Fen Eğitiminde Öğrencilerin Çevre ve Çevre Koruma Projesi

FEN EĞİTİMİNDE ÇEVRE VE ÇEVRE KORUMA PROJESİ
HAZIRLAMASINA YÖNELİK ÇALIŞMA
İnci MORGİL, Ayhan YILMAZ, Nuray CİNGÖR
Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, OFMA Bölümü, Kimya Eğitimi A.B.D, ANKARA
ÖZET: Eğitimlerinde yeterli bilince sahip olmamış bireylerin doğaya verdikleri zarar yüzyıllardır sürmektedir.
Araştırmalar son yıllarda artan nüfus, hızla gelişen teknoloji ve bunların getirdiği kirliliğin çevreye olan zararını arttırdığını
ortaya koymaktadır. Buna karşın duyarlı bireyler çalışmalarıyla doğaya verilen zararı durdurmanın yollarını aramaktadırlar.
Çalışmaların hedefine ulaşabilmesi için öğrencilerin bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Burada çevre eğitimi önem
kazanmaktadır. Bu sebeple Fen Eğitiminde yararlı uygulamaların yapılması söz konusudur. Bu çerçevede yapılması
öngörülen ve öğrencilerimizin hazırlayacakları çevre-çevre koruma projesi kapsamında:
a. Öğrenciler çevre eğitimi konusunda yeterince bilinçlimidir?
b. Çevre eğitimiyle ilgili olarak okullardaki fen derslerinde yapılabilecek çalışmalar nelerdir?
sorularına yanıt aranmıştır. Bu amaçla Ankara ilinde, bir ilköğretim okulunda 6. sınıf öğrencilerine çevreyle ilgili bir ön test
uygulanmış, sonrasında öğrencilerin çevreyle ilgili proje çalışmaları yapmaları ve bunları sınıfta sunmaları istenmiştir. Proje
çalışmaları tamamlandığında öğrencilere son test uygulanmıştır. Elde edilen verilere göre öğrenciler hazırladıkları projeler
nedeniyle çevre eğitimi konusunda bilinçlenmişler, aynı zamanda fen bilgisi derslerinde aktif çalışmalar yapabileceklerini
göstermişlerdir.
1.GİRİŞ
21.yüzyıla girerken,dünya kamuoyunun en büyük sorunlarından biri de hiç kuşkusuz ki,çevre ve
çevre kirliliği sorunudur .Bu sorun ülkemizde de gün geçtikçe istenmedik boyutlara ulaşmaktadır.
Doğal denge gittikçe bozulmaktadır. Çarpık kentleşme ve atıkların bilinçsizce çevreye saçılması; hava,
su toprak gibi doğal kaynakların israf edilmesi ve eğitimsizlik bu bozulma sürecini hızlandırmaktadır.
Dünya mirasçıları olan çocuklarımız ise çevreden en fazla etkilenen guruptur. Çünkü onların
yaşamları ve gelişimleri buna bağlıdır. Yarının büyükleri olan çocuklar bilgileri ,becerileri, değerleri,
deneyimleri ve davranışlarıyla toplumun kalkınmasında ve sürdürülebilir bir yaşamın sağlanmasında
etkili bir rol oynayacaktır. Çocuklara verilecek çevre eğitiminin iki amacı olabilir: Birincisi çocuklarda
kültürel bir birikim sağlamak; ikincisiyse ,çevre ,çevre sorunları,sorunların çözümü ve özellikle
çocuklara sorumlu oldukları alanlar hakkında bilgi vermektir. Böyle bir eğitimde ilk olarak ailede
başlar daha sonra ise okulda devam eder. Eğer ailede bu eğitim verilmemişse okulun bu konudaki
önemi artmaktadır. Söz konusu eğitim sistemi ve onun temel öğeleri olan öğretmen ve öğrencilerin bu
amaçla en iyi şekilde bilgilendirilmeleri sağlanmalıdır. Bu koşul yerine getirilebilirse bireylerin
davranışlarında olumlu gelişmeler olur ve çevre koruma gerçekleşir (Ünal,Dımışkı, 1999). Konu ile
ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde: Arkış (1992), Doğan (1999) ve Tican (1996) tarafından
yapılan çalışmalarda ilköğretimin 6., 7., ve 8. sınıflarında okutulan fen bilgisi dersi kapsamında
öğrencilerin çevreye olan duyarlılıkları araştırılmış ve öneriler getirilmiştir. Diğer yönden eğitimde
başarının ölçülmesinde yazılı yoklamalar, ödevler, projeler ve benzeri araçlar kullanılmaktadır
Öğrencilerin kazandıkları bilgi ve becerileri günlük yaşama transfer edebilmesi için
kullanılabilecek metodların başında da proje tabanlı öğrenme yaklaşımı gelmektedir. Proje tabanlı
öğrenme yaklaşımı fen eğitimi açısından uygun ve ders ortamına önemli/yeni katkılar getirebilecek bir
modeldir (Korkmaz, Kaptan, 2001). Projeler bireysel olarak yapılabilmelerine rağmen projelerin
öğrenci grup projeleri olarak yapılması önerilmektedir. Böylece öğrenciler grup çalışmasının
önemini ve bilimsel yöntem süreç becerilerini de kazanırlar. Bundan dolayı proje tabanlı
öğrenme yaklaşımı fen eğitimi açısından uygun ve ders ortamına önemli katkılar sağlayacak
modellerden biridir.
Türkiye’de Ortaöğretim Çevre Eğitimi: Ülkemizde ortaöğretim çevre eğitimi; 2358 sayı
11.05.1992 tarihli Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisinde yayınlanan Talim terbiye Kurulunun 96
sayı 24.04.1992 tarihli kararında belirtilen amaç, esas ve içeriğe göre lise seçmeli dersler grubuna
dahil olan Çevre ve İnsan 1 dersi ile verilmektedir. Çevre eğitimi ayrıca, Talim ve Terbiye Kurulunun
169 sayı 23.12.1997 tarihli kararıyla (Tebliğler Dergisi Şubat 1998 sayı 2485) yeniden düzenlenen ve
1998-1999 öğretim yılından itibaren uygulamaya konan Lise Biyoloji 1, 2, 3 derslerinin Lise 1
seviyesinde de kısmen verilmektedir (Ünal ve Dımışkı, 1999).
2. ÇALIŞMANIN AMACI
Araştırma kapsamında, ilköğretim 6. Sınıf öğrencilerinin çevre eğitimi konusunda bilgi
düzeyleri ve fen derslerinde çevre eğitimi ile ilgili yapılabilecek çalışmaların neler olduğu
araştırılmıştır. Bu amaçla da öğrencilerin çevre eğitimi ile ilgili proje çalışmaları yapmaları ve bu
çalışmaların sonucunda da bilgi düzeylerinin ölçülmesi amaçlanmıştır. Bu sorulara cevap bulabilmek
için aşağıdaki alt problemler belirlenmiştir.
• Ankara ili Beypazarı ilçesi Kırbaşı ilköğretim okuluna kayıtlı 6. sınıf öğrencilerinin çevre eğitimi
konusunda bilgi düzeyleri nedir?
• Proje tabanlı öğrenme yaklaşımı yardımıyla öğrencilerin bilgi düzeylerinde farklılık var mıdır?
3. YÖNTEM
3.1 Araştırmanın örneklemi: .
Araştırmanın örneklemini 2001-2002 öğretim yılında Ankara ili Beypazarı ilçesi Kırbaşı
İlköğretim Okuluna kayıtlı 6. Sınıfta ki 30 öğrenci oluşturmaktadır
3.2 Veri toplama aracı
İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin çevre eğitimi konusunda bilgi düzeylerinin ölçülmesinin
amaçlandığı çalışmada toprak kirliliği, su kirliliği, hava kirliliği, çevre kirliliği ve enerji tasarrufu
konularını içeren 20 soruluk bir test hazırlanmıştır. Hazırlanan test öğrencilere ön test olarak
uygulanmıştır. Daha sonra öğrenciler 6 şar kişilik 5 gruba bölünmüştür. Bu guruplara su,
hava,çevre,toprak kirliliği ve enerji tasarrufu konuları dağıtılıp ,bu konular hakkında projeler
hazırlamaları istenmiştir. Öğrenciler proje planını hazırlarken; çalışma programı, iş bölümü, araştırma
planı, materyaller ve yayın listesi gibi öğelere dikkat etmişlerdir .Öğrenciler birçok değişik kaynaktan
faydalanmışlardır;.bunlardan bazıları: Güven ve Aydıner (1999), Güven (1996), Armay (1978), Güler
(1995), Güler (1991), Güler (1994), Bayraktar (1999) Öğrenciler projelerini hazırlarken aktif olarak
çalışmışlardır. Bütün sorumluluk onlara verilmiştir. Gurup içindeki işbölümünü her gurup kendisi
yapmıştır. Ayrıca poster ve maket çalışmalarında öğrenciler hayal güçlerini kullanarak kendileri yeni
bir şeyler üretmeye çalışmışlardır. Öğrenciler bu projeleri hazırlarken hem eğlenmişler,hem de çevre
konusunda bilinçlenmişlerdir.
Çalışma 6 hafta sürmüştür. Projeler öğrenciler tarafından tamamlandıktan sonra sınıfta sunuşlar
yapılmıştır. Sunuşların ardından öğrencilerin çevre eğitimi ile bilgilerinin ne kadar arttığını ölçmek
için uygulanan ön test, son test olarak yeniden uygulanmıştır. Testin güvenirliği 0.65 olarak
bulunmuştur.
3.3 Verilerin analizi
Öğrencilere uygulanan test sonuçları arasında fark olup olmadığını belirlemek için bağımlı
gruplar t testi uygulanmıştır.
4. BULGULAR
Çalışmanın başlangıcında öğrencilere uygulanan testte öğrencilerin çevre eğitimi konusundaki
bilgi düzeylerinin yeterli olmadığı saptanmıştır. Özellikle öğrenciler üç sorunun dışında kalan diğer
sorularda %50’nin altında başarı göstermişlerdir. Ancak öğrencilerin proje tabanlı öğrenme yaklaşımı
modeli ile çevre eğitimi konusunda projeler hazırlaması sonucunda bilgi düzeylerinde önemli ölçüde
artış görülmüştür. Öğrenciler 16 soruya %60-%96.8 arasında doğru cevap vermişlerdir geriye kalan
dört soruda ise başarıları %40’ın altındadır.
• Birinci konu başlığı olan toprak kirliliği ile ilgili 1. Soruya öğrencilerin,
SORU NO 1.
Aşağıdakilerden hangisi toprak kirliliğine neden olmaz?
A- Bitki ve hayvan artıklarının çürümesi
B- Asit yağmurları
C- Arıtılmadan çevreye bırakılan sanayi atıkları
D- Kanalizasyon suları
doğru yanıt verme yüzdesi %87.1 dir.
• Su kirliliği ile ilgili 5. Soruya öğrencilerin,
SORU NO 5.
I- Renksiz, kokusuz, berrak ve tadı hoş olmalı
II- İçinde mineral tuzları olmamalı
III- Saydam olmalı
IV- Zararlı maddelerden arınmış olmalı
Yukarıdaki özelliklerden hangileri iyi bir içme suyunun özellikleri değildir?
A- Yalnız I
B- Yalnız II
C- II ve III
D- I, II, IV
doğru yanıt verme yüzdesi %83.9 dur.
• Çevre kirliliği ile ilgili 17. Soruya öğrencilerin
SORU NO 17:
Aşağıdakilerden hangisi geri dönüşümü olmayan maddedir?
A-Petrol
B-Cam
C-Teneke kutu
D-Kağıt
doğru yanıt verme yüzdesi %93.5 dir.
• Enerji tassarufu ile ilgili 16. Soruya öğrencilerin ,
SORU NO 16: Enerji tassarufu hakkındaki ilk eğitim nerede verilmelidir?
A-Okul
B-Cadde
C-Aile
D-Oyun alanları
doğru yanıt verme yüzdesi %90.3 tür.
•
Bu çalışmanın ana kısmını oluşturan Proje tabanlı öğrenme yaklaşımı yardımıyla öğrencilerin
bilgi düzeylerinde farklılık var mıdır sorusuna ilişkin Tablo 1 incelendiğinde öğrencilere
uygulanan ön test (x=5.93), son test (x=14.9) ortalamaları arasında son test lehine istatistiksel
olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Öğrencilerin proje tabanlı öğrenme yaklaşımı modeli
sonucunda çevre eğitimi konusunda bilgi düzeylerinin arttığı ortaya çıkmıştır.
Tablo 1: Öğrencilerin ön test ve son test ortalamalarının karşılaştırılması
Test
N
X
s
df
t
Ön test
30
5.93
3.51
29
16.96
Son test
30
14.9
1.88
p
0.000
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Ülkemizde gerek üniversite gerek üniversite öncesi çevre eğitimi konusunda yürütülen
çalışmalar yeterli değildir. Yapılan çalışmalarda özellikle ortaöğretim çevre eğitiminin uluslar arası
modellerle karşılaştırılmasında ülkemizde sağlıklı bir çevre eğitiminin verilmediğini ortaya koymuştur
(Ünal ve Dımışkı, 1999;Yücel ve Morgil, 1998; Ünal, 1998). Bu konuyla ilgili verilebilecek öneriler
aşağıda sıralanmıştır.
- Eğitim konusuna önem verilmeli, ilköğretimden başlayarak Yüksek Öğretime kadar çevre eğitimi
Programlı bir şekilde uygulanmalıdır
-
Hızla gelişen teknoloji kontrol altına alınmalı ,bize yarardan çok zarar getirmesi
önlenmelidir. (Hadımoğululları, 2002 )
Çarpık kentleşme ve nüfus artışı durdurulmalıdır.
Yerleşim alanlarında düzenleme yapılmalıdır.
Çevre konusunda ‘küresel sorun,yerel etkinlik’ politikası uygulanmalıdır. Çevre sorunlarının
bireylerin ve yerel çözümlerin tümünün başarısı ile çözümlenebileceği görülmelidir.
(Hadımoğlulları, 2002)
Medya ve özelliklede televizyon bu konuda halkı bilgilendirecek programlar ve yayınlar
hazırlamalıdır.
Çevre bakanlığı tarafından dünyadaki doğal kaynakların korunması, uygulama alanları yeni enerji
kaynaklarının üretilmesi projeleri gibi konularda teknolojinin gerisinde kalmamak için hizmet içi
eğitim seminerleri düzenlemelidir.
Öğretmenler her derste (sadece fen bilgisi değil) çevre konularına, kendilerinin seçtikleri
yöntemlerle değinmeli ve öğrencileri bu konuda motive etmelidir (Laıng and Larsen, 2001)
-
Okullar arasında koordinasyon sağlanmalı ve toplu proje çalışmaları yapılmalıdır (Jıckling, 2001)
KAYNAKLAR
Arkış, S.(1992). The Effect of Water Conservation Unit Integrated Into 6 th Grade Junior High Scholl
Science Curriculum Msc. Thesis. METU, Ankara
Armay, T.(1978). Enerjinin Kısıtlanması ve Tutumluluğu. Türkiye III. Genel Enerji Kongresi. Ankara.
Bayraktar, M.(1999) Ailelerin Tüketim Alışkanlıkları ve Atık Yönetimlerinin Çevre Açısından Önemi.
Tüketici Bülteni, Sayı 129,
Doğan, M. (1993). The Effect of Soil Conservation Unit Integrated into 7 th Grade Junior High
School Science Curriculum. Msc. Thesis. METU, Ankara
Güler, Ç. (1991). Çevre ve Sağlık Üzerine Etkileri, Sağlık, Toplum ve Çevre Bülteni, 1, 3.
Güler, Ç.(1994). Konut Sağlığı ve Kapalı Ortam Havası, Sağlık, Toplum ve Çevre Bülteni, 4, 38, 1-12
Şubat.
Güler, Ç.(1995). Çevrenin İnsan Sağlığı Üzerine Etkisi. Standart. Çevre Özel Sayısı. Ankara
Güven, S. ve Aydıner, A.(1999). Evlerde Enerji Tassarufu, Standart, Ankara. S.41-46
Güven, S.(1996). Çevrenin Korunmasında Ailenin Yeri ve Önemi. Türkiye Coğrafyası; Araştırma ve
Uygulama Merkezi, III. Coğrafya sempozyumu’21. Yüzyıla Doğru Türkiye’. Ankara Üni.
Basımevi. Ankara
Hadımoğlulları,N.(2002)Etkili Çevre Eğitimi Nasıl Olmalıdır? Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim
Dergisi, Haziran 3.28.
Jickling.B.(2001)Enviromental Education:Expanding the Field.Canadian Journal of Enviromental
Education.Volume 1/1996
Korkmaz, H. ve Kaptan, F. (2001). Fen Eğitiminde Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımı. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16-17:193-200
Laing,M. and Larsen,L.(2001)Values and Actions:Teacher’s Perceptions of Priorities in
Enviromental Education.A report discussion of a Norweigan and Scottısh Study.
Nazlıoğlu, M.D.(1990). Çevre Eğitiminin Önemi. 5. Bandırma Kuş Cenneti ve Çevre Sorunları
Sempozyumu. Bandırma
Tican, S.,(1996). The Effect of Air Conservation Unit Integrated into 8 Th Grade Junior High School
Science Curriculum. Msc. Thesis. METU, Ankara
Ünal, S. ve Dımışkı, E.(1999). UNESCO-UNEP Himayesinde Çevre Eğitiminin Gelişimi ve
Türkiye’de Ortaöğretim Çevre Eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1617:142-154
Ünal, S. ve Dımışkı, E.(1999). Üniversite Öncesi Çevre Eğitimi ve Sorunları, T.C. Çevre Bakanlığı
Çevre ve İnsan Dergisi, 42:56.
Yücel, S. A., Morgil, İ.(1998) Yüksek Öğretimde Çevre Olgusunun Araştırılması, Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (14) 84-94