TEMEL KAVRAMLAR

7.BÖLÜM
DIŞ TİCARETTE TESLİM ŞEKİLLERİ
Dış ticarete taraf olan firmalar farklı ülkelerde, bazen de ayrı kıtalarda yerleşik bulunmakta olup, çoğunlukla birbirlerini tanımamaktadırlar. Dış ticaret sürecinde malların, ülkeler arasında taşınması söz konusu olmakta bu taşımalar sırasında
mallarla ilgili olarak çeşitli risk ve maliyetler ortaya çıkmaktadır. Bu maliyet ve
risklerin ihracatçıya mı yoksa ithalatçıya mı ait olacağının taraflar arasındaki görüşmeler sırasında tespit edilmesi ve dış ticaret sözleşmelerin buna göre yapılması
gerekmektedir. Malların taşınma işleminin kimin tarafından organize edileceği,
taşıma bedelinin kim tarafından ödeneceği, taşıma sırasında malların hasara uğraması, kaybolması, çalınması gibi risklere karşı hangi tarafın sorumlu olacağı ve ithalatçının ödediği mal bedelinin neleri içerip neleri içermediği hususlarının baştan karara
bağlanması gerekmektedir.
Dış ticarette teslim şekilleri 1936 yılına kadar yazılı olmayan ticari örf ve
adetlere göre belirleniyordu. Ticari örf ve adetler herkes tarafından bilindiği için
sözleşmelerde ayrıca yer almasına gerek kalmıyordu. Ancak ticari örf ve adetler,
tarafların farklı yorumlamaları, ülkeden ülkeye farklı uygulamalar vb. sebeplerle dış
ticarette sorunların doğmasına neden olmuştur. Bunun üzerine ticari örf ve adetleri
bütün dış ticaret yapan ülkelerin ortak bir şekilde kullanabileceği biçimde standart-
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ YÖNETİMİ
94
lar haline getirecek, hükümetlerden bağımsız, uluslararası bir kuruma ihtiyaç duyulmuştur. İşte bu amaçla 1919 yılında Milletlerarası Ticaret Odası(ICC) kurulmuştur.
ICC ilk kez 1936 yılında ticari terimlerin yorumu için bir dizi uluslararası
kural koymuştur. Bu kurallar INCOTERMS 1936 adıyla bilinmektedir.
INCOTERMS Uluslararası Ticari Terimler(International Commercial Terms) ifadesinin kısaltılmış halidir. INCOTERMS kurallarının uluslararası ticarette geçerli
olan kurallara denk düşebilmesi amacıyla bu kurallarda 1953, 1967, 1976, 1980,
1990 ve 2000 yıllarında bazı değişiklikler yapılmıştır.
INCOTERMS kurallarının amacı dış ticaret alanında yaygın şekilde kullanılan terimlerin yorumu için bir dizi uluslararası kural oluşturarak bu tür terimlerin
ülkeden ülkeye farklı şekillerde yorumlanmasından kaynaklanan belirsizlikleri ortadan kaldırmak veya azaltmaktır. Bu terimler dış ticarette ihracatçıların ve ithalatçıların sorumluluklarının sınırlarını belirler. Teslim şekilleri tanımlarını oluşturan kelimelerin baş harflerinden oluşmuş kodlarla(örneğin; Free On Board-FOB) tanınırlar.
ICC tarafından 2000 yılında yayınlanan INCOTERMS 2000 broşüründe on üç adet
teslim şekli yer almaktadır. Bu on üç teslim şekli genel olarak E, F, C ve D olmak
üzere dört guruba ayrılmaktadır.
GRUBU
E GRUBU
Çıkış
F GRUBU
Navlun Ödenmemiş
C GRUBU
Navlun Ödenmiş
D GRUBU
Varış
HERHANGİ
BİR TAŞIMA BİÇİMİ
SADECE DENİZYOLU VE
İÇ SULARDA TAŞIMA
EXW: Ex Works
FCA: Free Carrier
CPT: Carriage Paid To
CIP: Carriage and
Insurance Paid to
DAF: Delivered At Frontier
DDU: Delivered Duty
Unpaid
DDP: Delivered Duty Paid
FAS: Free Alongside Ship
FOB: Free On Board
CFR: Cost and Freight
CIF: Cost, Insurance and
Freight
DES: Delivered Ex Ship
DEQ: Delivered Ex Quay
Teslim şeklerinin bazıları ihracatçının bazılarını ise ithalatçının lehinedir.
Dolayısıyla ihracatçılar EXW gibi kendileri için en az maliyet ve risk gerektiren
teslim şekillerini tercih ederken, ithalatçılarda DDP gibi kendi yararlarına olan teslim şekillerini tercih ederler. Dış ticaret sürecinde teslim şekillerinden hangisinin
seçileceğine ihracatçı ve ithalatçı karşılıklı anlaşarak karar verirler. Bu karar sürecinde rol oynayan çeşitli faktörler vardır. Bu faktörlerin en önemlilerinden birisi
7.BÖLÜM: DIŞ TİCARETTE TESLİM ŞEKİLLERİ
95
ticarete konu olan malın arz ve talep koşullarıdır. Bu koşullar dahilinde, genellikle
risk ve maliyeti iki taraf içinde dengeleyen FCA, FOB, CFR, CIF gibi teslim şekilleri kullanılmaktadır.
1.İşyerinde Teslim(EXW)
İhracatçının sorumluluğu ithalatçıyla aralarında yaptıkları sözleşme koşullarına uygun olarak malları işyerinde veya deposunda ithalatçının emrine hazır bulundurmaktır. İhracatçı aksi kararlaştırılmadıkça malların taşıma aracına yüklenmesinden ve ihracata ilişkin gümrük çıkış işlemlerinin yapılmasından sorumlu değildir.
Bu teslim şeklinde sözleşmede belirtilen mal bedeline yalnızca ambalajlanmış mal
bedeli dahildir. Yani malların işyerinde tesliminden itibaren her türlü risk ve maliyet(navlun, sigorta vb) ithalatçıya aittir. Bu nedenle ihracatçı açısından bu teslim
şeklinin yurtiçi satıştan pek farkı yoktur. Her türlü taşımacılıkta kullanılır. Alıcı
doğrudan veya dolaylı olarak ihracat gümrükleme işlemlerini gerçekleştirme olanağına sahip değilse, EXW terimi kullanılmamalıdır.
2.Taşıyıcıya Teslim(FCA)
İhracatçının, gümrük çıkış işlemlerini tamamlanmış olarak, ithalatçı tarafından belirlenen taşıyıcıya belirtilen yer ve zamanda malları teslim etmesiyle sorumluluğunun sona erdiği teslim şeklidir. Malların taşıyıcıya teslim yerinden varış
yerine kadar her türlü risk ve maliyet ithalatçıya aittir. Teslim satıcının mahallinde
gerçekleşirse, satıcı yüklemeden sorumludur. Teslim başka bir yerde gerçekleşmiş
ise, satıcı malların boşaltılmasından sorumlu olamaz. FCA terimi, her türlü taşıma
şekli için kullanılabilir.
3.Gemi Yanında Telim(FAS)
İhracatçı, ihraç edeceği malları sözleşme koşullarına uygun olarak hazırlayıp gümrük çıkış işlemlerini tamamlayarak ithalatçının belirttiği geminin yanına
bırakmakla sorumludur. Mallar bu noktaya kadar getirilene kadarki bütün risk ve
masraflar ihracatçıya, bu noktadan sonraki risk ve maliyetler ise ithalatçıya aittir.
Malların ihracat limanında gemiye yüklenmesi, ithalat limanına kadarki navlun ve
sigorta, ithalat limanında malların gemiden boşaltması, ithalat için gümrük giriş
işlemlerinin yapılması ve ithalatçının işyerine malların ulaştırılmasına ilişkin bütün
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ YÖNETİMİ
96
masraflar ithalatçı tarafından karşılanmaktadır. FAS terimi, yalnızca deniz veya
nehir taşımacığında kullanılır.
4.Gemi Bordasında Teslim(FOB)
Malların gümrük çıkış işlemleri yapılmış olarak geminin güvertesine aktarılmasıyla ihracatçının sorumluluğu sona erer. Mallar vincin kepçesinde geminin
küpeştesini yani korkuluğunu geçtiği andan itibaren meydana gelebilecek, malla
ilgili her türlü hasar, kayıp ve masraflar ithalatçının sorumluluğundadır. Bu noktadan itibaren bütün risk ve masraflar ithalatçıya aittir. FOB terimi, sadece deniz veya
nehir taşımacılığında kullanılabilir. Taraflar, malların gemi küpeştesini aşarak teslim
edilmeleri niyetinde değillerse, FCA terimi kullanılmalıdır. Örneğin Ro-Ro taşımacılığında olduğu gibi malların gemi küpeştesini aşarak tesliminin herhangi pratik bir
anlamı kalmamış ise, bu durumda FCA teriminin kullanılması daha uygun olacaktır.
5.Mal Bedeli ve Navlun(CFR)
FOB teriminde olduğu gibi ihracatçı malı hazırlayıp, gümrük çıkış işlemlerini yaparak gemiye yüklemekle sorumludur. Ancak farklı olarak CFR terimde ihracatçı malların ithalat limanına ulaşıncaya kadarki taşıma bedelini ödemekle yükümlüdür. Her ne kadar ithalatçı ülkeye kadarki navlun ihracatçı tarafından ödense de,
malların, yükleme limanında gemi küpeştesini geçmesiyle ihracatçı teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş sayılır. Yani risk ihracat limanında ithalatçıya devredilir.
Malların teslim anından sonra meydana gelebilecek hasar ve risklerden ithalatçı
sorumludur. Yalnızca deniz veya nehir taşımacılığında kullanılır.
6.Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun(CIF)
İhracatçı malları sözleşme koşullarına uygun niteliklerde ve zamanda hazırlayıp, ihracata ilişkin gümrük çıkış işlemlerini yaparak, ihracat limanında bekleyen
gemiye yüklemek, yükleme masraflarını, ithalatçı ülkeye kadarki navlun ve taşıma
sigortasına ilişkin masrafları ödemekle yükümlüdür. CIF teriminde, taşıma sigortasını yaptırma sorumluluğu ihracatçıya aittir. Ancak ihracatçı sadece asgari teminat
kapsamında bir sigorta yaptırmak zorundadır. İthalatçı geniş teminatlı bir taşıma
sigortası ile malları güvence altına almak istiyorsa, ihracatçıyla anlaşarak bu hususun dış ticaret sözleşmesinde yer almasını sağlamalıdır. Yada ithalatçı ek sigorta
yaptırmalıdır. Bu terim, sadece deniz veya nehir taşımacılığında kullanılmaktadır.
7.BÖLÜM: DIŞ TİCARETTE TESLİM ŞEKİLLERİ
97
7.Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim(CPT)
Malları hazırlayıp, taşıma aracına yüklenmesi, gümrük çıkış işlemlerini yapılması ve varış yerine kadarki taşıma ücretinin ödenmesi ihracatçının sorumluluğundadır. İhracatçı ve ithalatçıya getirdiği sorumluluklar açısından CFR terimiyle
aynıdır. Aralarındaki temel fark CFR terimi sadece denizyolu taşımacığı için kullanılırken, CPT her türlü taşımacılıkta kullanılmaktadır. Mallar taşıma aracına yüklendikten sonra navlun dışında bütün masraflar ve risk ithalatçıya geçer.
8. Taşıma ve Sigorta Bedeli Ödenmiş Olarak Teslim(CIP)
Bu teslim şeklinde malları hazırlayıp, taşıma aracına yüklenmesi, gümrük
çıkış işlemlerini yapılması, varış yerine kadarki taşıma ücretinin ve nakliyat sigortası
priminin ödenmesi ihracatçının sorumluluğundadır. CIF terimi ile aynı özelliklere
sahip olmakla birlikte ararlındaki temel fark CIF teriminin sadece deniz taşımacılığında kullanılmasına karşılık, CIP her türlü taşımacılıkta kullanılmaktadır. Mallar
taşıma aracına yüklendikten sonra navlun ve sigorta dışında bütün masraflar ve risk
ithalatçıya geçer.
9.Sınırda Teslim(DAF)
DAF teriminde ihracata ilişkin gümrük çıkış işlemleri yapılmış olarak sınırda, ancak bitişik ülkenin sınırından önce ithalata ilişkin gümrük formaliteleri
yerine getirmeden malların ithalatçıya teslimi ile ihracatçının teslim yükümlülüğü
sona ermektedir. Sınır terimi, ihracatın yapıldığı ülkenin sınırı dahil her türlü sınırı
tanımlamak için kullanılabilir. Dolayısıyla söz konusu sınır, DAF terimi içinde bir
yer veya nokta olarak, kesinlikle her zaman ismen belirtilmelidir. DAF terimi yapısı
gereği daha çok kara ve demiryolu taşımacılığında kullanılmaktadır.
10.Gemide Teslim(DES)
İhracatçı, malları belirlenen varış limanında geminin bordasında ithalata
ilişkin gümrük işlemleri tamamlanmamış olarak ithalatçının emrine hazır bulundurmakla teslim yükümlülüğünü yerine getirmiş olur. Mallar ithalat limanına ulaştırılana kadarki bütün risk ve masraflar ihracatçıya aittir. Gemi ithalat limanına ulaştıktan
sonra malların rıhtıma boşaltılması, gümrük giriş işlemleri, malın gümrükten çekilmesi ve ithalatçının işyerine kadar ulaştırılmasına ilişkin sorumluluk ithalatçıya
aittir. Sadece deniz ve nehir taşımacılığında kullanılır.
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ YÖNETİMİ
98
11.Rıhtımda Teslim(DEQ)
Malların ihracatçının işyerinden ithalatçı ülkedeki varış limanına ulaştırılması ile malların gemiden boşaltılmasına ilişkin tüm masraf ve riskler ihracatçıya
aittir. İthalata ilişkin gümrük işlemlerini yapılmamış olarak ithalat limanındaki rıhtımda malların ithalatçıya teslimiyle ihracatçının sorumluluğu ortadan kalkar. DES
terimine benzemekle birlikte DEQ terimde DES teriminden farklı olarak gemideki
malların rıhtıma boşaltma masrafları da ihracatçının sorumluluğundadır.
12.Gümrük Resmi Ödenmeksizin Teslim(DDU)
Malları ithalatçının ülkesinde belirlenen yerde ithalatçının emrine hazır bulundurmakla ihracatçının teslim yükümlülüğü sona erer. İhracatçı, ithalat için gümrüklemeden ve belirtilen varış yerinde gelen taşıma aracından boşaltmadan malları
ithalatçıya teslim eder. Malın gümrük vergilerinin ödenmesi ithalatçının sorumluluğundadır. DDU terimi, her türlü taşıma şekli ile kullanılabilir. Ancak, teslim, varış
limanında gemide gerçekleştirilecekse DES, rıhtımda gerçekleştirilecekse DEQ
kullanılmalıdır.
13.Gümrük Resmi Ödenmiş Teslim(DDP)
İhracatçının teslim yükümlülüğü, malların ithal ülkesinde belirlenen yerde
emre hazır tutulması ile sona erer. İhracatçı, malların o noktaya kadar taşınması,
ithal gümrüğünden geçirilmesi için gerekli vergi, resim ve diğer harçlar dahil olmak
üzere bütün masraf ve riskleri üstlenmek durumundadır. DDP terimi ihracatçı için
azami yükümlülüğü ifade eder. İthalatçı açısından ise yurtiçinden mal almaktan farkı
olmayıp, minimum risk içermektedir. DDP terimi, ihracatçının doğrudan veya dolaylı olarak ithal izni alamadığı hallerde kullanılmamalıdır.
INCOTERMS 2000 içerisinde yer alan dört grup teslim şeklinden C grubu
diğer gruplardan farklılık arz etmektedir. E, F ve D gruplarında yer alan telim şeklerinde riskin ve masrafların devri aynı noktada olurken, C grubunda yer alan teslim
şekillerinde riskin ve maliyetin devri aynı yerde olmamaktadır. E ve F terimlerin
riskin ve masrafların devri ihracatçının ülkesinde gerçekleşirken, D terimlerinde risk
ve masrafların devri ithalatçının ülkesinde gerçekleşmektedir. C grubu terimlerinde
ise, riskin ihracatçıdan ithalatçıya devri ihracat ülkesinde olurken, masrafların devri
ithalatçı ülkede olmaktadır. Ancak ihracatçı sadece ülkeler arasında malların taşın-
7.BÖLÜM: DIŞ TİCARETTE TESLİM ŞEKİLLERİ
99
masına ilişkin navlun ve sigorta masraflarını üslenmektedir. Bu süreçte ortaya çıkacak ekstra masraflar risk ithalatçıda olduğu için ithalatçının sorumluluğundadır.
Teslim şekilleri bir belge üzerine yazıldığı zaman teslim şeklini sembolize
eden kod harflerinin yanına ihracatçının sorumluluğunun bittiği yerin, yani teslim
yerinin ismi yazılır. E ve F grubunda yer alan teslim şekillerinde, teslim ihracatçının
ülkesinde gerçekleştirildiği için ihracatçı ülkedeki teslim yerinin ismi, teslim şeklinin simgeleyen kod harflerin yanına(ör;EXWTrabzon, FOBTrabzon) yazılır. D grubunda
ve her ne kadar teslim ihracatçı ülkede yapılsa da navlun ve sigorta masrafları ithalatçı ülkeye kadar ihracatçıya ait olduğu için C grubunda teslim şeklini sembolize
eden kod harflerinin yanına ithalatçı ülkedeki teslim yerinin ismi(ör; CIFSochi,
DESSochi) yazılır. Bu bilgiler ışında Gümüşhane’deki bir ihracat firmasının, Gürcistan’ın Tiflis şehrindeki bir ithalatçıya mal sattığını, ihracat limanının Trabzon Limanı, ithalat limanının ise Gürcistan’ın Batum Limanı olduğunu düşünelim. Bu durumda EXWGümüşhane, FOBTrabzon, CFRBatum, CIFBatum, DESBatum, DDPTiflis şeklinde
ilgili dış ticaret sözleşmesi ve belgelerinde belirtilmelidir.
Dış ticarette teslim şekillerinde ihracatçı ve ithalatçının sorumlulukları aşağıdaki şemalardan da izlenebilir.
İhracatçı
Taşıma
İstasyonu
Taşıma
Gümrük İstasyonu
Gümrük
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
Kaynak: http://www.kn-portal.com/__tools/no/download.php?ID=243, (10.08.2005)
İthalatçı
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ YÖNETİMİ
100
İhracatçı
Taşıma
İstasyonu
Taşıma İthalatçı
Gümrük İstasyonu
Gümrük
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
RİSK
MALİYET
Kaynak: http://www.kn-portal.com/__tools/no/download.php?ID=243, (10.08.2005)