Koroner Ven Darlığı Olan Hastaya Sol Ventrikül

Koroner Ven Darlığı Olan Hastaya Sol
Ventrikül Elektrodu Yerleştirilmesi
Dr. Hikmet YORGUN, Dr. Hamza SUNMAN, Dr. Kudret AYTEMİR, Dr. Ali OTO
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Ana Bilim Dalı, Ankara, Türkiye
ÖZET
Kardiyak resenkronizasyon tedavisinin en temel aşamalarından biri koroner sinüs yoluyla koroner vene sol
ventrikül elektrodu yerleştirilmesidir. Nadir olgularda koroner vendeki kapak veya darlıklar sol ventikül
elektrodunun hedef damara yerleştirilmesini engelleyerek işlemin başarısızlıkla sonuçlanmasına neden
olmaktadır. Bu yazıda kardiyak resenkronizasyon tedavisi planlanan ve posterolateral koroner ven proksimalinde
darlık saptanan bir hastaya koroner sinüs elektrodu yerleştirilmesindeki çözüm anlatılacaktır.
A NAHTAR K ELİMELER
Korner venöz darlık, sol ventrikül elektrodu, balon anjiyoplasti
Implantation of Left Ventricular Lead in a Patient with
Coronary Sinus Stenosis
ABSTRACT
Implantation of coronary sinus electrode is one of the main steps for cardiac resynchronization therapy. In
rare cases, coronary venous valves or stenosis may limit coronary sinus electrode passage to the target vein
and results in a failed procedure. In this manuscript, we aimed to discuss “how to implant” a left ventricular
electrode in a patient with stenosis at the proximal segment of the posterolateral coronary vein.
K EYWORDS
Coronary venous stenosis, left ventricular electrode, balloon angioplasty
İLETİŞİM ADRESİ
Dr. Kudret AYTEMİR
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye
114
Türk Aritmi, Pacemaker ve Elektrofizyoloji Dergisi
Olgu
Pil cebi infeksiyonu nedeniyle kliniğimize gönderilen 71 yaşındaki kadın hastaya iki
yıl önce başka bir merkezde semptomatik düşük ventrikül hızlı atriyal fibrilasyon ve iskemik olmayan dilate kardiyomiyopatiye bağlı
kalp yetmezliği nedeniyle kardiyak resenkronizasyon tedavisi (KRT) uygulandığı ve atriyal
fibrilasyonu olduğu için de atriyal elektrod yerleştirilmediği öğrenildi. Nefes darlığı, ayaklarında şişlik ve pil cebi bölgesinde ağrı ve akıntı yakınmaları ile hastanemize başvuran hastanın pil cebi bölgesinin incelenmesinde akıntı ve elektrodların yüzeyel deri erozyonu sonucunda deri dışında olduğunun gözlenmesi üzerine hasta yatırıldı. Pil cebi infeksiyonu düşünülen hastadan kan kültürü, pil cebi akıntısından kültür ve yayma için örnekler alındı ve hastaya infeksiyon hastalıkları bölümünün de önerisiyle sulbaktam + ampisilin başlandı. Efor kapasitesi New York Kalp Cemiyeti (NYHA) Evre 3 olan hastanın ilaç tedavisi asetilsalisilik ait,
karvedilol, ramipril, spirinolakton, digoksin ve
furosemid olarak düzenlendi. EKG’de ventrikül hızının ortalama 88/dk olduğu atriyal fibrilasyon ve sol dal bloğu (QRS= 150 msn) saptandı. Trans transtorasik ekokardiyografide, sol
ventrikül diyastol sonu çapı 6.4 cm, sistol sonu
çapı 4,7 cm ve ejeksiyon fraksiyonu % 34 ve sol
atriyum çapı 4.3 cm olarak ölçüldü. Ayrıca sağ
ventrikül elektrodunda vejetasyonla uyumlu
görünüm saptanmadı. Hastanın pil kontrolünde sağ ventrikül uyarımının %15 oranında olduğu izlendi. Pil cebi infeksiyonu tanısıyla manuel traksiyon yöntemiyle ventrikül elektrodu
çıkarılan hastaya antibiyotik tedavisi altında 1
hafta sonra yeniden KRT pil uygulanması planlandı. Hastanın KRT pacing uyarımında kalma
oranı çok düşük olduğu için implantasyon sonrası AV nod ablasyonu veya sinüs ritmini sağlaCİLT 8, SAYI 2, Haziran 2010
narak atriyal elektrod eklenmesi konusunda karar vermek için yapılan transösafagiyal ekokardiyografide sol atriyum ve apendikste trombus
izlenmedi. Bunun üzerine hastaya elektriksel
kardiyoversiyon yapılarak sinüs ritmi sağlandı ve hastaya KRT-D takılmasına karar verildi.
Bu hastaya KRT-D takılması neden
gereklidir?
Kardiyak resenkronizasyon tedavisi optimal
medikal tedaviye rağmen NYHA evre III-IV
olan, geniş QRS’li (QRS≥120 msn), sol ventrikül
dilatasyonu (diyastol sonu çapı > 55 mm) ve sol
ventrikül disfonksiyonu olan (EF≤%35) hastalarda bugün için kabul gören bir tedavi yaklaşımıdır (1). Koroner arter hastalığı tedavisindeki gelişmelerle sağ kalımların artması ve kalp yetmezliğinde kullanılan ilaç tedavisindeki gelişmeler
sonucunda ilerleyen yıllarda daha çok hastanın
KRT’ye gereksinim duyacağı öngörülmektedir.
Son yıllarda yayınlanan REVERSE (Resynchronization Reverses Remodeling in Systolic Left
Ventricular Dysfunction) (2) ve MADIT CRT
(Multicenter Automatic Defibrillator Implantation Trial–Cardiac Resynchronization Therapy)
(3) çalışmalarında olduğu gibi KRT’nin NYHA
sınıf I-II hastalarda da ters yeniden şekillenmeye neden olduğu, kalp yetmezliğine bağlı olayları ve hastaneye yatışları azalttığının gösterilmesinin KRT uygulamalarını artıracağı beklenmektedir. Günümüzde KRT kalp yetmezliğinde
sağkalımı uzatan önemli bir tedavi seçeneği olarak kabul edilmekte, hastanın semptomlarını iyileştirmesi yanında yaşam niteliği ve egzersiz toleransını da iyileştirmektedir. Hastanın EF nun
<%35 ve fonksiyonel kapasitesi NYHA sınıf 3
olduğu için hastaya aynı zamanda kılavuzlara
göre birincil korunma için ICD implantasyon indikasyonu da olduğu için KRT-D implantasyonu
yapılmasına karar verildi (1).
Koroner Ven Darlığı Olan Hastaya Sol Ventrikül Elektrodu Yerleştirilmesi
KRT tedavisinde sol ventrikül elektrodu
hangi bölge venlerine yerleştirilmelidir?
KRT’nin kalp yetmezliğinde bir tedavi seçeneği olarak ön plana çıkmasının temelinde sol
ventrikül senkronizasyon bozukluğunu düzeltmesi yatmaktadır (4). Dilate kardiyomiyopati
ve senkronizasyon bozukluğu olan hastalarda
sol ventrikül kasılmasının en geç posterolateral veya lateral duvarlarda gerçekleşmesi nedeniyle, KRT uygulanacak hastalarda sol ventrikül elektrodunun bu alanlara denk gelecek venlere yerleştirilmesi işlem başarısı için son derece önemlidir (5,6).
KRT tedavisinden sonra her hastada
iyileşme olur mu?
Her ne kadar ileri evre kalp yetmezliği olan
hastalarda KRT tedavisi mortalite ve morbiditeyi azaltsa da, KRT uygulanan hastaların
yaklaşık %25-%30’unda tedaviye yanıt alınamamaktadır. Uygun olmayan hasta seçimi,
mekanik dissenkronizasyonun olmaması, skar
dokusuna bağlı miyokardiyal kontraktil rezervin azalması, posterolateral skar, elektrod dislokasyonu ve optimal olmayan cihaz programı tedaviye yanıtsızlığın en belirgin nedenleri olarak görülmektedir (7). Bunlara ek olarak sol ventrikül elektrodunun anatomik olarak uygun vene yerleştirilememesi, KRT’ye
yanıtsızlığa neden olmaktadır. Koroner ven
anatomisindeki uygunsuzlukların yanı sıra,
frenik sinir uyarılması, yüksek eşik değerleri ve elektrodun yerleştirildiği bölgede stabil
kalmayışı, elektrodun istenilen alana yerleştirilmesini engellemektedir (8,9). Birçok KRT
çalışmasında sol ventrikül elektrodunun yerleştirilmesi başarısı birden çok işleme karşın
%90’ın üzerinde gerçekleşmiştir (8,10). Ancak
hedef bölge olan posterolateral veya lateral
alana elektrodun yerleştirilmesi yukarıda an-
115
latılan nedenlerden ötürü daha az oranda gerçekleşmektedir. D’ıvernois ve arkadaşlarınca (11) yapılan ve KRT uygulanan 90 hastanın alındığı bir çalışmada, hastaların %92’sine
sol ventrikül elektrodu yerleştirilebilmiş ancak bunların ancak %68’i posterolateral veya
lateral vene, %32’si ise anterolateral vene yerleştirilebilmiştir.
KRT tedavisinde başarıyı koroner sinüs
anatomisi belirler mi?
KRT nedeniyle işleme alınan hastalarda sol
ventrikül elektrodu yerleştirilemesinin önemli nedenlerinden biri de kılavuz kateter ile koroner sinüse oturulamamasıdır. Koroner venöz
yapıdaki darlıklar ve uygun anatomi veya yan
dalların olmayışı da işlem başarısını azaltmaktadır (Şekil 1). Koroner ven darlığı doğuştan
olabileceği gibi öncesinde elektrod yerleştirilmesi, koroner bypass cerrahisi, miyokard infarktüsü ve radyofrekans kateter ablasyonu gibi edinilmiş nedenlere bağlı olarak da gerçekleşebilmektedir (12). Koroner venlerdeki darlıkların yanı sıra ileri derecede kıvrımlı koroner sinüs anatomisi, istenilen alanda koroner
ven bulunmaması, koroner sinüs ostiumundaki
Thebesian kapakçığı ve büyük kardiyak vene
geçiş bölgesinde yer alan Vieussens kapakçığı
elektrodun yerleştirilmesini engelleyen önemli anatomik yapılardır. Koroner venlerin etrafını çepeçevre sarabilen ring benzeri yapıların
ise nasıl oluştuğu hakkında görüş birliği yoktur. Bu yapıların tam gelişmemiş kapak yapısının neden olduğu skleroza bağlı olabileceği gibi kalp cerrahisi sonrası oluşan perikard inflamasyonunun koroner ven yapılarının etrafında fibröz band oluşumuna yol açarak da oluşabileceği öne sürülmektedir (13). Koroner sinüs
ve venlerdeki anatomik engellerin araştırılması için 52 kadavranın incelendiği bir çalışmada,
CİLT 8, SAYI 2, Haziran 2010
116
Türk Aritmi, Pacemaker ve Elektrofizyoloji Dergisi
ŞEKİL 1
Koroner sinüs anatomisi
Karaca ve arkadaşları (14) koroner sinüsün ostiyum çapınının ortalama 9.47 mm olduğunu,
Thebesian kapaklarının %67 hastada, Vieussens kapakçıklarının ise %75 hastada bulunduğunu belirtmişler, koroner sinüs yan dalları da
hesaplandığında sol ventrikül elektrodu takılabilmesi için koroner sinüs anatomisinin %35
hastada optimal, %48 hastada suboptimal, %17
hastada ise uygunsuz olduğunu belirtmişlerdir.
Bunlara ek olarak yeniden koroner sinüs elektrodu yerleştirilecek hastalarda önceki elektroda bağlı gelişen darlıklar da elektrodun yerleştirilmesini güçleştirmektedir. Her ne kadar
transvenöz yolla başarı sağlanamayan olguların bir kısmına cerrahi teknikle elektrot yerleştirilebilse veya koroner ven darlığının proksimaline aktif elektrot takılabilse de, transvenöz yolun kolay uygulanabilir ve güvenli oluşu, koroner ven darlıklarında plasti yöntemlerini gündeme getirmiştir (15,16).
CİLT 8, SAYI 2, Haziran 2010
KRT implantasyonu için kateter
laboratuarına alınan hastaya, eski
infekte jeneratörün olduğu sol pektoral
kas bölgesinden mi yoksa sağ pektoral
kas bölgesinden mi pil takalım?
Pil ve elektrot sistemi çıkarıldıktan sonra
yeniden implantasyon yapılacak hastalarda en
önemli konulardan biri de ne kadar süre sonra işlemin yapılması gerektiğidir. Pil cebi infeksiyonu olan hastalarda aynı taraf yeniden işlem için
kullanılmamalıdır. Kapak veya elektrod üzerinde vejetasyonu olmayan ancak işlem öncesinde
kan kültüründe üreme olan, elektrot ucunda üreme olan veya sepsis olup kan kültüründe üreme
olan hastalarda, infeksiyon bulgusu yoksa ve sistemin çıkarıldığı ilk 24 saat içinde alınan kan
kültüründe 72 saate kadar üreme olmayan hastalara yeniden implantasyon yapılabileceği belirtilmektedir. Kapak veya elektrod üzerinde vejetasyonları olanlarda ise transvenöz implantasyon
için 14 gün beklenmesi önerilmektedir (17).
Koroner Ven Darlığı Olan Hastaya Sol Ventrikül Elektrodu Yerleştirilmesi
Subklavian ven ponksiyonları
ayrı ayrı mı yapılmalıdır, yoksa
aynı ponksiyondan kılavuz teller
yerleştirilerek mi implantasyon
yapılmalıdır?
Subklavian ven ponksiyonu birden fazla
elektrodun kolayca yerleştirilebilmesi ve işlem
süresinin kısa olması gibi nedenlerle en fazla
tercih edilen yöntemdir. Subklaviyan ven ponksiyonunun yerleştirilmesi düşünülen her elektrod için ayrı ayrı yapılması elektrodların yerleştirilmesi sırasındaki manüpulasyonunda kolaylık sağlamaktadır. Ayrıca uzun dönemde
elektrodlarda travmaya bağlı olarak gelişebilecek komplikasyonları da azaltmaktadır. Bizim
hastamızda da sağ pektoral kas altında kalıcı
kalp pili cebi açıldıktan sonra, üç ayrı noktadan
subklaviyan ven ponksiyonu yapıldı.
Önce sağ ventrikül elektrodu mu
yoksa koroner sinüs elektrodu mu
yerleştirilmelidir?
KRT yapılacak hastalarda operatör deneyimine ve seçimine bağlı olmakla birlikte, öncelikle sağ ventrikül elektrodu yerleştirilmesi-
117
ni izleyerek koroner sinüs elektrodunun yerleştirilmesi önerilmektedir. Bunun en önemli nedeni ise atriyoventriküler nod altında ileti gecikmesi olan hastalarda koroner sinüs elektrodu
yerleştirilmesi esnasında oluşabilecek atriyoventriküler bloğa karşı önlem almaktır. Bizim
hastamızda sağ ventrikül apeksine ICD elektrodununun yerleştirilmesi sonrasında koroner
sinüs kanülasyonu yapıldı. Koroner venografisinde posterolateral dal proksimalinde darlık saptandı (Şekil 2). Ardından yumuşak uçlu
0.014 inch tel ile darlık olan ven geçildi ancak
elektrod telin üzerinden ilerletilemedi.
Bu aşamadan sonra ne yapılmalıdır?
Sol ventrikül elektrodu konması için, hastamızda posterolateral ven dışında uygun koroner
sinüs yan dalı olmadığından öncelikle darlık
bölgesinde balonla dilatasyon yapılması planlanarak stenoz bölgesinde 3.0 X 20 mm balon
ile (VIVA, 3,0 X 20 mm, Boston Scientific, Natick, ABD) 10 atmosfer basınçta şişilerek 30 saniye süreyle kalındı. Kontrol venografide darlığın açılmaması üzerine işlem 12 atmosfer basınçta 60 saniye kalınarak tekrarlandı; ancak
ŞEKİL 2
(A) Koroner sinüse kontrast madde enjeksiyonu sonrası ön arka pozisyonda görüntülenen anatomide posterolateral dal
proksimalinde (ok) önemli darlık izlendi. (B) Lezyon 0,014 inch yumuşak uçlu tel ile geçildi ancak elektrodun ilerletilememesi üzerine
30 X 20 mm balon ile venoplasti yapıldı. (C) Kontrol venografide darlığın devam ettiği gözlendi (ok).
CİLT 8, SAYI 2, Haziran 2010
118
Türk Aritmi, Pacemaker ve Elektrofizyoloji Dergisi
kontrol venografide yeterli açıklık sağlanmadığı görüldü. Sol ventrikül elektrodu yerleştirilmesi balon anjiyoplasti sonrası tekrar denendi
ancak başarılı olunamadı.
Koroner sinüs dalına balon dilatasyonu
sonrası elektrod ilerletilmesinde sorun
var ne yapmalıyım?
Balon sonrası elektrod darlık bölgesinden
geçirilemez ise darlığa stent takılması yöntemlerden biridir (18). KRT uygulanacak hastalarda koroner ven darlığı prevalansı hakkında net
bilgi olmamakla birlikte yaklaşık %10 hastada asemptomatik ven darlığının bulunabileceği belirtilmiştir (18). Ancak KRT tedavisinin
uygulandığı 705 hastadan oluşan bir çalışmada,
Luedorff ve arkadaşları (13) %3,9 hastada koroner ven darlığı veya ring benzeri yapılara venoplasti gerektiğini belirtmişler, sol ventrikül
elektrot yerleştirme başarısını ise %99 olarak
bildirmişlerdir. Sol ventrikül elektrodu yerleştirilen 206 hastanın incelendiği başka bir çalışmada hastaların %1,9’una venoplasti uygulandığı bildirilmiştir (19). Rutin yöntemlerle koroner sinüs elektrodu yerleştirilemeyen hastalarda plasti öncesinde yapılacak çeşitli manevralar bulunmaktadır. Koroner sinüs kateterinin
yeterli destek sağlamadığı durumlarda kateterin hedef damara selektif olacak şekilde ilerletilmesi, Amplatz kateter (örnek: AL1) gibi daha güçlü destek verebilecek kateterlerin kullanımı, küçük çaplı iç kateterlerin kullanımı veya daha iyi destek veren kılavuz tellerin kullanımı bunlardan birkaçıdır (19). Bunlara rağmen
elektrodun yerleştirilemediği durumlarda koroner venoplasti gündeme gelmelidir. Koroner
ven darlığına elektrot yerleştirilmesinde venoplasti ve vene stent implantasyonu ile ilgili olarak çeşitli olgu bildirileri yayınlanmıştır (20,21).
Komplian balonla koroner vene plasti uygulanması sonrası başarı elde edilen olguların yanı
CİLT 8, SAYI 2, Haziran 2010
sıra dirençli olgularda non-komplian balonların
“recoil”i engelleyerek venoplasti başarısını artırdığı da belirtilmiştir (22). Balon anjiyoplasti ile
başarılı olunamayan olgularda ise rotasyonel
aterektomi cihazı kullanılabilmekte veya stent
implantasyonu gündeme gelebilmektedir. Koroner vene plasti işlemleri genel olarak güvenli olmakla birlikte, ven rüptürü ve sonucunda
perikard tamponadına ilerleyebilen perikardiyal effüzyon veya diseksiyon izlenebilmektedir
(13). KRT’de esas amacın sol ventrikül elektrodunun uygun anatomik bölgeye yerleştirilmesi
olduğu göz önünde tutulduğunda koroner ven
rüptürünü engellemek için ven çapından %25
oranında az çapta balon kullanılmasının mantıklı olabileceği belirtilmektedir.
Biz de hastamızın posterolateral ven proksimalindeki darlığa 2,5 x 18 mm çıplak stent
(Multi-link Mini Vision, 2.5 x 18 mm; Abbott,
Illionis, ABD), yerleştirilmesini izleyerek 85
cm uzunluğundaki sol ventrikül elektrodunu
(Medtronic, Minneapolis, ABD) posterolateral vene yerleştirdik (Şekil 3). Test ölçümlerinde, diyafram ve göğüs kaslarını uyarmayan uygun eşik ve direnç değerleri elde edildi. Atriyal elektrodun da yerleştirilmesinden sonra gerekli ölçümler alınıp her üç elektrot Maximo II
CRT-D D284TRK (Medtronic) cihazına bağlanıp kalıcı kalp pili cebi kapatılarak işlem sonlandırıldı (Şekil 3 C).
Sonuç olarak, koroner ven darlığı KRT’de
sol ventrikül elektrodunun yerleştirilmesinde
başarısızlığa yol açabilen nadir ancak üstesinden gelinebilecek nedenlerden biridir. Uygun
olgularda balon venoplasti ve/veya stent implantasyonu, bu hasta grubunda sağkalımı artıran önemli bir tedavi olan KRT’yi olanaklı hale getirerek, işlemin başarıyla sonuçlanmasını
sağlayabilmektedir.
Koroner Ven Darlığı Olan Hastaya Sol Ventrikül Elektrodu Yerleştirilmesi
119
ŞEKİL 3
(A) Balon venoplasti sonrası koroner sinüs elektrodunun ilerletilememesi üzerine lezyona 2,5 X 18 mm çıplak metal stent implante
edildi (ok). (B) Kontrol venografide lezyonun tamamen açıldığı izlendi (ok). (C) Koroner sinüs elektrodunun başarılı olarak
yerleştirilmesi sonrası atriyal elektrot da yerleştirilip işleme son verildi.
K AYNAKLAR
1. Vardas PE, Auricchio A, Blanc JJ, et al. Guidelines
for cardiac pacing and cardiac resynchronization therapy: The Task Force for Cardiac Pacing and Cardiac
Resynchronization Therapy of the European Society of
Cardiology. Developed in collaboration with the European
Heart Rhythm Association. Eur Heart J 2007;28:2256-95.
2. Linde C, Abraham WT, Gold MR, St John Sutton M,
Ghio S, Daubert C. Randomized trial of cardiac resynchronization in mildly symptomatic heart failure patients
and in asymptomatic patients with left ventricular dysfunction and previous heart failure symptoms. J Am Coll
Cardiol 2008;52:1834-43.
9. Rossillo A, Verma A, Saad EB, et al. Impact of coronary
sinus lead position on biventricular pacing: mortality and
echocardiographic evaluation during long-term follow-up.
J Cardiovasc Electrophysiol 2004;15:1120-5.
10. Abraham WT, Fisher WG, Smith AL, et al. Cardiac
resynchronization in chronic heart failure. N Engl J Med
2002;346:1845-53.
11. D’Ivernois C, Lesage J, Blanc P. Where are the left ventricular leads really implanted? A study of 90 consecutive
patients. Pacing Clin Electrophysiol 2008;31:554-9.
12. Wang SY, Yeh SJ, Lin FC, et al: Coronary sinus stenois as a late complication of cathether ablation in the
Wolf-Parkinson-White syndrome. Cath cardiovasc Diagn
1997;42:70-2.
3. Moss AJ, Hall WJ, Cannom DS, et al. Cardiacresynchronization therapy for the prevention of heartfailure events. N Engl J Med 2009;361:1329-38.
13. Luedorff G, Grove R, Kranig W, Thale J. Different
venous angioplasty manoeuvres for successful implantation of CRT devices. Clin Res Cardiol 2009;98:159-64.
4. Sogaard P, Egeblad H, Kim WY, et
imaging predicts improved systolic
reversed left ventricular remodeling
cardiac resynchronization therapy. J
2002;40:723-30.
14. Karaca M, Bilge O, Dinckal MH, Ucerler H. The anatomic barriers in the coronary sinus: implications for clinical procedures. J Interv Card Electrophysiol 2005;14:8994.
al. Tissue Doppler
performance and
during long-term
Am Coll Cardiol
5. Ansalone G, Giannantoni P, Ricci R, Trambaiolo P,
Fedele F, Santini M. Doppler myocardial imaging to evaluate the effectiveness of pacing sites in patients receiving
biventricular pacing. J Am Coll Cardiol 2002;39:489-99.
6. Bedi M, Suffoletro M, Tanabe M, Gorcsan J, Saba S.
Effect of concordance between sites of left ventricular
pacing and dyssynchrony on acute electrocardiographic
and echocardiographic parameters in patients with heart
failure undergoing cardiac resynchronization therapy. Clin
Cardiol 2006;29:498-502.
7. Mullens W, Tang WH, Grimm RA. Using echocardiography in cardiac resynchronization therapy. Am Heart J
2007;154:1011-20.
8. Gasparini M, Mantica M, Galimberti P, et al. Is the
left ventricular lateral wall the best lead implantation
site for cardiac resynchronization therapy? Pacing Clin
Electrophysiol 2003;26:162-8.
15. Hansky B, Vogt J, Gueldner H, et al. Implantation
of active fixation leads in coronary veins for left ventricular stimulation: report of five cases. Pacing Clin
Electrophysiol 2007;30:44-9.
16. Shah RV, Lewis EF, Givertz MM. Epicardial left ventricular lead placement for cardiac resynchronization therapy
following failed coronary sinus approach. Congest Heart
Fail 2006;12:312-6.
17. Wilkoff BL, Love CJ, Byrd CL, et al. Transvenous
lead extraction: Heart Rhythm Society expert consensus
on facilities, training, indications, and patient management: this document was endorsed by the American Heart
Association (AHA). Heart Rhythm 2009;6:1085-104.
18. Van Gelder BM, Meijer A, Basting P, Hendrix G,
Bracke FA. Successful implantation of a coronary sinus
lead after stenting of a coronary vein stenosis. Pacing Clin
Electrophysiol 2003;26:1904-6.
CİLT 8, SAYI 2, Haziran 2010
120
Türk Aritmi, Pacemaker ve Elektrofizyoloji Dergisi
19. Soga Y, Ando K, Yamada T, et al. Efficacy of coronary
venoplasty for left ventricular lead implantation. Circ J
2007;71:1442-5.
21. Hansky B, Lamp B, Minami K, et al. Coronary vein
balloon angioplasty for left ventricular pacemaker lead
implantation. J Am Coll Cardiol 2002;40:2144-9.
20. Sandler DA, Feigenblum DY, Bernstein NE, Holmes
DS, Chinitz LA. Cardiac vein angioplasty for biventricular pacing. Pacing Clin Electrophysiol 2002;25:1788-9.
22. Chauhan K, Sayad D, Bowerman R, Barold SS.
Coronary vein angioplasty with noncompliant balloon for
resistant coronary vein stenosis during left ventricular lead
implantation. Pacing Clin Electrophysiol 2008;31:251-2.
CİLT 8, SAYI 2, Haziran 2010