralama, serileme, değişmezlik,
sayı ve mekan kavramları oluşur.
40
Mantıksal gruplama içinde
1. Sınıflar arasındaki hiyerarşi Örn: hayvanlar sınıfı:
etobur, otobur gibi
2. Farklılıkları ifade eden ilişkileri bir araya toplama
Örn: boy sırası yapma
3. Bir şeyi başka bir şeyin yerine koyma Örn: 3+2 = 4
+ 1 = 5 gibi
4. Sınıfların çoğaltılması Örn: 2 özelliğe 4 alt sınıflama
5. A=B ve B=C ise A=C mantığını kavrar.
Çocuğun sözcük bilgisi 3000 kelimeye ulaşır. Bunların
çoğu sıfat ve edattır. Çünkü çocuk olayların ve
nesnelerin adlarıyla beraber özelliklerini, farklı,
benzer ve aynı olan yanlarını da ifade eder.
41

Sosyal Gelişim:
Rekabet: Kendi grubundakilerle, başka gruplarla ve
toplumsal kurumlarla arasındaki rekabet
Sorumluluk: Sorumluluk alan bireyin uyumu ve
liderliğe seçilmesi
Karşıtlık: Yaşıtlarının görüşündü kabul eden çocuğun
yetişkin düşüncesine karşı olması
Etkilenme: Aşırı duyarlılık nedeniyle kendi isteklerini
yaşıtlarınınkine paralel tutması ve kolay etkilenmesi
6 yaş çocuğu vucüt ve psikolojik kökenli bazı temel
değişikliklere uğraması nedeniyle bir geçiş dönemini
oluşturur. ( Süt dişleri dökülüp, ilk azı dişi çıkar,
burun, boğaz hastalıklarına eğilim fazladır)
42
Çocuk okula başladıktan sonra aile ilişkilerinin
zayıfladığı, grup oyunlarının arttığı kısaca
sosyalleşme konusunda gelişmeler görülür.
10 yaşındaki bir çocuk deneyimlerinin ve
şimdiye kadar elde ettiği bilgilerinin
dengelendiği ve özümlendiği ara bir evrededir.
10 yaşında erkek çocuğunda vücut yapıları
daha güçlü olduğu, hatların yuvarlaklaştığı
görülürken kızlarda vücut hatlarında
yuvarlaklaşma kalça ve göğüslerde yağ
birikimi artar.
43
Bu yaş çocuğu çok yemek yemeğe başlar.
Radyo dinler, TV izler kitap okur, hayaller
kurar.
Duygusal yoğunluğun getirdiği patlamalar sık
değildir ve çabuk geçer. Kendileri konusunda
kaygı duymazlar ve benliklerini ve hayatı
olduğu gibi kabul etme eğilimindedir. Olayların
üzerinde fazla durmazlar, kesin yargı gibi
genellemeler yapmazlar.
10 yaş çocuğunun sosyal ilişkilerinde
öğretmen, arkadaşları ve özellikle annesiyle
kurduğu yakın ilişkiler ön plana geçer.
44
Anneyle ve babayla olan ilişki sade, içten ve
güven doludur. Çocuk için anne baba tapılan
ve model alınması gereken varlıklardır.
45