Yunanca “deontos – görev, yükümlülük †ve â

15.5.2016

Yunanca “deontos – görev, yükümlülük ”
ve “logos – us ile kavrama” sözcüklerinin
birleşiminden meydana gelen deontoloji
kısaca “görev/yükümlülük bilgisi” olarak tarif
edilebilir.Webster Sözlük deontolojiyi “the
theory or study of moral obligation – ahlaki
yükümlülük teorisi veya çalışması” olarak
tanımlıyor.

Günümüz ahlak felsefesinde ise ödevbilgisi
ahlaki ödev ve yükümlülüklerin doğasını
soruşturan bir etik kolu olarak, özellikle bir
herhangi bir iş kolunda ya da meslek
grubunda yer alan insanların birbirlerine ve
başkalarına karşı nasıl davranması
gerektiğini, meslek ahlakı adına yerine
getirmekle yükümlü oldukları ödevleri konu
edinen bir bilim dalı olarak geçer.
DEONTOLOJİ
Yrd. Doç. Dr. Serap Torun

Felsefe Sözlüğünün ödevbilgisi maddesinde
deontoloji için şunlar yazıyor: İlk kez Jeremy
Bentham’ın ölümünden sonra yayınlanan bir
kitabının başlığında geçen (Deontology or the
Science of Morality – Ödevbilgisi ya da Ahlak
Bilimi, 1834), Bentham’ın ahlak felsefesinin
alanını ödevle sınırlamak, etiği bir ödev bilimi
olarak sınırlandırmak için kullandığı terimdir.
Yükümlülük
yapması gereken sorumluluğu almak ve
kişinin o sorumluluğu yerine getirmekle
mecbur kılınmasıdır. İnsanlara sağlık
hizmetini sunmak tüm sağlık çalışanlarının
yükümlülüğüdür. Sağlık hizmeti
sunulurken sağlık çalışanlarının herhangi
birinin bilgi, beceri eksikliği veya ihmali
varsa o sağlık çalışanı meydana gelen
zararın yükümlülüğünü taşır.
Sorumluluk
Kişinin kendi eylemlerini ya da kendi yetki
alanına giren herhangi bir olayın
sonuçlarını üstlenmesi veya mesuliyet
almasıdır. Hemşireler birey, aile ve topluma
sağlık bakım hizmeti vermekle
sorumludur.
1
15.5.2016

Bir meslek grubuna dâhil insanların uymaları
gereken kuralları araştıran, meslek ahlakı
açısından tutmaları gereken yolların sınırlarını
çizen bir bilim alanı olarak ödevbilgisi,
özellikle tıp bilimiyle ilişkilendirilmiş; sağlık
çalışanlarının nasıl eylemeleri gerektiğini
sorup sorgulayan, onların ödev
yükümlülüklerini soruşturup belirginleştiren
kurama karşılık gelecek biçimde
kullanılagelmiştir

Güncel pratik kullanımda deontoloji,
sağlık profesyonellerinin görevlerini
belirleyen kuralları ifade etmektedir. Ancak
bu kurallar sadece resmi değil, gayri resmi
de olabilir.

Güncel anlamda deontolojinin arkasında
hukukun desteği vardır ve bu yolla
yaptırım gücüne sahiptir. Deontoloji sağlık
çalışanına hangi durumda hangi şekilde
davranacağını dikte eder. Görevli kişi,
doğru ve yanlışın ölçüleri olarak kabul
edilen bu kurallara uyduğu sürece
sonuçlar deontolojiyi ilgilendirmez, onun
ilgilendiği koyduğu kurallara uyulup
uyulmamasıdır.

Deontolojinin bakış açısıyla kişinin
eyleminin doğruluğunu sonuçlarının iyi ya
da kötü olması değil, mevcut kurallara
uyup uymadığı önemlidir. Deontoloji,
sonuca bakılmaksızın kurallara uyulmasını
gerektirir.

Sağlık çalışanlarının hangi durumda nasıl
davranacaklarına Tıbbi Deontoloji
Nizamnamesi veya Hasta Hakları Yönetmeliği
veya başka tıbbi kanun ve yönetmeliklere
göre karar verebilirler. Ancak bu hiç de kolay
değildir ve görev anında kanunlarda açıkça
belirtilmemiş durumlarla sıklıkla karşılaşılır.
Nasıl davranılacağına vicdana ve deneyimlere
göre karar vermek zorunda kalınabilir. Etik
kavramı burada yol göstericidir.
Örneğin Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi’nin
13. maddesi güncel bilimsel verileri ışığında
yaptığı tedaviye rağmen hastanın şifa
bulamaması durumunda hekimin deontolojik
açıdan tenkit edilemeyeceğini bildirmektedir.
Yani “dediğim gibi davrandıysan, hastanın
hayatını kaybetmesinden seni sorumlu
tutmam” demektedir.
 Deontoloji eylemin sonucu ile değil, eylemin
kendi koyduğu sınırlar içerisinde
gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği ile
ilgilenir.

2
15.5.2016

Deontoloji terimi, Türkiye’de yakın
zamana kadar tıp etiğinin tam karşılığı
olarak kullanıldı. Ancak bugün tıp etiği
hatta son zamanlarda biyoetik,
deontolojiyi de içine alan bir kavram
olarak gündemdedir.


Deontoloji bir yükümlülükler toplamıdır
ve bu yükümlülüklere uyulmadığı
durumlarda yaptırım gücüne sahiptir.
Örneğin Tıbbi Deontoloji
Nizamnamesi’nin 4. maddesine göre “Tabip
ve diş tabibi, meslek ve sanatının icrası
vesilesiyle muttali olduğu sırları, kanuni
mecburiyet olmadıkça, ifşa edemez”. Eğer
gerekmediği halde hastanın sırlarını
açıklarsanız, hukuken cezalandırılırsınız.

Bu durumda akla gelen ilk soruya, yani
“tıbbi deontoloji ile tıp etiği arasında ne
fark var?” sorusuna yanıt vermeye
çalışayım:
Deontolojide tespit edilmiş kuralların
aktarılması ve onlara uyulması söz konusu
iken; tıp etiğinde ise tıptaki değer ve
ilkelerin analizi, yorumu ve tartışılması gibi
etkinlikler yer alır. Etik hukuki metinlerin
yeterli olmadığı durumlarda insanın aldığı
kararlara veya yaptığı eylemlere “evrensel
iyi” kavramıyla dayanaklar sunar.
 Yani felsefenin bir dalı olarak etik,
deontolojiyi de kapsamaktadır.
ETİK-AHLAK AYRIMI

Etik deontolojiye bazen uyar, bazen de
uymaz. Hukuk ile etiğin ilişkisi de böyledir
(kürtaj hukuken serbest bile olsa etik
olarak insan hayatına duyulan saygı ile
çelişir).

Etik insan davranışlarını irdeleyen düşünsel
soyut bir etkinlik, ahlak ise insan
davranışlarını belirleyen toplumsal somut
bir düzenek olarak yorumlanabilir.
3
15.5.2016

Farklı ve kestirme bir anlatımla etik doğru
ve yanlış davranışın ‘teorisi’, ahlak ise onun
‘pratiği’dir. Ben “çalmamalıyım” dediğimde
etik bir düşünce eylemi gerçekleştirmiş
olurum; “çalmadığımda” ise ahlaklı
davranmış olurum.
HEMŞİRELİK MESLEĞİNİN
SORUMLULUK VE
YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Meslek Tanımı ve Kriterleri

Geleneksel hemşirelik rolü; bakım,
besleme, konforu sağlama ve yardım
etmeyi içermektedir.
 Günümüzde sağlık sistemlerindeki hızlı
değişim ve gelişim nedeniyle bakım
hizmetlerinde de niteliğin artmasına
neden olmuştur. Hemşireliğin sorumluluk
ve yümlülükleri yasa ve yönetmeliklerle
gelişmelere uygun olarak yeniden
düzenlenmiştir.

Amerikan Hemşireler
Birliği(ANA);
Ulusal Hemşirelik Konseyi
(ICN);

Hemşireliği yardım sunan bir
meslek olup bu hizmetleriyle
insanların sağlık ve esenliğine
katkıda bulunmak olarak
tanımlamıştır.

Hemşireliğin amacı; sağlıklı veya hasta
bireyin gereksinimlerinin karşılanması ve
en kısa zamanda bağımsız duruma
gelmesini sağlamaktır. Hemşirelik
uygulaması, sağlık bilimi ile bakım sanatını,
klinik uygulamayı, iletişimi ve sosyal
bilimleri içine alır.
Birey, aile ve toplumun sağlığını koruma
ile geliştirmeye yardım ederek hastalık
halinde iyileştirme ve rehabilite etmeye
çalışan bir meslek grubudur. Hemşire
ayrıca sağlık ekibinin tedavi edici ve
eğitsel planlarını geliştirmeye ve
uygulamaya katılır.
4
15.5.2016
Virginia Henderson

1955’te yaptığı tanımı: “Hemşirenin temel ve
benzersiz görevi, sağlam veya hasta bireylere,
sağlıklarını korumaları ile tedavileri sırasında ,
huzurla ölmeleri için yardım eden güç
olmaktır. Hemşire bu yardımı birey yeterli
kuvvet, istek ya da bilgiye sahip oluncaya ve
bunları yardımsız yapabilecek duruma
gelinceye kadar sürdürür ve bireyi en kısa
zamanda bağımsızlığına kavuşturmayı
amaçlar.”
Dünya Sağlık Örgütü ( WHO);

Hemşirelik, insanlar ve insanların tüm
ihtiyaçları üzerinde odaklaşan bir bilim ve
sanat olarak tanımlanmıştır.
Türk Hemşireler Derneği (THD);

Hemşirelik, bireyin, ailenin ve toplumun
sağlığını ve esenliğini koruma,geliştirme
ve hastalık halinde iyileştirme amacına
yönelik, hemşirelik hizmetlerinin
planlanması, örgütlenmesi, uygulanması,
değerlendirilmesinden ve bu hizmetleri
yerine getirecek bireylerin eğitiminden
sorumlu bilim ve sanattan oluşan bir
sağlık disiplinidir.
Dorethea Orem;

Hemşirelik bir toplum hizmeti, bir
sanat ve bir teknoloji olarak ele
alınır. Hemşirelik, toplum
gereksinimlerini karşılamak üzere
planlanmış, geliştirilmiş ve
güçlendirilmiştir.
Perihan Velioğlu’na göre
Hemşire

Toplumun her kesiminden kişinin
bedensel, duygusal, akılsal ve toplumsal
sağlık gereksinimleri ışığında hemşirelik
bakım planını bu planı uygulamaya koyan
ve uyguladığı bakım planını sistematik bir
biçimde değerlendiren kişi olarak
tanımlamıştır.
2007 yılında yeni hemşirelik kanunuyla
hemşirelik mesleğinin tanımı aşağıda
belirtilmiştir:

Hemşirelik; tabip tarafından acil haller dışında
yazılı olarak verilen tedaviyi uygulamak, her
ortamda aile, birey ve toplumun hemşirelik
girişimleri ile sağlanabilecek sağlıkla ilgili
ihtiyaçlarını belirlemek, hemşirelik tanılama
süreci kapsamında belirtilen ihtiyaçlar
çerçevesinde hemşirelik bakımını planlamak,
uygulamak, denetlemek ve değerlendirmek
ile görevli ve yetkili sağlık personelidir.
5
15.5.2016
Hemşireliğin kriterleri;
Meslek ölçütleri ile ilgili literatürdeki son
çalışmayı ise Chitty’ nin bildirdiğine göre
Kelly yapmıştır. Kelly, Flexner’ ın
geliştirdiği ölçütleri biraz daha geliştirerek
1981’ de tekrar yayımlamıştır. Kelly’ nin
geliştirdiği ölçütler şunlardır:
 Toplumun sağlığı ve insanlık için hayati
olan hizmetleri sunmalı,
 Araştırmalarla sürekli yenilenen ve
geliştirilen bir bilgi birikimi olmalı

Hizmet entellektüel aktiviteleri içermeli
ve bireysel sorumluluk alma hizmetin
güçlü bir özelliği olmalı,
 Meslek üyeleri yüksek öğrenim ( lisans )
veren kurumlarda eğitilmeli,
 Meslek üyeleri kendi politika ve
davranışlarının kontrolünü elinde tutmalı
ve bağımsız olmalı,

Hemşirelikte değer,
İnsanlara yardım etmekle beraber profesyonel
yargıları ve teknik becerileri de kapsar.
 Hemşirelik uygulamaları birçok karar vermeyi
gerektirir. Bu kararlar hemşireden hemşireye
değişiklik gösterir. Çünkü kararlar değerlere dayanır.
Her bireyin değerleri farklı olduğu için kararları da
farklı olabilir.
 Hemşirelerin kişisel değerlerinin yanı sıra mesleki
değerleri de vardır. Önemli olan hemşirelik
uygulaması kararlarının mesleki değerlere
dayandırılmasıdır.
 Hemşire, hastanın ve sağlık ekibinin değerlerinin
farkında olmalı ve hastaya zarar verecek değerlerin
değiştirilmesinde etkin rol almalıdır.

Meslek üyelerinin verdikleri hizmet onları
güdülemeli,
 Meslek üyelerini yönlendiren ve mesleki
kararlarına rehberlik eden etik kodlar
olmalı,
 Uygulama standartlarını belirleyip
mesleğin gelişimini destekleyen bir
mesleki örgütü olmalıdır.

6