PowerPoint Sunusu

Çalışma Yaşamında
Özel Risk Grupları
Konunun Genel Amacı
• Katılımcıların, çalışma yaşamında sağlık ve
güvenlik açısından farklı riskler içeren ve özel
olarak korunması gereken gruplar hakkında
bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır
Öğrenim Hedefleri
Bu dersin sonunda katılımcılar;
İş sağlığı ve güvenliğinde risk gruplarının önemini
açıklar
Risk gruplarına yönelik özel sağlık gözetimi
gerekliliklerini belirler
Risk gruplarının sağlıklarının geliştirilmesine
yönelik özel korunma yöntemlerini belirtir
Giriş
İş ve sağlık arasındaki ilişkiler iki ana grup öğe tarafından belirlenir. Bunlar;
Bireysel özellikler
İşyeri ortam faktörleridir
İşyeri ortamındaki sağlık risklerinin yanı sıra, çalışan kişinin;
Yaşı
Cinsiyeti
Genel Sağlık durumu
Eğitimi
Alışkanlıkları
Genetik yapısı
Beslenme durumu gibi bireysel özellikleri de iş ve sağlık ilişkileri üzerinde
belirleyicidir.
İş kazaları ve meslek hastalıkları bakımından bazı iş
kolları daha riskli durumdadır.
Örnek; Madencilik, kimya sanayi, inşaat işleri
Aynı şekilde;
Çalışan bir kişinin sağlık durumu bakımından bireysel
bazı özellikler de risk faktörü olabilmektedir.
İşte bu bireysel özellikleri dikkate almak suretiyle
çalışma hayatında risk grupları tanımlanmıştır.
Çalışma Yaşamında Özel Risk Grupları
•
•
•
•
•
•
Kadın çalışanlar
Genç çalışanlar
Çalışan çocuklar
Yaşlı çalışanlar
Engelli çalışanlar
Diğer;
– Eski hükümlüler
– Göçmenler
– Stajyerler
Burada söz edeceğimiz başlıca risk grupları şu şekildedir
Çocuklar
Kadınlar
Engelliler
Yaşlılar
Risk gruplarının korunması için yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Anayasadan başlayarak
iş sağlığı mevzuatı kapsamında risk gruplarının korunmasına ilişkin hükümler
bulunmaktadır.
Çalışma Ortamında Özel Risk Grupları
4857 sayılı İş Kanunu’nda «maden ocakları ile kablo döşemesi,
kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltı ve sualtında
çalışılacak işlerde Kadınların ve 18 yaşını bitirmemiş genç
işçilerin çalıştırılması yasaklanmıştır
Risk Gruplarının Çalıştırılmayacağı İş Kolları

Arama ve sondaj, Metalurji sanayi ile ilgili işler,

Yapı İşleri, düşme ve kayma tehlikesi olan yüksek yerlerdeki her türlü iş,

Kimya sanayi ile ilgili işler (bitkisel ve hayvansal yağ imalatı hariç),

Taş ve toprak sanayi ile ilgili işlerin bir kısmı,

Metal ve metalden mamul eşya sanayi (bazı malzeme imalatı ve soğuk
şekillendirmede kadınlar çalışabilir),

Gıda ve içki sanayi (ambalajlamada kadınlar çalışabilir),

Tütün sanayi (ambalajlamada kadınlar çalışabilir),

Tarım ve hayvancılığın avlanmayla ilişkili kolları,

Ardiye ve Antrepoculuk ve Nakliye işleri,

Haberleşme yapım, bakım, onarım

Diğer (asbestoz tozlarıyla yapılan her türlü iş)
Kadın Çalışanlar
 Tüm dünyada çalışan kadınların büyük kısmı tarım sektöründe
çalışmaktadır
 15-19 ve 45-49 yaşlarda en yüksek
 Eğitimsiz kadınlar en yüksek
 Dünyada en zor işe alınan, ilk önce ve en kolay işten atılanlar
kadınlardır
 Kadınlar genellikle sendikalı değildir
 Kadınlar genellikle geçici ve ya da yarı zamanlı işlerde çalıştırılırlar
Kadın Çalışanlar
• Halen evli olmayan kadınlar arasında çalışanların oranı, evli
olanlara oranla çok daha yüksek,
• Çocuksuz kadınlar arasında çalışanların oranı, çocuğu olanlara
göre daha yüksek,
• Yaşayan çocuk sayısındaki artış tarım sektöründeki çalışma
yüzdesini arttırmakta, hizmet sektöründeki çalışma yüzdesini
ise azaltmaktadır.
Kadın Çalışanlar
 1927’de erişkin çalışanların her dört kişisinden biri
kadındır
 1936’da çalışanların % 36 sı kadın
 1997’de SSK kapsamındaki çalışanların %13.4’ü kadın,
 2008’de kadınların yüzde 31‘i herhangi bir işte
çalışmaktadır
 Kadınların sadece yüzde 2’si işverendir.
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması2008
 Çalışan her 10 kadından 9 u özel sektörde, 1 i ise kamu
sektöründe çalışmakta,
 Kadınların yüzde 51'i hizmet sektöründe, yüzde 40‘ı
tarımda ve yüzde 8‘i sanayi sektöründe çalışmaktadır.
 Lise daha yüksek eğitime sahip olan ve hane halkı refah
düzeyi yüksek kadınlar sözleşmeli işçi veya maaşlı
memur olarak çalışmaktadır
TNSA 2008’e göre
Kadın Çalışanlar;
• Çalışan kadınların % 49’u kırsal, %25’i kentsel
alanlarda çalışmaktadır.
• Doğu Karadeniz bölgesindeki kadınların yüzde
62'sinin halen çalıştığı, bunu sırasıyla yüzde 43 ve
yüzde 41 ile Ege ve Batı Karadeniz bölgesinin izlediği
görülmektedir.
• Doğu’daki kadınlarda bu oran yüzde 20’dir.
Kadın Çalışanlar
 Kadınların sağlık riskleri;
 Ağır işlerde çalışma ve fiziksel risk etmenlerine hassasiyet (termal
konfor, gürültü ve vibrasyon)
 Kimyasal risk etmenlerinin hormonal etkileri
 Menstrüel (adet) siklus, gebelik ve emziklilik dönemindeki riskler
 Radyasyona bağlı düşükler, düşük doğum ağırlığı ve doğum anomalileri
(%10 çevresel)
 Sağlık hizmeti sunan işyerlerinde biyolojik risk etmenlerine maruziyet
Kadınların Çalıştığı İşler
 Tarım
 Temizlik personeli
(çamaşırcılık, temizlik)
 Tekstil iş kolları
 Büro elemanı, sekreterlik
 Uçuş ekipleri
 Kuaför ve kozmetik işleri
 Hastane ve sağlık personeli
KADINLAR
Çalışma yaşamı kadına ekonomik bağımsızlık ve toplumsal değer artışı başta
olmak üzere pek çok avantaj sağlamaktadır.
Öte yandan geleneksel değer ve tutumların halen süregelmesi; çeşitli sorunları
da beraberinde getirmektedir.
Cinsiyetçi iş bölümünün değişmemesi
Ev işleriyle çocuk bakımının daha çok kadına kalması, kadının bu iki farklı
rolü üstlenmesi sonucunu doğurmaktadır.
Kadın İşten sonra evde de ikinci bir iş günü ve zamanı yaşamaktadır.
KADINLAR
Kadınlar işyerlerinde erkeklerden daha fazla tacize uğramaktadırlar.
Ancak sorunun boyutları tam olarak bilinmemektedir. Çünkü tacize uğrayan
kişiler, korku, utanma ya da kanıtlanmasının zor olması nedeniyle bu olaydan
kimseye bahsetmemekte, tekrarlanması durumunda İşlerini
bırakmaktadırlar.
KADINLAR
Kadınların çalışma hayatında korunmasına ilişkin birçok düzenleme
bulunmaktadır
CEDAW (C ommittee On The Elimination of Discrimination Against Women)
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesinin 11.
maddesi kadının çalışma yaşamındaki haklarını düzenlemektedir
KADINLAR
Çalışma hakkı
Çeşitli çalışma olanaklarına sahip olma hakkı
Özgürce meslek ve iş seçme
Terfi, iş güvenliği
İleri mesleki eğitim hakkı
Sosyal yardımlar dahil eşit ücret hakkı
Sosyal güvenlik hakkı
Güvenli koşullar içinde çalışma ve sağlığın, doğurganlığın korunması
hakkı
Ücretli analık izni veya benzeri sosyal içerikli tazminatlar vermek
Hamilelik-analık izni sebebiyle veya evliliğe bağlı olarak işten çıkarma
ayrımını yasaklamak
Hamilelik süresince zararlı olduğu kanıtlanan işlerde kadınlara özel
koruma sağlamak
Çocuk bakımevleri ağının kurulması ve geliştirilmesi yoluyla anne ve
babanın aile yükümlülüklerini, görev sorumlulukları ve kamu yaşamına
katılma ile birleştirmeyi mümkün kılan destekleyici sosyal hizmetlerin
sağlanmasını teşvik etmek.
KADINLAR
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmelerinden bazıları;
Philadelphia Bildirgesi (ILO’nun hedef ve amaçlarına ilişkin bildirge)
Avrupa Sosyal Şartı, eşit değerde iş için Erkek ve Kadın İşçiler Arasında
Ücret Eşitliği Hakkında 100 sayılı ILO Sözleşmesi,
İş ve Meslek Bakımından Ayrımcılık Hakkında 111 sayılı ILO Sözleşmesi
İstihdam Politikasıyla ilgili 122 sayılı ILO Sözleşmesidir.
KADINLAR
ILO Sözleşme No:100
Eşit Değerde İş İçin Erkek ve Kadın İşçiler Arasında Ücret Eşitliği Hakkında
Sözleşme (TEMEL SÖZLEŞME)
ILO Kabul Tarihi : 6 Haziran 1951
Kanun No
: 13 Aralık 1966 / 810
Resmi Gazete
: 13 Haziran 1967 / 12620
EK KARARNAME
Resmi Gazete
: 22 Eylül 1967 / 12706
ILO Sözleşme No:111
Ayrımcılık (İş ve Meslek) Hakkında Sözleşme (TEMEL SÖZLEŞME)
ILO Kabul Tarihi
: 4 Haziran 1958
Kanun No
: 13.12.1966 / 811
Resmi Gazete
: 21.9.1967 / 12705
KADINLAR
Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma
Koşulları Hakkında Yönetmelik
Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı:24.07.2013/28717
Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları
ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik
Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 16.08.2013/28737
Genç Çalışanlar
 15 yaşını bitirmiş ama 18 yaşına gelmemiş kişilerden
oluşan çalışan grubu
 Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kayıtlarına göre,
Dünyadaki 5-17 yaş arasında 1.5 milyarın üzerindeki
çocuk ve gencin 350 milyondan (%23) fazlası çalışma
hayatındadır.
 Bu sayının 211 milyonu 5 ile 14 yaşlar arasında,
 73 milyonu ise 10 yaşından küçük olan çocuklardır.
Genç Çalışanlar
 Gelişmiş ülkelerde bu yaş grubundaki kişilerin %2’si çalışma
hayatında iken gelişmekte olan ülkelerde bu oran %20-30
arasında değişmektedir.
 Türkiye’de halen 6-15 yaşlar arasında 1 milyon civarında
çocuk çalışmaktadır.
 Yani 20 çocuk ve gençten biri ekonomik etkinlikte
bulunmaktadır
 Çalışma hayatındaki çocuklar ve gençlerin çoğunluğu tarım
alanında çalışmaktadır.
Genç Çalışanlar
 Çocuklar ve gençlerin çalışma hayatında özel bir risk grubu
oluşturmasının başlıca nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
 Zorunlu temel eğitim gereksinimi
 Çocuk-genç emeğinin istismarı
 İşyerlerindeki düzenlemeler ve araç-gerecin fiziksel uygunsuzluğu-iş
kazaları
 Büyüme ve gelişmeye olumsuz etki (fiziksel ve zihinsel)
 Fiziksel ve kimyasal risk etmenlerine daha az dayanıklı olmak
 Deneyimsizlik, tehlike ve risk algısında eksiklik- «farik ve mümeyyiz
olmamak»
Genç Çalışanlar
 İş kazası sıklığı gençlerde 2 kat
daha fazladır
 2005’de bütün yaşlarda 100
işçinin 1.07’si iş kazası geçirirken,
15-17 yaş grubunda iş kaza sıklığı
%2 dir
 18-24 yaş grubunda iş kazası
sıklığı %1.2 ve 25 yaş üstünde de
%1.1 dir (Şekil 1).
ÇOCUKLAR
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 4857 sayılı Yasanın 71. maddesine
dayanarak çıkartılmıştır
Resmi Gazete tarih ve sayı: 06.04.2004/25425
18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile
15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış genç işçilerin
çalışmasına izin verilecek işler, 14 yaşını bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış
çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşullarına ilişkin usul ve
esasları kapsar.
Çalışan Çocuklar
 Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik’e göre; 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve
ilköğretimi tamamlamış gençlerin sürekli çalıştırılmasını sağlık
muayenelerinin yenilenmesi şartıyla bir yılı aşmayan aralıklarla
çalıştırılması şartına bağlayan 77 sayılı ILO Sözleşmesi 1987’de
imzalanmıştır
 ILO’nun 1967’de 59 nolu Sanayi İşyerlerine Alınacak Çocuklar
Asgari Yaş Sınırlarını Belirleyen Sözleşme’si 1992’de
onaylanmıştır.
Çalışan Çocuklar
 ILO’nun 1992’de uygulanmasına başlanan “Çocuk İşçiliğinin Sona
Erdirilmesi Uluslararası Programı” çerçevesinde, Türkiye’nin de
dahil olduğu 6 ülkede (Türkiye, Brezilya, Endonezya, Hindistan,
Kenya ve Tayland) çocuk çalıştırılmasının sosyal ve ekonomik
nedenleri ile konunun sağlık boyutlarını inceleyen çok sayıda
çalışma, araştırma, eğitim etkinlikleri yapılmıştır.
 Programın uygulanması 1996’da 19 ülkeye yaygınlaştırılmıştır.
Çalışan Çocuklar
 Çocuk yaştaki çalışanlara yönelik işlere örnekler
(yük taşıma ve istifleme hariç);
 Tarım ve hayvancılıkta meyve sebze toplama ve
yardımcı işler,
 Esnaf ve sanatkarlar, büro hizmetlerinde ve spor
tesislerinde yardımcı işler,
 Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satışı,
 Kütüphane, fuar vd. sergi yerlerinde yardımcı işler,
• ILO’nun “çocuk çalıştırılmasının en
kötü şekillerinin önlenmesi” amaçlı
182 sayılı sözleşmesine göre, çocuk
ve gençlerin uyuşturucu, silah ve seks
ticaretinde çalıştırılması ile sanayi
işlerinde özellikle ağır koşullarda
çalıştırılması yasaklanmıştır.
Çalışan Çocuklar
 Bu çerçevede ülkemizde, çocuk işçiliğinin en
kötü biçimleri olarak belirlenen çalışma
ortamları
 sokakta çalışma,
 küçük ve orta ölçekli işyerlerinde ağır ve tehlikeli
işlerde çalışma,
 tarımda aile işleri dışında, gezici ve geçici tarım
işlerinde çalışmadır
Engelli Çalışanlar
 4857 sayılı İş Kanunu gereğince, 50 ve daha fazla işçi
çalıştıran işyerleri %3 engelli istihdam etmekle
yükümlüdür (çalıştırılmayan her engelli ve eski yükümlü için
aylık 750 ceza)
 Yükümlülüğü olmadığı halde engelli çalıştıran, bu orandan fazla
engelli çalıştıran, çalışma gücünün %80 inden fazlasını kaybetmiş
engelli çalıştıran işveren 506 sayılı SSK Kanunu’na göre, ödemeleri
gereken işveren sigorta prim hisselerinin %50 si hazine tarafından
karşılanmaktadır
Engelli Çalışanlar
 Engel halleri
 Ortopedik (en fazla istihdam-%52)
 Zihinsel
 Görme-işitme, dil ve konuşma
 Ruhsal ve duygusal
 Kronik hastalık
 Engelli gruplarına uygun işyerleri, işler ve çalışma
ortamları, engellinin kısıtlılığıyla uyumlu alet ve
makineler belirlenmelidir
YAŞLILAR
Yaşlılık bir yandan yaşam ve iş deneyiminin getirdiği olumlu yanları diğer
yandan yaşlanma ile ortaya çıkan fizyolojik değişikliklerin olumsuz
yansımaları ile çalışma hayatı bakımından önem taşımaktadır.
“Gençler bilseydi, yaşlıların gücü yetseydi”
Fransız Atasözü
Demografik anlamda 65 yaşın üzerindeki kişiler için yaşlı nitelemesi
kullanılmakla birlikte çalışma hayatı bakımından 50 veya 55 yaşın üzerindeki
kişiler yaşlı olarak kabul edilir.
Yaşın pek çok sağlık sorununda risk oluşturduğu bilinmektedir.
YAŞLILAR
Yaşlanma ile birlikte;
Görme
İşitme
gibi bir takım fizyolojik fonksiyonlarda ve
Hareket yeteneğinde zayıflama olur.
Yaşlıların sağlık sorunları ve fizyolojik fonksiyonlarındaki zayıflama
Hem çalışanın kendisi
Hem de birlikte çalıştığı iş arkadaşları için
güvenlik riski oluşturabilir.
Yaşlı Çalışanlar
• Dünya ve Türkiye nüfusu yaşlanıyor
• 2030’da 60 yaşını aşmış Dünya nüfusunun 1.5 milyara ulaşması beklenmektedir
Yaşlı Çalışanlar
 Yaşlı grup aralıkları yeniden tanımlandı
 65-74: genç yaşlı
 75-84: orta yaşlı
 85 üstü ileri yaşlı
 Yaşlı çalışanlarda var olan sağlık sorunlarına uygun iş ve
uygun sağlık kontrolü gerekli;
 Kas-iskelet sorunları
 Kalp-damar hastalıkları ve kronik solunum sistemi sorunları
 Nörolojik sorunlar- görme, işitme sorunları