Cengiz Özak›nc›

T Ü R K
BAﬁKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI
R E S S A M L A R
1 TEMMUZ 2015
HASAN MUTLU
192297 SAYI: 2015 /7 F‹YATI: 4 TL
TEMMUZ 2015
Yozgat do¤umlu sanatç›, 1980’de Gazi E¤itim Enstitüsü Resim Bölümü’nü
bitirdi. 1981’de Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi kuruluﬂ çal›ﬂmalar›nda
bulundu, ‹stanbul Resim ve Heykel Müzesi’nde tablo restorasyonu üzerine
çal›ﬂmalar yapt›. 1984’de Fransa Devlet Bursu’nu kazanarak tablo restorasyonu
ve müzecilik çal›ﬂmalar› için Paris’e gitti.
Ankara Resim ve Heykel Müzesi, ‹zmir Resim ve Heykel Müzesi,
Bodrum Müzesi, ‹ﬂ Bankas›, Ankara Valili¤i, Maliye Bakanl›¤›, Ortado¤u
Amme ‹daresi baﬂta olmak üzere yurt içi ve yurt d›ﬂ›nda birçok özel
koleksiyonda yap›tlar› bulunmaktad›r.
Sanatç›n›n yeni yap›tlar›, 12 Temmuz’a de¤in Ba¤dat Caddesi,
Küçüka¤a sokak. 4/2, ﬁaﬂk›nbakkal, Kad›köy adresindeki Art Maya
Galerisi’nde sergilenmektedir.
Son
Selam
Mete Akyol:
Öfke Nedir
Bilmedi,
Bilmek de
‹stemedi,
Süleyman
Demirel S. 4
Cengiz Özak›nc›:
Atatürk'e
Yak›ﬂt›r›lan
Anzak
Demeçleri ve
Eski Yunan
Masallar› S. 25
Yol Arkadaﬂ›
Ali Naili
Erdem:
A¤abeyim
Demirel S. 11
Bir Ramazan
Arma¤an›:
Atatürk'ün
Bal›kesir
Hutbesi S. 13
Can Pulak:
Denizlerin
Evlad›
Sadun
Boro'nun
Ard›ndan
Turhan
Selçuk
Karikatür
Ödüllerini
Kazananlar
Belli Oldu
S. 70
S. 110
Biri Size
‹kincisi Bir Sevdi¤inize
50
%
‹ND‹R‹M
Bütün Dünya’dan
‹kinci Aboneli¤e %50 ‹ndirim
Bütün Dünya tüm okuyucular›na kaç›r›lmayacak f›rsat sunuyor:
Dergimize 1 y›ll›k abone olan herkese bir yak›n›na
arma¤an olarak gönderebilece¤i ikinci abonelik bedeli ﬂimdi % 50 indirimli.
Bu f›rsattan yararlanmak ve Bütün Dünya’ya abone olmak ﬂimdi çok kolay.
Bir telefonunuz veya e-posta mesaj›n›zla abonelik iﬂleminizi baﬂlatabilir;
ve y›l boyu dergilerinizi her ay kap›n›zdan alabilirsiniz.
Bütün Dünya Abone Servisi:
Tel: (0536) 634 35 97
E-posta: abone@butundunya.com.tr
ACI KAYBIMIZ
‹slamköy’de baﬂlad›¤› yaﬂam›n› ülkemizin en zor siyasal,
toplumsal ve ekonomik koﬂullar›nda sürdürerek kendini yetiﬂtiren,
tüm hayat›n› Türk milletine ve Türkiye Cumhuriyet Devleti’ne adayarak
ça¤daﬂ mühendis kimli¤iyle ülkemizin yap›land›r›lmas›nda ald›¤› görevlerle,
daha sonra yar›m yüzy›l› aﬂk›n bir süre siyaset adam› ve
devlet adam› kimlikleriyle sürdüren,
Baﬂbakan ve Cumhurbaﬂkan› olarak Devletimizin yönetiminde
üstün hizmetlerde bulunan ve ülkemizde Demokrasi’nin geliﬂmesinde
çokönemli katk›lar sa¤layan
büyük insan
9. Cumhurbaﬂkan›m›z
Say›n SÜLEYMAN DEM‹REL’i
kaybetmenin derin üzüntüsü içindeyim.
Merhuma Allah’tan rahmet, ailesinin tüm bireylerine ve
yak›nlar›na sab›rlar ve baﬂsa¤l›¤› dilerim.
Prof. Dr. Mehmet HABERAL
BAﬁKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI
Bütün Dünya
1 TEMMUZ 2015
2000
Baﬂkent Üniversitesi
Ad›na Sahibi:
Prof. Dr. Mehmet Haberal
Yay›n Genel Yönetmeni
Mete Akyol
Görsel Yönetmen
ve Yay›n Genel Yönetmeni
Yard›mc›s› :
Turgut Keskin
Sorumlu Yaz› ‹ﬂleri Müdürü:
Gülçin Orkut Akyol
Teknik Yap›m Yönetmeni:
Faruk Güney
Yay›n Dan›ﬂman›:
Yaﬂar Öztürk
Türk Dili Dan›ﬂman›:
Haydar Göfer
Sanat Dan›ﬂman›:
Süheyla Dinç
E¤itim Dan›ﬂman›:
Dr. Fatma Ataman
Düzeltme Sorumlusu:
Nükhet Aliciko¤lu
Baﬂkent Üniversitesi’nin bir kültür
hizmeti olan Bütün Dünya 2000,
Baﬂkent Üniversitesi
kuruluﬂlar›ndan
1. Cadde, No: 77, Bahçelievler,
Ankara adresindeki Aküm
Reklamc›l›k, Dan›ﬂmanl›k ve
Yay›nc›l›k Ajans›
Sanayi ve Ticaret A. ﬁ.’nin
3. Cadde, No: 2, Yenimahalle,
Ankara adresindeki tesislerinde
bas›lm›ﬂt›r.
2
Seçiciler Kurulu:
Prof. Dr. Nevzat Bilgin (An›sal Baﬂkan)
Prof. Dr. Ahmet Mumcu
Prof. Dr. Solmaz Do¤anca
Prof. Dr. Sevil Öksüz
Prof. Dr. Ender Varinlio¤lu,
Prof. Dr. Okay Eroskay
Prof. Dr. Fuat Çelebio¤lu,
Prof. Dr. Sedefhan O¤uz,
Prof. Dr. Levent Peﬂkircio¤lu,
Gürbüz Atabek, Kaya Karan,
Ayhan Erten, ‹lhan Banguo¤lu,
Ahmet Aydede, Manuel Bilos, Cengiz Dolunay
Sürekli Yazarlar:
Yahya Aksoy, Yücel Aksoy, Sabriye Aﬂ›r, Dr. Sıtkı Aydınel,
Nuray Bartoschek, Kaya Boztepe, Sadi Bülbül, Haluk Cans›n,
Nevin Dedeo¤lu, Haluk Erdemol, Sema Erdo¤an, Konur Ertop,
Gürbüz Evren, Metin Gören, Mümtaz ‹dil, Muzaffer ‹zgü,
Sinan Meydan, Filiz Lelo¤lu Oskay, Cengiz Önal,
Cengiz Özak›nc›, Saniye Özden, Tekin Özertem, Yaﬂar Öztürk,
Sezin San Sungunay, Mete Tizer, ‹zlen ﬁen Toker, ‹zmir Tolga,
Mehmet Ünver, Dr. Mehmet Uhri, Orhan Velidedeo¤lu,
Dr. Ö¤üt Yazman, Halit Y›ld›r›m, Mustafa Y›ld›z
Okur-BütünDünya Yaz›ﬂma Adresi:
okurlabasbasa@butundunya.com.tr
Yönetim Merkezi:
10. Sokak No: 45, Bahçelievler, Ankara
Tel: (0312) 215 51 27-313
Faks: (0312) 222 90 07
‹letiﬂim Adresi:
Sedef Cad. 2446 Ada, 1. Parsel, A Blok,
Kat: 3, Da: 16, Ataﬂehir, 34750 ‹stanbul
Tel: (0216) 456 27 27 (pbx)
Faks: (0216) 456 27 29
Da¤›t›m: Yaysat
Bas›m Tarihi: 22 / 06 / 2015
www.butundunya.com.tr
butundunya@butundunya.com.tr
‹ Ç ‹ N D E K ‹ L E R
BAﬁKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI
Bütün Dünya
2000
YIL:17 SAYI: 205
4 Öfkelendiremezdi Onu Hiçbir
ﬁey Mete Akyol
9 Son Etkinlik ve Son Konuﬂmas›
11
Süleyman
Demirel
Ali Naili Erdem
13 Atatürk’ün Balıkesir Hutbesi
17 Hakimiyeti Milliye Yazıları
19 Mustafa Kemal’in Bursa’da
Ö¤retmenlere Konuﬂmas›
Cengiz Önal
25 Atatürk’e Yakıﬂt›r›lan Anzak
Demeçleri ve Eski Yunan
Masallar› Cengiz Özak›nc›
33 Miralay Bekir Sami Dr. Sıtkı Aydınel
39 ‹zmir’in ‹ﬂgalinde ﬁehit Edilen
Dr. Yarbay ﬁükrü Bey
Metin Özata
43 Türk; Ö¤ün, Çal›ﬂ, Güven!
Kaya Boztepe
49 Tehcir Sırasında Yaﬂananlar ve
Ç›kan ‹syanlar Gürbüz Evren
53 Kuvvacı Vaiz Sinan Meydan
59 Türk Lirası’nın ‹lk Büyük
Ameliyat›ndan Sonra...
Mete Akyol
65 “Bir Bilen”in Zincirbozan
Mektupları Konur Ertop
70 Sadun Boro’nun Ardından
Can Pulak
73 Sınır Komﬂular›m›z Metin Gören
76 Brutus Caesar’ı Niçin
Öldürdü? Tekin Özertem
81 Sezar Sabriye Aﬂ›r
85 Keman Ustası Y›lgör Atç›
90 E¤itimde Yaﬂanan Sorunlar
Prof. Dr. Sinan Bayraktaro¤lu
93 Altın Post ve Argo Denizcileri
Haluk Erdemol
96 Beyo¤lu’nda Bir Kültür
Hazinesi B.D. Yaz› ‹ﬂleri
98 Hypatia Berk Yüksel
101 Bitkiler Niçin Makyaj Yapar
Yücel Aksoy
106 Neler Olmuyor Ki Dünyada
Sezin San Sungunay
110 Turhan Selçuk
Karikatür Yar›ﬂmas›
113 ‹nsan Olma Sorumlulu¤u
Halit Y›ld›r›m
115 Büyüklere Bir Ders
119 Oliver Cromwell Mümtaz ‹dil
123 Haus der Music ‹zlen ﬁen Toker
128 ‹pek Yolu’nda ‹z B›rakanlar
Yahya Aksoy
132 Zengin ve Yoksul
133 Sarı Çadır Muzaffer ‹zgü
137 35 Yıl Sonra Gerçekleﬂen
Mezuniyet Nevin Dedeo¤lu
139 Zeynep ﬁimﬂek Sema Erdo¤an
144 Bir Nüfus Sayımı Anısı
Mehmet Ünver
147 Kabu¤u Kapt›rmadan
Mehmet Uhri
24
38
48
151
152
154
156
158
160
‹lk Dersimiz Türkçe
Bilginizi Denetleyin
F›rçalayarak
Çözümler
Yar›n›n Büyükleri
Bulmaca
Satranç
Ay›n Kitaplar›
Bir Fotograf Bin Sözcük
3
Öfkelendiremezdi
Onu Hiçbir ﬁey...
Bugünlerdeki Bekir Coﬂkun ve Y›lmaz Özdil, Recep Tayyip
Erdo¤an’a neler yap›yorlarsa, o günlerdeki ben de, hemen
hemen ayn› ﬂeyleri Süleyman Demirel’e yap›yordum.
atta ben zaman zaman iﬂi o denli
ileri götürürdüm ki, Süleyman
H
Demirel a¤z›yla kuﬂ da tutsa, ben onun
bu insanüstü becerisini “Eh, galiba
fena de¤il” dudak bükmesiyle
küçümseyerek bile kabullenmezdim,
hemen karﬂ›s›na geçip kuﬂun gönüllü
avukatl›¤›na soyunur ve kuﬂun
kuyru¤undan kopan iki tüy parças›n›n
hesab›n›, o kuﬂu a¤z›yla tutan Demirel’
den sormaya kalkard›m. Fakat Süleyman Demirel, de¤il intikam peﬂinde
koﬂmak ya da öfkelenmek, bir kez de
olsa, sitem etmeyi bile akl›ndan
geçirmezdi. Üstelik, aradan birkaç
gün geçtikten sonra yeniden karﬂ›laﬂt›¤›m›zda, yine tebessümüyle yan›ma
gelir, yine kendine özgü o hoﬂgörü
cömertli¤ine tüm içtenli¤ini de
katarak, yine halimi hat›r›m› sorard›.
Bizim zaman›m›zda Türkiye’de
gazetecilik de, siyasetcilik de, bugün
aynen Bat›’n›n uygar ülkelerinde
oldu¤u gibi yap›l›rd›. Dün yap›lm›ﬂ
olanlar dünde kal›rd›; bugün yap›lacak
olanlar, bugün yap›l›rd›. Meseleleri
4
mesele yapmad›¤›m›z için de, ortada
mesele kalmazd›.
***
aln›zca uygar iliﬂkilerde oldu¤u
gazetecilerden de¤il, ülkenin
siyasal iklimi gere¤i ne zaman nereden
ve ne ﬂiddette esece¤i belli olmayan
siyasal f›rt›nalar nedeniyle “g›rtlak
g›rtla¤a” gelmek zorunda kald›¤›
siyasal rakiplerinden de esirgemezdi
bu hoﬂgörüsünü, Süleyman Demirel.
Bu görüﬂümün en somut kan›t›na,
“12 Mart Olay›”n›n ayd›nlarda
oluﬂturdu¤u rahats›zl›¤›n daha bir y›l
bile geçmeden devletin ve ordunun
üst yönetim katlar›na da s›çrad›¤›
günlerde tan›k oldum. Baﬂbakanl›k
görevine ordu müdahalesiyle son
verilen Süleyman Demirel’in
“suskunlu¤u”nun ülke genelinde
oluﬂturdu¤u rahats›zl›k, giderek
ayd›nlar›n rahats›zl›¤›yla bütünleﬂip,
kendi katlar›na da yans›maya
baﬂlay›nca, devletin de, ordunun da
üst yöneticileri, nedeni kendileri olan
bu rahats›zl›¤a art›k bir son vermenin
Y
BD TEMMUZ 2015
kaç›n›lmaz oldu¤unun ay›rd›na
varm›ﬂlard›. “Devlet ve ordu
yöneticilerinin s›n›rs›z güçlerinden
do¤an mahzurlar› yok etmenin tek
yolu, gene devlet ve ordu yöneticilerinin s›n›rs›z güçleridir” yöntemi
uyguland› ve bu görev, protokol
s›ras›na göre en baﬂtaki, en güçlü
kiﬂiye verildi.
Nazmiye Demirel, “At›fet ablac›¤›”n›n bu haberini akﬂam eﬂine bildirirken ﬂunu da ekledi“Ama davetlilerin hemen hepsiyle küsüz” dedi.
Süleyman Demirel, ilerideki
y›llarda s›k s›k yineledi¤i bir sözünü,
ilk kez orada, eﬂine söyledi:
“Devletin tepesinde küslük olmaz,
han›m” dedi. “Elbette gideriz… Hele
bir davetiyemiz gelsin…”
“Bar›ﬂma Yeme¤i”nde tüm
konuklar yemek öncesi salonda
içkilerini içerlerken Cumhurbaﬂkan›
Cevdet Sunay ile konuklar› Baﬂbakan
Prof. Nihat Erim ve Genel Kurmay
Baﬂkan› Orgeneral Memduh Ta¤maç,
salonun yan›ndaki özel bir odada, ana
konu¤un gelmesini bekliyorlard›. Ana
konuk Süleyman Demirel, evsahibini
ve onun iki özel konu¤unu “makul
bir süre” beklettikten sonra eﬂiyle
köﬂke geldi¤inde kendilerini önce,
evsahibesi Bayan Sunay karﬂ›lad›.
A¤ustos Büyük Taarruzu’nun
te¤meni, emekli Orgeneral
Cumhurbaﬂkan› Cevdet Sunay, bu çok
özel devlet görevi nedeniyle harekete
geçti ve nöbet tuttu¤u Çankaya tepesinde bir akﬂam çok özel bir “Bar›ﬂ
Yeme¤i” daveti düzenledi. Ad› “Bar›ﬂ
Yeme¤i” olan bu davetin as›l amac›,
daha gerçekçi bir anlat›mla söyleyelim, “Devletin ve ordunun üst yöneticilerinin, kendi elleriyle Baﬂbakanl›k
görevinden uzaklaﬂt›rd›klar› Süleyman
Demirel’le bar›ﬂmalar›n› sa¤lamak”
idi.
Çankaya Köﬂkü’nde bir
hafta sonra 5 Ocak 1972’de
verilecek “Bar›ﬂma Yeme¤i”nin
haz›rl›klar› sürerken, köﬂkün
“Birinci Han›mefendisi” At›fet
Sunay, bir y›ld›r “yüzüne de,
sesine de hasret kald›¤›” sevgili
dostu Nazmiye Demirel’e
telefon etti ve “kad›n kad›na bir
dostluk f›s›lt›s›yla”, bir hafta
sonraki yeme¤in önce müjdesiNazmiye Demirel
ni verdi, sonra da bu yeme¤e
ve At›fet Sunay
kendisinin de kesinlikle kat›lmas›n› bekledi¤ini, özlem dolu ﬂu
Bayan Sunay ve Bayan Demirel, bir
tümcesiyle bildirdi:
y›ll›k özlemlerini yanak yana¤a öpüﬂe“Gözümde tütüyorsun vallahi,
rek giderirlerken Cumhurbaﬂkan›
Nazmiye kardeﬂci¤im.”
Cevdet Sunay geldi, Süleyman
26
5
BD TEMMUZ 2015
Demirel’in koluna girerek ana konu¤unu, öteki iki konu¤unu bekletti¤i
özel odaya götürdü. Onlar›n bir ad›m
arkas›ndan benim de girdi¤im odada,
Baﬂbakan Nihat Erim ve Orgeneral
Memduh Ta¤maç’›, ayakta beklerlerken gördüm.
üleyman Demirel, Cumhurbaﬂkan› Sunay’›n kolunda odaya
girince Baﬂbakan Nihat Erim ona
do¤ru bir ad›m att› ve bir y›l kadar
önce komutanlar taraf›ndan oturtuldu¤u Baﬂbakanl›k koltu¤unun as›l
sahibi Süleyman Demirel’e, “Ba¤›ﬂlay›n beni Say›n Demirel, benim bir
suçum yok. Sizin silah zoruyla
kald›r›ld›¤›n›z koltu¤a, ben de silah
zoruyla oturtuldum. ‹nan›n benim bir
suçum yok” dercesine içtenlikli bir
tebessümle ve “Hadi siz de elinizi
uzat›n da aram›zdaki k›rg›nl›¤› birlikte
ortadan kald›ral›m” s›ms›cakl›¤›ndaki
bir hareketle elini uzatt›, “Hoﬂgeldiniz” dedi.
Baﬂbakan’dan sonra s›ra Genel
Kurmay Baﬂkan›’ndayd›. Orgeneral
Memduh Ta¤maç da elini uzatt› ve
Baﬂbakan’›n biraz önceki yüz, el ve
kol ifadelerini bir asker disiplini içinde
S
6
yineleyerek Süleyman Demirel’in
elini s›kt›, “sözcüklerden de daha
yüksek sesle konuﬂan bu davran›ﬂ›yla”
bir y›l önce koltu¤undan uzaklaﬂt›rd›¤›
eski Baﬂbakan›’ndan o da özür diledi.
umhurbaﬂkan› Cevdet Sunay ise
özürünü, birkaç dakika önce
kap›da karﬂ›lad›¤› konu¤unun koluna
girerek, “Biz ayr›lamay›z” ya da
“Ayr›lsak da beraberiz” görüntüsüyle
ifade etmiﬂti. O da, bir y›l öncesinin
12 Mart’›nda olup bitenleri görmemiﬂ
ya da duymam›ﬂ “Dut yemiﬂ bülbül”
suskunlu¤undan da öte, üstelik bu
olup bitenleri bir “noter” sayg›nl›¤›yla
onaylam›ﬂ olmas›n›n da özür borcunu
ödemiﬂti kap›da, eski Baﬂbakan›’na…
Süleyman Demirel ise tüm bu
“gösteriler”i, “Dün dündü, bugün
bugündür” siyaset felsefesiyle kendine
özgü bir hoﬂgörüyle izlemiﬂ, bir y›l
önce Baﬂbakanl›k makam›ndan
kopar›lmas› meselesini bugün mesele
yapmayarak, ortada bir mesele b›rakmam›ﬂ, ülkenin ve kendinin siyasal
yaﬂam›ndaki yeni bir cildin kapa¤›n›
açm›ﬂt›.
Tüm bu olup biten herﬂeyi gözleriyle gören kulaklar›yla duyan yeminli
bir tan›k kimli¤imle ifade
edeyim:
“Silah zoruyla
Baﬂbakanl›k
koltu¤undan
uzaklaﬂt›r›lmas› olay› bile
Süleyman DeCevdet Sunay,
Süleyman Demirel
mirel’in s›n›rs›z
ve Nihat Erim
hoﬂgörüsünün
C
BD TEMMUZ 2015
üstüne ç›kamam›ﬂ,
onu öfkelendirememiﬂti.”
Özünde “Devletin üst kat›n›n
Süleyman Demirel’
den özür dilemesi
odas› olan görünürdeki Bar›ﬂma Odas›nda” taraflar,
ayakta bir iki dakika
hal-hat›r söyleﬂisi
yapt›ktan sonra
salona geçmek üzere
kap›dan ç›karlarken
önlerine geçtim ve
“Yanyana ve böylesi güler yüzlerinizle
birlikte bir fotograf›n›z› çekebilir
miyim, efendim?” diyerek tümünden
izin istedim.
Orgeneral Memduh Ta¤maç
sesimi ya duymad› ya da galiba duymazl›ktan geldi, salondaki konuklar›n
aras›na yürüdü. Süleyman Demirel
ise hem sesimi duyunca, hem yüzümü
görünce birden heyecanland›:
“Ooo, özledi¤imiz eski dostlar
da varm›ﬂ burada” dedi ve yine bana
konuﬂup, söylediklerini Cumhurbaﬂkan›’na ve Baﬂbakan’a duyurdu:
“Senin tatl› tatl› i¤neleyeci yaz›lar›n› da özledim.”
Sanki futbol oynuyormuﬂuz gibi,
Demirel’in onsekizin içinde verdi¤i
bu pas› an›nda gole çevirdim:
“Siz konuﬂmaya baﬂlay›n ki, biz
de rahat rahat yapabilelim gazetecili¤imizi, efendim” dedim.
Sunay, Demirel ve Erim’i yanyana getirip, foto¤raflar›n› çekerken, bu
kez Cumhurbaﬂkan› Sunay tak›ld›
6.1.1972 tarihli Milliyet gazetesinin
”Bar›ﬂ Yeme¤i” haberi
bana: “Mete böyle resimlerimizi çeker,
sonra bizi kand›r›r, hiçbirini yay›nlamaz” dedi. “Geçen y›l televizyon için
iki saat röportaj yapt› burada benle,
sonra bir dakika bile yay›nlamad›
televizyonda.”
Cumhurbaﬂkan›n›n bu “suçlamas›” karﬂ›s›nda, Süleyman Demirel
imdad›ma yetiﬂip, savunmam› yaparken, kaﬂla göz aras›nda bir gol de
kendisi at›verdi karﬂ› kaleye:
“ﬁimdi söz verdi, siz de duydunuz, Say›n Cumhurbaﬂkan›” dedi.
“Gazetecili¤ini yapabilmesi için
benim konuﬂmam› bekliyor…”
***
anki karﬂ›l›kl› kahkahalar›m›zdan tam 42 y›l sonra, 20 Kas›m
2014 tarihinde, Süleyman Demirel’le
bir kez daha karﬂ›l›kl› bir kahkaha
att›k. Dizlerindeki rahats›zl›k nedeniyle yürüme s›k›nt›s› çekmesine
karﬂ›n, “Can dostum” s›fat›yla tan›m-
O
7
Baﬂkent Üniversitesi’nin Türkiye’nin en donan›ml› kütüphanesinin aç›l›ﬂ›nda
Süleyman Demirel’e eﬂlik eden Prof. Dr. Haberal ve ekibinin yan›nda ben de
”ehliyetli sürücü” olarak yer alm›ﬂt›m.
lad›¤› ve “Hayran›y›m” dedi¤i Prof.
Dr. Mehmet Haberal’›n bir davetine,
iki sat›rl›k bir kutlama telgraf› göndermek yerine, “bizzat gelerek kat›laca¤›n›” bildiren Süleyman Demirel’in
bu dostluk zarafeti karﬂ›s›nda Prof.
Haberal da kendi dostlu¤unu kan›tlamak istedi.
Baﬂkent Üniversitesi Ba¤l›ca
Yerleﬂkesi’nde kurdu¤u Türkiye’nin
en büyük ve en donan›ml› üniversite
kütüphanesinin o gün aç›l›ﬂ törenindeki konuﬂmas›ndan sonra Demirel’in
yak›ndan görmek istedi¤i bu büyük
yap›t› yürümek zorunda kalmadan
gezebilmesi için giriﬂte, kolayl›kla
binilen ve inilen elektrikli bir golf
arabas› getirtti. Sonra da bu arabay›
kullanma sorumlulu¤unu benim
omuzlar›ma yükledi.
Süleyman Demirel d›ﬂ kap›da kendi otomobilinden inip, ﬂoförlü¤ünü
benim yapaca¤›m golf arabas›na binerken, bu kez Prof. Haberal bir latife yapt›:
“Say›n Cumhurbaﬂkan›m, ne olur
ne olmaz, bir kontrol edelim” dedi.
“Bakal›m sürücü ehliyeti var m›?”
8
Bir ç›rp›da sürücü ehliyetimi
ç›kard›m, Süleyman Demirel’e uzatt›m. Bakmad› bile. Yan›ma oturduktan
sonra bir latife de kendisi yapt›:
“Gerek yok bakmama” dedi.
“Bizim asla ﬂüphemiz olmam›ﬂt›r
senin ehliyetinden…”
‹çimden tatl› bir ﬂ›mar›kl›k geldi:
“Ama bu ehliyet baﬂka bir ehliyet,
Say›n Cumhurbaﬂkan›m” dedim.
“Sürücü ehliyeti, bu…”
Kaﬂ›nan› kaﬂ›madan b›rakmazd›.
Ben galiba kaﬂ›nd›m ki, o da kaﬂ›d›:
“Hem Cumhurbaﬂkan›m
diyorsun, hem de sürücü ehliyetini
gösteriyorsun” dedi. “Trafik polisi
miyim ben?”
Demirel’le son karﬂ›l›kl› kahkaham›z› o gün, orada att›k. Bugün
de¤erli bir an› olan bu olay› birgün
gözlerim nemlenerek yazaca¤›m o
gün, o an akl›ma gelseydi, ﬂimdi
bo¤az›m› t›kayan gözle görülmeyen
bu yumruk, kim bilir, belki de o gün
gelir, o an otururdu bo¤az›m›n tam
orta yerine. •
meteakyol@butundunya.com.tr
Son Etkinlik ve
Son Konuﬂmas›
9. Cumhurbaﬂkan›m›z merhum Süleyman Demirel,
yaﬂam›nda kat›ld›¤› son törende, Türkiye’deki en büyük üniversite
kütüphanesi olan Baﬂkent Üniversitesi Kütüphanesi’nin aç›l›ﬂ›n›
yapm›ﬂ, tören öncesi konuﬂmas›nda da,
“Baﬂkent Üniversitesi ülkemizin yüz ak›d›r” sözüyle
Baﬂkent Üniversitesi’ni onurland›rm›ﬂt›.
ir toplulu¤a hitaben yapt›¤› bu
son konuﬂmas›nda Süleyman
Demirel ayr›ca, Baﬂkent Üniversitesi
Kurucusu Prof. Dr. Mehmet Haberal’›
kutlam›ﬂ ve kendisine takdirlerini ﬂu
sözüyle belirtmiﬂti: “Baﬂkent Üniversitesi’nin dünyaca meﬂhur kurucusu,
hepimizin sevgilisi Say›n Mehmet
Haberal’› huzurunuzda millet ad›na,
kendi ad›ma tebrik ediyorum.”
9. Cumhurbaﬂkan›m›z Süleyman
Demirel’in “son konuﬂması”ndan
bölümleri, bir yarg› ve takdir belgesi
B
ve dinlenip, ders al›nmas› gereken
“Büyük sözü” nitelikleri nedeniyle
aﬂa¤›da yay›ml›yoruz:
“Türkiye Cumhuriyeti Devleti,
onun kurucusu Büyük Atatürk’ün
gösterdi¤i yolda, sendelemeden,
sekteye u¤ramadan yoluna devam
edecektir. Ve bu yolculukta, halk›ndan
destek almaya devam edecektir.”
“Türk halk›, bu Cumhuriyeti
kuran Büyük Atatürk’ün gösterdi¤i
yolu, iyi yol olarak seçmiﬂtir. Ve ona
minnettard›r. ﬁükran borçludur. Ve
9
BD TEMMUZ 2015
Süleyman Demirel Baﬂkent Üniversitesi
Kütüphanesi’nin aç›l›ﬂ›n› yaparken
onu minnet ve ﬂükranla her zaman
için anar.”
“Bilimi gösterici olarak, rehber
olarak seçmeyen ülkelerin ileriye
gidebilmesi mümkün de¤ildir. Onun
içindir ki, Büyük Atatürk, ‘Benim
miras›ma girmek isteyenler varsa,
ancak akl› rehber alanlard›r. Akl›
rehber alanlar, benim miras›ma girebilir ama akl› rehber almayanlar›
miras›ma dahil etmem’ diyor.”
“Akl›n ve bilimin kayna¤› üniversitedir. Onun içindir ki, üniversite
say›s›n›n artmas›, üniversitelerin
ço¤almas›, üniversitelerin halk›m›z
taraf›ndan ra¤bet görmesi, gelece¤in
demokrat, büyük Türkiyesi için çok
önemlidir.”
“Üniversite, bir ülkenin zenginleﬂmesi için çok önemli bir kap›d›r.
Bir ülkenin gelece¤e bak›ﬂ›nda iyi
ﬂeyler bulabilmesi için çok önemli bir
kap›d›r. Velhas›l üniversite, bir milletin gelece¤ine aç›lm›ﬂ bir kap›d›r.”
“Onun için bir taraftan araﬂt›rmaya daha çok e¤ilmeli, gençlerimizi
ve ilim adamlar›m›z› araﬂt›rmaya
10
teﬂvik etmeli, daha
çok onlar›n gösterece¤i yolda ileriye
do¤ru gitmenin yollar›n› aramakt›r.
Gelece¤imize güvenelim. Gençlerimize
güvenelim. Ve gençlerimize verdi¤imiz
gelecek sevgisi,
ümidi ve güveni
takviye etmeye
devam edelim..”
“Üniversite sadece bilim için
de¤ildir, ayn› zamanda hak, hukuk ve
Cumhuriyet için de üniversite gereklidir. Üniversite, Cumhuriyet’in sahipli¤indedir.”
“Yap›lm›ﬂ bulunan bu kurumlarla, daha iyi okuma, daha iyi neticeler alma ve ülkeye daha çok yararl›
olma, ülkenin her taraf›na daha iyi
iﬂler yapabilme kabiliyetini götürme
bizim üniversitemizin görevidir. Burada, Baﬂkent Üniversitesi’nde, bunun
çok güzel bir numunesini görüyoruz.
“Baﬂkent Üniversitesi gerçekten Türkiye’ye çok büyük hizmetler
etmiﬂtir. Etmeye de devam ediyor. Bu
üniversitemiz, ülkemizin yüz ak›d›r.”
“Baﬂkent Üniversitesi’nin
dünyaca meﬂhur kurucusu, hepimizin
sevgilisi Say›n Mehmet Haberal’›
huzurunuzda millet ad›na, kendi
ad›ma tebrik ediyorum. Kendisine ve
arkadaﬂlar›na bu kadar büyük gayret
gösterdi¤i için, bu kadar güzel eserler
verdi¤i için ve inançla her gün
Türkiye’nin bir köﬂesinde, dünyan›n
bir köﬂesinde bilim ve insanl›k için
çal›ﬂt›¤› için tebrik ediyorum.” •
BD TEMMUZ 2015
A¤abeyim,
Genel Baﬂkan›m,
Baﬂbakan›m,
Cumhurbaﬂkan›m
Süleyman
Demirel
Tüm siyasal yaﬂam›n› Süleyman Demirel'le birlikte ve onun inanç do¤rultusu
çizgisinden sapmaks›z›n sürdüren ve çeﬂitli dönemlerde Demirel Hükümetleri'nde Sanayi,
Çal›ﬂma ve Milli E¤itim Bakan› olarak görev yapan, hizmetleri yan›s›ra dürüstlü¤üyle
de Türk siyasal yaﬂam›nda bir "örnek" oluﬂturan Ali Naili Erdem, "A¤abeyim, Genel
Baﬂkan›m, Baﬂbakan›m, Cumhurbaﬂkan›m" tan›mlamas›yla and›¤› merhum
Süleyman Demirel'in vefat› üzerine duygular›n› Bütün Dünya okurlar›yla paylaﬂ›yor..
Yazan: AL‹ NA‹L‹ ERDEM
Ö
lüm, ebedi yaﬂam dünyas›na
göçün ad›d›r. Baﬂlang›c›n yeni
bir iklimde devam›. 1961’de baﬂlayan
yürüyüﬂün üzerinden geçen ellidört
sene. Darbeler, darbe teﬂebbüsleri,
tehditler ve sürgünlere ra¤men Türkiye Sevdas›’yla hizmet aﬂk›n› demokrasi ile donatan bir vatanperver.
“Anam›n kollar› su taﬂ›maktan
uzad›” derken, susuzlu¤un yok edil-
mesine gönül veren bir mücahit. Bir
gönül, bir ak›l sultan›. Ba¤nazl›¤›n
her çeﬂidine uzak, ayd›nl›k ve ﬂeffaf
bir Türkiye’nin var olmas›na ömrünü
adayan bir hizmet adam›. Veren elin,
alan elden üstün oldu¤u inanc›n›
yaﬂam felsefesi yapan, k›blesi belli
bir alp eren.
Bir bar›ﬂ, bir uzlaﬂ›, bir uyumlu
müzakereci olan aziz a¤abeyim
11
BD TEMMUZ 2015
Demirel, güzellikleri ço¤altan bir
karakterin sahibidir. Vefas› büyük,
dostluklar› kadim olarak munis do¤as›yla mutedilli¤i yaﬂama geçirmiﬂtir.
Manan›n ihtiﬂam›n› maddenin zenginlikleriyle bütünleﬂtiren bir yerli sestir.
Türkiye’ye ikinci bir Türkiye ilave
ederken ne alçakgönüllülü¤ünden
s›yr›ld›, ne kendini be¤enmiﬂli¤in
zirvelerine t›rmand›. Ça¤daﬂlaﬂmay›
ilke edindi. “Benim halk›m›n Cumhuriyet’ten bir ﬂikayeti yoktur” aç›klamas›yla Cumhuriyet’e ve Atatürk
ilke ve ink›laplar›na sadakat›n› dile
getirmiﬂtir.
K
endisine dil uzatanlar› “Ben
onlar› kendi terbiyeleri ile baﬂbaﬂa b›rak›yorum. Benim için önemli
olan kavgas›z, nizas›z bir Türkiye’
dir.” sözleriyle; çeﬂitli tehditlerin
devam›nda "Kaderde ne varsa o olur.
Yeter ki biz halk›m›za hizmette kusur
etmeyelim.", “Mevlam neylerse güzel
eyler” itikad›yla hak belledi¤i yolda
ﬂereflerle yürümüﬂtür.
Bilimin ve teknolojinin ülkenin
bütününde iﬂlerlik kazanmas›n› hedef
k›lan ve bana göre modern bir evliya
olan Demirel, "ﬁiﬂli'deki evde ne
varsa teknolojinin üretti¤i her ﬂey
Hakkari'nin Yüksekovas›'nda da
olacakt›r. " hayk›r›ﬂlar›nda iktidar›n
nimetlerini ülkenin bütününde var
eden bir müstesna Baﬂbakan'd›r.
Büyük projelerin mimar› olan
Demirel, 1965'te kurdu¤u hükümetin
ilk toplant›s›nda "Ben sizlerden
partinin memurlar›n› de¤il, devletin
memurlar›n› tayin etmenizi istiyorum. Bilmelisiniz ki ne geçmiﬂin
12
harabelerinin özleminde yaﬂayanlar
ve ne de Bat›'n›n efsunlaﬂm›ﬂlar›
bizim kalk›nma h›z›m›za ayak uyduramazlar. Bürokrasi Kuvva-i Milliye
ruhunu taﬂ›mal›d›r. Statik kal›plar›n
de¤il, dinamizmin mensuplar›n›
kalk›nman›n ve geliﬂmenin icrac›
elleri yapmal›y›z. Meﬂruiyetini kaybetmiﬂ hiçbir iﬂde olamay›z. Anayasay› hakim k›lmak görevimizdir.
Bütün bakan arkadaﬂlar›m bürolar›n› ve iﬂyerlerini ya kapatmal› ya da
devretmelidir. Devletin bir kuruﬂu
bizim on kuruﬂumuzdan önemlidir.
Harcamalar›m›z› buna göre yapaca¤›z.” demiﬂtir.
Bir idealist, bir Hak aﬂ›¤› olan
aziz Cumhurbaﬂkan›m Demirel
zengin, ba¤›ms›z ve adil bir Türkiye'yi
var etme mücadelesini ﬂerefle, haysiyetle vermiﬂtir.
u vesileyle aziz Cumhurbaﬂkan›m›n yaﬂam›nda fevkalade
önemli bir yeri olan muhterem eﬂi
merhume Nazmiye Han›mefendiyi
rahmetle an›yorum. Sözü özü bir olan
ve tam bir Cumhuriyet han›mefendisi
olarak hiçbir ﬂ›mar›kl›¤›n içinde
bulunmadan bu dünyam›zdan
göçerken eﬂi Süleyman Demirel'in
yüre¤ini de beraberinde götürünce
da¤lar› Ferhat gibi düz eden dostum,
a¤abeyim Demirel gönlümün sakin
liman›na s›¤›nd›.
Ve Hakk'›n rahmetine kavuﬂtu¤u
ana kadar han›m›n›n sevgisini,
halk›n›n sevgisiyle bütünleﬂtirerek
yaﬂama veda etti.
Nur içinde yats›n. Mekân› cennet
olsun. •
B
BD TEMMUZ 2015
Atatürk’ün
Bal›kesir
Hutbesi
Bal›kesir Hutbesi, Mustafa Kemal Atatürk'ün 7 ﬁubat 1923 tarihinde
Bal›kesir'deki Za¤nos Paﬂa Camii'ndeki ünlü konuﬂmas›d›r. Atatürk, hutbeden sonra minberden aﬂa¤›ya inmiﬂ ve çeﬂitli kiﬂiler taraf›ndan sorulan
yirmiyi aﬂk›n sorunun cevaplar›n› vermiﬂtir. Hutbelerin amac›n›n halk›
ayd›nlatmak ve uyarmak oldu¤unu, hutbelerin tamamen Türkçe ve zaman›n
gereklerine uygun olmas› gerekti¤ini belirtmiﬂtir. Atatürk’ün bu ünlü
konuﬂmas›n› okuyucular›m›za bayram arma¤an› olarak yay›ml›yoruz.
E
y Millet, Allah birdir. ﬁân›
büyüktür. Allah›n esenli¤i, sevgisi
ve iyili¤i üzerinize olsun.
Peygamberimiz efendimiz hazretleri, Cenab› Hak taraf›ndan insanlara
dinî gerçekleri duyurmaya memur ve
elçi seçilmiﬂtir. Temel kanunu, hepimizce bilinmektedir ki, yüce Kur'an'
daki mânâs› aç›k olan âyetlerdir.
‹nsanlara feyz ruhu vermiﬂ olan
dinimiz, son dindir. En mükemmel
dindir. Çünkü dinimiz akla, mant›¤a,
gerçe¤e tamamen uyuyor ve uygun
düﬂüyor. E¤er akla, mant›¤a ve
gerçe¤e uymam›ﬂ olsayd›, bununla
di¤er ilâhi tabiat kanunlar› aras›nda
13
BD TEMMUZ 2015
Za¤nos Paﬂa Camii
çeliﬂki olmas› gerekirdi. Çünkü tüm
evren kanunlar›n› yapan Cenab›
Hak't›r.
Arkadaﬂlar; Cenâb› Peygamber
çal›ﬂmas›nda iki yere, iki eve sahip
bulunuyordu. Biri kendi evi, di¤eri
Allah'›n evi idi. Millet iﬂlerini Allah'›n
evinde yapard›. Hazreti Peygamber'in
mübarek yolunda bulundu¤umuz bu
dakikada milletimize; milletimizin
bugününe ve gelece¤ine ait hususlar›
görüﬂmek maksad›yla bu kutsal yerde
Allah'›n huzurunda bulunuyoruz. Beni
buna eriﬂtiren Bal›kesir'in dindar ve
kahraman insanlar›d›r. Bundan dolay›
çok memnunum. Bu f›rsat ile büyük
bir sevab kazanaca¤›m› ümit
ediyorum.
Efendiler, camiler birbirimizin
yüzüne bakmaks›z›n yat›p kalkmak
için yap›lmam›ﬂt›r. Camiler itaat ve
14
ibâdet ile beraber din ve dünya için
neler yap›lmas›n›n gerekli oldu¤unu
düﬂünmek yâni konuﬂup tart›ﬂmak,
dan›ﬂmak için yap›lm›ﬂt›r. Millet
iﬂlerinde her kiﬂinin zihnini ayr› ayr›
faaliyette bulunmas› zorunludur. ‹ﬂte
biz de burada din ve dünya için,
gelece¤imiz ve ba¤›ms›zl›¤›m›z için,
özellikle egemenli¤imiz için neler
düﬂündü¤ümüzü meydana koyal›m.
Ben yaln›z kendi düﬂüncemi
söylemek istemiyorum. Hepinizin
düﬂündüklerinizi anlamak istiyorum.
Millî amaçlar, millî irade yaln›z bir
kiﬂinin düﬂünmesinden de¤il, milletin
bütün kiﬂilerinin arzular›n›n, emellerinin sonuçlar›ndan ibarettir. Bundan
dolay› benden ne ö¤renmek, ne
sormak istiyorsan›z serbestçe sorman›z› rica ederim. Hutbeler hakk›nda
sorulan sorudan anl›yorum ki, bugünkü hutbelerin ﬂekli, milletimizin
duygusal fikirleri ve lisân› ile medenî
BD TEMMUZ 2015
ihtiyaçlar›yla uygun görülmektedir.
Efendiler, hutbe demek topluma
hitabetmek, yani söz söylemek
demektir. Hutbenin mânâs› budur.
Hutbe denildi¤i zaman bundan bir
tak›m kavram ve mânâlar ç›kar›lmamal›d›r. Hutbeyi söyleyen hatiptir.
Yani söz söyleyen demektir. Biliyoruz
ki, Hazreti Peygamber'in hayatta
oldu¤u mutlu dönemlerde hutbeyi
kendisi söylerdi. Gerek Peygamber
Efendimiz ve gerek, dört halifenin
hutbelerini okuyacak olursan›z
görürsünüz ki, gerek Peygamberin,
gerek dört halifenin söyledi¤i ﬂeyler
o günün sorunlar›d›r, o günün askeri,
idâri, mâli ve siyasi, sosyal konular›d›r.
‹slam toplumunun ço¤almas› ve
‹slam ülkeleri gerilemeye baﬂlay›nca,
Cenab› Peygamber'in ve dört halifenin
hutbeyi her yerde bizzat kendilerinin
söylemelerine imkân kalmad›¤›ndan
halka söylemek istedikleri ﬂeyleri
bildirmeye birtak›m kiﬂileri memur
etmiﬂlerdir. Bunlar herhalde en büyük
ve ileri gelen kiﬂiler idi. Onlar
camilerde ve meydanlarda ortaya
ç›kar, halk› ayd›nlatmak ve do¤ru yolu
göstermek için bir ﬂart lâz›md›. O da
milletin lideri olan kiﬂinin halka
do¤ruyu söylemesi, halk› dinlemesi
ve halk› aldatmamas›!
Halk› genel durumdan haberdar
etmek son derece önemlidir. Çünkü,
her ﬂey aç›k söylendi¤i zaman halk›n
beyni faaliyet halinde bulunacak iyi
ﬂeyleri yapacak ve milletin zarar›na
olan ﬂeyleri reddederek ﬂunun veya
bunun arkas›ndan gitmeyecektir.
Ancak millete ait olan iﬂleri milletten
Hutbeden amaç halk›n
ayd›nlat›lmas› ve ona
yol gösterilmesidir,
baﬂka ﬂey de¤ildir.Yüz,
ikiyüz, hatta bin y›l
önceki hutbeleri okumak, insanlar› cahillik
ve ça¤›n gerisinde
b›rakmak demektir.
Za¤nos Paﬂa Camii içi
gizli yapt›lar. Hutbelerin halk›n
anlayamayaca¤› bir lisanda olmas› ve
onlar›n da bugünün gereklerine ve
ihtiyaçlar›m›za temas etmemesi,
15
BD TEMMUZ 2015
Halife ve Padiﬂah s›fat›n› taﬂ›yan despotlar›n
arkas›ndan köle gibi
gitmeye mecbur etmek
içindi. Hutbeden amaç
halk›n ayd›nlat›lmas› ve
ona yol gösterilmesidir,
baﬂka ﬂey de¤ildir.Yüz,
ikiyüz, hatta bin y›l
önceki hutbeleri okumak, insanlar› cahillik
ve ça¤›n gerisinde b›rakmak demektir. HatipleAtatürk’ün Bal›kesir’i ilk ziyareti 6ﬁubat 1923
rin normal olarak halk›n
günlük kulland›¤› dil ile
konuﬂmalar› gereklidir. Geçen y›l
Millet Meclisi'nde söyledi¤im bir
nutukta demiﬂtim ki "Minberler halk›n
ak›llar›, vicdanlar› için bir ilim irfan
kayna¤›, ›ﬂ›k kayna¤› olmuﬂtur."Böyle
olabilmek için minberlerde söylenecek
sözlerin bilinmesi ve anlaﬂ›lmas›, ilim
ve fen gerçeklerine uygun olmas›
laz›md›r. Hutbeyi verenlerin siyasi
olaylar›, sosyal ve medeni olaylar›
hergün izlemeleri zorunludur. Bunlar
bilinmedi¤i takdirde halka yanl›ﬂ
aﬂ›lamalar yap›lm›ﬂ olur.
Bu nedenle, hutbeler tamamen
Türkçe ve günün gereklerine uygun
olmal›d›r. Ve olacakt›r. •
"Minberler halk›n
ak›llar›, vicdanlar› için
bir ilim irfan kayna¤›,
›ﬂ›k kayna¤› olmuﬂtur."
Böyle olabilmek için
minberlerde söylenecek
sözlerin bilinmesi ve
anlaﬂ›lmas›, ilim ve fen
gerçeklerine uygun
olmas› laz›md›r.
Din, bir vicdan meselesidir. Herkes vicdan›n›n
emrine uymakta serbesttir. Biz dine sayg› gösteririz.
Düﬂünüﬂe ve düﬂünceye muhalif de¤iliz. Biz sadece din
iﬂlerini, millet ve devlet iﬂleriyle kar›ﬂt›rmamaya çal›ﬂ›yor;
kaste ve fiile dayanan taassupkâr hareketlerden
sak›n›yoruz. Gericilere asla f›rsat vermeyece¤iz.
M. Kemal Atatürk
16
BD TEMMUZ 2015
YAZILARI
Halk ve Memurlar
Cumhuriyetin, siyasi amaçlar› gibi ülkeyi idare etmek için
de belirli ilkeleri ve amaçlar› vard›r. Vatan›n en uzak
köﬂelerinde sars›lmaz bir güven ve güvenlik oluﬂturulmas›,
idari ilkelerin en önemlisidir.
O
nun içindir ki devlet, çal›ﬂmalar›n›n ço¤unu bu amac›n gerçekleﬂtirilmesine sarf ediyor. Bir
ülkede güven ve güvenli¤i oluﬂturman›n arac› yaln›zca asker, jandarma ve
bütün kolluk güçleri de¤ildir. Halk›n
ruhunda uyand›r›lan kanun sayg›s›,
düzen sevgisi ve devletin etkinli¤ine
olan inanç bu güvenin meydana
gelmesinde birinci derecedeki etkenlerdendir. Türkiye’de as›rlardan
buyana devam eden kötü yönetim,
halk ile hükümet aras›nda doldurula-
maz bir uçurum aç›lmas›na neden
olmuﬂtu. Sanki hükümet, halk›n yarar›na çal›ﬂan bir kurum de¤il, ona
zulüm eden, devletle olan iliﬂkilerinde
ona derecesiz güçlükler ç›karan bir
heyetten ibaretti.
Gerçekten padiﬂah›n veya saray
mensubu bir kiﬂinin yaﬂam ve ç›karlar›n› her ﬂeyden üstün tutan, vatana ve
halka karﬂ› olan, halk için gerekli olan
görevlerle kendini ilgili saymayan
saltanat idaresi elbette vatandaﬂlara
güven veremezdi.
Bütün devlet çark›, mevcut
kanunlar kapsam›nda sadece
halk›n yarar›na, ülkenin gönencine
ve adaletin eﬂitlik çerçevesinde
da¤›t›lmas›na çal›ﬂmakla
sorumludur.
17
BD TEMMUZ 2015
Ço¤unlukla bir ilin veya bir ilçenin iyi veya
kötü idare edilmesi, orada devleti temsil
eden büyük memurlar›n ahlaki niteliklerine
ve idari yeteneklerine ba¤l›d›r.
‹ﬂte bugünkü yönetim, bu uçurumu halka sevgi, ilgi ve hizmet ile
doldurmaya çal›ﬂ›yor. Cumhuriyet
Rejimi’nin en yüksek iﬂi ve bu itibarla
en çok göze çarpan yönü budur.
Demokrasilerde halk idaresine kat›lanlar›n ahlâk› ve nitelikleri pek seçkin
bir önem arz eder. Onun içindir ki;
demokratik bir yönetimde memurlar›n
niteli¤i konusu her ﬂeyden üstün tutulur. Her sebeple söylüyoruz; Türkiye’
de idare konusu, memur konusundan
baﬂka bir ﬂey de¤ildir. Hepimiz gözlemler ve tecrübelerimizle ﬂu kanaati
edinmiﬂ bulunuyoruz:
Ço¤unlukla bir ilin veya bir
ilçenin iyi veya kötü idare edilmesi,
orada devleti temsil eden büyük
memurlar›n ahlaki niteliklerine ve
idari yeteneklerine ba¤l›d›r. Cumhuriyetin memuru, hiçbir neden ile halka
karﬂ› imparatorluk memuru anlay›ﬂ›yla
hareket edemez. Bütün devlet çark›,
18
mevcut kanunlar kapsam›nda sadece
halk›n yarar›na, ülkenin gönencine ve
adaletin eﬂitlik çerçevesinde da¤›t›lmas›na çal›ﬂmakla sorumludur. Devrim
yönetiminde memur olanlar, bütün
iﬂlerinde bu hususu en önemli nokta
olarak almal›d›rlar.
Unutmamal› ki, vatandaﬂlar›m›z
aras›nda halen ﬂikâyet hakk›n›
kullanmas›n› bilmeyenlerin say›s› az
de¤ildir.
undan baﬂka en küçük bir memurun en küçük bir yolsuzlu¤unu
bütün devlet mekanizmas›na,
hatta rejimin sakatl›¤›na yükleyen saf
ve temiz kalpli vatandaﬂlar›m›z da
eksik de¤ildir. Bu hususlar göz önüne
al›n›nca, memurlar›m›z›n halk ile olan
iliﬂki ve iﬂlerinde ne kadar dikkatli
olmalar› gerekti¤i kolayca anlaﬂ›l›r…
B
Hâkimiyeti Milliye Gazetesi
30 Haziran 1929
Atatürk’ün Dünyas›
Cengiz Önal
64
Mustafa Kemal’in
Bursa’da
Ö¤retmenlere
Konuﬂmas›
karﬂ›s›nda bulunuyoruz.
an›mlar, Beyler!
Yerine baﬂka bir istekte bulunaca‹stanbul’dan geliyorsunuz.
Hoﬂ geldiniz. ‹stanbul’un ›ﬂ›k ¤›m, bugünün çocuklar›n› yetiﬂtiriniz.
ocaklar›n› temsil eden yüce heyetiniz Onlar› ülkemize ve Türk Ulusu’na
karﬂ›s›nda duydu¤um haz sonsuzdur. yararl› bireyler yap›n›z. Bunu sizden
Kalplerinizdeki duygular›, beyinleri- istiyor ve rica ediyorum.
Ö¤retmen han›mlar, ö¤retmen
nizdeki fikirleri do¤rudan do¤ruya
beyler! Belki “muallime” demedi¤im
gözlerinizden ve yüzlerinizden
için Benim yanl›ﬂ konuﬂtu¤umu
okumak benim için ola¤anüstü bir
san›yorsunuz. Hay›r! De¤il!
mutluluktur. ﬁu an Sizlerin önünde
Aksine ben dilimizde “tâi te’nis”
duydu¤um en içten duyguyu izninizle
söyleyeyim:
‹sterdim ki çocuk olay›m ve
sizin ›ﬂ›k saçan
ö¤retim çevrenizde bulunay›m.
Sizden bilgileneyim, Siz Beni
yetiﬂtiresiniz. O
zaman Türk Ulusu
için daha yararl›
olurdum. Fakat ne
yaz›k ki gerçekleﬂmesi mümkün
Mustafa Kemal Bursa’da ö¤retmenlere konuﬂurken
olmayan bir arzu
H
19
BD TEMMUZ 2015
(Osmanl›ca bir kelimenin sonuna
“e”harfi getirilerek, kelimeyi diﬂi
yapma iﬂlemi. Örne¤in ”Kâmil,
Kâmile” ve ”muallim, muallime” gibi)
kullanmak zorunda olmad›¤›m›za
inan›yorum. Evet, ö¤retmen han›mlar
ve ö¤retmen beyler, bilirsiniz ki,
ulusumuz büyük bir felâket geçirdi.
Devletimiz bir yok olma tehlikesiyle
karﬂ› karﬂ›ya kald› ve varl›¤›m›za karﬂ›
birçok cinayetler yap›ld›. Ama
bunlar›n hiç birisi bizi y›ld›rmad›.
Mücadelemize kararl›l›kla devam
ettik. Çok çal›ﬂt›k ve sonunda bugünkü
baﬂar›y› elde ettik.
Han›mlar, Beyler!
Bir ulusu, düﬂürüldü¤ü herhangi bir
felâketten kurtarmakta ve ayd›nlatmakta devlet adamlar›n›n sahip oldu¤u
büyük önem inkâr edilemez. Hatta
diyebiliriz ki, bugünü görmek; Türk
Ulusu’nun saf ve temiz duygularla
dolu ve yüce ahlâk-namus sahibi
olmas›, vatansever ulusal çabalar› ve
özellikle de hor görülen faydal› duygular› sayesinde etkili olmuﬂtur. Ancak
bu bizi yan›ltmas›n… Bugün ulaﬂt›¤›m›z nokta gerçek kurtuluﬂ noktas›
de¤ildir. Bu görüﬂümü biraz daha
aç›klamak isterim:
Bir ulusun felâkete u¤ramas› ve
çok zor koﬂullarda yaﬂamas›n›n
dayat›lmas› demek, onun hastal›kl›
olmas› demektir. Bundan s›yr›lmak
ve gerçek kurtuluﬂa ulaﬂmak; sosyal
yap›m›zdaki hastal›¤› tedavi etmekle
elde edilir. Hastal›¤›n tedavi edilmesi;
çal›ﬂmalar›m›z› ve gerekli çareleri
Bilim ve teknolojiye dayand›r›p uygulamak ve bunun üzerine de akl›n
20
rehberli¤inde ilerlemeye çal›ﬂmakla
mümkün olabilir. ‹ﬂte o zaman söz
konusu hastal›k iyileﬂtirilebilir. Yoksa
tam tersine hastal›k sürekli ve tedavi
edilemez bir hale gelir ve bulundu¤u
yeri de kangrene çevirir…
ir sosyal yap›n›n hastal›¤› ne
olabilir? Türk Ulusu’nu ulus
yapan, ilerleten ve yükselten
güçler vard›r: Bunlar, düﬂünce güçleri
ve sosyal güçlerdir. Düﬂünceler,
anlams›z, mant›ks›z safsatalarla dolu
olursa, o düﬂünceler hastad›r. Keza
sosyal hayat ak›l ve mant›ktan mahrum, yarars›z ve zararl› birtak›m
inançlar, uyduruk hurafelerle ve geleneklerle dolu olursa felç olur. ‹ﬂe;
öncelikle düﬂünce ve sosyal güçlerin
kaynaklar›n› temizlemekten baﬂlamak
gerekir. Memleketi ve ulusumuzu
kurtarmak isteyenler için, ulusal onur
sahibi olmak, güzel niyet ve yeterince
özveri gerekli olan özelliklerdendir.
Fakat bir sosyal yap›daki hastal›¤›
görmek, onu tedavi etmek, sosyal
kurumu ça¤›n gereklerine göre ilerletebilmek için, bu özellikler yeterli
gelmez; bu özelliklerin yan›nda “bilim
ve teknoloji” de gereklidir. Bilim ve
teknoloji giriﬂimlerinin çal›ﬂma merkezi ise okuldur. ‹ﬂte okul, bunun için
gereklidir…
Okul ad›n› hep birlikte sayg›yla
söyleyelim. Okul genç beyinlere,
insanl›¤a sayg›y›, millet ve memlekete
sevgiyi, onuru, ba¤›ms›zl›¤› ö¤retir.
Okul, ba¤›ms›zl›k tehlikeye düﬂtü¤ü
zaman onu kurtarmak için takibi
uygun olan en sa¤lam yolu belletir.
Ülkemizi ve ulusumuzu kurtarmaya
B
BD TEMMUZ 2015
çal›ﬂanlar›n ayn› zamanda mesleklerinde birer namuslu uzman ve birer
bilgin olmalar› gerekir. Bunu sa¤layan
okuldur. Ancak bu ﬂekilde her türlü
giriﬂimlerin mant›kl› sonuçlara
ulaﬂmas› mümkün olur.
Han›mlar ve Beyler!
Ülkemizin en geliﬂmiﬂ ve güzel
yerlerini üç buçuk y›l kirli ayaklar›yla
çi¤neyen emperyalist gücün
tetikçileri olan düﬂman› yenilgiye
u¤ratan zaferin s›rr› nerededir
bilir misiniz? Ordular›n yönetiminde, bilim ve teknoloji ilkelerini rehber kabul etmektedir.
Ulusumuz bireylerini yetiﬂtirmek
için as›l olan okullar›m›z›n,
üniversitelerimizin kurulmas›nda
ayn› ilkeleri takip edece¤iz.
han›mlar›m›z ve beylerimiz, ﬂairlerimiz, edebiyatç›lar›m›z ve yazarlar›m›z
sürekli olarak ulusumuza dayat›lan
bu ola¤anüstü zor koﬂullar ve felâket
dolu günleri ve onun gerçek nedenlerini aç›k ve kesin olarak söyleyeceklerdir. Bunu yaparken de; bu kara
günlerin yeniden geri gelmemesi için
dünya yüzünde medeni ve ça¤daﬂ bir
Türkiye’nin varl›¤›n› tan›mak iste-
Ulusumuzun siyasi ve
sosyal hayat› ile
düﬂünce e¤itiminde
de rehberimiz ”bilim
ve teknoloji”
olacakt›r.
vet, ulusumuzun siyasi ve
sosyal hayat› ile düﬂünce
e¤itiminde de rehberimiz
“bilim ve teknoloji” olacakt›r.
Bu da okul sayesinde, okulun
verece¤i Bilim ve Teknoloji
sayesindedir ki Türk Ulusu, Türk
Sanat›, Ekonomisi, Türk ﬁiir ve
Edebiyat›, bütün güzelli¤iyle
ortaya ç›kar.
E
Han›mlar ve Beyler!
Ülkemizde ça¤daﬂ düﬂünce ve
ilerlemelerin, güzelli¤i kaybedilmeden yay›lmas› ve ortaya ç›kmas› gerekir. Bunun için bütün
bilim adamlar› ve teknolojiden
sorumlu olan vatandaﬂlar›n, bu
konuda çal›ﬂmay› bir namus
gere¤i bilmesi gerekir. Ö¤retmen
M. Kemal Atatürk
21
BD TEMMUZ 2015
meyenlere, onu tan›tmak zorunda
oldu¤umuzu hat›rlatacaklard›r.
Han›mlar ve Beyler!
Görülüyor ki, en önemli ve verimli
görevlerimiz e¤itim iﬂleridir. E¤itim
iﬂlerinde mutlaka baﬂar›l› olmak gerekir. Bir ulusun gerçek kurtuluﬂa ulaﬂmas› ancak bu ﬂekilde mümkün olur.
Bu zaferin sa¤lanmas› için hepimizin
tek yürek ve tek fikir olarak ilkeli bir
program üzerinde çal›ﬂmas› gerekli
ve hatta zorunludur. Bence bu program›n ilkeleri ikidir:
Sosyal Hayat›m›z’›n; 1-‹htiyaca,
2-Ça¤daﬂ gereklere uygun olmas›d›r.
özlerimizi kapay›p soyut
yaﬂad›¤›m›z› kabul edemeyiz.
ülkemizi bir çember içine al›p
dünya ile ilgisiz yaﬂayamay›z. Tam
tersine ilerleyen ve medenileﬂen bir
ulus olarak uygarl›k sahas›n›n üzerinde yaﬂayaca¤›z. Bu hayat ancak bilim
ve teknoloji ile olur. Bilim ve teknoloji
nerede ise oradan alaca¤›z ve Türk
Ulusu’nun her bireyinin kafas›na
koyaca¤›z. Bilim ve teknoloji için
hiçbir kay›t ve koﬂul yoktur. Hiçbir
mant›kl› kan›ta dayanmayan birtak›m
geleneklerin, inan›ﬂlar›n korunmas›nda ›srar eden uluslar›n geliﬂmeleri ve
ilerlemesi çok güç olur; belki de hiç
olmaz. ‹lerlemede kay›t ve koﬂullar›
aﬂamayan uluslar hayat› ak›ll›ca ve
fiilen göremez. Dolay›s›yla da; hayat
felsefesini geniﬂ gören uluslar›n
egemenli¤i ve köleli¤i alt›na girme¤e
mahkûmdur.
Ö¤retmen Han›mlar ve
Ö¤retmen Beyler!
G
22
Bir taraftan genel
olan cahilli¤i yok
etmeye çal›ﬂmakla
beraber, di¤er
taraftan sosyal
hayatta kiﬂi olarak
pratik etkili ve
verimli fertler
yetiﬂtirmek
gerekir.
Bütün bu gerçeklerin ulusumuzca iyi
geliﬂme haline getirilebilmesi ve iyi
bir ﬂekilde sindirilebilmesi için her
ﬂeyden önce cahilli¤i yok etmek
gereklidir. Bundan dolay› e¤itim
program›m›z›n ve e¤itim siyasetimizin
temel taﬂ›, cahilli¤in yok edilmesidir.
Bu yok edilmedikçe hiçbir geliﬂme
sa¤layamay›z ve sadece yerimizde
say›p dururuz... Yerinde duran bir ﬂey
ise; ileriye gitmedi¤ine göre geriye
gidiyor, demektir.
Bir taraftan genel olan cahilli¤i
yok etmeye çal›ﬂmakla beraber, di¤er
taraftan sosyal hayatta kiﬂi olarak
pratik etkili ve verimli fertler yetiﬂtirmek gerekir. Bu da ilk ve orta ö¤retimin uygulamal› bir ﬂekilde gerçekleﬂmesiyle mümkündür. Ancak bu
sayede sosyal kurumlar iﬂ adamlar›na,
sanatç›lar›na sahip olur. Do¤al olarak
ulusal deham›z› ortaya ç›kartacak
duygular›m›z› lay›k oldu¤u dereceye
ulaﬂt›rmak için yüce meslek adamlar›n› da yetiﬂtirece¤iz. Çocuklar›m›z› da
ayn› tahsil derecelerinden geçirerek
BD TEMMUZ 2015
olmas›n ki, Türkiye Devleti’nin tek
ve gerçek temsilcisi yaln›z ve ancak
Türkiye Büyük Millet Meclisi’dir.
De¤ersiz ç›karlar› için ve kendilerini
saklamak endiﬂesiyle, Türk Ulusu’nun
ve Türkiye Devleti’nin ba¤›ms›zl›¤›n›
düﬂmanlar›n eline vermede hiçbir
sak›nca görmeyen ve ba¤›ms›zl›¤›m›z›n yok edilmesi ve Anadolu’nun
ortadan kald›r›lmas› anlam›na gelen
Sevr Antlaﬂmas›n› kabul eden hâkimlerin, sultanlar›n, padiﬂahlar›n hikâyelerini, bu idareyi gasp etmelerini Türk
Ulusu art›k yaln›zca tarihin sayfalar›nda okur.
yetiﬂtirece¤iz.
Kesinlikle bilmeliyiz ki, iki parça
halinde yaﬂayan milletler zay›ft›r,
hastad›r. Çocuklar›m›za ve gençlerimize verece¤imiz e¤itimin s›n›rlar›
ne olursa olsun, onlara esasl› olarak
ﬂunlar› ö¤retece¤iz. 1-Ulusuna, 2Türkiye Devleti’ne, 3-Türkiye Büyük
Millet Meclisi’ne, düﬂman olanlarla
mücadele sebepleri ve araçlar›yla
donat›lm›ﬂ olmayan uluslar için
yaﬂama hakk› yoktur. Mücadele
gereklidir.
Han›mlar, Beyler! ‹tiraf edelim ki,
biz üç buçuk y›l öncesine kadar
topluluk halinde yaﬂ›yorduk. Bizi
istedikleri gibi yönetiyorlard›. Dünya
bizi, baﬂ›m›zdakilere yani temsil
edenlere göre tan›yordu. Hâlbuki üç
buçuk y›ldan buyana tamamen ulus
olarak yaﬂ›yoruz. Bunun maddî ve
belirgin tan›¤› hükümet ﬂeklimiz ve
hükümetimizin içeri¤idir ki, onu
kanun Büyük Millet Meclisi diye
adland›r›r. Bütün dünya bir an karars›z
Han›mlar, Beyler! Ordular›m›z›n
kazand›¤› zafer, sizin ve sizin ﬂahs›n›zda ”e¤itim ordular›”n›n zaferi için
sadece zemin haz›rlad›. Gerçek zaferi
siz kazanacak ve devam edeceksiniz
ve mutlaka baﬂar›l› olacaks›n›z. Ben
ve sars›lmaz inançla bütün arkadaﬂlar›m, sizi takip edece¤iz ve sizin
rastlayaca¤›n›z engelleri k›raca¤›z.
Son bir söz: Sizin de¤erli bir heyet
halinde Bursa’ya gelmeniz, yaln›z
Bursa’y› de¤il, bütün Anadolu’daki
kardeﬂlerinizi mutlu etti. Ve ‹stanbul’
dan getirdi¤iniz selâmlar› bütün Türk
Ulusu’na bildirece¤iz. Ben de sizden
rica edece¤im ki, oradaki kardeﬂlerimize selamlar›m›z› bildiriniz.
‹stanbul’un talihi, ‹stanbul’da
yaﬂayan kat›ks›z Türklerin kalp ve
vicdanlar›ndaki istek gibi görünecektir. •
Mustafa Kemal, 27 Ekim 1922 Bursa
cengizonal@butundunya.com.tr
(Gelecek Ay: ‹zmir’de Hükümet Kona¤›’nda
Halk Temsilcileri’yle Konuﬂmas›)
23
Haz›rlayan:
Y‹⁄‹T EREN GÜNEY
‹lk Dersimiz: Türkçe
Bu ay köﬂemizi dilimizde yer etmiﬂ yabanc› sözcüklerin
karﬂ›l›klar›na ay›rd›k. Bilginizi s›nay›n.
1 Ataﬂe (Fr.)
a-Nesil, kuﬂak
b-Yasad›ﬂ›
c-Güvenlik
d-Elçilik görevlisi
2 Kamara (‹ta.)
a-Gemi odas›
b-Ç›k›ﬂ
c-E¤ilim
d-Özgeçmiﬂ
3 Riziko (‹ta.)
a-Çözümleme
b-Ölçüt
c-Tehlike, risk
d-Karamsar
4 Numara (‹ta.)
a-Merkez
b-Rakam, say›
c-Belgesel
d-S›ra d›ﬂ›
5 Modern (Fr.)
a-Güncel
b-Ça¤daﬂ
c-Sevimsiz
d-Belirgin, aç›k
6 Radyasyon (Fr.)
a-Iﬂ›n›m
b-Engebe
c-Ak›m
d-Çizelge
7 Ç›ngar (Rum.)
a-Sonsuz
b-Kavga, gürültü
c-Yaygarac›
d-Taslam
8 ﬁantaj (Fr.)
a-Göz korkutma
b-Küresel
c-Gerçek
d-Ayarlama
9 Zeplin (Alm.)
a-Büyük yaprak
b-Eﬂgüdüm
c-Ay
d-Güdümlü balon
10 Labirent (Fr.)
a-Çok büyük
b-Dolambaç
c-Gözlem
d-Sonuç
11 Sektör (Fr.)
a-Sürem
b-Gösteri
c-Bölüm, kesim
d-Yar›y›l, dönem
12 Limit (Fr.)
a-Üstlenme
b-Y›ld›r›
c-Sesüstü
d-S›n›r, uç
13 Happy-hour (‹ng.)
a-‹ndirim saati
b-Umutlu
c-‹leri görüﬂ
d-Tutanak
14 Amatör (Fr.)
a-Çeliﬂki
b-Deneyimsiz
c-Yal›n, ç›plak
d-Hayali
15 Avans (Fr.)
a-Yalanlama
b-Dizge
c-Öndelik
d-Yasal
(Fr.) Frans›zca (‹ta.) ‹talyanca, (Alm.) Almanca, (‹ng.) ‹ngilizce
Yan›tlar:
151.
sayfada
Otopsi
Cengiz Özak›nc›
Atatürk’e
Yak›ﬂt›r›lan
Anzak Demeçleri ve
Eski Yunan
Masallar›
Atatürk döneminde ‹çiﬂleri Bakanl›¤› ve D›ﬂiﬂleri Bakan
Vekilli¤i yapm›ﬂ olan ﬁükrü Kaya, yaln›zca bir devlet adam›
de¤il, ayn› zamanda bir yazar ve çevirmendi.
D
aniel Defoe'dan "Robinson
Crusoe", Henry Beraud'dan
"ﬁiﬂko", Charles Rist ve Charles
Gide'den "Günümüze Kadar ‹ktisadi
Mezhepler Tarihi", Buckley'den "Eski
Yunan Masallar›" ve Albert Mathiez'
den "Frans›z ‹htilali" adl› yap›tlar›
Türkçe'ye çevirmiﬂti.[i]
Kaya'n›n 1949'da yay›mlanan
"Eski Yunan Masallar›" çevirisi,
konumuz aç›s›ndan önemli. ﬁöyle ki:
Atatürk döneminde Tarih Dersi kitaplar›nda Türk Tarih Tezi (uygarl›¤›n
OrtaAsya'da do¤du¤u, göçlerle Bat›'
ya, Avrupa'ya yay›ld›¤›)
ö¤retilmiﬂken; Atatürk'ün
1938'de ölümünden he
men sonra, bu tez terkedilmiﬂ; bunun yerine; Bat›
Uygarl›¤›'na kat›laca¤›z;
Avrupa uygarl›¤›n› yaratan "Antik Yunan Hümanizmi" ve "Yunan Muciﬁükrü Kaya Atatürk'le birlikte
(17.06.1932-Ankara)
25
BD TEMMUZ 2015
ﬁükrü Kaya (d.1883-ö.1959)
1949'da yay›mlanan "Eski Yunan Masallar›"
ve "Robinson Crusoe" çevirilerinin kapaklar›.
zesi'dir; Bat› uygarl›¤›na kat›labilmek için, okullarda genç kuﬂaklara
ve halkevleri arac›l›¤›yla tüm topluma "Hümanist Erdem" aﬂ›lamal›;
bu amaçla Antik Yunan Edebiyat›n›,
Homeros'u vs. çevirip okutmal› ve
tiyatro, opera vs. arac›l›¤›yla halka
benimsetmeliyiz, görüﬂü devletin Milli
E¤itim ve Kültür politikas›nda egemen
olmuﬂtu. Atatürk'ün ölümünden bir
gün sonra, 11 Kas›m 1938 günü
Bakanl›k görevinden ayr›lan ﬁükrü
Kaya, çevirdi¤i Eski Yunan Masallar›'
n›n 1949 bas›m›na yazd›¤› önsözde,
kendisinin de bu görüﬂü benimsedi¤ini
ﬂu sözlerle belirtmiﬂti:
"Renaissance devrinin Humanizma denilen irfan doktrini, Yunan,
Roma ve di¤er klasik lejantlar›n (söylencelerin, masallar›n) yeniden tetkik
ve taklidiyle baﬂlar. (...) Avrupa'da
26
rönesans devri, Yunan ve Roma
edebiyat ve felsefesinin Avrupa
dillerine tercümesiyle baﬂlam›ﬂt›r.
Homer, Hesiod, Virgil tercüme edilen
klasiklerin baﬂ›nda gelir. (...) Çocuklar›mla s›rasiyle lisedelerken (Buckley'in "Eski Yunan Masallar›" kitab›n›n) baz› yerlerini ara s›ra birlikte
tercüme ederdik. Kitab›n asl›n› ve
tercümesini gören baz› ö¤retmen ve
edebiyatç› dostlar›m, neﬂrinin gençlerimize faydal› olaca¤›n› ve zahmete
de¤ece¤ini israrla tekrar ettiler.(...)
Memleketin irfan›na az da olsa bir
faydas› dokunursa hizmet ﬂerefi bu
BD TEMMUZ 2015
tercümeyi bast›rmak cesaretini veren
o dostlar›nd›r."
aya'n›n çevirdi¤i "Eski Yunan
Masallar›"nda "hümanist doktrin" olarak niteledi¤i ﬂey, Tanr›'y›
insan biçimli bir varl›k olarak gören
ve üstün baﬂar› gösteren insanlar›
Tanr› yerine koyup yücelten ("anthropomorphist" ve "mystical humaniste")
bir inanç dizgesiydi. "Antik Yunan
Hümanizmi" 1938 sonras› devlet
eliyle topluma aﬂ›lan›rken; yaﬂam›
boyunca pek çok üstün baﬂar› göstermiﬂ olan Atatürk de, bu anlay›ﬂla
düzenlenen törenlerle an›lmaya baﬂlanm›ﬂt›. "Hümanist" yazarlar, kitap
ve makalelerinde, Atatürk'ü "Antik
Yunan Edebiyat›"ndaki "Kiﬂi-tanr›"
yüceltmelerine benzer sözlerle övüyor; Atatürk için yapt›r›lan An›tkabir,
devletin e¤itim ve kültür politikas›
olarak benimsedi¤i ak›ma uygun
biçimde tasarlan›yordu. Atatürk'ün
Etnografya müzesinde korunmakta
olan cenazesi, ölümünün 15. y›ldönümünde, 10 Kas›m 1953 günü, büyük
K
bir devlet töreniyle, yap›m› tamamlanan An›tkabir'e taﬂ›nacakt›. Resim
Gazeteler günler öncesinden bu
törene özel duyurular yapmaya baﬂlam›ﬂ; Falih R›fk› Atay'›n yönetti¤i
Dünya gazetesi de 10 Kas›m 1953
günü 6 sayfadan oluﬂan bir "Atatürk
‹lavesi" yay›mlam›ﬂt›. Ruﬂen Eﬂref
Ünayd›n, bu ekte baﬂ sayfay› kaplayan
yaz›s›nda, Atatürk'ü "Phidias'›n
Parthenonundaki (Antik Yunan
Tap›na¤›'ndaki) (Kiﬂi-Tanr›lardan)
Atena" ve "Praksitelis'in Tanr›laﬂt›rd›¤› Hermes"le karﬂ›laﬂt›r›yor;
onlardan üstün gördü¤ü Atatürk'ü
"Olympos da¤›ndan boralar ve
ﬂimﬂeklerle nazil olmuﬂ (inmiﬂ)
Zeus" (Eski Yunanl›lar›n Baﬂ Tanr›s›'
na) benzetiyordu. Falih R›fk› Atay, 3.
sayfada yay›mlanan "Ölüm Y›l›" baﬂl›kl› yaz›s›nda, Atatürk'ü Eski Yunan
Hümanizmi'nin baﬂ yap›t› say›lan
"Homeros'un (‹lyada'daki) kahramanlar›ndan daha destankari"
olarak niteliyordu.
Atatürk'ün cenazesi 10 Kas›m 1953 günü
törenle An›tkabir'e götürülüyor.
27
BD TEMMUZ 2015
B
uckley'den "Eski Yunan Masallar›"n› çevirmiﬂ olan ﬁükrü
Kaya'yla yap›lan özel söyleﬂi de
"Atatürk ‹lavesi"nin 5. sayfas›nda ﬂu
baﬂl›kla yay›mlanm›ﬂt›:
"Atatürkün, bütün cihana hitaben söylenmesini istedi¤i nutuk"
"Anlatan: ﬁükrü Kaya", "Yazan:
Yekta Rag›p Önen"
Y. R. Önen, Kaya ile yapt›¤›
söyleﬂiyi özetle ﬂöyle aktar›yordu
okuyuculara: (...) ﬁükrü Kaya'n›n
evindeyim. 10 Kas›m'›n arifesinde,
kendisinden aziz Atatürk'e ait hat›ralar›n› dinliyorum. (...) derin bir heyecan, bir vecd içinde anlat›yor. Not
al›p bunlar› zaptetmeye imkân yok!
(...) ‹çiﬂleri Bakan› ﬁükrü Kaya, Çanakkale m›nt›kas›nda teftiﬂe gidecek.
Veda için ziyaret etti¤i zaman Atatürk
28
ﬁükrü Kaya'n›n Dünya gazetesinin 10.11.1953
günlü "Atatürk ‹lavesi"nin 5. sayfas›nda
yay›mlanan söyleﬂisi. (C. Özak›nc› Özel Arﬂivi)
ﬂöyle diyor: (...) Mehmetçik âbidesinin baﬂ›nda (...) Dünyaya hitab edercesine konuﬂacaks›n. Orada, Çanakkale’de yaln›z bizim ﬂehitleri de¤il,
bu toprak üstünde kanlar›n› döken
insanlar› da o kahraman muharipleri
de hürmetle, saygiyle anacaks›n! (...)
Çanakkale’den cihana karﬂ› böyle
konuﬂacaks›n. (...) Atatürk, ﬁükrü
Kaya’ya uzun bir ka¤›t uzat›yor. Bu,
Çanakkale’de söyliyece¤i nutuktur.
Atatürk bizzat haz›rlam›ﬂt›r. Ve ﬁükrü
Kaya, bu nutku al›p Çanakkale’ye
gidiyor, orada Mehmetçi¤in mezar›
baﬂ›nda bu nutku söylüyor. Nutukta,
ﬁükrü Kaya’n›n yabanc› muhariplere
BD TEMMUZ 2015
hitaben belirtti¤i cümleler ﬂunlar:
“Bu memleketin topraklar›
üstünde kanlar›n› döken kahramanlar! Burada bir dost vatan› topra¤›ndas›n›z. Huzur ve sükûn içinde,
uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle
yanyana, koyun koyunas›n›z. Uzak
diyarlardan evlâtlar›n› harbe gönderen analar. Göz yaﬂlar›n›z› dindiriniz,
evlâtlar›n›z, bizim ba¤r›m›zdad›r.
Huzur içindedirler ve huzur içinde
rahat rahat uyuyacaklard›r. Onlar,
bu toprakta canlar›n› verdikten sonra, art›k bizim evlâtlar›m›z olmuﬂlard›r.” (...) Me¤er, Mehmetçik âbidesinin baﬂ›nda söylenen bu sözleri zapteden birkaç gazeteci varm›ﬂ. Onlar
bu sözleri gazetelerine bildiriyorlar,
nutuk dünyaya yay›l›yor. Ve aradan
hafta geçmiyor; ﬁükrü Kaya'ya
telgraflar ya¤›yor, ta Avustralya, Yeni
Zelanda’dan günlerce sonra mektuplar geliyor. Gözleri yaﬂl› analardan,
kardeﬂlerden, siyasî ﬂahsiyetlerden,
askerlerden... ﬁükrü Kaya, bu konuﬂmas›ndan dolay› tebrik ediliyor, takdir
ediliyor. Oysa ki, söz, büyük askere
(Atatürk'e) aittir. (...)
***
ükrü Kaya'n›n Mehmetçik
Abidesi baﬂ›nda verdi¤i
söylevin metnini 26.08.
1931 günlü Hakimiyeti Milliye
gazetesinde bulduktan sonra;
dergimizin Mart 2015 say›s›nda
ilk kez t›pk›bas›m ve tam metin
olarak yay›mlad›k ve söylevde
bu sözlerin bulunmad›¤› ortaya
ç›kt›. 1915 Çanakkale Savaﬂ›'nda ölen
Anzak (Avustralya ve Yeni Zelanda)
askerlerine yönelik bu sözler, "Antik
Yunan Hümanizmi"ni benimseyen
"Eski Yunan Masallar›" çevirmeni
ﬁükrü Kaya taraf›ndan, 1953'te yap›lan söyleﬂi s›ras›nda, kendisini not
almadan dinleyen gazeteciye, vecd
içerisinde (kendinden geçmiﬂ bir
durumda), Antik Yunan kahramanlar›n›n "ﬂiirsel" söylemlerine benzer
biçimde, uydurulmuﬂtur.[ii]
ürkiye, 1950'de Birleﬂmiﬂ Milletler, ABD ve ‹ngiltere yan›nda
Kore Savaﬂ›'na kat›lm›ﬂ; Türk Tugay›,
Kore'de Avustralya'dan gelen
ANZAK'larla karﬂ›laﬂm›ﬂt›. 1915'te
Çanakkale'de düﬂman cephelerde yer
alan Anzaklar ve Türkler, 1950-1953
aras› Kore'de bu kez dost cephedeydiler. Öyle ki, Anzaklar, 25 Nisan 1915
Gelibolu Ç›kartmas›'n›n 1951 ve 1953
y›l› anma törenlerini, Kore'de, Türk
Tugay› ile birlikte gerçekleﬂtirmiﬂler
ve Kore Savaﬂ›, Temmuz 1953'te sona
ermiﬂti. Türkiye-Avustralya dostlu¤u,
T
ﬁ
ﬁükrü Kaya'n›n 25.08.1931 günü
söylev verdi¤i Mehmetçik Abidesi
29
BD TEMMUZ 2015
Türk Tugay› ve Avustralya-Yeni Zelanda Anzak birli¤inin Kore'de ilk buluﬂmas›. (Üstte.
Anzak askeri, sa¤ üst köﬂede) Türk Tugay› ve Avustralya Anzak birli¤i, 25 Nisan 1953
günü Kore'de Anzaklar›n 1915 Gelibolu Ç›kartmas›'n›n 38 y›l› anma töreninde, sayg›
duruﬂunda. (Altta)
iki ülke askerlerince, cephelerde
kurulmuﬂtur. Bu dostlu¤un, ﬁükrü
Kaya'n›n 10 Kas›m 1953'te vecd
içerisinde üretti¤i sözlere gereksinimi
yoktur. •
cengizozakinci@butundunya.com.tr
1) Bkz: Asl› Ekmekçi, "The Shaping Role of
Retranslations In Turkey: The Case of Robinson
Cruseoe" Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek
Lisans Tezi, ‹ngilizce, 2008.
30
2) Büyük asker, büyük ink›lâpç›, büyük insan
Atatürk'ün, yak›n arkadaﬂlar›ndan say›n ﬁükrü
Kaya'n›n evindeyim. 10 Kas›m'›n arifesinde,
kendisinden aziz Atatürk'e ait hat›ralar›n› dinliyorum. Bunu, ben rica ettimdi de, "Gel bakal›m,
konuﬂuruz" demiﬂti. Millî Mücadele ve ink›lâp
tarihinde idare adam› olarak vazife alan de¤erli
meslekdaﬂ›m ﬁükrü Kaya'n›n Atatürk'e ait
hât›ralar› o kadar zengin ki... Kendisini hât›ralar
seline kapt›rm›ﬂ, derin bir heyecan, bir vecd
içinde anlat›yor. Not al›p bunlar› zaptetmeye
BD TEMMUZ 2015
imkân yok! Atatürk'ün görüﬂü, düﬂünüﬂü, hissediﬂlerini, insanl›k, efendilik taraflar›n›, hâdiselerle
izah ediyor, o; heyecanland›kça yeni hât›ralar
canlan›yor, ve ben, "Büyük insan"›n büyüklü¤ünü
kavr›yamaman›n aczi içine düﬂüyorum. Say›n
ﬁükrü Kaya, Atatürk'le beraber geçirdi¤i günleri
elbetteki yazacakt›r, ben, hât›ralar› hazinesinden
ancak, bir iki tanesini buraya nakledece¤im.
Büyük insan: Atatürk. "‹nsan Atatürk"e
bak›n›z: ‹ç ‹ﬂleri Bakan› ﬁükrü Kaya, Çanakkale
m›nt›kas›nda teftiﬂe gidecek. Veda için ziyaret
etti¤i zaman Atatürk ﬂöyle diyor:
”Çanakkale’yi ziyaret etti¤in zaman aziz
ﬂehitlerimizi de ziyaret edeceksin. Bu vazifeyi
yapaca¤›na ﬂüphe yok! Yaln›z nas›l bir nutuk
söyleyeceksin. Ben söyleyeyim; burada yatan
aziz ﬂehitlerimiz sizi hürmetle, sayg› ile an›yoruz
diyeceksin. Mehmetçik abidesinin baﬂ›nda, dilinin
bütün talakat›yla konuﬂacaks›n. Burada rahat
ve huzur içinde yat›n›z, diyeceksin. Siz omasayd›n›z, siz gö¤üslerinizi çelik kalelere siper etmeseydiniz, bu bo¤az aﬂ›l›r, ‹stanbul iﬂgal edilir, vatan
topraklar› istilaya u¤rard›, diyeceksin.
”Evet, böyle konuﬂaca¤›m!”
”Hay›r, hay›r!.. Sen böylenin çok üstünde
çok daha baﬂka konuﬂacaks›n. Dünyaya hitab
edercesine konuﬂacaks›n. Orada, Çanakkale’de
yaln›z bizim ﬂehitlerimiz de¤il, bu toprak üstünde
kanlar›n› döken insanlar› da o kahraman
muharipleri de hürmetle sayg›yla anacaks›n!
”Paﬂam ben bunu yapamam, çünkü bu sözler
ancak sizin söyleyebilece¤iniz yüksek sözlerdir.”
”Söyleyeceksin! Çanakkale’de cihana karﬂ›
böyle konuﬂacaks›n. Senin böyle konuﬂman
laz›m!”
ﬁükrü Kaya Atatürk’ün yan›ndan ayr›l›yor
ve gece tekrar buluﬂuyorlar. Atatürk, ﬁükrü
Kaya’ya uzun bir ka¤›t uzat›yor. Bu Çanakkale’de söyleyece¤i nutuktur. Atatürk bizzat
haz›rlam›ﬂt›r. Ve ﬁükrü Kaya, bu nutku al›p
Çanakkale’ye gidiyor, orada Mehmetçi¤in
mezar› baﬂ›nda bu nutku söylüyor. nutukta
ﬁükrü Kaya’n›n yabanc› muhariplere hitaben
belirtti¤i cümleler ﬂunlar:
”Bu memleketin topraklar› üstünde kanlar›n› döken kahramanlar! Burada bir dost vatan›
topra¤›ndas›n›z. Huzur ve sükûn içinde, uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle yanyana, koyun
koyunas›n›z. Uzak diyarlardan evlâtlar›n› harbe
gönderen analar. Göz yaﬂlar›n›z› dindiriniz,
evlâtlar›n›z, bizim ba¤r›m›zdad›r. Huzur
içindedirler ve huzur içinde rahat rahat uyuyacaklard›r. Onlar, bu toprakta canlar›n› verdikten
sonra, art›k bizim evlâtlar›m›z olmuﬂlard›r.”
ﬁükrü Kaya, Atatürk’ün, topra¤›nda yendi¤i
milletlere karﬂ› gösterdi¤i yüksek insanl›k hislerinin ifadesini taﬂ›yan cümleleri, Çanakkale’ de
söylüyor, Ankara’ya dönüyor.
Me¤er, Mehmetçik âbidesinin baﬂ›nda
söylenen bu sözleri zapteden birkaç gazeteci
varm›ﬂ. Onlar bu sözleri gazetelerine bildiriyorlar, nutuk dünyaya yay›l›yor. Ve aradan
hafta geçmiyor; ﬁükrü Kaya'ya telgraflar ya¤›yor, ta Avustralya, Yeni Zelanda’dan günlerce
sonra mektuplar geliyor. Gözleri yaﬂl› analardan, kardeﬂlerden, siyasî ﬂahsiyetlerden, askerlerden... ﬁükrü Kaya, bu konuﬂmas›ndan dolay›
tebrik ediliyor, takdir ediliyor. Oysa ki, söz,
büyük askere aittir. Ve o büyük asker, dün
yendi¤i milletlere karﬂ› düﬂmanl›k hissi beslememekte, en insanî, en medenî hislerle, dostluk elini
uzatmaktad›r. Ve bunu, Türkiye Cumhuriyetinin, ‹çiﬂleri Bakan›na söyletmektedir. Yurtta
sulh, cihanda sulh!.. Atatürk'ün bu vecizesini
dünya milletleri aras›nda düﬂmanl›¤›n unutulmas›ndan ald›¤› nas›l belli! (...)
ﬁükrü Kaya'n›n anlatt›klar›nda bir kaç
hât›ray›, noksan de olsa, buraya nakledebilmekten duydu¤um bahtiyarl›k derindir. Muhterem meslekdaﬂ›m, gayet tabiidir ki, hât›ralar›n
tamam›n› yazacak, ve memlekete hediye edecektir. (...)
3) Elise Finnimore Buckley, "Old Tales of
Greece" 1908., sf. 347:
"O father Zeus," he prayed, "who rulest upon
Ida, before thee do I burn the body of my son,
and before my friends and before my foes, that
they both may see it. May the wine which I pour
forth upon his body be a libation of peace, that
by his death he may join together in friendship
those hands which by his sin he made to draw
the sword upon each other. O Zeus almighty,
grant my prayer!"
The people bowed their heads as they heard,
and the old man poured forth the last libation.
The salt tears ran from his eyes and fell upon the
body of his son, and washed away from his mind
all memory of his sin and cowardice, and only
the image of him remained as he had been when
he came in his youth and beauty for the winning
of the bull. So can the hand of death wipe out all
ugliness and wrong.
31
Fikriye Han›m, Gazi Mustafa Kemal Paﬂa için bazen bir gerçek bazen
bir masald›r. Genellikle masallar hep mutlu sonuçlan›r. Ama bu sadece
masallarda böyledir. Bir yaln›z adam, Çankaya Köﬂkü’nün o zamanki
Ankara’n›n bütün güzelliklerini gören balkonundad›r. Bir a¤ustos sabah›d›r.
Güneﬂ kendine has sükûneti içinde yavaﬂ yavaﬂ do¤maktad›r. Bu yaln›z
adam, derin düﬂünceler içinde kâ¤›d› kalemi eline al›r. Erkenden kendisini
terk edip giden, onar›lmaz ac›lar içinde b›rakan, ad›n› unutamad›¤› bir
kad›n›n arkas›ndan yazmaya baﬂlar. Yazd›klar› bir ﬂiir de¤il, bir a¤›tt›r.
Bir hüzün gibi geldi geçti hayalimden
ﬁikâyetçi olmad› yorgun baﬂ›mdan
Bambaﬂka bir lezzetti sundu¤u kahve fincan›ndan/
Kaybolup gitmesi mümkün de¤il s›zlayan vicdan›mdan.
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
Y›lmadan Yorulmadan
Dr. S›tk› Ayd›nel
Miralay(Albay)
Bekir Sami
Kurtuluﬂ Savaﬂ›m›zda
isimleri unutulan veya
Harp Tarihi kitaplar›nda
isimleri pek geçmeyen
kahramanlar vard›r.
Bunlardan biri de Albay
Bekir Sami’dir.
endisi gerçek anlamda
feragat, fedakârl›k ve fazilet
sahibi bir subayd›r. Kurtuluﬂ
Savaﬂ›m›zda ayn› ad› taﬂ›yan üç kiﬂi
vard›r. Biri Büyük Elçidir. Gazi
Mustafa Kemal kendisini Paris Bar›ﬂ
Konferans›na göndermiﬂtir. Paris’te
kendi kendine baz› kararlara imza
atm›ﬂ, Gazi bu kararlar› be¤enmemiﬂ, yurda geri ça¤›rarak görevine
son vermiﬂtir.
Ayn› isimdeki di¤er ﬂah›s
Ödemiﬂ Kaymakaml›¤› görevini
yapan ve ilerde kendisinden söz
edilecek olan kiﬂidir. Bu üç ismi
kar›ﬂt›rmamak için yaz›m›za ﬂahs›
K
33
BD TEMMUZ 2015
konu olan ﬂahsiyeti Albay Bekir Sami
olarak tan›mlayaca¤›z.
lbay Bekir Sami, Mondros
Mütarekesi’nden önce Çatalca
Müstahkem Mevki komutan›
iken Mütarekeden sonra buras›n›n
kald›r›lmas› üzerine ‹stanbul’a geldi.
‹zmir’in iﬂgalinden sonra ‹zmir’de
da¤›lan 17. Kolordu ve 56. Tümen
birliklerini toplamak ve Yunanlara
karﬂ› mukavemet edecek bir kuvvet
haz›rlama görevini almas› için Rauf
Bey taraf›ndan yap›lan teklifi kabul
etti. Harbiye nezaretinden bir emir
ç›kar›ld›. Ancak yaz›l› emir kendisine
alt› ay sonra ulaﬂabildi. Harbiye Naz›r›
(Milli Savunma Bakan›) ﬁevket
Turgut Paﬂa’n›n sözlü emrini alarak
‹zmir’e gitmek üzere Galata r›ht›m›na
geldi. 1. Dünya Savaﬂ›nda birlikte
çal›ﬂt›klar› Yüzbaﬂ› Selahattin’e
rastlay›p kendisinin yaverli¤ini
yapmas›n› teklif etti. Onu da yan›na
alarak 21 May›s 1919 da Band›rma’ya
vard›.
ﬁevket Turgut Paﬂa sözlü olarak
hemen Manisa’ya hareketle ‹zmir’den
kaçan ve etrafa yay›lm›ﬂ olan k›talar›
süratle toplay›p ve düzenlemesini,
kesin zorunluluk olmad›kça Yunanlarla çat›ﬂmaya girilmemesini emretmiﬂtir. Sonrada Naz›r’›n: “ﬁimdi ne
yapacaks›n›z?” sorusunu, Bekir Sami,
“Vatan›m neyi emrediyorsa” cevab›n›
vermiﬂtir.
Bu yan›t onun vatanseverli¤inin
bir kan›t›d›r. Vapurda karﬂ›laﬂt›¤› ve
Turgutlu Askerlik ﬁubesi’ne tayin
edilen Yüzbaﬂ› Süleyman Sururi’nin
Mustafa Kemal Paﬂa’ya sundu¤u 11
A
34
Yüzbaﬂ› Süleyman
Sururi’nin Mustafa Kemal
Paﬂa’ya sundu¤u raporda,
Albay Bekir Sami’nin
Kuva-i Milliye’nin
kurulmas›nda zorluk
çekti¤ini ve hiç
kimseden talimat
almadan mücadelesini
tek baﬂ›na sürdürdü¤ü
ifade edilmektedir.
sayfal›k raporda, Kuva-i Milliye’nin
kurulmas›nda zorluk çekti¤ini ve hiç
kimseden talimat almadan mücadelesini tek baﬂ›na sürdürdü¤ü ifade
edilmektedir. (Celal Bayar, 8 ciltlik
Ben de Yazd›m kitaplar›n›n 3. cildinde
Süleyman Sururi hakk›ndaki görüﬂünü, “Trakya’ daki mücadelede de
Süleyman Askeri Bey’in yan›nda ve
meﬂhur Teﬂkilat-› Mahsusa’da
çal›ﬂm›ﬂ, gerilla savaﬂlar›nda tecrübe
sahibi idi.” sözleriyle belirtmiﬂtir.)
Ayn› vapurda Ödemiﬂli ‹nceo¤lu
Hamit ﬁevket ile de görüﬂtü¤ünü ve
Ödemiﬂ’te iﬂgal aleyhinde mukavemet
haz›rlamak için çal›ﬂmas›n› söyledi¤ini
hat›ralar›nda belirtmektedir.
and›rmaya geldi¤i gece Çerkez
Reﬂit Beyi de ça¤›rt›p, Band›rma ve Manyas çevresinde
toplayabilece¤i Çerkez atl›lar›n› kardeﬂi Ethem Bey’in kumandas› alt›na
al›narak Manisa’ya gönderilmesi
B
BD TEMMUZ 2015
Yusuf ‹zzet Paﬂa
sözünü ald›. Fakat, söz verdikleri
kadar atl› göndermediler. Band›rmada
14. Kolordu Komutan› Yusuf ‹zzet
Paﬂa ile de görüﬂtü. Harbiye nezaretine
‹zmir olay› hakk›nda toplayabildi¤i
bilgileri rapor etti. O gece orada kalarak
ertesi sabah camide birçok ileri gelen
kimse ile görüﬂerek Yunanlar›n gelmesini bekleyen Rumlar›n haz›rl›klar›na ve taﬂk›nl›klar›na karﬂ› hiç olmazsa
nefislerini korumak için kendilerini
bir teﬂkilata ba¤lamak tavsiyesinde
bulundu. Bütün bu faaliyetlerinden
dolay› Band›rmada Tümen Komutan
Vekili, memlekette fitne ç›kard›¤›
iddias›yla ‹stanbul’a ﬂikayet etti.
Band›rma’da, ‹zmir’den gelen Albay
Kâz›m Bey ile de buluﬂtu ve yan›na
onu da alarak 23 May›s 1919 günü
Band›rmadan kalkan trenle Manisa’ya
gittiler. Manisa’n›n iﬂgal edildi¤ini
haber al›nca geri dönerek Akhisar’da
kalmaya karar verdiler. Manisa’daki
mevki komutan›na mevcut
depolardaki silah ve cephanenin
süratle Salihli istikametine sevk
edilmesini bildiren yaz›l› emri tebli¤
ettiler. Akhisar’a geldikten sonra da
Ayval›kta 172. Alay Komutanl›¤›na
ayn› tarzda bir telgraf çektiler.
Albay Bekir Sami 24 May›s 1919
günlü Ceride’de Akhisar’daki moral
durumunun çok bozuk oldu¤unu ve
etraf›n Yunan bayraklar›yla süslendi¤ini, toplayabilece¤i kuvvetlerle
‹zmir’e dahi taarruz etmek istedi¤ini
hat›ralar›nda anlatmaktad›r. O arada
Kaz›m Bey (Özalp) ‹stanbul’a gitmek
üzere Bekir Sami Bey’den ayr›ld›. 27
May›s sabah› Manisa’dan Topçu Alay›ndan gelen Yüzbaﬂ› Rasim (Altu¤,
sonradan Korgeneral) ile birlikte
Salihli’ye hareket ettiler . Burada genç,
korkak bir Nahiye Müdürüyle karﬂ›laﬂt›lar. Yapt›klar› telkin, nasihat hatta
sert davran›ﬂ karﬂ›s›nda her fedakarl›¤›
yapaca¤›na söz veren bu ﬂahs›n, onlar
ayr›ld›ktan sonra Nahiye’den kaçt›¤›n›
ö¤rendiler.
Albay Bekir Sami’nin bütün bu
faaliyetleri yan›nda Kuvâ-yi Milliye’
nin teﬂkiline esas olarak en önemli
tarihi mesaj› Ayval›k Mevki Kumandanl›¤›na 28 May›s 1919’da çekti¤i
telgrafta görmekteyiz.
elgrafta aynen ﬂöyle demekte
idi: ”Görülecek büyük iﬂlere
karﬂ› elimizde pek az muvazzaf
Türk K›taat› mevcuttur. Muvaf›k bir
cereyan verme¤e muvaffak oldu¤umuz
Ayval›k iﬂgali meselesinden lüzum
hissedece¤imiz icraat› mümkün
oldu¤u kadar az zayiatla bilhassa
Milis kuvvetleri ile yapman›z› rica
ederim.”
Bu arada Milli Savunma Bakanl›¤›ndan gelen bir emirle Albay Bekir
T
35
BD TEMMUZ 2015
Sami ‹stanbul’a ça¤r›l›yordu. Fakat
bu emre uymad›. Gerekirse Hükümete
karﬂ› isyan ederek Kuvâ-y› Milliye’yi
organize etmeye daha ‹stanbul’dan
ayr›l›rken karar vermiﬂti. ‹stanbul’a
ça¤r›lmas›na karﬂ›n Albay Bekir Sami
bu u¤urdaki gayretlerinden kesinlikle
vazgeçmemiﬂtir.
s›rada Eﬂme’de bulunan Albay Bekir
Sami Bey’in yan›na s›¤›nd›. Sonunda Bekir Sami Bey Bo¤azl›yan
Kaymakaml›¤›na atand›. Albay Bekir
Sami de Alaﬂehir’e geçerek, burada
da teﬂkilat kurmaya çal›ﬂt›. Fakat,
burada gördü¤ü durumu ﬂöyle ifade
ediyordu:
itekim, Ödemiﬂ’te de baﬂlang›çta Kuvâ-y› Milliye kurmada zorluk çekilmiﬂ, tehlikenin
boyutu anlaﬂ›l›nca Kaymakam Bekir
Sami Bey ‹tilaf Devletlerine çekti¤i
telgraf›n son cümlesinde… “Silah
patlarsa görece¤iniz sonuç pek ac› ve
üzücü olacakt›r. Art›k biliniz ki kalem
de¤il silah ötüyor.” demiﬂtir.
Bu geliﬂmeleri yak›ndan izleyen
Albay Bekir Sami’nin Kaymakam’a
verdi¤i aﬂa¤›daki cevap, Kuvâ-y›
Milliye’nin kuruluﬂunda ne kadar
azimle hareket etti¤ini ve onun asil
ruhunu yans›tmas› bak›m›ndan
ola¤anüstü önemlidir. 1 Haziran 1919
tarihini taﬂ›yan bu belgede, ”Hayat›n
ölümlü,vatan ve milletin sa¤lam oldu¤unu, hizmetlerinizin tarih ve millet
nazar›nda kesinlikle unutulamayaca¤›n› biliniz… Kalbinizdeki alevlenen
ve tutuﬂan azmin, milli iman›n en
tesirli ve en büyük silah oldu¤unu
hat›rdan ç›karmay›n›z. Milli heyecan›
uyuﬂturacak haberlere kesinlikle
inanmay›n›z.” ifadeleri bulunmaktad›r.
Kaymakam Bekir Sami Bey’in
bütün çabalar›na karﬂ›n, halk›n ve
efelerin iﬂgale karﬂ› durmamalar›
sonucu ne yaz›k ki Ödemiﬂ iﬂgal
edildi. Kaymakam, periﬂan halde, o
“Silah patlarsa görece¤iniz
N
36
sonuç pek ac› ve üzücü
olacakt›r. Art›k biliniz ki
kalem de¤il silah
ötüyor.”
“…Yunanlar›n Filedelfiya dedikleri bu ﬂehirde Yunan propagandalar›
o kadar ilerledi ki hayatlar›ndan emin
olmak isteyen her Müslüman vatandaﬂ
bir Rum dost edinmeye çal›ﬂmaktad›r.”
31 May›s 1919’da Erzurum’da
9. Ordu Müfettiﬂi Mustafa Kemal’e
iletti¤i bir mesajda ”Rum ahalisi,
metropolitleri ve Türk hükümet
mensuplar›, milli heyecan› söndürmek
için adeta yar›ﬂ›yorlar” diyerek ac›
durumu iletiyordu.
onuçta, Alaﬂehir’e gelen Yüzbaﬂ› Süleyman Sururi’ye talimat
vererek Salihli’ye hareket etti.
Albay Bekir Sami, Salihli’de iken 14.
Kolordu Komutan› Yusuf ‹zzet Paﬂa’
dan Bursa’da esas görevi olan 56.
Tümeni kurma emrini ald›. Bu emir
üzerine bölgedeki görevini Kula
Mevki Komutan› Binbaﬂ› Nedim’e
devrederek bölgeden ayr›ld›. Bölgeden
ayr›lmas› büyük bir boﬂluk yaratt›. Bu
S
BD TEMMUZ 2015
arada kendisi hakk›nda çok önemli
bir olay yaﬂad›. Ege bölgesindeki
Kuvâ-y› Milliye’yi kurma ve halk›
iﬂgale karﬂ› direniﬂte bulunma yolundaki büyük gayretleri nedeniyle.
Mustafa Kemal Paﬂa ve Ankara’da
bulunan 20 Kolordu Komutan› Ali
Fuat Paﬂa, Albay Bekir Sami’ye
Paﬂal›k rütbesi verilmesine karar
verdiler. Bu ödülü teklif ettiklerinde,
kendisi ﬂu cevab› verdi:
“Vatan›m kurtuluﬂa kavuﬂmadan böyle bir rütbeyi kabul etmeyi,
musalla taﬂ›nda miras taksimi olarak
telakki ederim. Bu nedenle teklifinize
teﬂekkür eder, kabul edemeyece¤imi
arz ederim.”
u cevap Albay Bekir Sami’nin
baﬂlang›çta ifade etti¤im
niteliklerinin ne kadar do¤ru
oldu¤unu göstermektedir. Bu özelliklerinin, bugünkü ortamla mukayese
ederek, de¤erlendirmesini de¤erli
okuyuculara b›rak›yorum. •
B
sitkiaydinel@butundunya.com.tr
ATATÜRK VE ADALET
Atatürk bir Bal›kesir seyahatinde, kendisine Milli Mücadele’de
yak›n hizmetler etmiﬂ bir kimsenin müracaat› ile karﬂ›laﬂt›.
Bir mevzuda haks›z olarak mahkum oldu¤unu söyleyerek
ﬂikayet etti. Atatürk:
“Hakl›s›n, meseleyi ben de biliyorum” dedikten sonra
refakatinde bulunan genç bir adliye müfettiﬂini ça¤›rd›.
Konuyu anlatt› ve karar›n düzeltilmesini istedi. Müfettiﬂ
hikayeyi dinledikten sonra:
”Efendim, karar bütün adli s›ralardan geçtikten sonra tekemmül etmiﬂ
(yetkinleﬂmiﬂ). Hükmün infaz›ndan baﬂka yap›lacak kanuni çare yoktur. Atatürk:
“Ama ben söylüyorum; bu iﬂ haks›zd›r. Çünkü ben iﬂin usulünü biliyorum”
dedi. Genç adliye müfettiﬂi ›srar etti:
”Efendimizin bu beyan› kanun nazar›nda bir de¤iﬂiklik yapamaz. Adliye
Vekaleti’nin de bir ﬂey yapmas›na imkan yoktur.”
Ortada so¤uk bir hava esti. ﬁimdi bir f›rt›na kopaca¤›na hüküm veriliyordu.
Atatürk sakin bir duruﬂla sordu :
”Peki, bir adli hata olursa kanun bunun tashihini öngörmez mi?”
Müfettiﬂ: ”Yeni delille mahkemenin tekrar› istenebilir.”
Atatürk, müracaat eden sahsa döndü:
”Beni ﬂahit olarak göster. Onda yeni deliller oldu¤unu haber ald›m diye
iddia et. Ben mahkemeye gider ve ﬂahitlik ederim.” Sonra adliye müfettiﬂine
döndü:
“Size teﬂekkür ederim” dedi ve müracaatç›ya da ”Neden bana vaktiyle
müracaat etmedin? Zaman›nda gelir ﬂahitlik ederdim. Beyhude mahkemeleri
de kanunu da iﬂgal etmezdin. Her vatandaﬂ, hatta reisicumhur dahi olsa
adalete hürmetle mükelleftir.”
37
Haz›rlayan:
SENEM SENGÜL KARAN
Bilginizi Denetleyin
1-Bilinç alt› kavram›n›
psikolojiye kazand›ran
düﬂünür hangisidir?
a-Max Weber
b-Farabi
c-Sigmund Freud
d-Ivan Pavlov
2-Sinema filmlerinin
öykülerinin metinlerine
ne ad verilir?
a-Taslak
b-Hikaye
c-Tretman
d-Senaryo
3-‹smini bir tavuk kemi¤inden alan, kemi¤in iki
ucu tutularak baﬂlat›lan
ünlü geleneksel oyun
aﬂa¤›dakilerden
hangisidir?
a-Mors
b-Lades
c-Eveleme
d-Evet-Hay›r
9-Ünlü ‹nek
ﬁaban karakterini
hangi ünlü
komedyen beyaz
perdede
canland›rm›ﬂt›r?
6-Dünya’dan Ay’›n hep a-ﬁener ﬁen
ayn› yüzünü görmemizin b-Kemal Sunal
nedeni nedir?
c-‹lyas Salman
a-Ay’›n dönüﬂ
d-Müjdat Gezen
periyotu ile
güneﬂinkinin ayn›
10-Felsefede
olmas›
varl›k konusunu
b-Ay’›n dönüﬂ
araﬂt›ran disiplin
periyotu ile Dünya’- hangisidir?
n›nkinin ayn› olmas› a-Etik
c-Ay’›n kendi etraf›nda
b-Estetik
çok yavaﬂ dönmesi
c-Epistemoloji
d-Ay’›n kendi etraf›nd-Ontoloji
da dönmemesi
5-Hangisi Türkiye’nin
uluslar aras› telefon kod
numaras›d›r?
a-0090 b-00361
c-0046 d-0061
7-Hindular›n kutsal
sayd›klar›, cadde ve
sokaklarda trafi¤i
kar›ﬂt›rsa bile
dokunmad›klar› hayvan
hangisidir?
4-Aﬂa¤›dakilerden
a-Maymun b-Fil
hangisi söylenenin tam c-‹nek d-Boa y›lan›
tersinin kastedildi¤i
8-Aﬂa¤›dakilerden
ifadelere denir?
hangisi elektri¤i iletir
a-Laf çarp›tma
yani yal›tkan de¤ildir?
b-‹roni
a-Naylon b-Seramik
c-Dalga geçme
c-Deniz suyu d-Mika
d-E¤lence
11-Söylenmelerine
hiç karﬂ›l›k
vermeyen kar›s› bir
kova suyu baﬂ›na
boﬂaltt›ktan sonra,
“Bu gök gürültüsünün
ard›ndan bu ya¤muru
bekliyordum”
diyen filozof
kimdir?
a-Sokrates
b-Platon
c-Hegel
d-Kant
Yan›tlar:
151.
sayfada
BD TEMMUZ 2015
‹ZM‹R’‹N ‹ﬁGAL‹NDE
"Z‹TO" VEN‹ZOLOS YER‹NE
"KATO" VEN‹ZOLOS DEY‹NCE
ﬁEH‹T ED‹LEN
DR. YARBAY ﬁÜKRÜ BEY
Yazan: MET‹N ÖZATA
May›s 1919 sabah› Yunan askeri
birlikleri, Amerikan, ‹ngiliz, Frans›z
ve Yunan Savaﬂ gemilerinin
korumas›nda iki vapurdan indi ve dubalar
yoluyla Punta ‹skelesindeki Avc›lar Kulübü
önünden r›ht›ma ç›k›nca ‹zmir metropoliti
taraf›ndan takdis edildiler ve bir resmigeçit
yapt›lar. Bu s›rada bütün kiliselerin çanlar›
çal›yor, limandaki vapurlar›n düdükleri
durmadan ötüyordu. Rumlar›n oturduklar›
Frenk Mahallesi, birinci ve ikinci Kordon,
Liman ve Pasaport semtleri Yunan bayraklar›
ve Venizelos’un resimleriyle donat›lm›ﬂt›.
Müslüman mahallelerindeyse ölüm sessizli¤i
vard›.
Takdis ve geçit resmi bittikten
sonra iki Yunan Efzun taburu
Kokaryal›’ya (Güzelyal›)
do¤ru saat 10’da yürümüﬂ
ve Kemeralt› giriﬂindeki
üstü otel alt› kahvehane
olan, ad›na Askeri Otel
veya K›raathane
15
Dr. Yarbay ﬁükrü Bey
‹zmir’in iﬂgali
denilen binan›n önüne gelmiﬂlerdi.
nin yan›nda milis olarak çal›ﬂm›ﬂt›.
Bu s›rada bir kafile yerli Rum ve
onlar›n baﬂ›ndaki ﬂiﬂman biri elindeki
u olaylardan sonra toparlanan
tabancayla devaml› olarak oradaki
ve öfkeyle dolu olan Yunan
Türklere hakaret ediyordu. Askeri
askerleri Hükümet kona¤›na ve
K›raathanenin köﬂesini döndüklerinde Kolordu Karargâh› k›ﬂlas›na (Sar›k›ﬂGiritli Kara Tahsin ad›nda biri taban- la) ateﬂ açmaya baﬂlad›. Ateﬂ kesildi¤i
cas›n› ateﬂledi. ‹lk at›ﬂ› boﬂa gitti.
bir s›rada Ali Nadir Paﬂa, Te¤men
‹kinci at›ﬂta bu ﬂiﬂman yerli Rum’u
Celâl (Dinçer)’den pencereden d›ﬂar›
vurdu. Bu s›rada onun yan›nda bulu- bir mendil sark›tmas›n› istedi. Mendili
nan komiser muavini Hüseyin Efendi sark›tan Te¤men Celâl kolundan
Efzon alay›n›n sanca¤›n› taﬂ›yan uzun yaraland›. Bu s›rada Kolordu kurmay
boylu iri yar› bir Yunan askerini
baﬂkan› Abdülhamid ve 56. Tümen
öldürdü. Ancak orada
bulunan yerli Rumlar
Yunan askerlerinin
taraf›ndan ﬂehit edildi- ‹zmir’de geçit töreni
ler. Bu gençler cezaevi
müdürü Nuri Bey taraf›ndan tahliye edilerek
silahland›r›lm›ﬂ ve görevlendirilmiﬂti.
Bunun üzerine
tüm Efzon taburu r›ht›ma do¤ru geri kaçmaya baﬂlad›. Bu olay›n
canl› tan›¤› ﬁükrü
O¤uz Alpkaya daha
sonra Yörük Ali Efe’
B
40
BD TEMMUZ 2015
kumandan› Hürrem Beylerdi. Bunun
üzerine Ali Nadir Paﬂa, perdelerden
birini sökerek bir s›r›¤a ba¤lad› ve
pencereden sallad›. Ateﬂ kesilip de
Yunan subaylar›ndan, ateﬂ edilmeyece¤ine dair ﬂeref sözü ald›. Yunan
askerleri süngü takm›ﬂ olarak k›ﬂlaya
girdiler. Yüzlerce baﬂ›bozuk yerli
Rum da k›ﬂlaya doldu. Bu Rumlar ilk
rastlad›klar› Türk subaylar›n› dipçiklerle yere yat›rarak üstlerini baﬂlar›n›
soydu. Bu esnada durumu gören bir
k›s›m subay pencerelerden kaçm›ﬂ;
ancak ço¤u Ali Nadir Paﬂa’y› takip
etmek zorunda kalm›ﬂt›.
Damat Ferit’in
paﬂas›, hiçbir
direniﬂ
göstermemenin
cezas›n› görmeye
baﬂlam›ﬂt›.
tabancay› dayam›ﬂ ve yüzüne üç tokat
atm›ﬂt›. Sersemleyen Ali Nadir Paﬂa’
n›n bu s›rada kalpa¤› yere düﬂtü.
Damat Ferit’in paﬂas›, hiçbir direniﬂ
göstermemenin cezas›n› görmeye
baﬂlam›ﬂt›. Yunan te¤meninin tokad›
Kolordu kurmay
Yunan askerleri
baﬂkan› AbdülhaKonak meydan›’nda
mid ve 56. Tümen
kumandan› Hürrem Bey’in de
surat›na indi. Di¤er
subaylara da yumruk ve tokat at›lm›ﬂ, kalpaklar›
yerlere at›lm›ﬂ ve
paralar› gasp edilmiﬂti. Sonra subaylar ikiﬂerli s›rayla
ve üzerlerindeki
kaputlar›, ayaklaAli Nadir Paﬂa elinde beyaz bir r›ndaki çizmeleri ç›kararak k›ﬂladan
bayrakla k›ﬂladan ç›km›ﬂ en önde
ç›kmaya ve Pasaport’a kadar yürümegidiyordu. Arkas›ndan, Askerlik Dai- ye zorland›. D›ﬂar› ç›kar ç›kmaz
resi Baﬂkan› Albay Süleyman Fethi, yüzlerce yerli Rum bu kafileyi sararak,
56. Tümen Kumandan› Hürrem,
yürüyen subaylara taﬂ, sopa, demir ve
Kolordu Kurmay Baﬂkan› Abdülhamit taﬂlarla kudurmuﬂças›na sald›rd›.
Beyler ilerliyordu. Daha geride subay Zabitler daha sonra saat kulesinin
ve astsubaylar, en arkada askerler
dibine dizildikten sonra baﬂlar›ndaki
bulunuyordu. Ateﬂ etmeyece¤ine dair kalpaklar› yere at›l›p çi¤nendi sürekli
ﬂeref sözü veren küçük rütbeli Yunan olarak hakarete ve sald›r›ya u¤rad›lar.
subay› Ali Nadir Paﬂa’n›n ﬂaka¤›na
Bir Yunan çavuﬂu Nadir Paﬂa’y›
41
BD TEMMUZ 2015
dipçi¤iyle dürterek “Zito (Yaﬂas›n)
Venizelos! Ba¤›r sen de,” diye
söylendi. Paﬂa etraf›na bakm›yordu.
Yerli bir Rum “Duydun söyledi¤ini çavuﬂun, ba¤›r; Zito Venizelos!”
diye söylendi.
Çavuﬂ dipçikle Paﬂa’n›n gö¤sünü
dürtüyordu. Nadir Paﬂa sessiz ﬂekilde
“Zito Venizelos,” dedi.
Bir Yunan askeri 17. Kolordu
Askerlik Daire Baﬂkan› (Kolordu Ahzi Asker Heyet-i Reisi) Miralay Fethi’
nin kalbine süngüsünü dayam›ﬂt›, bir
baﬂka Yunan askeriyse tabip yarbay
(kaymakam) ﬁükrü Bey’in önüne
dikildi ve ondan “Zito Venizelos”
diye ba¤›rmas›n› istedi.
ﬁükrü Bey gö¤sünü ﬂiﬂirdi
ve gözlerini Yunan›n gözlerine dikti. Fethi Albay
bu s›rada “Kato Venizelos!” diye
ba¤›rd›. Yunan askeri Fethi Bey’in
kalbine süngüsünü saplad›, Fethi Bey
a¤›r yaraland› ve Sar›k›ﬂla telgraf
çavuﬂu ‹zzet Alt›nkalem taraf›ndan
Konak meydan› yak›n›ndaki Gurebai Müslimin Hastanesi’ne taﬂ›narak
doktorlara teslim edildiyse de 3 gün
sonra ﬂehit oldu.
Dr. Kaymakam ﬁükrü Bey (Tansu) (1890-1919), yukar› kald›rd›¤›
ellerini indirdi ve o da “Kato Venizelos!” diye ba¤›rd›. Süngü onun da
kalbine sapland› ve yere düﬂtü.
Kato Venizelos, “Kahrolsun
Venizelos!” demekti.
ﬁehit Dr. ﬁükrü Bey, Çanakkale
Gazisiydi. Kaymakam Dr. ﬁükrü
Bey’in o¤lu Avukat Muzaffer Tansu
an›lar›nda Karantina semtinde otur-
Dr.
42
duklar›n› babas›n›n o gün karnesini
alacak olan o¤luyla bir faytonla
Konak’taki Sar›k›ﬂla’ya gittiklerini
silahlar patlay›nca annesinin onu
emirber neferle Askeri Hastaneye
gönderdi¤ini ancak Yunan askerleri
geldi¤inden kaçarak eve geldiklerini
anlat›r.
ﬁehit Dr. Yarbay ﬁükrü (Tansu)
(1897-1919) Bey’in o¤lu Avukat
Muzaffer Tansu babas›n›n Balkan ve
Çanakkale Savaﬂ› hat›ralar›n› “Konuﬂan Hat›ralar” isimli kitapta 1974
y›l›nda yay›nlam›ﬂt›r.
u kitapta anlatt›¤›na göre Kaymakam Dr. ﬁükrü Bey’in ailesi
onun ﬂehit oldu¤unu en geç
ö¤renenlerden olmuﬂlard›. Bütün
araﬂt›rmalar›na ra¤men Dr. ﬁükrü
Bey’in cesedini bulamam›ﬂlard›.
Denize at›ld›¤› söylendi¤i için annesi
denize dalg›çlar indirmiﬂ, aratm›ﬂ
ancak cesedi bulunamam›ﬂt›.
Daha sonra aile ‹stanbul’a
taﬂ›nm›ﬂt›.
B
BD TEMMUZ 2015
Türk;
Ö¤ün,
Çal›ﬂ,
Güven!
Yazan: KAYA BOZTEPE
Türkiye’ye ilk geldi¤imde
küçük bir çocuktum. ‹lk
dura¤›m›z An›tkabir oldu.
Ç
anakkale geçilmez dedirten,
Milli Mücadele’yi baﬂlatarak
“Ya ‹stiklal, Ya Ölüm”
parolas›yla mucizevi baﬂar›lara imza
atarak Cumhuriyeti kuran, sonra
yokluklar içinde harap olmuﬂ bir
ülkeyi tekrar inﬂa eden büyük
Kahraman Mustafa Kemal Atatürk’ün
aziz hat›ras› önünde, sanki karﬂ›mda
bana bak›yormuﬂ gibi heyecan içinde
titriyordum.
43
BD TEMMUZ 2015
Her kelâm›nda bir çok s›r sakl› oldu¤una inand›¤›m bu dahinin çözemedi¤im tek vecizesi vard›. Türk; Ö¤ün,
Çal›ﬂ, Güven!
‹lk nasihat› “ö¤ün”! Ne ile ö¤ünece¤im? K›sac›k hayat›na yüzy›llar
dolusu baﬂar›lar s›¤d›rm›ﬂ bu alçak
gönüllü insan› hiç ö¤ünürken duymad›¤›m halde bana neden böyle bir
görev veriyordu?
Çal›ﬂ! Ne çal›ﬂay›m, neyi çal›ﬂay›m?
Son kelime ise “Güven”! Kime
güvenmem gerek? Güvenecek kimseleri nas›l anlayabilirim? Herkese
güvenmem mi gerek acaba?
ard›ndan su dökmek, ölüm ve do¤umlarda k›rk› ç›kmas›n› beklemek, geline
K›rm›z› kuﬂak ba¤lamak, lohusa
ﬂerbeti haz›rlamak, adak adamak,
kurban süslemek, kan kardeﬂ olmak,
gözle görülür yerlere nazar boncu¤u
asmak, ölünün üzerinde b›çak b›rakmak, ölmüﬂ kimsenin ayakkab›lar›n›
evin önüne koymak, mezar taﬂ› yapt›rmak, a¤›t yakmak, tahtaya vurmak
gibi bir çok gelenek ve al›ﬂkanl›klar
bizlere ﬁamanizm’den miras kalm›ﬂt›r.
unuslar, Mevlanalar ile sevgiye
ve kalbe giden yolu keﬂfetmiﬂ
olan Anadolu halk›, Yavuz
Sultan Selim’den itibaren özümsedikTAR‹H‹ ANLAMAZSAK BUGÜNÜ
leri ‹slam’dan uzaklaﬂarak AraplaﬂDE⁄ERLEND‹REMEY‹Z
maya baﬂlam›ﬂt›r. ‹mparatorlu¤un son
Neden “Türk” ya da hep “Türk Mille- y›llar›nda ise halk cahil b›rak›lm›ﬂ,
ti” diye baﬂlam›ﬂ Atatürk? Neden “Ey Araplaﬂm›ﬂ, hurafelerle yo¤rulmuﬂ,
Türk Gençli¤i” demiﬂ?
ﬂeyhlerle, ﬂ›hlarla yönetilir duruma
Ümmetten millete geçmek, kul
gelmiﬂti.
olmak yerine vatandaﬂ olma bilincini
ﬁevket Süreyya Aydemir an›layerleﬂtirebilmek için. Anadolu’ya
r›nda bu konuya üzüntüyle yer verir.
yerleﬂen Türkler tam anlam›yla ﬁaman Çorak, tuzlu topraklardan, Anadolu’
geleneklerinden kopmanun dört bir yan›ndan
dan ‹slamlaﬂm›ﬂ ancak
gelen Mehmetçiklerin
Araplaﬂmam›ﬂlard›.
ço¤u co¤rafyas›n›,
Bugün bile izlerini görAtatürk, ümmetten hangi millet, hangi dine
dü¤ümüz, Türklerin
mensup olduklar›n›,
Orta Asya’dan taﬂ›d›k- millete geçmek, kul dahas› peygamberlerilar›, kurﬂun dökmek,
olmak yerine
nin ad›n› bile bilmiyora¤açlara çul, çaput
vatandaﬂ olma lar diye anlat›r. “Siz
ba¤lamak, çam a¤ac›
Türk de¤il misiniz
bilincini
süslemek, bunlar› hal›
yahu?” diye sorulduve kilim tezgahlar›nda
yerleﬂtirebilmek ¤unda “Esta¤furullah
iﬂlemek, yeni y›l yani
için Türk ya da biz Osmanl› kuluyuz,
“Nevruz” kutlamalar›
sizin dedikleriniz
düzenlemek, bahar te- Türk Milleti diye K›z›lbaﬂ” diye cevap
mizli¤i yapmak, gidenin
baﬂlam›ﬂ.
veren askerlere ﬂaﬂk›n44
Y
BD TEMMUZ 2015
çekte “k›z›l baﬂl›k takan” demektir.
Baz› rivayetlere göre Uhut savaﬂ›nda
Hz. Ali kendisini Hz. Peygambere
siper etti¤i s›rada baﬂ›ndan yaralan›r.
Bu savaﬂtan sonra Hz. Ali’ ye k›z›lbaﬂ
denmiﬂtir. Yine S›ff›n savaﬂ›nda Hz.
Ali’ nin taraftarlar› baﬂlar›na k›rm›z›
baﬂl›k takm›ﬂlard›r. Alevi olan Türkmen devleti Safevi ordusunun askerleri de baﬂlar›na k›z›l baﬂl›k takarlard›.
Oysa ayr›ﬂt›r›lmak istenilen bu halk
öz be öz bizim halk›m›zd›r, yörüktür,
Türkmen’dir.
l›kla bakakal›r.
Kimdir bu K›z›lbaﬂlar? Osmanl›
devletinin kuruluﬂunda da Türkmenler
k›z›l börk giymektedir. Yabanc›
kaynaklar Osman Bey’i ”K›z›l Börk
Otman’ ‘olarak kaydetmiﬂlerdir.
Orhan Bey zaman›nda devlet görevlilerine ak börk giydirilerek yönetici
s›n›f ile Türkmen halk› birbirinden
ayr›lm›ﬂt›r. Osmanl› tarihçileri, Anadolu Türkmenlerinden oluﬂan Osmanl›
ordusu askerlerini ”k›z›l börklü” olarak tan›mlamaktad›r. Safeviler devletinin kuruluﬂu da Osmanl›’n›n kuruluﬂu
ile neredeyse birebir örtüﬂür. Ana
kaynak ”K›z›l Börklü Türkmenler”dir,
gazilerdir. Safeviler Devleti ve ﬁah
‹smail’in Anadolu’da Türkmenler
üzerindeki etkisi ve bozulan iliﬂkiler
sonras› ç›kan savaﬂta Yavuz Sultan
Selim “K›z›lbaﬂlar›n katli helaldir”
ﬂeklinde bir fetva çikartt›rm›ﬂ ve bu
tarihten sonra bir çok Türkmen katledilmiﬂ ya da kimliklerini saklamak
zorunda kalm›ﬂlard›r.
Asl›nda Alevili¤i küçük düﬂürmek için kullan›lan “K›z›lbaﬂ”, ger-
ustafa Kemal Atatürk heyecanl› geçen bir konuﬂma
sonras› ﬂöyle seslenir:
“Arkadaﬂlar! Gidip, Toros Da¤lar›’na bak›n›z, e¤er orada bir tek
Yörük çad›r› görürseniz ve o çad›rda
bir duman tütüyorsa, ﬂunu çok iyi
biliniz ki bu dünyada hiçbir güç ve
kuvvet asla bizi yenemez.”
Araplaﬂt›rlan, cahil b›rak›lan, hor
görülen, hakk› yenen, milli ﬂuurundan
uzaklaﬂt›r›lan ve her ﬂeye ra¤men
devletine sad›k kalarak u¤runda ﬂehit
olmak için gözünü bile k›rpmayan bu
halk›n çilesini ilk elden anlat›r Ulu
Önder: “Orduya ilk kat›ld›¤›m günlerde, bir Arap binbaﬂ›s›n›n ‘Kavmi Necip evlad›na sen nas›l kötü
muamele yapars›n?’ diye tokatlad›¤›
bir Anadolu çocu¤unun iki damla
gözyaﬂ›nda Türklük ﬂuuruna erdim.
Onda gördüm ve kuvvetle duydum.
Ondan sonra Türklük benim derin
kayna¤›m, en derin övünç memba›m
oldu. Benim hayatta yegane fahrim,
servetim, Türklükten baﬂka bir ﬂey
de¤ildir.”
M
45
BD TEMMUZ 2015
TÜRK TAR‹H KURUMU VE TÜRK
D‹L KURUMU’NU KURAN,
ÜMMETÇ‹ ANLAYIﬁ YER‹NE M‹LL‹
B‹L‹NC‹ YERLEﬁT‹RMEYE ÇALIﬁAN
ATATÜRK’ÜN BAZI VEC‹ZELER‹:
Bilelim ki millî benli¤ini bilmeyen
milletler baﬂka milletlere yem olurlar.
Bir millet kendi kuvvetine dayanarak varl›¤›n› ve ba¤›ms›zl›¤›n›
sa¤lamazsa ﬂunun bunun oyunca¤›
Bu memleket, Dünya’n›n bekleolmaktan kurtulamaz.
medi¤i, asla ümit etmedi¤i bir müstesBizim baﬂka milletlerden hiçbir
na mevcudiyetin yüksek tecellisine,
eksi¤imiz
yok. Cesuruz, zekiyiz, çal›ﬂyüksek sahne oldu. Bu sahne en az
kan›z,
yüksek
amaçlar u¤runda ölmeyedi bin senelik, bir Türk Beﬂi¤i’dir.
sini
biliriz.
Beﬂik tabiat›n rüzgârlar›yla salland›;
beﬂi¤in içindeki çocuk tabiat›n ya¤Bizim milletimiz derin bir maziye
murlar›yla y›kand›, o
maliktir… Türk çocu¤u
çocuk tabiat›n ﬂimﬂekleecdad›n› tan›d›kça daha
rinden, y›ld›r›mlar›nbüyük iﬂler yapmak için
dan, kas›rgalar›ndan Atatürk, ümmetten kendinde kuvvet bulaevvelâ korkar gibi oldu;
cakt›r.
millete geçmek, kul
sonra onlara al›ﬂt›;
Türk demek dil
onlar› tabiat›n babas›
olmak yerine
demektir. Milliyetin çok
tan›d›, onlar›n o¤lu
vatandaﬂ olma bariz vas›flar›ndan
oldu. Bir gün o tabiat
birisi dildir. Türk millebilincini
çocu¤u tabiat oldu,
tindenim diyen insanﬂimﬂek, y›ld›r›m, Güneﬂ yerleﬂtirebilmek
lar her ﬂeyden evvel ve
oldu. Türk oldu. Türk
için Türk ya da mutlaka Türkçe konuﬂbudur. Y›ld›r›md›r,
Türkçe konuﬂTürk Milleti diye mal›d›r.
kas›rgad›r, Dünya’y›
mayan bir insan Türk
ayd›nlatan Güneﬂ’tir.
baﬂlam›ﬂ.
hars›na, camias›na
Benim yarat›l›ﬂ›mda fevkalade
olan bir ﬂey varsa, Türk olarak
Dünya’ya gelmemdir.
Bu memleket tarihte Türk’tü,
hâlde Türk’tür ve ebediyen Türk
olarak yaﬂayacakt›r.
Diyarbak›rl›, Vanl›, Erzurumlu,
Trabzonlu, ‹stanbullu, Trakyal› ve
Makedonyal›, hep ayn› cevherin
damarlar›d›r. Bu damarlar, birbirini
tan›s›n. Türk milletinin toplumsal
düzenini bozmaya yönelik çabalar
bo¤ulmaya mahkûmdur.
46
mensubiyetini iddia ederse buna
inanmak do¤ru olmaz.”
Türk milleti yeni bir iman ve
kesin bir millî azim ile yeni bir devlet
kurmuﬂtur. Bu devletin dayand›¤›
esaslar “Tam Ba¤›ms›zl›k” ve “Kay›ts›z ﬁarts›z Millî Egemenlik”ten ibarettir. Yeni Türkiye devletinin yap›s›n›n
ruhu millî egemenliktir. Milletin
kay›ts›z ﬂarts›z egemenli¤idir…
Türk miletine do¤ru ve güzeli
veriniz, anlat›n›z, muhakkak kucaklar.
Atatürk’ün millet ve milliyetçilik
anlay›ﬂ› kafatasç›l›k de¤ildir. Bu
milletin fertleri ayn› ortak geçmiﬂe,
tarihe, ahlaka, hukuka sahip
bulunuyor.
“Herhangi bir vatandaﬂa yabanc›
gözüyle bakmak, medeni Türk
milletinin asil ahlâk›ndan beklenebilir
mi?”, sorusunu soran Mustafa Kemal
Atatürk’ün “Türkiye Cumhuriyeti’ni
kuran Türkiye halk›na Türk Milleti
denir” sözünün tam anlam› da budur.
Yani “Türk Milleti” kavram›, hangi
etnik kökenden ve dinden olursa
olsun, herkese eﬂit olan, herkesi kucaklayan bir anlay›ﬂt›r.
Türk! Ö¤ün, Çal›ﬂ, Güven vecizesindeki anlam asl›nda bizlere verilen
bir derstir.
oynuna ast›¤› idam ferman›yla
köhne bir gemiyle, bir avuç
dostuyla, dönüﬂü olmayan bir
yola ç›kan Ulu Önder’in ve yoktan
var edilen bir Cumhuriyet’in hikayesini an›msayarak asla pes etmememiz
gere¤ini ö¤reten bir ders. Koﬂullar ne
kadar zor olursa olsun, imkâns›z diye
bir kavram olmad›¤›n› ö¤reten, birlikten do¤an kuvvetin, el ele verilerek
B
mucizeler yaratman›n mümkün oldu¤unu gösteren bir ders. Bu dersle bize
verilen görevin tan›m›d›r “Türk, ö¤ün,
çal›ﬂ, güven!”
Tarihine, kültürüne, diline sahip
ç›k. Kim oldu¤unu, nereden geldi¤ini,
ne zorluklar çekti¤ini, üzerinde oynanan oyunlar› unutma.
Birlik ol, bütün ol, do¤ru ol,
yapt›klar›ndan gurur duy. Türk tarih
ve kültürü ile, üzerinde yaﬂad›¤›n
topraklar ve Anadolu medeniyetleri
ile, hakl› davan ve ba¤›ms›zl›k mücadelen ile, dik ve onurlu duruﬂun ile
ö¤ün. Tarihte yap›ld›¤› gibi üzerine
ölü topra¤› at›lmas›na izin verme.
Akl›n› kullan. Hedeflerini tespit et,
kendini yetiﬂtir. Bu u¤urda tüm
zorluklar› aﬂmak için var gücünle çal›ﬂ.
Seni karanl›¤a mahkûm etmek
isteyen zihniyete karﬂ› her zaman ayn›
ﬂekilde diren. Bu de¤erleri anlayan,
senin gibi düﬂünen, senin gibi çal›ﬂan
insanlara ve özellikle koﬂullar ne
olursa olsun, tüm zorluklar› aﬂabilece¤ine inan, kendine güven.
Muhtaç oldu¤un kudret, damarlar›ndaki asil kanda mevcuttur.
Ne Mutlu Türküm Diyene. •
47
F›rçalayarak
Serdar Günbilen
48
Evrensel Bak›ﬂ Aç›s›
Gürbüz Evren
Tehcir
S›ras›nda
Yaﬂananlar ve
Ç›kan
‹syanlar
Birinci Dünya Savaﬂ› s›ras›nda
Osmanl› Devleti vatandaﬂ› olan
Ermeniler, do¤uda ilerleyen
Çarl›k Rusya’s› ordusuna kat›lm›ﬂ,
Mart 1915’te ise Rus askerleri
ile birlikte girdikleri Van’da, Türk
ve Müslüman unsurlara yönelik
büyük bir katliam yapm›ﬂlard›.
smanl› yönetiminin ‹stanbul’daki
Ermeni toplumunun önde gelenlerine yapt›¤›, “Düﬂmanla
iﬂbirli¤inden vazgeçin” uyar›s› dikkate
al›nmam›ﬂ, Ermeni komiteleri bölgedeki
katliamlar›n› sürdürmüﬂtü. Bunun üzerine
Osmanl› Devleti, 27 May›s 1915
tarihinde ald›¤› Tehcir karar› ile Do¤u
Anadolu’daki 6 vilayette bulunan
Ermenileri Suriye baﬂta olmak üzere
güneydeki topraklara zorunlu göçe tabi
tutmuﬂtu.
O
49
BD TEMMUZ 2015
Ermeniler için Sivas, Konya, ‹zmit,
Eskiﬂehir, Ni¤de, Merzifon, Harput,
Cizre gibi bölgelerde toplama merkezleri ve dinlenme kamplar› oluﬂturulmuﬂtur. Kafileler için demiryolu
hatt›n›n bulundu¤u yerlerde tren,
olmad›¤› bölgelerde ise askeri araçlar
da kullan›lm›ﬂt›r. Ancak kafilelerin
rmeni isyanc›lar›n ve komitele- ço¤u, dönemin olanaks›zl›klar› nedeniyle s›n›rl› jandarma gücü eﬂli¤inde,
rin, Anadolu’daki savunmas›z
at ve öküz arabalar› ile ya da yürütüsivil Türk ve di¤er Müslüman
unsurlar› katletmesi nas›l bir trajedi lerek götürülmüﬂtür. Askeri araçlar›n
ise Zorunlu Göç ve ‹skân yani Tehcir ki, bunlar›n ço¤u ka¤n› türü arabalarde, bir trajedidir. Bu trajedilerin gerçek dan oluﬂuyordu, kafilelerin taﬂ›nmasorumlular› ise Türkler ve Ermeniler s›na ayr›lmas›, ordunun ihtiyac› olan
de¤il, Ermenilere ba¤›ms›z devlet sözü birçok malzemenin nakliyesinin
vererek, silah sa¤lay›p isyana, komﬂu- durmas›na yol açm›ﬂt›r. Bu nedenle
bir k›s›m araçlar al›n›p,
Bu trajedilerin gerçek sorumlular› yeniden ordunun hizmetine verilmiﬂtir. Çok fazla
Ermenilere ba¤›ms›z devlet sözü
bilinmeyen bir konu ise
vererek, silah sa¤lay›p isyana teﬂvik Ermeni nüfusunun çok
eden Ruslar, ‹ngilizler, Frans›zlar, yo¤un bulundu¤u Kars ve
Van’›n, Rus ordusunun
Amerikal›lar ve misyonerlerdir.
iﬂgali alt›nda olmas› nedelar›n› öldürmeye teﬂvik eden Ruslar, niyle Tehcir uygulamas›n›n d›ﬂ›nda
‹ngilizler, Frans›zlar, Amerikal›lar ve kalmas›d›r.
Ermeni Zorunlu Göçünde en
misyonerlerdir. Soyk›r›m iddialar›na
bu de¤erlendirme ›ﬂ›¤›nda bakman›n önemli ve büyük toplama merkezi
Konya’d›r. Tehcir uygulamas›n›n
yararl› olaca¤›n› düﬂünenlerdenim.
Konuya bu pencereden de bakmamak, baﬂlamas›ndan yaklaﬂ›k 3 ay sonra,
Türkler, Ermenileri katletti yalan›n›n A¤ustos 1915’te, Konya’ya sevkiyat
alan kazanmas›na yard›mc› olacakt›r. durdurulmuﬂtur. ‹stanbul’dan gönderiTehcir, yani Zorunlu Göç karar›- len bir yaz› ile kampta bulunan on
n›n a¤›rl›kl› olarak Do¤u Anadolu’da binlerce Ermeni’nin, bölgedeki yerleyaﬂayan Ermeniler için uyguland›¤›n› ﬂim alanlar›na da¤›t›larak, buralarda
ikamet etmelerinin sa¤lanmas› istenbiliyoruz. Ama Karadeniz, Ege ve
Trakya’daki Ermenilerin bir k›sm› da, miﬂtir. Bunun üzerine Ermenilerin
baz› bölgelerde toplanarak Osmanl› önemli bir bölümü Konya, Koçhisar
Devletinin güneydeki Musul, Halep ve Tuz Gölü çevresindeki bölgelere
yerleﬂtirilmiﬂtir.
ve Zor eyaletlerine sevk edilmiﬂtir.
Yukar›daki paragraf›, Ermeni
soyk›r›m› iddialar›n› ele ald›¤›m
yaz›lar›mda, 1915 olaylar›n› özetlemek için baz› de¤iﬂikliklerle kullan›r›m. Bu yaz›da ise Tehcir s›ras›nda
yaﬂananlar› ve ç›kan isyanlar› ele
alaca¤›m.
E
50
BD TEMMUZ 2015
Erzurum Ermenilerinin Kastamonu’ya, büyük bir nüfusa sahip Merzifon Ermenilerinin de, Karadeniz’deki
baz› il ve ilçelere yerleﬂmelerine izin
verilmiﬂtir. Dersim, Erzincan, Diyarbak›r, Bitlis, Bingöl gibi bölgelerde
Ermenilerin daha önceki y›llarda
yapt›klar› katliamlardan kaynaklanan
düﬂmanl›klar nedeniyle kafileler, Kürt
aﬂiretlerinin intikam ve soygun amaçl›
sald›r›lar›na u¤ram›ﬂt›r. Çok say›da
Ermeni’nin hayat›n› kaybetmesi
üzerine, kafilelerin geçiﬂ güzergâh›
de¤iﬂtirilmiﬂtir.
silah deposuna çeviren Hristiyan misyonerler, kentteki katliamlar üzerine
bölgeden kaçarak ayr›lmak zorunda
kalm›ﬂt›r. Bu durumun en iyi örne¤i
Amerikan misyoner Elia Leslie’dir.
Amerikan misyoner, yaﬂananlardan
kendilerinin sorumlu oldu¤unu,
Ermenileri silahland›rd›klar›n› itiraf
eden bir mektup b›rakm›ﬂt›r. Ard›ndan
da intihar etmiﬂtir.
Urfa Ermenilerinin yan› s›ra
bugün Kahramanmaraﬂ’a ba¤l› bir ilçe
olan Süleymanl›’da (eski ad›yla Zeytun) Tehcir’e büyük tepki gösteril-
smanl› yönetimi,
sald›rganlar›n yan›
s›ra kafileleri korumak için yeterli önlemAmerikan misyoner Elia Leslie
leri alamayan görevlileri
yaﬂananlardan kendilerinin
de cezaland›rm›ﬂt›r.
Ermeni kafilelerine
sorumlu oldu¤unu, Ermenileri
sald›ran bir di¤er kesim
silahland›rd›klar›n› itiraf eden
ise Arap aﬂiretleri olmuﬂbir mektup b›rakm›ﬂt›r.
tur. Özellikle Halep hatt›nda, soygun ve tecavüz
a¤›rl›kl› sald›r›lar›n artmas› üzerine, kafilelerin Siverek
miﬂtir. Daha önce 17 kez isyan eden
üzerinden gönderilmesine karar
Zeytun Ermenileri yola ç›kmamak
verilmiﬂtir. Tehcir s›ras›nda büyük bir için direnmiﬂtir.
Ermeni nüfusun bulundu¤u Urfa’ da
Patrikhane’nin raporlar›na göre,
da önemli olaylar yaﬂanm›ﬂt›r. Urfa
say›lar› 39 bin civar›nda olan Kahrave Gaziantep’teki Ermeniler, Tehcir manmaraﬂ Ermenilerinden sadece 11
kapsam› d›ﬂ›nda b›rak›lm›ﬂlard›. Buna bini bölgeden ayr›lm›ﬂt›r. Tehcir
ra¤men, Ermeni kafilelerinin bölgeden karar›na karﬂ› ç›karak, silahl› direniﬂe
geçmeye baﬂlamas›yla birlikte Zorun- geçen bir baﬂka topluluk ise Hatay
lu Göç’e karﬂ› ç›kan Ermeniler,
s›n›rlar› içinde kalan Musa Da¤› bölUrfa’da isyan ç›karm›ﬂt›r. Her yeri
gesinde yaﬂayan Ermenilerdir. Musa
yak›p y›kan silahl› Ermeni gruplar›, Da¤› bilindi¤i üzere Amanos da¤lar›birçok sivili de öldürmüﬂtür. Urfa’daki n›n bir parças›d›r. Bölgede yaﬂayan
Ermeni yetimhanesini y›llarca gizli
Ermenilerden yaklaﬂ›k 6 bini
O
51
BD TEMMUZ 2015
silahlanarak, Da¤›n yüksek kesimlerine ç›km›ﬂ ve çevreyi kuﬂatan askerlere
direnmiﬂtir. Her iki taraftan da çok
say›da can kayb›n›n oldu¤u çat›ﬂmalar›n ard›ndan, Ermenilerden yaklaﬂ›k
4 bini, bölgeye gelen bir Frans›z savaﬂ
gemisi taraf›ndan gruplar halinde
tahliye edilerek, M›s›r’a götürülmüﬂtür. Ayn› ﬂekilde ﬁebinkarahisar’daki
Beyrut bölgelerine gönderilmiﬂtir.
Adana’da kalanlar ve 1918’den itibaren kente dönmeye baﬂlayan Ermeniler, Temmuz 1920’de, Türkleri, Frans›z iﬂgal güçlerinin deste¤iyle (Frans›z
ordusu üniformas› giymiﬂ Ermeni
gönüllülerden oluﬂan birlik de büyük
k›y›m yapm›ﬂt›r) bölgeden sürme
giriﬂimlerine baﬂlam›ﬂt›r. Meﬂhur “Kaç
Kaç” olay› iﬂte bu s›rada gerTürkler, Ermeni sald›r›lar›ndan çekleﬂmiﬂtir. Türkler, Ermeni
kurtulmak için Toros da¤lar›na sald›r›lar›ndan kurtulmak için
Toros da¤lar›na kaçmak zorunkaçmak zorunda kalm›ﬂt›r.
da kalm›ﬂt›r. Ermenilerin
Ermenilerin de Tehcir karar›na tepki Zorunlu Göç ve ‹skân›n› içeren Tehcir
vererek isyan ettikleri ve ele geçirdik- uygulamas›na tabi tutulan, hayat›n›
kaybeden ve yerlerine geri dönenlerin
leri kaleyi uzun süre savunduklar›,
say›s›, soyk›r›m iddialar›n› çürütmekte
daha sonra da teslim olduklar›
önemli bir yere sahiptir.
bilinmektedir.
Daha sonraki yaz›lar›mda,
Yeri gelmiﬂken Adana Ermenileözellikle geri dönenlerin say›s›na ve
rini de hat›rlatmakta yarar var.
Say›lar› 50 bini aﬂan Ermeniler- durumuna iliﬂkin bilgiler verece¤im.•
gurbuzevren@butundunya.com.tr
den sadece 14 bin kadar›, Halep ve
ATATÜRK’E SU‹KAST G‹R‹ﬁ‹M‹
‹zmir’deki suikast giriﬂiminden
sonra Atatürk, kendisini öldürmeye
kalk›ﬂan iki kiﬂiden birini, sorgusu
tamamland›ktan sonra yan›na
ça¤›rd›. Odada kimse yoktu.
Atatürk adama sordu:
“Sen Mustafa Kemal’i
öldürecekmiﬂsin, öyle mi?”
“Evet.”
“Mustafa Kemal ne yapm›ﬂ ki onu
öldürecektin?”
“Fena bir adamm›ﬂ... Memlekete çok
kötülük yapm›ﬂ... Sonra bize onu öldürmek
için para da vereceklerdi.”
“Sen Mustafa Kemal’i tan›yor
musun?”
52
“Hay›r”
“O halde tan›mad›¤›n bir adam›
nas›l öldüreceksin?”
“Geçerken iﬂaret edecekler,
“Mustafa Kemal iﬂte budur”
diyeceklerdi... Ben de ateﬂ edip,
öldürecektim.”
Atatürk birden cebinden
tabancas›n› ç›kartarak adama uzatt›:
“Mustafa Kemal benim! ‹ﬂte ﬂu
anda da karﬂ›nda duruyorum. Haydi, al
eline tabancay› ve öldür beni!...”
Adam bu yan›t› al›nca bir süre
ﬂaﬂk›n ﬂaﬂk›n Ata’n›n yüzüne bakt›kt›, sonra
kendini yüzüstü yere att› ve... Yüksek sesle,
içini çeke çeke a¤lamaya baﬂlad›.
Sakl› Tarih
BD TEMMUZ 2015
Sinan Meydan
Kuvvacı
aiz
V
Mehmet Akif’in Kurtuluş Savaşı Faaliyetleri
as›m 1918’den itibaren Anado“Bugünün Büyük Vazifesi”
lu’nun ve Trakya’n›n iﬂgal
baﬂl›kl› yaz›da bugünün görevinin,
edilmeye baﬂlanmas› tüm vatansever- her türlü ihtiraslar›, nifaklar› b›rakarak
el birli¤i ile bir kurtuluﬂ çaresi aramak
ler gibi Mehmet Akif’i de derinden
yaralam›ﬂt›r. Akif o iﬂgal
oldu¤u belirtilmiﬂtir.
günlerde ‹stanbul’da SebilYaz›da ayr›ca “Kurulan
Mehmet Akif
ürreﬂad’ da yay›mlad›¤›
partilerin hiç biri milletin
Sebilürreşad
yaz›lar›nda teslimiyetçilere
ruhunu temsil etmiyor”
dergisindeki
denilerek “partiler üstü”
ve mandac›lara inat halka
bir kurtuluﬂ çaresinden
sab›r, ümit ve cesaret aﬂ›layazılarıyla
maya çal›ﬂm›ﬂt›r.
halkı direnişe söz edilmiﬂtir. Ayn› dergide yer alan Mehmet
Örne¤in, sansüre ra¤men
çağırmıştır
Akif’in bir ﬂiiri de tamaderginin 3 Nisan 1919
men sansür edilmiﬂtir.
tarihli 402. say›s›nda ya15 May›s 1919’da ‹zmir’in iﬂgay›mlanan “Bugünün Büyük Vazifesi”
ve “‹ttihad-› Milli” baﬂl›kl› yaz›larla linden sonra ‹stanbul’daki pek çok
yay›n organ› ‹ngiliz veya Amerikan
halka direniﬂ ça¤r›s› yap›lm›ﬂt›r.
K
53
BD TEMMUZ 2015
mandas›n› savunurken Akif’in baﬂyazarl›¤›ndaki Sebilürreﬂad dergisi
mandac›l›¤a karﬂ› ç›karak milletin
kurtulabilmesi için bir an önce milli
birlik sa¤lanmas› gerekti¤ini
belirtmiﬂtir.
10 Ekim 1919’da baz› sayfalar›
sansürlendi¤i için boﬂ ç›kan Sebilürreﬂad’da Akif’in “Hüsran” adl› ﬂiiri
yay›mlanm›ﬂt›r. 30 Ekim 1919 tarihli
say›da da “Yeis Yok” baﬂl›kl› ﬂiiri
yay›mlanm›ﬂt›r.
kif, milli hareketin “Bir ‹ttihatç›l›k hareketi” oldu¤unu söyleyenlere “Hay›r! Art›k buna da
‹ttihatç›l›k denemez. Bu memleket
meselesidir. Buna herkes el birli¤iyle
sar›lmal›d›r” yan›t›n› vermiﬂtir.
13 Kas›m 1918’de ‹stanbul’un
fiilen iﬂgali üzerine Süleyman Nazif,
9 ﬁubat 1919’da Hadisat gazetesinde
“Kara Bir Gün” baﬂl›kl› bir yaz›yla
iﬂgali k›nam›ﬂt›r. Frans›z iﬂgal kuvvetleri komutan› General D’Esperey, bu
yaz›s›ndan dolay› Süleyman Nazif’in
A
General D’Esperey
54
idam edilmesini istemiﬂtir. Süleyman
Nazif son anda idamdan kurtulmuﬂ,
ancak Malta’ya sürgün edilmiﬂtir.
Süleyman Nazif Malta’da “Son Nefesimle Hasb›hal” adl› bir ﬂiir yazm›ﬂt›r.
Akif, Süleyman Nazif’in bu ﬂiirine 15
Nisan 1921’de Ankara’da Taceddin
Dergah›’nda“Süleyman Nazif’e” adl›
bir ﬂiirle yan›t vermiﬂtir. Akif, Süleyman Nazif’in “Kara Bir Gün” baﬂl›kl›
yaz›s›ndan övgüyle söz edip onun
milletin elemlerini dünyaya duyurdu¤unu belirtmiﬂtir.
“Ey tek kara gün dostu, bu
hicranzede yurdun! / Sen milletin
âlâm›n› dünyaya duyurdun, / En
korkulu günlerde o müthiﬂ kaleminle…
/ Takdis ederiz nam›n›… / Lakin beni
dinle;”
ehmet Akif, 1920 y›l› Ocak
ay›n›n son haftas›nda, yak›n
dostu Eﬂref Edip’le birlikte Kurtuluﬂ
Savaﬂ›’na kat›lmak için Bal›kesir’e
gitmiﬂtir. Burada ‹zmir’e Do¤ru
gazetesini ç›karan Mustafa Necati ve
Vas›f Ç›nar’›n iste¤i ile Za¤anos Paﬂa
Camii’nde bir vaaz vermiﬂtir. Akif,
23 Ocak 1920’de Bal›kesir’de
Za¤anos Paﬂa Camisi’ni dolduran
cemaate -Cuma namaz›ndan sonraﬂöyle seslenmiﬂtir:
“Bu namert taarruza karﬂ› koymak kad›n, erkek, çoluk çocuk, genç,
ihtiyar her fert için farz- ayn oldu¤u
bir an olsun hat›rdan ç›kar›lmamal›d›r. Baﬂta dini namus ve vatan olmak
üzere bütün varl›¤›m›z tehlikeye
düﬂmüﬂ, düﬂman kap›lar›m›za kadar
dayanm›ﬂt›r. Bu durumda yap›lacak
ﬂey, ayr›l›k, gayr›l›k gibi küçük mese-
M
BD TEMMUZ 2015
leleri bir tarafa b›rakmak ve el birli¤iyle bu
namert istilay› biran
önce geri püskürtmektir.”
oldu¤u görülmektedir.
16 Mart 1920’de ‹stanbul’un iﬂgal edilmesi
üzerine Atatürk, Mehmet Akif’i Ankara’ya
davet etmiﬂtir. Atatürk,
zmir’e Do¤ru,
“Burada ulemaya
Akif’in 23 Ocak’
ihtiyaç vard›r. Ali Bey’
taki konuﬂmas›n› 1
le görüﬂülerek Hoca
ﬁubat’ta yay›mlam›ﬂFatin, ﬂair Mehmed Akif
t›r. Söz konusu konuﬂve sair
Bu namert taarruza Efendilerin
man›n özeti 12 ﬁubat
tensip edileceklerin
karşı koymak kadın, sürati sevkleri.” ﬂeklin1920’de Sebilürreerkek, çoluk çocuk, deki telgraf›yla Akif’i
ﬂat’da yay›mlanm›ﬂt›r.
Akif’in konuﬂmas›na
genç, ihtiyar her fert Ankara’ya ça¤›rm›ﬂt›r.
baﬂlarken okudu¤u
ayr›ca 1920 y›l›
için farz- ayn olduğu bir Atatürk,
ﬂiir, Yunus Nadi’nin
Nisan ay› baﬂlar›nda Ali
an olsun hatırdan
‹stanbul’da ç›kard›¤›
ﬁükrü Bey arac›l›¤›yla
çıkarılmamalıdır.
Yenigün’de, konuﬂda Akif’i Ankara’ya
man›n tamam› ise
davet etmiﬂtir. Eﬂref
Atatürk’ün Sivas’ta ç›kartt›¤› ‹rade- Edip’in anlat›m›yla, “…merhum
i Milliye’de yay›mlanm›ﬂt›r. 4 sayfal›k Akif’le idarehanede konuﬂuyorken
‹rade-i Milliye gazetesinin tam 2
merhum Ali ﬁükrü Bey geldi. ‘Haydi,
sayfas›n› bu konuﬂmaya ay›rmas›
haz›rlan›n gidiyoruz’ dedi. ‘Nereye?’
dikkat çekicidir. Akif’in, halk› düﬂma- dedik. ‘Ankara’ya. Oradan sizi ça¤›na karﬂ› direniﬂe ça¤›ran bu Bal›kesir r›yorlar. Paﬂa sizi istiyor. Sebilürrekonuﬂmas›n›n metni ‹stanbul’da ç›kan ﬂad’›n Ankara’da neﬂrini istiyor.
Sebilürreﬂad dergisinde yay›mlan›nca Sebilürreﬂad’›n Ankara’da intiﬂar›
hem dergisi sansür edilmiﬂ hem de
milli hareketin manevi cephesini
kendisi takibe al›nm›ﬂt›r.
kuvvetlendirecektir’. Akif’le bak›ﬂt›k.
Ali ﬁükrü kati bir lisanla: ‘Hiç düﬂünyn› Za¤anos Paﬂa Camisi’nin
meyiniz, gidece¤iz, her halde gideceminberine üç y›l sonra, 1923’te ¤iz’…”
bu sefer Atatürk ç›kacak ve “Allah
Atatürk’ün bu ça¤r›s› üzerine Akif
birdir. ﬁan› büyüktür…” diye baﬂlayan arkadaﬂ› Eﬂref Edip’e, “Art›k burada
meﬂhur Bal›kesir Hutbesi’ni verecek- duracak zaman de¤ildir, gidip çal›ﬂtir. Akif’in Bal›kesir’deki faaliyetleri mak laz›m. Bizim taraf›m›zdan halk›
ile daha 1920 y›l›n›n ilk aylar›ndan
tenvire ihtiyaç varm›ﬂ, ça¤›r›yorlar,
itibaren milli hareketin öncülerinden mutlaka gitmeliyiz. Ben yar›n AnkaMustafa Necati, Yunus Nadi ve Ata- ra’ya hareket ediyorum. Kimsenin
türk’le fikir ve eylem birli¤i içinde
haberi olmas›n. Sen de idarehanenin
‹
A
55
BD TEMMUZ 2015
iﬂlerini derle topla, Sebilürreﬂad
kliﬂesini al, arkamdan gel…” diyerek
Ankara’ya gitmek için haz›rl›klara
baﬂlam›ﬂt›r.
Akif, 10 Nisan 1920’de 12 yaﬂ›ndaki büyük o¤lu Emin’i yan›na alarak
Ali ﬁükrü Bey’le buluﬂup Ankara’ya
do¤ru yola ç›km›ﬂt›r. TBMM’nin
aç›l›ﬂ›ndan bir gün sonra, 24 Nisan
1920’de Ankara’ya ulaﬂm›ﬂt›r. O¤lunun anlatt›¤›na göre Meclis önünde
Akif’le karﬂ›laﬂan Atatürk: “Sizi
bekliyordum efendim! Tam zaman›nda
geldiniz! ﬁimdi görüﬂmek kabil olmayacak. Ben size gelirim” diyerek hoﬂ
geldin demiﬂtir.
orunu Selma Argon’un anlat›m›yla: “Dedem Meclisin aç›l›ﬂ›na yetiﬂemiyor. Zannediyorum
aç›l›ﬂtan 1-2 gün sonra gidebiliyor
Ankara’ya. Mustafa Kemal, bizzat
T
Selma Argon
kap›da karﬂ›l›yor Mehmet Akif’i.
‹nsanlar, Atatürk’le dedemi karﬂ›
karﬂ›ya getirmeye çal›ﬂ›yorlar.”
Akif’in Ankara’ya gidiﬂi, Atatürk’ün bizzat kontrolündeki Hâkimiyeti Milliye gazetesinin 28 Nisan 1921
56
tarihli say›s›nda “‹slam ﬁairi Akif
Bey” baﬂl›¤›yla halka duyurulmuﬂtur.
Atatürk’ün, ›srarla Akif’in milli
harekete kat›lmas›n› istemesinin üç
temel nedeni vard›r:
1. Akif’in ‹slam dinini çok iyi
bilen bir ﬂair ve vaiz olmas›… Atatürk
o zor günlerde Müslüman Anadolu
insan›na, milli harekete kat›lman›n,
iﬂgale karﬂ› direnmenin dinsel bir
zorunluluk oldu¤unu en iyi anlatabilecek kiﬂilerin baﬂ›nda Akif’in geldi¤ini
düﬂünmüﬂtür.
2. Akif, 1912 y›l›nda Balkan
Savaﬂlar› s›ras›nda kurulan Müdafaai Milliyye Cemiyeti'ne ba¤l› ‹rﬂad
Heyeti’nin genel kâtipli¤ini yapm›ﬂt›.
Bu çerçevede Fatih, Beyaz›t ve Süleymaniye camilerinde verdi¤i vaazlarda
halka düﬂmana karﬂ› direniﬂ azmi ve
umut aﬂ›lamaya çal›ﬂm›ﬂt›. Atatürk,
Akif’in bu tür direniﬂ vaazlar›n›n
Kurtuluﬂ Savaﬂ›’nda çok iﬂe yarayaca¤›n› düﬂünmüﬂtür.
3. Akif’in daha önce I. Dünya
Savaﬂ› s›ras›nda birkaç kere “‹slami
propaganda” iﬂinde görev alm›ﬂ
olmas›… 1914 y›l› sonlar›nda Teﬂkilat-› Mahsusa'n›n verdi¤i görevle
Berlin'e gitmiﬂtir. 1915’te yine Teﬂkilat-› Mahsusa’n›n görevlendirmesiyle
bu sefer Arabistan'da baﬂlayan ﬁerif
Hüseyin isyan›na karﬂ› Arap kabilelerinin deste¤ini sa¤lamak amac›yla bir
heyetle Arabistan’a gitmiﬂtir. Ancak
orada Araplar› k›ﬂk›rtmakla görevli
‹ngiliz Lawrence’e karﬂ› pek de baﬂar›l› olamam›ﬂt›r. ‹ﬂte Atatürk, Akif’in
bu “‹slami propaganda” tecrübesinden
yararlanmak istemiﬂtir. Akif Ankara’
ya gelir gelmez halk› milli harekete
BD TEMMUZ 2015
kat›lmaya teﬂvik etmekle görevlendi- okutulmuﬂtur. Akif Anadolu’ya geçrilmiﬂtir. Anadolu ve Rumeli Müda- tikten sonra Biga’dan ve Burdur’dan
faa-i Hukuk Cemiyeti Ankara Heyet- milletvekili seçilmiﬂtir. Ancak Burdur
i Merkeziyesi’nin karar defterine
milletvekili olmay› tercih etmiﬂtir. O
kay›tl› 5 numaral› ve 2 May›s 1920
s›rada yeni seçilmiﬂ bir mebus Miralay
tarihli bir karara göre “Heyet-i ‹rﬂa- ‹smail Bey’in istifa etmesiyle boﬂalan
diye Riyaseti’ni ifa etmekte olan ﬂair yere Atatürk, Mehmet Akif’in seçilMehmet Akif Bey’e zaruri masraflar›n› mesini teklif etmiﬂtir. Akif daha sonra
karﬂ›lamak üzere 200 lira verilmesine Eskiﬂehir ve Burdur’a giderek halk›
karar verildi¤i” belirtilmiﬂtir. Akif’e milli hareket saflar›nda birleﬂmeye
bu paran›n verildi¤i gelir gider defte- ça¤›rm›ﬂt›r.
rindeki kay›tlardan anlaﬂ›lmaktad›r.
1920 Haziran ay›ndan itibaren
Akif, bu görevlenYunan ordusu Anadodirme do¤rultusunda
lu içlerine do¤ru ilerAnadolu’da halka, milli
lemeye baﬂlam›ﬂt›r.
hareketin “‹ttihatç›” bir
‹ngiliz destekli Yunan
hareket olmad›¤›n›,
birlikleri Mudanya’ya
iﬂgalci düﬂmana karﬂ›
asker ç›kararak 8
direnmenin dinsel bir
Temmuz 1920'de
görev, yani “cihat”
Bursa’ya girmiﬂtir.
oldu¤unu ve buna kat›lBursa’n›n iﬂgali ve
man›n “farz” oldu¤unu
oradaki Yunan mezaanlatm›ﬂt›r. Akif, Analimi Akif’i de derinAkif’in Bursa’nın işgaline den yaralam›ﬂt›r. Aydolu’ya geçtikten bir
süre sonra tam da Ataduyduğu öfkenin,
r›ca Osmanl› baﬂkenti
türk’ün istedi¤i biçimde tepkinin ve üzüntünün
Bursa’n›n iﬂgalinin
Sebilürreﬂad’› da Anahem iﬂgalci için hem
izlerini ”Bülbül”adlı
dolu’ya geçirmiﬂtir. Eﬂde iﬂgal edilen için
şiirinde görmek
ref Edip ve Akif, Sebiçok sembolik anlamlürreﬂad’› önce Kastamümkündür
lar› vard›r. Bursa’da
monu’da sonra Ankara’
iﬂgalci Yunan ordular›
da yay›mlam›ﬂt›r. Sebilürreﬂad, Hâki- komutan› Sofoklis’in Osman Gazi’nin
miyet-i Milliye ile birlikte Ankara’da türbesine girip sandukas›n› tekmeleTBMM’nin verdi¤i ödenekle da¤›t›lan mesi Osmanl› özelinde asl›nda ‹slama
iki süreli yay›ndan biridir.
yap›lm›ﬂ bir sayg›s›zl›kt›r.
Akif’in Kastamonu’daki çok
önemli konuﬂmalar›n›n da yer ald›¤›
kif’in, Bursa’n›n iﬂgaline duyduSebilürreﬂad’›n üç say›s› binlerce nüs¤u öfkenin, tepkinin ve üzüntüha bast›r›larak Anadolu’ya halka ve nün izlerini “Bülbül” adl› ﬂiirinde
cephelere da¤›t›lm›ﬂ; camilerde, kah- görmek mümkündür.
velerde, derneklerde, askeri birliklerde
“Bülbül”, 7 May›s 1921’de Sebil-
A
57
BD TEMMUZ 2015
ürreﬂat’ta, 13 May›s 1921’de Hâkimiyet-i Milliye’de yay›mlanm›ﬂt›r. Akif,
Kurtuluﬂ Savaﬂ› y›llar›nda Kastamonu’da Aç›ksöz’de, Ankara’da Sebilürreﬂat’ta ve Hâkimiyet-i Milliye’de ve
yurdun de¤iﬂik yerlerindeki birçok
“millici” gazetede, dergide yay›mlanan çok say›da “iﬂgal” ve “direniﬂ”
temal› ﬂiir yazm›ﬂt›r.
Ö
rne¤in, Akif’in “Berlin Hat›ralar›”n› sonundaki “Cehennem olsa
gelen gö¤sümüzde söndürürüz!..” diye
baﬂlayan dizeleri, “Cephelerde Kahraman Mücahitlerimize” sunumuyla 26
Mart 1921’de Sebilürreﬂat’ta, 28 Mart
1921’de de Hakimiyet-i Milliye’de
yay›mlanm›ﬂt›r.
‹stanbul Hükümeti’nin çal›ﬂmalar›yla Konya’da Bozk›r isyan› (1. Bozk›r 26 Eylül-4 Ekim 1919), (2. Bozk›r
20 Ekim-4 Kas›m 1919), bir y›l kadar
sonra da Konya ‹syan› (2 Ekim-22
Kas›m 1920) ç›km›ﬂt›r.
Akif, Ankara’ya geldikten bir ay
kadar sonra Konya’daki isyan›n bast›r›lmas› amac›yla kurulan heyetle
birlikte Konya’ya gönderilmiﬂtir. Akif,
durup dinlenmek bilmeden Kuvvac›
faaliyetlerini sürdürmüﬂtür. Halk›
ayd›nlatmak üzere Sand›kl›, Dinar,
Antalya ve Afyon’a gitmiﬂtir. Akif,
7 Ekim 1920’de Çank›r› Mebusu Hac›
Tevfik Bey, Binbaﬂ› Halim Bey ile
birlikte Kastamonu’ya gönderilmiﬂtir.
Bu nedenle Meclis Akif’i 1,5 ay izinli
saym›ﬂt›r. Önce, 15 Ekim 1920’de
Çank›r›’n›n en büyük camisi olan Ulu
Camii’de bir vaaz vererek halk› Kurtuluﬂ Savaﬂ›’na kat›lmaya ça¤›rm›ﬂt›r.
19 Ekim 1920’de Kastamonu’ya
varm›ﬂt›r. Burada Müdafaa-i Hukuk
ve Gençler Mahfili üyelerince
karﬂ›lanm›ﬂt›r. Kastamonu Aç›ksöz
gazetesi birçok say›s›nda Akif’in As›m
adl› eserinden parçalar yay›mlam›ﬂt›r.
O günlerde Konya’daki Ö¤üt gazetesi
de Akif’in ﬂiirlerine yer vermiﬂtir.
Akif, 5 Kas›m 1920 Cuma günü
Kastamonu’nun en büyük camisi
Nasrullah Camii’nde, daha sonra
ço¤alt›larak elden ele dolaﬂacak, hatta
ordulara da¤›t›lacak o meﬂhur vaaz›n›
vermiﬂtir.
K
astamonu’da iki ay kadar kalan
Akif, bu s›rada Nasrullah Camii’nde verdi¤i vaazlar›yla, Sebilürreﬂad
dergisindeki, Aç›ksöz gazetesindeki
yaz›lar›yla, ﬂiirleriyle ve kahvehanelerdeki konuﬂmalar›yla halk› milli
harekete kat›lmaya, düﬂmanla mücadele etmeye ça¤›rm›ﬂt›r. Ankara’ya
döndü¤ünde de, I. ‹nönü Savaﬂ›’ndan
bir süre sonra ‹stiklal Marﬂ›’n› yazm›ﬂt›r. •
sinanmeydan@butundunya.com.tr
Not: Mehmed Akif’in Kurtuluﬂ Savaﬂ›
faaliyetlerinin ayr›nt›lar› ve bilinmeyen Mehmed
Akif gerçe¤i için bkz. Sinan Meydan, Vaiz, Öteki
Mehmed Akif, 2 bas. ‹nk›lap Kitabevi, 2015.
"Asla ﬂüphem yoktur ki, Türklü¤ün unutulmuﬂ büyük medeni özelli¤i
ve büyük medeni kabiliyeti bundan sonraki geliﬂmesi ile gelece¤in
yüksek medeniyet ufkunda yeni bir güneﬂ gibi do¤acakt›r."
M. Kemal Atatürk
58
Türk
Liras›’n›n
‹lk Büyük
Ameliyat›ndan
Sonra...
1970 y›l›nda yap›lan devalüasyonla Amerikan dolar›n›n de¤erinin 9 liradan
15 liraya ç›kar›lmas› "operasyonu"ndan sonra Mete Akyol'un Baﬂbakan
Süleyman Demirel'le yapt›¤› ve 7 Eylül 1970 tarihli Milliyet'te yay›mlanan
röportaj›n›n öyküsünü, merhum Süleyman Demirel'in varl›¤›na özlem ve
an›s›na sayg›yla yay›ml›yoruz.
Yazan: METE AKYOL
imdi uluslararas› gönüllü
memurluk yapmakta olan bir
zamanlar›n “gönüllü vatan
kurtar›c›s›” kahraman›m›z Kemal
Derviﬂ’in, o zamanlardaki CHPANAP- MHP koalisyonunun son
günlerinde yeni bir siyasal iklimin alt
yap›s›n› haz›rlarken bir gece ans›z›n,
kaﬂla göz aras›nda bir ç›rp›da yap›verdi¤i bir sürprizin ayn›n›, k›rkbeﬂ y›l
ﬁ
önce, yine bir gece ans›z›n ve yine
kaﬂla göz aras›nda bir ç›rp›da, Süleyman Demirel yap›vermiﬂti. Soluk
solu¤a acil servise yetiﬂtirilen bir hasta
örne¤i, o da bir gece ans›z›n Türk
liras›n› ameliyat masas›na yat›r›vermiﬂti ve… Sonra o da neﬂteri kap›p,
“A¤z›na burnuna m› gelir, kaﬂ›na
saç›na m› gelir?” demeden, Türk
liras›n› eline geldi¤i yerinden tutmuﬂ,
59
BD TEMMUZ 2015
bir sihirbaz becerisiyle bir ç›rp›da
kaﬂla göz aras›nda kesip biçip buday›vermiﬂti.
Sabah gözlerimizi açt›¤›m›zda
da, bu ameliyat haberini asil ve necip
Türk Milleti’ne, hepimizin al›ﬂt›¤›
kendi üslubuyla, fakat ne oldu¤unu
hiçbirimizin kolay kolay kavrayamad›¤›m›z ﬂu sözcüklerle müjdelemiﬂti:
“Dolar karﬂ›s›nda ﬂiﬂenin darbo¤az›na gelen param›za, acilen ihtiyaç
duydu¤u operasyon icra edilmiﬂ ve
Türk liras› dolar karﬂ›s›nda yüzde 66
devalüe edilmiﬂtir.”
Bu Demirelce ifadenin Türkçe’si
ﬂöyleydi: “Bir dolar, 9 liradan
15 liraya ç›kar›lm›ﬂt›r.”
***
lk günlerin ﬂokunu atlatt›ktan sonra
anlayabildik ki, dolar›n 9 liradan
15 liraya ç›kar›lmas›yla, cebimizdeki param›z›n yar›s›ndan fazlas› da,
“yand›, bitti, kül olduuuu” kazas›na
u¤ram›ﬂt›. “Operasyon” ise, bu iﬂin
ya da iﬂlemin, siyasette kullan›lan bir
çeﬂit kod ad›ym›ﬂ, me¤er.
“Her keder, mutlulukla sona erer”
‹
güzelli¤ine inanan bir kiﬂi olarak,
param›z›n baﬂ›na gelen bu kederli
ameliyat›n bile bir yerlerinde kesinlikle belki bir gülümseme, belki bir
güzellik k›r›nt›s› bulabilirim umudumla, Baﬂbakan Süleyman Demirel’le
bir röportaj yapmak istedim.
Özel Kalem Müdürü Muammer
Ekonom, makam odas›nda beni karﬂ›s›nda görünce çok ﬂaﬂ›rd›.
“Say›n Baﬂbakan’la yedi dakikal›k bir görüﬂme yapmak istiyorum”
dedi¤imi duyunca, daha da çok ﬂaﬂ›rd›.
‹çeri girdi, iste¤imi Süleyman
Demirel’e bildirip ç›kt›ktan sonra ise,
bu kez de Say›n Baﬂbakan’›n çok
ﬂaﬂ›rd›¤›n› söyledi.
“Neden beﬂ dakika de¤il, on
dakika de¤il de yedi dakika görüﬂmek
istiyormuﬂ acaba?” dedikten sonra,
Muammer Ekonom’a bir göz iﬂaretiyle
yeﬂil ›ﬂ›k yak›vermiﬂ:
“Hadi söyle de gelsin” demiﬂ.
Baﬂbakanl›k makam›na girdi¤imde Baﬂbakan Demirel, makam koltu¤unun önündeki büyük sehpay›
çevreleyen dört ya da beﬂ Bakan›’yla
Makam›na al›nd›¤›mda, Baﬂbakan Süleyman Demirel Bakanlar›yla toplant›dayd›.
60
BD TEMMUZ 2015
oturuyordu.
“Arkadaﬂlar›n›zla çal›ﬂt›¤›n›z›
bilmiyordum, Say›n Baﬂbakan›m”
dedim. “Çok çok özür dilerim.”
Baﬂbakan Demirel, yan›ndaki
koltu¤a oturmam› iﬂaret ederken, önce
merak›n› gidermek istedi:
“Allah aﬂk›na, ilk iﬂ olarak ﬂu
yedi dakika meselesini bir aç›kl›¤a
kavuﬂtural›m” dedi. “Beﬂ dakikal›k
görüﬂmeyi anlar›z, on dakikal›k
görüﬂmeyi anlar›z, yar›m saatlik hatta
bir saatlik görüﬂmeyi de anlar›z da,
bu yedi dakikal›k görüﬂmenin alt›nda
ne var? Onu bir ö¤renelim önce...”
S
üleyman Demirel, ilerideki
y›llarda söyledi¤i ve
duydu¤um andan bu yana
da kula¤›mdan bir türlü
gitmeyen “Meseleleri
mesele yapmazsan›z,
mesele kalmaz” sözünü o
günlerde henüz söylememiﬂti. Sorusunu, çaresiz,
kendi sözümle yan›tlamak
zorunda kald›m: “Size
sormak istedi-¤im tam yedi
sorum var, Say›n
Baﬂbakan›m” dedim. “Bu
sorular›ma da bir ya iki
sözcükle yan›t verece¤inize göre, en
çok yedi dakikan›z› alaca¤›m. Daha
fazla zaman›n›z› almak istemi-yorum,
o nedenle yedi dakika görüﬂ-mek
istedim sizle...”
Baﬂbakan Demirel bu kez, sorular›m›n say›s›n›n neden yedi oldu¤unu
merak etti. “Neden mesela alt› soru
de¤il de, sekiz soru de¤il de, yedi
soru?” dedi.
Ben de iﬂte o ân› bekliyordum.
Elimi cebime soktum ve cebimdeki
tüm banknotlar› ç›kard›m, gösterdim.
“ﬁu an tedavülde bulunan tam
yedi adet banknotumuz var, Say›n
Baﬂbakan’›m” dedim. “‹ﬂte hepsi de
burada... Beﬂ liral›k, on liral›k, yirmi
liral›k, elli, yüz, beﬂyüz ve bin liral›k
banknotlar... Her biriyle ilgili olarak
bir soru soraca¤›m, bir-iki sözcüklük
de yan›t alaca¤›m, o kadar...”
Baﬂbakan Demirel önce, elimdeki
renk renk, boy boy banknotlara bakt›,
sonra da karﬂ›s›nda beﬂ Bakan’a bakt›:
“Sonumuz hay›rl› olsun arkadaﬂlar” dedi gülerek. “Bakal›m ne var
bu iﬂin ucunda?..”
A
sl›nda bu iﬂin ucunda da, ortas›nda da, öteki ucunda da öyle
korkulacak bir ﬂey yoktu; iki ucunda
da, bir ortas›nda da, masum bir “Bu
banknotun arkas›nda ne var?” sorusu
vard›.
Elimdeki banknotlardan en küçü¤ünü, Demirel’in önündeki sehpaya
koydum ve damdan düﬂercesine
sordum:
61
BD TEMMUZ 2015
Baﬂbakan Demirel, benim kendisine sordu¤um soruyu, kendi Maliye
Bakan›’na sordu:
“Beﬂ liral›k banknotun arkas›nda
ne resmi vard›r?” dedi.
Maliye Bakan› Erez, “cehaletini”
gülümsemeyle örtmeye çal›ﬂt›:
“Özür dilerim, beyefendi” dedi.
“Maalesef bilemeyece¤im.”
S
“Bir ay önce a¤›r bir operasyondan geçirdi¤iniz bu paray› tan›d›n›z
m›, Say›n Baﬂbakan’›m?” dedim.
Demirel, benden bekledi¤i sorunun böylesine kolay oldu¤unu
görünce rahat bir nefes ald›:
“Tan›maz olur muyum, can›m!”
dedi. “Gösterdi¤in para, beﬂ liral›k
bir banknottur. ‹stersen milliyetini de
söyleyeyim: Beﬂ Türk liras›d›r bu.”
Banknotu ters çevirmesin diye
elimi paran›n üstüne bast›rd›m ve as›l
sorumu sordum: “Bu beﬂ liral›k
banknotun arkas›nda ne resmi var,
Say›n Baﬂ bakan’›m?” dedim.
B
aﬂbakan Demirel, tam karﬂ›m›zda oturan Maliye Bakan› Mesut
Erez’e aktard› sorumu:
“Siz biliyor musunuz, Mesut
Bey?” dedi.
Mesut Erez, mutfaktaki kavanozdan reçel çalarken annesi taraf›ndan
suçüstü yakalanan bir çocuk gibi
k›zard›: “Neyi, beyefendi?” dedi.
62
ehpada iﬂi biten beﬂ liray› kald›rd›m, onun yerine s›radaki on
liral›k banknotu koydum. Büyük para
operasyonunun baﬂoperatörü Süleyman Demirel, on liral›k banknotun
arkas›nda ne resmi oldu¤unu da
bilemedi. Ve cankurtaran simidi
niyetine, yine Maliye Bakan›’na
sar›ld›:
“Bunu bilebilirsiniz herhalde,
Mesut Bey” dedi. “Siz söyleyin.”
Mesut Bey’in, Alp Da¤lar›’n›n
hangi k›tada oldu¤unu bilmeyen
üniversite mezunu bir televizyon
yar›ﬂmac›s› gibi ezilip büzüldü¤ünü
gören Enerji Bakan› Sabit Osman
Avc›, hemen söze kar›ﬂarak arkadaﬂ›n›n imdad›na yetiﬂti:
“Ankara’daki Gençlik Park›’n›n
resmi var, beyefendi” dedi.
On liral›k banknotun arkas›n›
Baﬂbakan Demirel’le birlikte çevirdik
ve... Ankara’daki Gençlik Park›’n›n
yerine, ‹stanbul’daki K›z Kulesi’yle
karﬂ›laﬂt›k. S›ra yirmi liral›k banknota
geldi¤inde Baﬂbakan Demirel, yine
Maliye Bakan›’na bakt›:
“Soru bana sorulmadan ben size
soray›m, Mesut Bey” dedi. “Bu yirmi
liral›¤›n arkas›nda ne resmi var?”
Maliye Bakan› Mesut Erez yine
BD TEMMUZ 2015
“Özür dilerim, beyefendi” diye
baﬂlarken, Demirel bu kez Ulaﬂt›rma
Bakan› Nahit Menteﬂe’ye döndü: “Siz
biliyor musunuz, Nahit Bey?” dedi.
Nahit Bey soruyu, içtenlikli bir
gülümsemeyle geçiﬂtirdi: “Maalesef
beyefendi... Çok özür dilerim...”
S›ra, Enerji Bakan›’na geldi.
Baﬂbakan, yirmi liral›k banknotun
arkas›nda ne resmi oldu¤unu ona da
sordu. Sabit Osman Avc› bu soruyu,
“‹ki kere iki dört eder” yan›t› verircesine bir kesinlikle ve özgüvenle yan›tlad›: “Ankara’daki Gençlik Park›
vard›r, beyefendi” dedi yine.
an›t›n böylesine kesin verildi¤ini gören Baﬂbakan, büyük bir
merakla yirmi liral›¤›n arkas›n› çevirdi
ve... Bu kez An›tkabir görüntüsüyle
karﬂ›laﬂt›. Sabit Osman Avc› kendi
kendine “Hay Allah” diye söylenirken, ben elimdeki banknotlardan
dördüncüsünü ay›rd›m, Baﬂbakan
Demirel’in önüne serdim. Demirel
yine atik davrand› ve benim kendisine
sormak üzere oldu¤um soruyu a¤z›mdan ald›, yine kendi Maliye Bakan›’na
sordu: “Mesut Bey, elli liral›k banknotun arkas›nda ne resmi oldu¤unu
bilecek misiniz acaba?” dedi.
Önceki üç sorunun yan›t›n› bilemedi¤i için üç kez k›zar›p bozaran
Maliye Bakan›, bu soru üzerine
dördüncü kez k›zard›, bozard›:
“Maalesef, beyefendi” dedi.
“Onu da bilemeyece¤im...”
Demirel bu kez, Devlet Bakan›
Hasan Dinçer’e döndü: “Hasan Bey,
bari siz kurtar›n bizi” dedi.
Hasan Bey de¤il onlar›, kendini
Y
bile kurtaramad›:
“Maalesef, beyefendi” dedi o da.
“Ben de bilemeyece¤im...”
“Nahit Bey, siz?”
“Maalesef, beyefendi... Özür
dilerim...”
“Sabit Osman Bey, siz?”
“Ankara’daki Gençlik Park›
vard›r, beyefendi...”
Demirel yine heyecanla çevirdi
önündeki banknotu ve... Sonra da
uzun uzun Sabit Osman Avc›’n›n
yüzüne bakt›. S›ra ﬂimdi yüz liral›k
banknota gelmiﬂti.
D
emirel’in de, makam›ndaki tüm
Bakanlar›n da gözleri, sehpaya
yat›rmakta oldu¤um bu yüz liral›¤›n
üstündeydi. Tümünün umudu,
ucundan kenar›ndan da olsa, banknotun arkas›ndaki resmi görebilmekti.
Arka yüzünün bir milimetresini bile
hiçbirine göstermeden yüz liral›¤›
masan›n üstüne serdim ve zaten ne
olaca¤›n› bildi¤i sorumu, Demirel’e
sordum:
“Say›n Baﬂbakan’›m” dedim.
“Hiç olmazsa bu yüz liral›¤›n
arkas›ndaki resmi an›msay›n›z...”
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan›
Sabit Osman Avc›, bakanl›¤›n›n ad›na
yaraﬂ›r bir enerjik hareketle koltu¤unda do¤ruldu ve Demirel’le aram›za
girdi:
“Ankara’daki Gençlik Park› var,
beyefendi” dedi. “Yüz liral›¤›n
arkas›nda Ankara’daki Gençlik Park›
var...”
Bakan Avc›’n›n bunlar› böylesine
bir heyecanla ve böylesine inanarak
söyledi¤ini görünce Demirel, yo¤urdu
63
BD TEMMUZ 2015
Y›llar birbirini kovalad›kça, d›¤› amans›z hastal›k, Türk liras›n›n
tüm bedenini sarm›ﬂt›.
dolar baﬂ›n› al›p yüksek
Bu hastal›¤›n belirtisi rakamlar,
o
günlerin
on beﬂ liral›k basama¤›nyüksek tepelere ç›kt›kça,
dan, önce yirmi liral›k basama¤›na,
Türk liras›n›n
sonra yirmiden k›rk liral›k basamahastal›¤›n›n öyle
¤›na derken... Yaﬂam›n ilerleyen
taksimetre rakamlar›
ameliyatla filan iyi y›llar›nda,
örne¤i, birbirleriyle yar›ﬂ ederlerceedilemeyece¤ini hep sine bir telaﬂla yükselmeye baﬂlad›lar. Dolar›n de¤eri yükseldikçe,
birlikte gördük.
üfleyerek yemek istercesine bir
önlemle kula¤›ma e¤ildi ve ancak
benim duyabilece¤im bir sesle
f›s›ldad›:
“Galiba bu kez tutturdu” dedi.
“San›r›m bu kez do¤ru söylüyor,
de¤il mi?”
Hakl›n›n hakk›n› vermek gerekti:
“Evet beyefendi, bu kez do¤ru”
dedim. “Say›n Bakan bu kez tutturdu
Ankara’daki Gençlik Park›’n›...”
“Türk liras› a¤›r bir hastal›¤a
yakaland›” deyip, onu Bakanlar
Kurulu masas›na yat›ran ve ciddi bir
“operasyon”dan geçiren baﬂ operatörün de, baﬂasistan›n da, ameliyat
ekibinin öteki üyelerinin de, ameliyat
ettikleri hastay› tan›mad›klar›n› böylece kan›tlam›ﬂ olduk.
B
u ameliyat Türk liras›n› tutuldu¤u hastal›ktan kurtard› m›,
kurtaramad› m›, o günlerde ve o
y›llarda onu tam olarak anlayamad›k.
Fakat y›llar birbirini kovalad›kça,
dolar baﬂ›n› al›p yüksek yüksek tepelere ç›kt›kça, Türk liras›n›n hastal›¤›n›n öyle ameliyatla filan iyi edilemeyece¤ini hep birlikte gördük. Yakalan64
bizim liran›n da dolar karﬂ›s›ndaki
“de¤er rakamlar›” yükseliyordu. Gün
geldi, ameliyatlar›n da, ilaçlar›n da
art›k çare olmaktan ç›kt›¤› anlaﬂ›l›nca,
bizim kara gün dostumuz lira da
doktorun “Ne yerse yesin” dedi¤i
hastalardan biri oldu ve... Kendi
baﬂ›na, kendi haline, kendi keyfine
baﬂ›boﬂ b›rak›ld›.
O da, “Yükselmek için gün, bu
gündür” deyip, on on, yüz yüz diyerek
baﬂlad›¤› t›rman›ﬂ›n›, daha sonra bin
bin, daha daha sonra on bin, on bin,
daha daha daha sonra da yüz bin, yüz
bin rakamlar›yla sürdürerek sonunda
“milyonlar ç›tas›”n› aﬂt›, gitti.
***
›rkbeﬂ y›l önce bir operasyon
sonunda yar›dan fazlas› bir
ç›rp›da “yan›p bitip, kül olan”
param›z›n hesab›n›, yar›ya yak›n›
ciddi, yar›dan fazlas› ﬂakayla kar›ﬂ›k
bir üslupla baﬂbakan›m›za
sordu¤umuz o günleri an›ms›yorum
da…
Para gözümde de¤il; bir baﬂbakanla böylesi rahatl›kla görüﬂebildi¤imiz
eskimeyen Türkiye’mizin, k›rkbeﬂ y›l
önceki eskimeyen o günleri canlan›yor
gönlümde, tüm özlemiyle... •
K
Büyük Yap›tlar›m›z
Konur Ertop
“Bir Bilen”in
Zincirbozan
Mektuplar›
Pek çok siyaset adam› gibi Süleyman
Demirel’in de de¤iﬂik dönemlerde
de¤iﬂik tutumlar› oldu.
Ölümünün ard›ndan kamuoyu
uzun siyasal yaﬂam›n› bir daha gözden
geçirmeye koyuldu. Onun hakk›nda,
moda olan terimlerle “art›lar›n›,
eksilerini” an›msad›, onlar› konuﬂtu.
Akla ilk gelen art›lar›n›n s›ralamas›
ﬂöyleydi:
Barajlar kral› olarak ün yapt›
Bo¤aziçi Köprüsüne imza att›
Güçlü bir hatipti, iyi haf›zas› vard›
Dev fabrikalar ve yat›r›mlar onun
döneminin eseriydi
Türkiye hakk›nda derin bilgiye
sahipti
Haz›rcevapl›¤›yla sevildi, toplumun
geniﬂ kesimlerinin babas› oldu.
Ülke yönetiminde uzun y›llar
görev üstlenen bir kiﬂi olarak, elbette
onun da eksileri olmuﬂtur. Fakat
kamuoyu, “Vefat eden kiﬂinin
65
BD TEMMUZ 2015
arkas›ndan kötü ﬂeyler söylenmez”
sözünün oluﬂturdu¤u bir gelenekle,
bu eksileri dile getirmemeye özen
gösterdi, toplumsal terbiyesi
do¤rultusunda onu art›lar›yla
an›msad›.
Demirel’in ölümünden yaln›zca
dört ay önce Ayd›n Do¤an’a gönderdi¤i özel mektubunda söyledikleri,
onun devlet adam› kimli¤ini, iktidarbas›n iliﬂkileri konusundaki tutumunu
ayd›nlatmaktad›r:
“Seni 40 y›ld›r tan›r›m. Bu k›rk
y›lda benden hiçbir talebin olmad›.
Ben de senden hiçbir ricada bulunmad›m. Gazetelerinin yay›nlar› sebebiyle
zaman zaman sana k›zd›¤›m, üzüldü¤üm günler oldu. Ancak bunlar› insani
münasebetlerimize hiç kar›ﬂt›rmad›m.
Devletin kudreti ile senin üzerine
gelmeyi akl›ma bile getirmedim.
‘Siyasetçinin kaderi’ deyip, görmezli¤e geldim, içime att›m. Neticede sen
bas›n olarak, do¤ru bildi¤in ﬂekilde
yay›n yap›yordun, ben ise devlet
sorumlulu¤u, tarafs›zl›¤› ve hoﬂgörüsü
ile davranmak mecburiyetindeydim.
Kimin hakl› oldu¤unun hükmünü
ancak tarih verir.”
Yine o mektupta görmüﬂ geçirmiﬂ
devlet adam›n›n insan iliﬂkileri, siyasetin do¤rultusu konular›nda günümüze, hattâ gelece¤e dikkat çekici
uyar›lar› yer almaktad›r:
“Herkesin kendi iﬂini do¤ru
yapmas› gerekir. Böyle olunca aradaki k›rg›nl›klar unutulur, iyi hat›ralar
canl› kal›r. ‹ki hususu belirtmek isterim: Birincisi; Türkiye, ne olursa
olsun, Avrupa Birli¤i ç›pas›na sar›l66
Yasakl› sürgün
Demirel,
Zincirbozan’da
geçirdi¤i 121 gün
boyunca, bask›
yönetimine karﬂ›
çok usta bir
örgütçü olarak
siyasal çal›ﬂmalar
sürdürdü.
mal›d›r. Bundan vazgeçmek olmaz.
‹kincisi; Türkiye, Osmanl›lardan beri
aﬂ›r› tehditlerle maruz kalm›ﬂt›r.
Devlet bunlarla mücadeleye devam
etmeli ve asla teslim olmamal›d›r.”
Demirel’den söz edilirken “6 kere
gitti 7 kere geldi” sözü s›k s›k
yinelendi. Bu gidiﬂlerinden biri 12
Eylül’de olmuﬂtu. O dönemin ard›ndan parlamentoya dönüﬂü ise çok çetin
bir mücadeleyle gerçekleﬂebildi. 1982
Anayasas› yürürlü¤e girdi¤inde hâlâ
siyasal yasakl›yd›. “Büyük Türkiye
Partisi”ni kurmak için çok yak›n
arkadaﬂlar›n› yönlendirdi. Ancak
Evren yönetimi, partinin çal›ﬂmalar›n›
sak›ncal› görerek daha ilk ad›mlar›nda
engelledi. Kurucularla birlikte Demirel
de Çanakkale’de S›k›yönetim
Komutanl›¤› emrinde zorunlu ikamete
gönderildi. Çanakkale yolundayken
birlikte gitti¤i arkadaﬂlar›yla yeni bir
partiyi nas›l kuracaklar›n› konuﬂuyorlard›. Ad›n› da o yolculukta belirlemiﬂlerdi: “Do¤ruyol Partisi”.
BD TEMMUZ 2015
Yasakl› sürgün Demirel, Zincirbozan’da geçirdi¤i 121 gün boyunca,
bask› yönetimine karﬂ› çok usta bir
örgütçü olarak siyasal çal›ﬂmalar
sürdürdü. Kendisinin “Bir Bilen” diye
adland›r›ld›¤› “Zincirbozan Mektuplar›”yla, sesini kamuoyuna düzenli
olarak duyurdu. Sürdürülecek çal›ﬂmalar› uzaktan yönlendirdi.
Demirel’in mektuplar›nda yer
alan görüﬂler “Tercüman” gazetesi
yazar›, o s›rada “Bulvar Gazetesi”
sahibi olan Nazl› Il›cak’›n kalemiyle
kamuoyuna ulaﬂt›r›l›yordu. Il›cak’a
gönderdi¤i ilk mektupta örne¤in ﬂöyle
sat›rlar vard›:
“Her istedi¤ini yapabilen, her
düﬂündü¤ünü söyleyebilen
bir Türkiye’miz olsun istedik. Bu do¤ru yoldu. Büyük
Türkiye’ye giden yoldu bu.
Onun için do¤ru idi. Do¤ru
birkaç tane de¤ildir. Do¤ru
bir tanedir. Bu yolun yolcusu oldu¤um için bahtiyar›m. Nereye kadar giderse
oraya kadar gideriz.”
Mektupta sat›rlar›n
aras›na “Do¤ruyol Partisi”nin ad› yerleﬂtirilmiﬂti.
Köﬂe yazar›na bu yoldaki
çal›ﬂmalara yard›mc› olma
görevi verilmiﬂ oluyordu.
Mektuplarda Demirel’in
Süleyman Demirel ve Nazmiye
Demirel, 12 Eylül 1980 askeri
darbesinden sonra birçok
siyasetçinin tutuldu¤u Çanakkale
Zincirbozan’daki askeri tesiste
halka s›cak gelen anlat›m› birbirinden
hoﬂ, düﬂündürücü deyimlerle,
atasözleriyle ilerliyordu:
“ ‘Zor önünde bey e¤ilir’, ‘Zora
beyin borcu var’ derler.
Ne kadar sürer, zarar› kime olur?
Önemli olan âdil olmakt›r. Devlet
gücü zor için kullan›rsa, zulüm olur.
(…) Erzurum’da,’Yel kayadan ne
apar›r’ derler bizden bir ﬂey aparmaz
yel. Olup bitenler bizim inanc›m›z›
çelikleﬂtirir iﬂte o kadar.”
Mektuplar s›ras›n› getirip, devlet
yönetiminde izlenecek yolla ilgili
ilkeleri s›ral›yordu:
“Cumhuriyet’in baﬂ›nda; Türk
milletinin devlet için, baz›lar›n›n ikbali
için de¤il; devletin ve herkesin, Türk
BD TEMMUZ 2015
Süleyman Demirel ve Kenan Evren
milleti için varl›¤› kabul olunuyor.
Bunca y›l geçtikten sonra, 1931’den
bile geriye gitmiﬂ olmaya yanar›m.”
Çok geçmeden Nazl› Il›cak’›n
yaz›lar› bütün bu mektuplardaki
görüﬂleri, Demirel’in anlat›m özelliklerini de bol bol kullanarak yans›tmaya
baﬂlad›:
“Do¤ru yoldan giden atlet, yanl›ﬂ
yoldan giden atleti hep geçmiﬂtir.
Dereler daima denize akar. O
millettir. Siyasi iktidarlar orada
baﬂlar, orada biter. Yanl›ﬂ› yaﬂatmak
kabil de¤ildir. Do¤ru olan, hakl› olan
güçlüdür. Erzurum’da, ‘Yel kayadan
ne apar›r’ derler. Do¤ru yolu,
haysiyetli yolu seçenler kaya gibi
sa¤lamd›r, y›k›lmazlar…”
Görüﬂleri aktar›l›rken Süleyman
Demirel, “Bir Bilen” diye an›l›yordu.
Sözü edilenin kim oldu¤unu çok
geçmeden herkes anlad›. Demirel bir
mektubunda, “Biz kendi otoritesine
limit tan›mayan, keyfi idareyi zora
dayayan, keyfi icray› korku ile sürdüren ve ilerlemeyi köstekleyen askeri
68
“Biz kendi otoritesine
limit tan›mayan, keyfi
idareyi zora dayayan,
keyfi icray› korku ile
sürdüren ve ilerlemeyi
köstekleyen askeri
idarelerle idare
edilen ülkeler
aras›nda de¤il de,
birinci kümede
olmal›yd›k.”
idarelerle idare edilen ülkeler aras›nda de¤il de, birinci kümede olmal›yd›k,” demiﬂti.
Nazl› Il›cak bu de¤erlendirmeyi
aktar›rken anlat›m›nda ihtiyatl›
davranm›ﬂ olsa da gazetesi üç hafta
süreyle kapat›lmaktan kurtulamayacakt›. Baﬂka meslektaﬂlar› gibi Nazl›
Il›cak da zaman zaman kendi yaz›lar›na sansür uygulamak zorunda
kal›yordu. Demirel’in anlatt›klar›ndan
esinlenen bir yaz›s›nda ﬂu sat›rlar yer
alm›ﬂt›:
“Büyük davalar vard›r. Bu davalar› savunan inançl› insanlar mevcuttur. Ne bu davalar, ne de inançl›
insanlar kaybolup gider. Davran›ﬂlar›m›z› ahlâk düzene sokar, kanunlar
cezaland›r›r. En adaletli karar ise
vicdanlardan ç›kar. Vicdan kiﬂinin
davran›ﬂlar›n› gönlünün aynas›nda
yarg›lamas›d›r. (…) Vicdans›z hareket
eden ak›l, ﬂahsi ç›kar yolunu seçebilir.
Halbuki vicdan hakk›n, adaletin ve
do¤runun sesini duyurur.”
S›k›yönetim bask›s› böyle bir
yaz›n›n bile yay›nlanmas›n› engellemiﬂti. Yaz› ancak y›llar sonra,
“Demirel’den Nazl› Il›cak’a, Nazl›
Il›cak’tan Demirel’e Zincirbozan
Mektuplar›” kitab›nda yer alabildi.
Kendi kendini sansür de o dönemde
Nazl› Il›cak’›n cezaevine girmesine
engel olamam›ﬂt›.
Demirel inanc›n› yitirmez, Zincirbozan’dan yazd›klar›nda sözünü
sak›nmadan konuﬂurdu: “Nam›k
Kemal karﬂ› sahilde Bolay›r’da, Süleyman Paﬂa Bolay›r’da yat›yorlar. 282
bin ﬂehidin kefensiz yatt›¤› bu mübarek
ve aziz topraklarda, Süleyman
Paﬂa’n›n ‘suya seccade serip’
Türklü¤ü ve Müslümanl›¤› Avrupa’ya
geçirdi¤i bu güzel yurt köﬂesinde,
‘Hakk›d›r, milletimin hürriyet Hakk›d›r milletimin istiklal,’ diye hayk›r›yorum. Ama ikisi beraber -ikisinin bir
z›tlaﬂmas› yok ki- hem istiklal, hem
hürriyet olsun diye ç›rp›nan ‘Zincirbozan kafesi’nden en iyi dileklerimi
sunuyorum. ‘Pes eden’, ‘Öf’ diyen
namerttir.”
Zincirbozan günleri sona ermiﬂtir.
Demirel’in siyasal mücadelesinde yeni
bir dönem baﬂlayacakt›r. Son mektubunda, gelece¤e iliﬂkin program›n›
özetler: “Bizim u¤runda bunca
mücadeleyi göze ald›¤›m›z dava
(empersonel) gayri ﬂahsidir. Milletin
davas›d›r. Tarihi seyir içinde ülke
idaresinde kim olmal›? ‘Elit mi, halk
m› olmal›’ mücadelesinde, biz halk›n
yan›nday›z. Bunu bozmak mümkün
de¤ildir. Bugünden yar›na, modas›
geçecek, so¤uyacak dava da de¤ildir.”
Nazl› Il›cak bütün bu yaz›ﬂmalar› ﬂöyle
de¤erlendirmiﬂtir: “Düﬂüncelerini
benim arac›l›¤›mla kamuoyuna
duyururken, DYP’nin sahip ç›kaca¤›
de¤erler manzumesi ﬂekilleniyordu.
Art›k Demirel 1980 öncesindeki gibi
sadece köprü, baraj imar ve inﬂa gibi
unsurlardan oluﬂan bir icraat›
savunmak yerine, partisini belirli bir
felsefeye oturtmak gayretindeydi.”
Zincirbozan deneyimi siyasetin
örgütlenme kadar ak›l ve iç hesaplaﬂmas›yla da beslenmesi gerekti¤ini
göstermektedir. •
konurertop@butundunya.com.tr
69
ﬁimdiki Zaman
Can Pulak
Sadun Boro’nun
Ard›ndan
Türkiye’nin sivil amirali, yedi denizlerin fatihi, ülkemizin
gerçek çevrecisi Sadun Boro’yu sonsuzlu¤a u¤urlad›k.
bir Türkiye sevdal›s›, o bir
Gökova aﬂ›¤›, o bir çevre savaﬂç›s›yd›. Ömrü böyle geçti. Diledi¤i
gibi yaﬂad›, diledi¤i yerde gözlerini
kapad›, diledi¤i yerde topra¤a verildi.
Vasiyeti, Okluk’ta demirledi¤i 8
numaral› çam a¤ac›n›n tepesine
gömülmekti. Bakanlar Kurulu karar›
ç›kar ç›kmaz, bu vasiyeti yerine
gelecek. Gökova dediniz mi, yüre¤i
a¤z›na gelirdi Sadun Baba’n›n. O
güzelim ormanlar›n ve dünyada eﬂi
yok dedi¤i koylar›m›z›n, vahﬂi rant
iﬂtahlar›na kurban gitmesinden korkard›. Buralar›n siyasetçilerin ve bürokratlar›n hatalar› sonucu heder edilme-
O
70
sinden ürkerdi. Geceleri gözüne uyku
girmezdi anlayaca¤›n›z.
Gençler belki hat›rlamayabilir,
Sadun Boro pusuladan baﬂka cihaz›n
bilinmedi¤i dönemlerde KISMET adl›
teknesiyle dünyay› gezmiﬂ, bayra¤›m›-
Sadun Boro
gençlik y›llar›nda
K›smet adl›
teknesinde
BD TEMMUZ 2015
Sadun Boro son nefesine kadar
denizlerde dolaﬂm›ﬂ, tüm do¤am›za sahip
ç›kma savaﬂ›n› azimle sürdürmüﬂtür.
z› okyanuslarda gezdirmiﬂ ve milletin
gö¤sünü gururla kabartm›ﬂ bir denizcimizdir. Yar›m as›ra yaklaﬂan bu
büyük baﬂar›n›n sahibi, son nefesine
kadar denizlerde yaﬂam›ﬂ, dolaﬂm›ﬂ,
deniz ve ormanlara, özetle tüm do¤am›za sahip ç›kma savaﬂ›n› azimle
sürdürmüﬂtür.
B
irlikte geçirdi¤imiz ve do¤al
de¤erlerimizin korunmas›nda
kenetlendi¤imiz uzun y›llarda, ülkeyi
yönetenlere denizin, koylar›n ve
ormanlar›n sorunlar›n› anlatmaya
çal›ﬂt›. Raporlar verdi, geliyorum
diyen tehlikeleri Baﬂbakanlara, Bakanlara ve Valilere, Kaymakamlara,
Belediye Baﬂkanlar›na, üst düzey
bürokratlara y›llarca anlatt›. Olmad›,
gazete ve dergilere yaz›lar yazd›,
televizyonlara ç›kt›. Her cephede dil
döktü, savaﬂt› adeta. Usta yazarlar›
k›skand›racak mükemmellikte bir
kalemi vard›. Bu kalemi hep ülkesinin
ç›karlar› paralelinde kulland›. Herbiri
Üniversitelerde ders olacak de¤erde
kitaplar, makaleler yazd›. ‹stedi ki,
millet ve özellikle gençlerimiz denizi
sevsin, do¤ay› korusun, o muhteﬂem
varl›klar›m›z›n k›ymetini bilsin.
Bunun için u¤raﬂt›, didindi, 87 yaﬂ›na
kadar ç›rp›nd› Sadun a¤abeyimiz.
Gökova’n›n ormanlar›nda
yürürken, denizlerinde yüzerken, bir
ömür peﬂinde koﬂtu¤u sorunlar›n
çözülememesine çok üzüldü¤ünü
söylerdi. Hele denizi koruma ad›na
getirilen komik kararlara kahrolurdu.
Denizi bilmeyenlerin, tan›mayanlar›n,
ö¤renme zahmetine bile katlanmayanlar›n ç›kard›klar› kararnamelere,
genelgelere feci halde bozulurdu.
on y›llarda devletin ilgili memurlar›na yerinde bilgiler verdi.
Onlara koylar› gezdirdi. Sorunlar›n
çok basit önlemlerle ve kolayca
çözülebilece¤ini usanmadan anlatt›.
Bürokratlar›n hepsi notlar ald›lar,
gere¤ini yapacaklar›n› söylediler ama,
S
71
BD TEMMUZ 2015
Sadun A¤abeyin dediklerini de¤il,
kendi s›¤ görüﬂlerini geçirdiler hayata.
Geçen Sonbahar’da Gökova’da buluﬂup, koylarda ve ormanlarda gezinerek
dertleﬂmiﬂtik. Güneﬂi bat›rd›ktan
sonra, bizim evde elleriyle haz›rlad›¤›
ahtapotlu makarnay› birlikte yemiﬂ,
iki duble rak›n›n duygusallaﬂt›rd›¤›
kafalarla geçmiﬂin muhasebesini
yapm›ﬂt›k. Evet, do¤an›n korunmas›nda az da olsa belli mesafeleri alabilmiﬂtik ama, denizlerin korunmas›nda
ve kirlili¤in önlenmesinde bir arpa
boyu yol bile gidememiﬂtik. Gecenin
sonunda ortak karar›m›z bu oldu.
Sadun a¤abey son orman yürüyüﬂümüzde “Bak Can” dedi.. “Bir söz
ver bana. E¤er gücüm takatim tükenirse, denizi ve koylar›m›z› korumaya
ve hele Gökova’m›z› kimselere yedirmemeye çal›ﬂ. Onu gözün gibi koru.
Bunu senden istiyorum. Ben art›k
yoruldum. Ömrüm yetkililere dert
anlatmakla, nefes tüketmekle geçti.
Art›k bu yaﬂ›mda (87) karﬂ›lar›nda
e¤ilmek, bükülmek, çare üretmek ve
yol göstermek istemiyorum. Dinlemiyorlar, kendi bildiklerini yap›yorlar
çünkü. Söz mü, sürdürecek misin
mücadeleyi..?”
B
enzer ﬂeyleri Fatih Çekirge’ye
de söyledi¤ini biliyorum, Meriç
Köyatas›’na da…
Elbette söz Sadun A¤abey, hem
de son nefesimize kadar. Bayra¤›
b›rakt›¤›n yerden ileriye taﬂ›yaca¤›m›za namusumuz ve ﬂerefimiz üzerine
söz veriyoruz.
Yaﬂasayd›, birlikte Ankara’ya
gidecek, devletin en tepesinde oturan72
lar› ziyaret ederek, Cumhurbaﬂkan›na
ve Baﬂbakana denizin ve do¤an›n
sorunlar›n› anlatacakt›k. ‹mdat diyecektik bir yerde. Sonra da Ankara
Gazeteciler Cemiyetinde ortak bir
bas›n toplant›s› yaparak, görüﬂlerimizi
kamuoyuyla paylaﬂacakt›k. Birlikte
son görevimiz bu olacakt›. Bu karar›
y›lbaﬂ›nda alm›ﬂt›k. Ama kader
uygulamam›za izin vermedi.
Sadun a¤abey denizi sevenlerin,
do¤aya düﬂkünlerin, bizlerin ve bizler
gibilerin önderiydi, hocas›yd›, profesörüydü. Ondan çok ﬂeyler ö¤rendik,
çok faydaland›k.
ld›¤›m›z derslerden en çarp›c›s›,
Gökova’da yaﬂad›¤›m›z için
Allah’›n sevgili kullar› olarak çok
ﬂansl› say›lmam›z, di¤eri ise dünyan›n
en zengin insanlar›ndan daha zengin
olmam›zd›. Paral› ve zengin insanlar,
bizim do¤ada yaﬂad›¤›m›z ﬂahane
hayat› yaﬂayam›yor, do¤al beslenemiyorlar, oksijene ve güneﬂe hasret
yaﬂayarak tüketiyorlard› ömürlerini.
“Ben holding sahibi de¤ilim, öyle
param pulum yok ama, onlardan çok
daha zenginim.” diyordu Sadun Baba.
Türkiye bir de¤erini kaybetti. Bir
y›ld›z daha kayd› gitti ülkemizden.
Ama inan›yorum ki, Sadun a¤abey
yaﬂ›yor, yaﬂayacak. Gökova’ya bakt›¤›m›zda, orman›n yeﬂiline, denizin
mavisine gözümüzü dikti¤imizde hep
onu görece¤iz. Rahat uyu, herﬂey için
teﬂekkürler Sadun Baba. Eserlerin
rehberimiz olmaya, koruyucu iﬂaretlerin hedefimiz görülmeye devam
edecek. •
canpulak@butundunya.com.tr
A
Sporun Dünyas›
Metin Gören
S›n›r
Komﬂular›m›z
tümce kurmuﬂtu:
“Bir ülkenin kalk›nmas›,
kalk›nmas›, durgun suya at›lan bir önce kendi insanlar›n› e¤ittaﬂ›n giderek geniﬂleyen halkalar› mekle mümkün olur. Sonra
gibidir, küçükten büyü¤e, yavaﬂ komﬂu devletlerle her aç›dan
münasebetlerini geliﬂtirmek
yavaﬂ” demiﬂti.
gereklidir.”
Suriye, ‹ran, Irak, Lübnan ve
As›rlar sonra, ‹ngiliz futbol adam›
özellikle Sovyetler Birli¤i ile (Rusya)
Alf Ramsey, sporun geliﬂmesi için
tabandan tavana de¤in bilinçli bir yol sporsal alandaki iliﬂkilerimiz bir hayli
gerekti¤ini belirtmiﬂti Afrika gezilerin- yo¤undu, geldiler, gittik. Sporun tüm
dallar›nda k›sa aral›klarla ikili temaslar
de. Yüce Atatürk, etkin, anlaml›
söylemlerinin birinde ise ﬂu ﬂekil bir yap›l›rd›. Sporcu kafileler ülkemize
S‹NOPLU D‹YOJEN, ”Ülkelerin
73
BD TEMMUZ 2015
kamp yapmaya gelir, bizim tak›mlar›m›z da onlara giderdi... Özel karﬂ›laﬂmalar›n havas› baﬂka olurdu s›n›r
komﬂular›m›zla. Yo¤unluk oran› çok
yüksek, günübirlik bir trafi¤i vard›
karﬂ›laﬂmalar›n.
GENÇLERB‹RL‹⁄‹ Takımı’nın
Sovyetler Birli¤i ziyaretlerini an›msar›m. Komﬂu ülkemiz ‹ran'›n dünya
çap›ndaki ﬂampiyon güreﬂcileri, Tahti,
Zahidi, Gurbanov'u...
Moskova futbol tak›mlar› ‹stanbul, Ankara ve ‹zmir’de karﬂ›laﬂmalar
yapard›. Dev kaleci Lev Yashin'in iri
ellerini akl›ma takm›ﬂt›m, o y›llarda.
Sovyetlerbirli¤i tak›mlar›nda, 24 etnik
grubun ünlü sporcular›n› bir arada
görmek olas›yd›. Suriye ile Irak ve
e¤lence ülkesi Lübnan'›n ünlü kenti
Beyrut, sporcu kafileleri için adeta
“su yolu” gibiydi. Her hafta bir karﬂ›laﬂma olurdu, tüm spor branﬂlar›nda.
Rus kaleci Lev Yashin
74
Ateﬂ, kan ve
barutun yerleﬂik
alan› haline gelen
birçok s›n›r
çizgimiz, ikili spor
organizasyonlar›na izin vermiyor.
Irak Milli Tak›m›n›n Adana'ya
gelerek, Amatör Milli Tak›m›m›zla
yapt›¤› dostluk karﬂ›laﬂmas› an›lar›mdad›r. Irak Kral› Faysal'›n kardeﬂi
Maliki de Irak tak›m›nın sa¤ kanat
hücum oyuncusuydu. Irak; Amatör
Milli Tak›m›m›za farkl› yenilmekten
(7-1) kurtulamam›ﬂt›.
Adana Demirspor'un, Ankara
tak›mlar›n›n, Beﬂiktaﬂ, Fenerbahçe ve
Galatasaray'›n yan› s›ra, ‹zmirspor ile
Vefa tak›mlar›n›n turnuva maçlar›
oynamak için s›n›r komﬂular›m›za gittikleri, bu ülkelerde hâlâ
isimlerinin an›ld›¤› ve karﬂ›l›kl›
olarak s›k s›k antrenör gönderildi¤i hep akl›mdad›r...
Sovyetler Birli¤i’nin ünlü boks
antrenörü Lavrov'un y›llarca
ülkemizde çal›ﬂt›¤›n›, dünya ve
olimpiyat ﬂampiyonu ünlü
güreﬂci ﬁahmuradov'un antrenör
olarak güreﬂ milli tak›mlar›m›z›
çal›ﬂt›rd›¤›n› an›msar›m. S›n›r
komﬂular›m›zdan onlarca
sporcunun ülkemize geldi¤inin,
ve Türk vatandaﬂ› olarak milli
tak›mlar›m›zda görev yapt›klar›n›n (Devﬂirme) tan›¤›y›m.
Cesaretini s›n›r komﬂular›n›n
BD TEMMUZ 2015
ötesine taﬂ›yabilen birilerinin özellikle atletizm sporunda “devﬂirme
ak›m›”n› baﬂlatt›¤›n›n da bilincindeyim.
S›n›r komﬂular›m›zla olan
güncel iliﬂkilerin s›cak, siyasal
açmaz› karﬂ›s›nda, sporun vazgeçilmezli¤inin art›k rafa kald›r›larak
tozlanmaya mahkûm edildi¤ini
görmekteyim... Ülkemizin en
önemli tak›mlar›ndan Fenerbahçe'
nin Suriye'nin Halep kentinde
yüzbin kiﬂi kapasiteli bir stad›n
aç›l›ﬂ›na, Suriye Devlet Baﬂkan›
Esad'›n ricas›yla gönderilmesi, s›n›r
komﬂumuzla iliﬂkilerimizin san›r›m son noktas› oldu. Sporun siyasi
güçler taraf›ndan prangaya vurulmas›, s›n›r iliﬂkilerinin bitti¤ini
göstermesi aç›s›ndan ilginçti
kuﬂkusuz.
ATEﬁ, KAN VE BARUTUN
yerleﬂik alan› haline gelen birçok s›n›r
çizgimiz, ikili spor organizasyonlar›na
izin vermiyor. Deplasmanlar art›k göç
ﬂeklinde ve zorunlu yap›l›yor. Birçok
s›n›r komﬂumuzdaki iç çat›ﬂmalar,
ulusal spor etkinliklerini durdurdu.
Irak, Suriye, Filistin ve Lübnan can
derdinde, yaﬂam u¤raﬂ›nda. ‹ran rejim
de¤iﬂikli¤inde, Rusya ise sporun
evrensel yap›s›n› koruyor ama s›n›rlar›n ötesine çoktan taﬂ›nd›.
Fenerbahçe’nin Halep’te oynad›¤› maçla
ilgili haz›rlanan broﬂür kapa¤›
Diyojen'in küçükten büyü¤e do¤ru bilinçli ve ritmik bir ﬂekilde geniﬂleyen halkalar› ülke kalk›nmas› ad›na
çok tipik bir örnektir.
Sporumuzun s›n›r komﬂular›yla
baﬂlayan geliﬂme ivmesini engelleyen
koﬂullar için, “duraklama süreci” gibi
mazeret uydurulursa, suçu kimler
üstlenir, merak ederim?.. •
metingoren@butundunya.com.tr
EN GÜZEL TAVS‹YE
Yeni yazarlardan biri Bernard Shaw'a: “Üstad›m, duydu¤uma göre bir yazar›n beynini
kuvvetlendirmesi için bol bol bal›k yemesi laz›mm›ﬂ. Siz ne diyorsunuz bu iﬂe?”
Shaw, cevap verdi: “Mektubunuzu baﬂ›ndan sonuna kadar dikkatle okudum.
Size her gün bir balina yemenizi tavsiye ederim.”
75
Kültür ve Sanat Dünyas›ndan
Tekin Özertem
Brutus
Caesar’›
Niçin
Öldürdü?
76
u soru oldum olas› akl›m›
kurcalayan, yan›tlamakta
da oldukça zorland›¤›m bir
soru oldu yaﬂam›m boyunca.
Hala da öyle. Soruyu tam
anlam› ile yan›tlayabilmiﬂ,
olan› biteni gere¤ince kavrayabilmiﬂ de¤ilim. Gençlik
y›llar›mda kendisini evlat
edinmiﬂ bir babay›, arkas›ndan
hançerleyerek katleden bir
haindi Brutus benim gözümde.
B
BD TEMMUZ 2015
Sezar’›n, Casssius’un sald›r›s›ndan
kendisini korumak için arkas›n›
döndü¤ünde kendisini hançerleyenler aras›nda manevi o¤lunu gördü¤ünde söyledi¤i “Sen de mi
Brutus!?” sözü öylesine yaman
iﬂlemiﬂti yüre¤ime.
Hele hele Devlet Tiyatrosu’
nun 1964 y›l› yaz turnesinde ‹zmir
Kültürpark Aç›k Hava Tiyatrosu’nda sahnelenen; Julius Caesar’›
ﬁahap Akal›n’›n, Marcus Anto-
nius’u Haluk Kurto¤lu’nun Cassius’u
Bozkurt Kuruç’un, Brutus’u Coﬂkun
Kara’n›n oynad›¤›, figüranlar aras›nda
bendenizin, sevgili Metin Akkalay,
Tahir Önder, Bilge Göksel’in ve Cihan
Ünal’›n da yer ald›¤› William Shakespeare’in Julius Caesar adl› oyununda
Caesar’›n “Sen de mi Brutus!?“ dedikten sonra “Öyle ise öl Caesar…”
diyerek harmanisini baﬂ›na örtüp
direnmekten vazgeçti¤i sahne de bir
o kadar etkilemiﬂti beni. Öyle ise öl
Caesar!..
Julius Caesar
Bu sözlerin, Julius Caesar’›n
gerçekten son sözleri olup olmad›¤›
pek kesin de¤il. Yüz y›llard›r tarihçiler
kendi aralar›nda söyledi, söylemedi
diye tart›ﬂ›p durmuﬂlar. Daha da
tart›ﬂaca¤a benzerler. Ama Latincesi
“Et tu, Brute?” olan” Sen de mi
Brutus!?” sözünün günümüze kadar
dünya halklar› aras›nda yayg›nlaﬂarak
ulaﬂmas›n›n Shakespeare sayesinde
oldu¤u tart›ﬂmas›z bir gerçek.
Shakespeare bu son derece trajik olay›
ele al›p oyunlaﬂt›rm›ﬂ olmasa idi bu
söz günümüze kadar biraz zor ulaﬂ›rd›.
77
BD TEMMUZ 2015
Biraz kocaman bir laf oldu ama
akl›mdan geçen bu!
eki Kim bu Brutus?
K›salt›lm›ﬂ ad› Marcus Junius
Brutus; uzun olan› Quintus Servilius
Caepio Brutus. MÖ 85 - MÖ 42 y›llar›
aras›nda yaﬂam›ﬂ, Roma ‹mparatorlu¤u’nun askerî ve politik liderlerden
biri. Kimi kaynaklara göre Julius
Caesar '›n evlatl›k o¤lu, kimi kaynaklara göre de öz…
P
ler. Cumhuriyetçilerin ve soylular›n
bir k›sm›n›n da kat›ld›¤›, bir k›sm› da
kendi ç›karlar› peﬂinde olan bu kiﬂiler,
bu gidiﬂe ”dur”(!) demenin tek
yolunun Caesar’› öldürmek oldu¤una
karar verip örgütlenmiﬂler. Senatör
ve deneyimli bir komutan (!) olan
Brutus’u da ikna edip aralar›na
alm›ﬂlar ve Julius Caesar’›n yaﬂam›na
Mart ay›n›n 15. günü gerçekleﬂtirilecek bir suikast ile son vermeyi
kararlaﬂt›rm›ﬂlar.
Cumhuriyet yönetiminin giderek
imparatorlu¤a dönüﬂebilece¤i ihtimali
senatörlerin endiﬂelenmelerine ve
Caesar’a karﬂ› cephe almalar›na yol açm›ﬂ.
Caesar’›n M.Ö. 44 y›l›nda evlat
edindi¤i bir o¤lu daha var: Roman›n
‹lk ‹mparatoru olacak as›l ad› Gaius
Octavius Thurinus, imparator olduktan
sonra de¤iﬂtirdi¤i ad› ile Augustus.
Julius Caesar öncesinde Roma devleti
senato ve seçilmiﬂ senatörler taraf›ndan alt› ayl›k süre için seçilen diktatörler taraf›ndan yönetilen bir cumhuriyet. Yani diktatörlük yasal bir yetki.
Fakat Caesar yönetimi ele geçirdikten
sonra kendisini yaﬂam boyu diktatör
Perpetus ilan etmiﬂ. Cumhuriyet
yönetiminin giderek imparatorlu¤a
dönüﬂebilece¤i ihtimali senatörlerin
endiﬂelenmelerine ve Caesar’a karﬂ›
cephe almalar›na yol açm›ﬂ. Ceasar’›n
yasalar› ve senatoyu yok sayan davran›ﬂlar› üzerine ortal›k iyice kar›ﬂm›ﬂ.
Senatörlerden baz›lar› Caesar'a karﬂ›
birlikte hareket etmeye karar vermiﬂ78
Y›l, MÖ 44… Karar aynen uygulanm›ﬂ. Üç dört gün öncesinde bir
kahinin / falc›n›n, mart›n 15. gününde
kendisini sak›nmas› uyar›s›n› ciddiye
almayan Caesar, senatoda kurulan
pusuda Casssius, Tillius Cimber ve
Brutus’un önderli¤inde altm›ﬂa yak›n
senatörün de kat›ld›¤› pusuda yirmi
üç b›çak darbesi ile yaﬂam›n› yitirmiﬂ.
lk gençlik y›llar›mda Brutus’un bu
ihanetinin iktidar h›rs›ndan, Ceasar’
›n gerçek o¤lu olmasa da babas›n›n
yerine geçme iste¤inden kaynakland›¤›n› düﬂünmüﬂtüm. Çünkü saltanat
u¤runa o¤ullar›n›, kardeﬂlerini bo¤durmak, babas›n› zehirleyip tahta ç›kmak
gibi olaylar Osmanl› tarihinde de vakai adiyeden (s›radan) olaylardand›.
7. Padiﬂah›m›z ve ayn› zamanda Roma
‹mparatoru Fatih Sultan Mehmet “Ve
‹
BD TEMMUZ 2015
her kimesneye evlâd›mdan saltanat müyesser
ola, kar›ndaﬂlar›n
Nizâm-› Âlem için katl
etmek münasiptir.”
diyerekten kardeﬂ katlinin mübah oldu¤una
dair kanun bile ç›karm›ﬂt›. Böyle bir geçmiﬂe
sahip olmakla beraber
yine de Brutus’un babas›n› arkadan hançerlemesini içime sindirmek mümkün
olmam›ﬂt›.
niversite y›llar›mda, Dil ve Tarih
Co¤rafya Fakültesi’nin Tiyatro
Kürsüsü’ndeki e¤itim ve ö¤renimim
s›ras›nda dört sömestr Klasik Diller
Tarihi okudum. Prof. Dr. Suat Sinano¤lu’dan Yunan Dili Edebiyat›
Tarihi, a¤abeyi Prof. Dr. Samim
Sinano¤lu’ndan da Roma Dili Edebiyat› ve Tarihine dair çok de¤erli bilgiler ö¤rendim. Sevgili ve çok de¤erli
ö¤retmenim; kendisini her zaman
minnet ve özlemle anaca¤›m, Augustus dönemini Roman›n Alt›n Ça¤›
olarak tan›mlayan Prof. Dr. Samim
Sinano¤lu’ndan sadece Roma Dili
Edebiyat› ve Tarihi de¤il insana ve
insanl›¤a dair de çok ﬂey ö¤rendim.
Roma’da Julius Caesar öncesinde ve
sonras›nda yönetimin babadan o¤ula
geçmedi¤ini, yöneticilerin edinilmiﬂ
evlatlar› aras›ndan ancak seçimle baﬂa
geçebileceklerini ö¤rendi¤imde Brutus’un Julius Caesar’› neden öldürdü¤ü sorusu yine akl›m› kurcalamaya
baﬂlad›.
Roma’da yönetim madem baba-
Ü
lardan öz o¤ullara de¤il
de evlat edinilen çocuklar
aras›ndan ancak senato
taraf›ndan seçilen
evlatl›klara geçmekteydi.
Brutus’un sonu belirsiz
böyle bir maceraya at›lmas› için taht› ele
geçirmek gibi bir h›rstan
söz edilemezdi.
Augustus
Suikastçiler de bu konuda, yani kendisini baﬂa
geçireceklerine dair bir söz vermiﬂ
olamazlard›.
Öyle ise niçin öldürmüﬂtü Brutus
Caesar’›? Roma Cumhuriyeti’nin
imparatorlu¤a, tek adam yönetimine
dönüﬂmemesi için mi? San›r›m öyle…
Ama sonuç hiç de böyle olmam›ﬂ!
Julius Ceasar’›n öldürülmesi yaman
bir iç savaﬂa yol açm›ﬂ Roma’da.
Binlerce kiﬂi ölmüﬂ. Suikastçiler birbirlerine düﬂmüﬂler; sonunda Roma
Cumhuriyeti sona erip imparatorlu¤a
dönüﬂmüﬂ. ‹mparator olarak da baﬂa
yukar›da ad›n› and›¤›m Julius Ceasar’›n bir baﬂka evlatl›¤› Gaius Julius
Caesar Octavianus, yayg›n olarak
bilinen ad› ile Augustus geçmiﬂ. Julius
Caesar, ölümünden iki y›l sonra
MÖ 42 y›l›nda senato taraf›ndan
Roma Tanr›lar›ndan biri ilan edilmiﬂ.
Augustus da Caesar Divi Fillius Augustus / Kutsal Caesar O¤lu Augustus
ad›n› alm›ﬂ.
Bu bilgiler ›ﬂ›¤›nda akl›m› kurcalayan Brutus’un Julius Ceasar’› neden
öldürdü¤ü sorusu daha da iﬂin içinden
ç›k›lmaz bir hâl ald›. Sonraki y›llarda
üzerinde düﬂündükçe mevki h›rs›n›n
insanlar›n, akl›n› buland›rd›¤›n›,
79
BD TEMMUZ 2015
gözünü döndürdü¤ü, hatta kör etti¤ini;
hak edilmemiﬂ servet ve zenginli¤in
kiﬂileri yozlaﬂt›rd›¤›n›, devlet gücünü
ya da kurumsal bir gücü ﬂu veya bu
ﬂekilde ellerine geçirenlerin güçlerini
adaletten, eﬂitlikten, do¤rudan, iyiden
yana kullanmad›klar› takdirde bunun
çeﬂitli kiﬂisel ve toplumsal felaketlere
yol açt›¤›n› ve açaca¤›n› ö¤rendim.
Yaﬂam›m boyunca da çeﬂitli
vesilelerle görerek, okuyarak bu tür
olaylara ﬂahit oldum. Kand›r›lm›ﬂ,
istismar edilmiﬂ Brutus’u da ne tam olarak
suçlad›m ne de tam
olarak aklayabil-dim.
olduklar›n› hat›rlayacaklard›r.
Kral Lear adl› eserinde, ülkesini
/ taht›n› k›zlar› aras›nda paylaﬂt›ran
iyi yürekli Lear’in gücü eline geçiren
k›zlar› taraf›ndan nas›l d›ﬂland›¤›n›,
Kent’in gayri meﬂru o¤lu Edmond’un
babas›n›n miras›n› ele geçirmek için
kardeﬂi Edgar’› çirkin iftiralarla nas›l
gözden düﬂürmeye çal›ﬂt›¤›n›; Hamlet’
te mevki h›rs› u¤runa bir kral›n, kar›s›
ile iﬂbirli¤i yapan öz kardeﬂi taraf›ndan
nas›l öldürüldü¤ünü; III. Richard adl›
oyununda iktidar
u¤runa çevrilen
dolaplar› ve iﬂlenen i¤renç cinayetleri; Macbeth’de güç, iktidar düﬂhakespeare de öyle
künlü¤ü u¤runa en yayapm›ﬂ. Cezaland›rk›n dostlara bile ihanet
m›ﬂ oyuna gelen Brutus’edildi¤ini / edilebileceu ve onu oyuna geti¤ini anlat›p durmuﬂ
renleri olaylar›n ak›ﬂ›
Shakespeare… Sadece
içinde. Bu oyunu da
Shakespeare de¤il nice
Marcus Antonius
halk›n yanar dönerli¤ini
yazar ve düﬂünür…
-yanar dönerlik ac›mas›z kaçt›ysaGelelim askeri ve politik bir lider
kimin de¤irmenine ne zaman neyin
olan Brutus’un Julius Ceasar’› niçin
karﬂ›l›¤›nda su taﬂ›yaca¤›n›n hiçbir
öldürdü¤üne. San›r›m bu iﬂi kendi
zaman kestirilemeyece¤i anlatmak
ç›kar›ndan çok Roma’n›n iyili¤i için
için yazm›ﬂ. Bu husus gayet aç›k.
yapt›. ‹ster asker, ister sivil, ister asker
Oyunu bilenler, Julius Caesar’›n
sivil iﬂbirli¤i ile olsun darbelerle bir
öldürülmesinden hemen sonra
yere var›lamayaca¤›n› da Roma’y› bir
meydanda toplan›p aleyhinde olmad›k iç savaﬂa sürükleyip hayat› ile ödeyeﬂeyler söyleyerek ç›¤r›ﬂan; Ceasar’a rek kanıtladı.
hakaretler, suçlamalar ya¤d›ran halk›n,
Bunca y›ld›r akl›m› kurcalayan
Marcus Antonius’un “Ben buraya
bu soru neden tekrar dönüp dolaﬂ›p
Ceasar’› övmeye de¤il gömmeye gel- akl›ma tak›ld› bilmiyorum. Soruyu
dim, o benim dostumdu…” diye baﬂla- kesin olarak yan›tlayamasam da hiç
d›¤› söylevinin sonunda, Ceasar’›n
olmaz ise siz okuyucular›mla paylaﬂ›p
vasiyetnamesinde halka neler ba¤›ﬂla- biraz daha ak›l yürüteyim istedim.
d›¤›n› ö¤renmenin verdi¤i iﬂtiha ile
Bilmem siz ne dersiniz? •
tekinozertem@butundunya.com.tr
bir anda nas›l çark edip Caesar yanl›s›
S
80
Dünya Döndükçe
Sabriye Aﬂ›r
Hayat›yla yüceltti¤i
Roma Cumhuriyeti,
ölümüyle
imparatorluk oldu
Asker, politikac›, diktatör…
Bu üç kelime, Roma
Cumhuriyeti’nin imparatorluk
olmas›na kap› aralayan bir
büyük askeri, Sezar’›
tan›mlamak için fazlas›yla
yeterliydi. Ama e¤er tek bir
kelimede toparlamak gerekirse,
en yak›ﬂan›, kariyerist olabilirdi.
Neden mi?.. »
81
BD TEMMUZ 2015
oma’n›n önde gelen ailelerinden Julianlar›n bir
üyesi olarak dünyaya gözlerini açt›¤›nda, kendisini
sürekli siyaset ve iktidar›n
konuﬂuldu¤u bir ortamda buldu. Siyasette söz sahibi olan bir ailenin ferdi
olarak ikbal kap›lar›n› açmas› zor olmad›. K›sa zamanda hazine yöneticili¤i, bay›nd›rl›k memurlu¤u ve kamu
denetçili¤i yapt›ktan sonra, o zamanlar
Roma’n›n vilayeti olan ‹spanya’ya
vali oldu. Ama gözü yükseklerdeydi.
Roma’ya döndü.
Kurdu¤u sa¤lam ittifaklarla konsül
seçildi. Art›k Roma’n›n en önde gelen
isimlerinden biriydi. Ancak bir y›l
sonra bu kez Roma Galyas›’nda, yani
Fransa’da vali olarak boy gösterdi. 8
y›l kald›¤› bu topraklarda hayli palazlanacakt›.
Bugünkü Fransa’n›n neredeyse
tamam›n› ve Belçika’y› Roma idaresi
alt›na ald›¤› bu zaman diliminde, Roma’y› Galyal›lar›n ak›nlar›ndan da
korudu. Araya iki de ‹ngiltere seferi
82
s›k›ﬂt›rmay› baﬂard› ve neredeyse Roma Cumhuriyeti’nin hamisi oldu.
Ancak cumhuriyet rejiminin büyüme
potansiyeli olan Roma’ya dar geldi¤ini
düﬂünüyordu. Üstelik kendi elindekilerle yetinmeye de pek niyetli de¤ildi.
‹çinden bir ses sürekli olarak ayn›
k›ﬂk›rt›c› soruyu soruyordu:
“Madem sen koruyorsun, neden
sen yönetmiyorsun?”
‹çindeki sesi dinledi. Senatonun
uyar›lar›n› dikkate almad› ve askeri
otoriteyle sivil otorite aras›ndaki sembolik s›n›r olarak kabul edilen Rubicon
Nehri’ni, temayülleri ayaklar›n›n alt›na alarak, ordusuyla birlikte geçti.
Askerlerin, ‹talya’n›n kuzeyinde adeta bir s›n›r vazifesi gören nehrin aﬂa¤›s›na
inmesinin yasaklanmas›,
Roma’n›n iç savaﬂtan korunmas› için al›nm›ﬂ bir
tedbirdi. Ama iﬂe yaramad›.
Patlak veren iç savaﬂta Sezar, kendisiyle kader birli¤i
yapm›ﬂ ordusuyla cumhuriyetçileri hallaç pamu¤u gibi
att›. Cumhuriyetçilerin bir
zamanlar kendisine el vermiﬂ ve konsül olmas›n› sa¤lam›ﬂ lideri Pompey, M›s›r’a kaçmak zorunda kald›. Sezar da
peﬂinden…
‹ﬂte ilk tarihi magazin olarak kabul
edebilece¤imiz M›s›r Kraliçesi Kleopatra’yla olan f›rt›nal› iliﬂkisi de bu
takibin sonucu baﬂlayacakt›.
Roma’da ise düﬂmanlar sinmiﬂ,
ortal›k süt limand›. Cumhuriyetin idari
organ› senato bu oldu-bittiyi kabullendi. Sezar Roma’n›n tek efendisiydi.
Kendisini konsül ve diktatör ilan etti. Pragmatist
davrand› ve cumhuriyetin
unvanlar›n› kullanmaya
devam etti.
Ama Sezar tarihin en
ﬂaﬂmaz rutinlerinden olan
iktidar sarhoﬂlu¤una kap›lmad›. Elindeki güçle
reform yapmaya soyundu.
Borcu azaltt›, senatoyu
geniﬂletti. Takvimi yeniletti. Herkes diktatörlü¤ünün geçici oldu¤unu
san›yordu ki Sezar bombay› patlatt›. M.Ö. 44’te,
kendisini ömür boyu
diktatör ilan etti!
Sezar Kleopatra’ya M›s›r taht›n› hediye ediyor
anan›n kuyru¤u da orada
koptu. Baﬂar›s›yla zaten
yeterince düﬂman kazanan Sezar’›n h›rs› da üstüne eklenince, cumhuriyetçi senatörler öfkelendi. Kazanlar
kaynamaya baﬂlad›. Ayn› y›l›n 15
Mart’›nda suikaste kurban gitti. Kendisini aralar›na al›p hançerleyen senatörler aras›nda bir zamanlar kol kanat
gerdi¤i ve manevi evlad›m dedi¤i Brütüs’ün de olmas›, nankörlü¤ün ifade
ediliﬂi aç›s›ndan kilit bir cümle olarak
tarihe kaz›nd›: "Sen de mi Brütüs?"
Sezar’›n ölümüyle cumhuriyeti sona
erdirecek son iç savaﬂlar serisine sürüklenen Roma’n›n bu kaotik manzaras›ndan Sezar’›n ye¤eni ve evlatl›¤›
Octavian kazançl› ç›kt›.
Augustus ad›n› alarak rejim de¤iﬂikli¤ine giden Roma’n›n, ilk imparatoru oldu. Bir bak›ma Sezar, ölümüyle
Roma için kurdu¤u hayallerin gerçekleﬂmesine kap›
aralam›ﬂ oldu. Onun ölümünü takip eden 120 y›l boyunca Roma ‹mparatorlu¤u
geniﬂlemeyi sürdürdü ve
tarihin en büyükleri aras›ndaki yerini ald›. Sezar girdi¤i
hiçbir savaﬂ› kaybetmedi.
Öyle bilinse de, hiçbir zaman resmen
imparator olmad›. Ancak o yolda gitti¤i gerekçesiyle öldürüldü. Kendisine
yap›lan yanl›ﬂ› asla affetmezdi.
Kleopatra’yla iliﬂkisi 14 y›l sürse
de evlenemediler. Zira, Roma kanunlar› âﬂ›klar›n aras›na girdi. Kanunlara
83
BD TEMMUZ 2015
göre Roma vatandaﬂlar› ancak birbirleriyle evlenebiliyordu. Her ne kadar
Kleopatra’yla iliﬂkisi gündemi meﬂgul
etse de, resmi olarak üç kar›s› ve çok
say›da sevgilisi vard›. ‹liﬂkilerindeki
bu serbestli¤inden ötürü, hayat›na
kastedenlerden biri olan Brütüs’ün de
o¤lu oldu¤u iddia edildi.
vatandaﬂ›n mallar›na el koymas›n›
yasaklayan kal›c› bir düzenleme yapt›.
Sezar’d› ama o bile bürokrasiden yaka
silkti. Öyle ki, cumhuriyetin bürokratik iﬂleyiﬂini tek bir merkezde toplad›.
‹yi bir yazar ve anlat›c›yd›.
Ayn› zamanda ilk gazete olarak
bilinen Acta Diurna’y› haz›rlatt›. Bu
Sezar’›n Senatoda öldürülüﬂü
ugün kulland›¤›m›z takvimi
oluﬂturdu, büstü paralar üzerine bas›lan ilk Romal› oldu.
ﬁifreleme tekni¤iyle gizli
mesajlar gönderen ilk asker
oldu¤u iddia edildi. Sadece asker de¤il, ayn› zamanda baﬂar›l› bir devlet
adam› olarak halk›n›n refah›n› yükseltmek için kanunlar ç›kard›. Devletin,
bülten sayesinde sokaktaki Romal›,
senatoda olan biteni ve al›nan kararlar›, bürokrasinin iﬂleyiﬂini tek elden
takip edebiliyordu.
Ölümünden k›sa bir süre önce “ﬁan›n da, dünyan›n da hakk›n› verecek
kadar uzun yaﬂad›m” demesini hakl›
k›lacak bir hayat sürdü. •
Kaynak: Tarihi De¤iﬂtiren Liderler
Suçlar Nas›l Azalt›l›r?
Eski Atina'n›n büyük hukukçusu Solon'a, suçlar›n nas›l önlenebilece¤i hakk›nda fikri sorulmuﬂtu. Solon ﬂu yan›t› verdi:
“Ne zaman kendisine karﬂ› herhangi bir suç iﬂlenmemiﬂ
olanlar, h›rs›zl›¤a ve suça maruz kalanlar kadar tepki gösterirlerse
iﬂte o zaman suçlar önlenir veya azal›r.”
Gönderi: SABAHAT ÖNEN
84
Ben Bir
Keman
Ustas›y›m
Ruhumda hep müzi¤e karﬂ› bir açl›k vard›. Müzik
olmad›¤›nda yar›m kal›yordum. Neyse ki yetene¤im vard›.
Daha ilkokulda okurken müzik aletlerinin hepsiyle tan›ﬂt›m.
Yazan: YILGÖR ATCI
BABAM, ANNEM beni gururla dinlerlerdi. Hele keman çalmak bir baﬂkayd›
benim dünyamda... Keman çalarken
kendimden geçiyordum.
Y›llar geçti, art›k konservatuar
ö¤rencisiydim. Okulumu çok seviyordum. Notalar› seri okuyor, onlar›
melodiye çeviriyordum. Okulu baﬂar›
ile bitirdim. Art›k büyük sanatç›lara
eﬂlik ediyor, onlara keman bazen de
piyano ve org çal›yordum. Beﬂ y›ld›zl›
otellerin de¤iﬂmez saz sanatç›s›yd›m.
Evlendim, eﬂim de müzi¤e sevdal›yd›.
Ö¤rencilerim oldu. Onlara keman,
piyano, org, ud dersleri veriyordum.
Onlar›n ö¤rendikleri her parça beni
mutlu ediyordu. Bir problem vard›:
iyi müzik aleti bulmak…
Baz› veliler, “Aman ucuz keman
olsun, ucuz org olsun, ö¤rensin daha
iyisini sonra al›r›z.” derlerdi. Keman
yapan ustalar› yakinen tan›yordum.
85
BD TEMMUZ 2015
ses veriyordu. Niçin ﬂimdi yapmayay›m? Gece sabaha kadar uyumad›m.
Keman yapmal›y›m hem de kemanlar›n en güzelini... Melodiler, su gibi
akmal›yd› parmak uçlar›mdan.
SABAHI ZOR ETT‹M; erken saatlerde,
ö¤rencilerime keman ald›¤›m Kemal
Usta’ya u¤rad›m. Ustaya; “Bana
keman yapmas›n› ö¤retir misin?”
dedim. “Senin iﬂin yok mu? On beﬂ
senede ö¤rendim, kolay m› san›yorsun?” diyerek beni adeta azarlad›. ‹kinci
gün oldu, yeni derse baﬂlayan ö¤rencime keman almak için u¤rad›m. Ucuz
bir Çin yap›m› keman ald›k. Hiç o
konuyu açmad›k, benim vazgeçti¤imi
san›yordu. Kemal Usta beni gerçekten
severdi. Birkaç gün sonra u¤rad›m.
Eﬂref saatiydi, yine keman yap›m›
konusunu
açt›m.
El yap›m› keman›n en basiti 800
liradan baﬂl›yordu. Çin yap›m›
kemanlar ucuzdu. 100 liraya kadar
keman alabiliyordum. Onlar›n iyi ses
vermesi için baz› de¤iﬂiklikler yap›yordum. Köprüde, telde, akortta…
Olmuyordu. ‹stedi¤im keman› bulam›yordum. Çocuklu¤umda bir keman
denemesi yapm›ﬂt›m. Kaba saba ama
Y›lgör Atc› 1940 Y›l›nda Erzincan’da do¤du. Atatürk Üniversitesi Türk
Dili ve Edebiyat› Bölümü’nü bitirdi. Çeﬂitli illerde Edebiyat ö¤retmenli¤i yapt›.
Gaziantep Fen Lisesi’nden 1996 y›l›nda emekli oldu. Milli E¤itim Bakanl›¤›’nca
“Yunus Emre Sevgi Y›l›” nedeniyle 1991 y›l›nda düzenlenen yar›ﬂmada, hikâye
dal›nda Türkiye birincisi oldu. ﬁiir yar›ﬂmalar›nda çeﬂitli ödüller ald›. Halen
ﬂark› sözü (güfte) çal›ﬂmalar› yapmaktad›r. Güftelerinden baz›lar› TRT repertuar›na al›nm›ﬂt›r.
Evli ve iki çocuk babas›d›r.
86
“Her ﬂart›n›
kabul ediyorum!”
dedim; “Para da
veririm, ç›rakl›k da
yapar›m. Bana birkaç
ﬂey ö¤ret, tahtas›,
kal›b›, boyas›...”
Peki, dedi ama
isteksizdi. Az de¤il
ayda en az iki üç
keman›n› ö¤rencilerime ald›r›yordum,
eli mahkûmdu. Yar›n
gel, dedi. Gittim, iﬂ
yerinin arkas›nda
atölyesi vard›. Bana
üstün körü birkaç
malzemeden bahsetti. Tatmin Bazen iﬂ yerini b›rak›p gidiyordu, atölyeye dal›yor, keman
modellerini inceliyor, kal›plar› gözden geçiriyordum.
olmad›m ama gelecek günler
vard›, onlar›n hat›r›na bir ﬂey
demedim. ‹ki ay pek fazla bir ﬂey
O gün sabah erkenden gittim,
ö¤retmedi. Dedi¤i saatte mutlaka iﬂ
iﬂ yerini açt›m, temizlik yapt›m.
yerinde oluyordum. Bazen iﬂ yerini
Atölyeye geçtim, keman kal›plar› ile
b›rak›p gidiyordu, atölyeye dal›yor,
u¤raﬂ›yordum usta geldi, hoﬂuna
keman modellerini inceliyor, kal›plar›
gitmedi, beni atölyede yakalam›ﬂt›.
gözden geçiriyordum.
Ö¤leden sonra utanarak,
Tutkal›ndan, boyas›na,
“Cabbar benden bu
a¤ac›na, kesimine bir bir Her ﬂart›n› kabul kadar! Kolay de¤il, belki
bak›yor, notlar al›yorediyorum! Para keman yapars›n ses verdum. O, iﬂ yerinde yokmez, malzemeye yaz›k
da veririm,
ken çok ﬂey ö¤reniyorolur. Sen keman›n› çal,
ç›rakl›k da
dum. Kendisi bana
para kazan…” dedi.
sadece, ﬂöyle yap›ﬂ›r,
yapar›m. Bana Nazik bir ﬂekilde kovulﬂöyle bask›ya al›rs›n, sap
birkaç ﬂey ö¤ret, dum.
ﬂöyle tak›l›r gibi kaba
EVDE BOﬁ DURMUtahtas›, kal›b›, YORDUM ARTIK, otoﬂeyler ö¤retiyordu. ‹nce
iﬂleri ö¤retmemek için
mobil garaj›m› atölyeye
boyas›...
elinden geleni yap›yorçevirmiﬂtim. Keman
du. Kolay de¤il, bir mevsim geçmiﬂti
yapmak için bütün alet ve edevat›
ve çok ﬂey ö¤renememiﬂtim. Yine de
tamamlam›ﬂt›m. ‹stanbul’dan bu
ümitsiz de¤ildim.
malzemeleri satan ustalarla konuﬂ87
BD TEMMUZ 2015
muﬂ, tahtas›ndan tutkal›na kadar her
ﬂeyi getirtmiﬂtim. Han›m› da bazen
benim atölyeyi gezdirirdim. Bana
moral verir; “Belki yapars›n.” derdi.
Ben de, “Kesinlikle yapaca¤›m!”
derdim. K›sacas› çok eksi¤im ama hiç
eksilmeyen umudum vard›.
S›k s›k yan›na u¤rad›¤›m Halit
Usta, keman yap›m›nda memleketin
en iyi ustas›yd›. O gün zengin bir
ö¤rencime 1000 liral›k keman ald›k.
Ona da aç›ld›m.
sanatç› buldum. Baﬂlad›m. Çok titizdi,
iﬂini çok iyi yap›yordu, k›l› k›rk yar›yordu. Nedense sordu¤um hiçbir
soruya cevap vermiyor, “Ö¤renirsin.”
diyerek geçiﬂtiriyordu. ‹nce iﬂleri ise
ben yokken yap›yordu. Ben bilerek
biraz beceriksiz davran›yordum. Böyle
zamanlarda bu ö¤renemez havas›na
kap›l›yor, ara s›ra da kaba davran›yordu. Tek ﬂans›m, benim bu iﬂi yapamayaca¤›ma olan inanc›yd›.
Keman›n› kal›ptan ç›kard›, gözden
geçirdi, boyay›
kar›ﬂt›rd› ve
püskürttü. Harika olmuﬂtu.
“Bir usta ancak k›rk senede
bir böyle keman yapar.”
dedi. Çald›m,
gerçekten güzel
ses veriyordu.
Ben de atölyemde iki
keman yapm›ﬂS›k s›k yan›na u¤rad›¤›m Halit Usta, keman yap›m›nda memleketin t›m, sesleri
en iyi ustas›yd›.
berbatt›.
“Keman yapmak istiyorum.”
O gün eve erken geldim, atölyeye
Sessiz kald›. Sonra da, “Çalmaya geçtim, bütün ö¤rendiklerimi uygulabenzemez bunu yapmak; ben, on beﬂ yacakt›m. K›rk y›l beklemeye
sene ç›rakl›k yapt›m, senin bu kadar zaman›m yoktu. Onlar bana çok ﬂey
zaman›n var m›?” dedi.
ö¤retmediler; ben, keman yapman›n
“Gerekirse gece de çal›ﬂ›r›m,
inceliklerini onlardan gizlice çald›m.
dedim. ‹stemeyerek, “Her gün beﬂte Ter ve esin birbirine kar›ﬂm›ﬂt›.
geleceksin, haftada üç gün üstelik!” Ak›tt›¤›m tere, yüre¤imdeki sese ve
ilhama güveniyordum.
O ÜÇ GÜNÜ DE OTELDE program›m
Art›k bizim han›m da bana tav›r
oldu¤u gecelere koydu kas›tl› olarak, koydu; “Atölye, atölye… ﬁu pis garaja
beni cayd›rmak için. Her ﬂeyi ayarla- kapan›yorsun alt› yok, üstü yok!”
d›m, programlar› iptal ettim, yerime
Hakl›yd›, son zamanlarda evi
88
Ben keman›ma kendimi katm›ﬂt›m. Duygular›m, kayg›lar›m, ümitlerim, düﬂlerim, azmim
ve uykusuz gecelerim… Ustalardan iﬂitti¤im azarlamalar, aﬂa¤›lanmalar…
ihmal etmiﬂtim. Kal›ptaki keman›ma
çok güveniyordum. Hafta sonunda
tellerini takt›m, akort ettim ve çalmaya
baﬂlad›m. Allah’›m! Nas›l bir sesti o?
Sanki çalm›yor benimle konuﬂuyordu.
Büyülendim, kendimle gurur duydum.
Arkadaﬂ›m›n parças›n› çalmaya baﬂlad›m, ayaklar›m yerden kesilmiﬂti,
bulutlar›n üstündeydim, sevinçten
uçuyordum. Bir daha, bir daha
çald›m…
Y›llar›n yorgunlu¤u titrek
ellerimizde / Hac› Arif ﬂark›s› inler
tellerimizde / Hat›ran›n izleri geçen
günlerimizde / Derdimi anlatamam
su gibi akt› zaman…”
A⁄LIYORDUM, BAﬁARMIﬁTIM…
Ertesi gün koﬂarak ustam›n yan›na
gittim. Keman› kutudan ç›kard›m.
“Usta, ﬂu kemana iki bin lira
istiyorlar, de¤er mi?” dedim. Ald› ve
çalmaya baﬂlad›. Büyülenmiﬂti; bilir-
kiﬂi edas›yla; “‹stanbul’ dan ‹zzet
Usta’n›n keman› bu, adam keman›
konuﬂturuyor. Böyle bir keman
yapmak isterdim.” dedi. Durdu; yine
çalmaya baﬂlad›, g›ptayla, “Usta iﬂi
bu… Keman böyle olur. Hemen al!
Üç bin hatta beﬂ bin eder.” dedi.
“Gözünü kapa, al ‹zzet Usta’n›n
keman›n›…”
NE PARASI UMURUMDAYDI
ne pulu. Eve geldim, olay› eﬂime
anlatt›m. ‹kimiz de a¤lad›k. Uykusuz
gecelerim meyvesini vermiﬂti. Ben
keman›ma kendimi katm›ﬂt›m.
Duygular›m, kayg›lar›m, ümitlerim,
düﬂlerim, azmim ve uykusuz gecelerim… Ustalardan iﬂitti¤im azarlamalar, aﬂa¤›lanmalar…
Keman›m çok güzel ses veriyor,
sanki çekti¤im ac›lar› dile getiriyordu.
Art›k övünebilirim, ben iyi bir
keman ustas›y›m...•
89
BD TEMMUZ 2015
CUMHUR‹YET’‹N 100. YILINA 8 KALA
ÜN‹VERS‹TELERDE
YABANCI D‹LDE VE
TÜRKÇE E⁄‹T‹MDE
YAﬁANAN
SORUNLAR
Yazan: Prof. Dr.
S‹NAN BAYRAKTARO⁄LU
‹lginçtir ki, 1780
y›l›nda ABD’nin
2. Baﬂkan› John
Adams, Amerikan
John Adams
Kongre’sine bir
“Amerikan Akademisi”nin kurulmas›n›
önerirken ﬂöyle bir kehanette bulunuyor:
“‹ngilizce’nin yazg›s›, gelecek ve onu izleyen yüzy›llarda, Latince’nin
geçen yüzy›llarda, ya da Frans›zca’n›n bu yüzy›lda oldu¤undan daha
da yayg›n bir dünya dili haline gelmektir”.
90
BD TEMMUZ 2015
u kehanetine gerekçe olarak,
Amerika’n›n o zamanlar h›zla
ço¤alan nüfusunu, tüm dünya ülkeleri
ile ba¤lant›lar›n› ve ‹ngiliz ‹mparatorlu¤u’nun da deste¤ini belirterek,
‹ngilizce’nin küresel yay›l›m› önünde
hiçbir gücün duramayaca¤›n› gösteriyor.[1]
‹çinde bulundu¤umuz 21. yüzy›lda ‹ngilizce’nin küresel yay›l›m›n›n
geldi¤i durum ﬂudur: 20. yüzy›ldan
beri ‹ngilizce, teknolojik geliﬂmelerin
de deste¤iyle, dünya ülkelerinin adeta
“ortak dili” (lingua franca) olmuﬂ ve
uluslararas› bir iletiﬂim arac› haline
gelmiﬂtir. Günümüzde, 1.75 milyar
dünya halk› (her dört kiﬂiden biri)
‹ngilizce konuﬂmaktad›r. Bu say›n›n,
2020 y›l›nda 2 milyara [2], 2040
y›l›nda da 3 milyara ( yaklaﬂ›k olarak
dünya nüfusunun %40’›) ulaﬂaca¤›
tahmin edilmektedir. [3]
Tüm bu gerçekler karﬂ›s›nda,
küresel liberal ekonominin bir uzant›s›
B
olarak, bugün dünyada ‹ngilizce ö¤renimine karﬂ› oluﬂmuﬂ yo¤un talep
neticesinde, e¤itim alan›ndaki,
özellikle yüksekö¤retim alan›ndaki
k›yas›ya rekabet ortam›nda, ‘uluslararas›laﬂma’ amac›yla, “‹ngilizceyle
E¤itim”in (English As a Medium of
Instruction-EMI) dünya üniversitelerinde h›zla yayg›nlaﬂt›¤› görülmektedir. Örne¤in, 2002 y›l›nda ‹ngiltere
ve ‹rlanda d›ﬂ›nda 19 Avrupa Birli¤i
ülkesinde toplam 560 Yüksek Lisans
program› ‹ngilizceyle yap›l›rken, 2012
y›l›nda 11 AB ülkesinde bu rakam
6800’e ulaﬂm›ﬂt›r.[4]
Bundan daha vahim olarak da,
bugün Cumhuriyet’in 100. y›l›na 8
kala Türkçe e¤itiminin ça¤daﬂ ve
bilimsel bir dil pedagojisinden yoksun
olarak uygulanmas› ve Türkçeyle
e¤itimde de ciddi sorunlar yaﬂanmas›
“dil devriminin” ruhuna ayk›r› büyük
bir gaflettir.
Evet, bugün güçlü bir yabanc›
Prof.Dr. Sinan Bayraktaro¤lu Talas ve Tarsus Amerikan Kolejlerinde
okudu. AÜ DTCF’nde ‹ngiliz Edebiyat› ve Osmanl› Tarihi alanlar›nda
Lisans, ‹ngiltere’de Leeds Üniversitesinde “Dilbilim ve ‹ngiliz Dili
Ö¤retimi” alan›nda Yüksek Lisans, Londra Üniversitesinde “Uygulamal›
Dilbilim ve Yabanc› Dil E¤itimi” alan›nda Doktora e¤itimi gördü.
Cambridge Üniversitesi’nde Türk Dili ve Kültürü alan›nda uzun y›llar
ö¤retim üyeli¤i yapt›. Cambridge ilinde The Cambridge Centre for Languages, Sawston
Hall’un 22 y›l kurucu direktörlü¤ünü yürüttü. 2007 y›l›ndan itibaren Türkiye’de
9 de¤iﬂik devlet ve vak›f üniversitesinde ö¤retim üyeli¤i ve üst düzey idari görevler
üstlenerek “yabanc› dil e¤itimi” alan›nda araﬂt›rma yapmaktad›r. 2000 y›l›nda Bakanlar
Kurulu karar›yla Cumhurbaﬂkan› Süleyman Demirel taraf›ndan T.C. Devlet Üstün
Hizmet Madalyas› ile onurland›r›lm›ﬂt›r.
91
BD TEMMUZ 2015
“Türk dili Türk
milletinin kalbidir,
zihnidir… Ülkesini,
yüksek istiklalini
korumas›n› bilen Türk
milleti, dilini de yabanc›
diller boyunduru¤undan
kurtarmal›d›r.”
dil e¤itiminin, özellikle küreselleﬂen
bir dünyada ‹ngilizce ö¤retim ve
ö¤reniminin ulusal düzeydeki önemi
yads›namaz. Ancak, bundan daha da
önemli olan, etkin bir Türkçe e¤itimini
ve Türkçe temelinde güçlü bir yabanc›
dil e¤itimini gerçekleﬂtirmektir.
Bugün e¤itim sistemimizde, özellikle
yüksek ö¤retimde, acilen ele al›nmas›
gereken bir “dil sorunu”
yaﬂanmaktad›r.
nutulmamal›d›r ki, Türk toplumu Cumhuriyetle birlikte “Dil
Devrimi”ni gerçekleﬂtirmiﬂ bir
toplumdur. Atatürk’ün söyledi¤i
üzere, “Türk dili Türk milletinin
kalbidir, zihnidir… Ülkesini, yüksek
istiklalini korumas›n› bilen Türk milleti, dilini de yabanc› diller boyunduru¤undan kurtarmal›d›r.”
Ne var ki, bugün bilinçsiz bir
iyimserlikle yapt›¤›m›z ‹ngilizceyle
e¤itim uygulamas›n›n Türk e¤itim
sistemi ve Türk dili üzerinde yaratt›¤›
somut, olumsuz ve sak›ncal› sonuçlar›
U
92
ortadad›r. Di¤er taraftan, bugün yüksekö¤retimde, ilk ve orta e¤itimdeki
Türkçe e¤itiminin bilimsel ve etkin
bir “dil pedagojisi” temelinde uygulanamamas›ndan kaynaklanan,
Türkçede e¤itim ile de sorunlar
yaﬂanmaktad›r. K›saca, bugün üniversitelerde, Cumhuriyet’in temel ilkelerini tehdit eden ve yetiﬂmekte olan
genç kuﬂaklar için endiﬂe verici bir
“dil” sorunu mevcuttur. Sonuç olarak,
Türkçeyle e¤itimin esas al›nmas› ve
‹ngilizceyle e¤itim yerine, etkin bir
yabanc› dil e¤itiminin düzenlenmesi
gerekmektedir. •
[1] John Adams. (1780). Letter to the President
of Congress (5 September 1780) . In C.F.Adams,
The Works of John Adams, Vol. 7 (Letters and
State Papers 1777-1782), Boston: Little, Brown,
(1852) p.249 [2] British Council (2013 ), THE
ENGLISH EFFECT The impact of English, what
it’s worth to the UK and why it matters to the
world, (2013 / D096) p.2 www.britishcouncil.org
[3] British Council, THE ‘WORLD ENGLISH
PROJECT’. Al›nt›: David Graddol (2006), English
Next, London: British Council, s.107 [4] Bkz.
http://blog.britishcouncil.org/2014/03/31/englishlanguage-medium-of-instruction/
Mitolojiden Yans›yanlar
Haluk Erdemol
Alt›n Post
Argo Denizcileri
ve
1
MÖ 260 civar›nda ‹skenderiye’de do¤an
ve bu kentin ünlü kitapl›¤›n›n yöneticili¤ini yapmak
mutlulu¤una eriﬂen Apollonius Rhodius, Hellenistik
dönemden günümüze kalan tek destan›n yazar›d›r.
ZAMANINA DEK gelen söylenceleri yaﬂad›¤› dönemde önemli bir
birikime ulaﬂan co¤rafya, etnografya ve denizcilik bilgileriyle harmanlayarak
yazd›¤› Argonautika isimli yap›t›nda söylencesel Alt›n Post’u ele geçirmek
için Argo isimli gemileriyle uzun ve maceralarla dolu bir deniz yolculu¤una
ç›kan 50 gencin baﬂ›ndan geçenleri anlat›r.
93
BD TEMMUZ 2015
AZARIN HOMEROS’U örnek ald›¤› kuﬂkusuzdur. ‹liada
ve Odysseia destanlar›nda da deniz yolculuklar›n›n anlat›ld›¤›n›
ve her seferin belirli bir amaca yönelik oldu¤unu biliyoruz.
Argonautika’da da seferin amaç ve hedefi bellidir, ancak
ele geçirilmesi amaçlanan Alt›n Post’un öyküsüne yer
verilmez. Yazar Hellenistik ça¤ okurlar›n›n Alt›n Post
söylencesini bildiklerini düﬂünüyordu herhalde. Günümüz
okurlar›n›n neden-sonuç ba¤lant›s›n› kurabilmesi amac›yla
önce bu söylenceden, yani Argo Seferi’nin öncül öyküsünden
söz etmek uygun olacakt›r.
ALTIN POST
Teselya’da Beotia bölgesinin kral›
Athamas tanr›sal varl›k Nephele ile
evliydi. ‹ki çocuklar› vard›: Phrixus
(Friksus) (erkek) ile Helle (k›z).
Athamas kendisine iyi davranmad›¤›n›
düﬂündü¤ü Nephele’ den ayr›larak
yeni bir eﬂ ald› kendine: ‹no. ‹ki erkek
çocuk do¤uran ‹no taht›n gelecek
sahibi Friksus’u ortadan kald›rman›n
yollar›n› aramaya baﬂlad›. Kurnaz bir
oyun tezgâhlad›. Athamas’ dan habersiz çiftçilere emirler göndererek m›s›r
tohumlar›n› kurutmalar›n› söyledi.
Tarlalardan yeni ürün al›nmay›nca
kocas›n›n bilicilere haberciler göndererek k›tl›¤a karﬂ› ne gibi önlemler
Antik Kabartma- Friksus ve koç
94
al›nmas› gerekti¤ini dan›ﬂaca¤›n›
biliyordu. Öngörüsü gerçekleﬂti¤inde
habercilere rüﬂvet vererek bilicilerden
gelmesi beklenen haberlerin kendi
oyununa göre sapt›r›lmas›n› sa¤lad›.
Gelen haberlere göre sözde biliciler
topra¤›n tekrar ürün vermesi için Athamas’›n o¤lu Friksus’u Zeus’a kurban
etmesi gerekti¤ini söylemiﬂlerdi.
Bu haberi alan Athamas kederler
içinde o¤lu Friksus’u al›p kurban
suna¤›na götürmek zorunda kald›.
B›ça¤›na el att›¤› s›rada Hermes ç›kageldi. Nephele’nin taraf›n› tutan Hera
onunla birlikte kocaman bir koç
göndermiﬂti. Tüyleri alt›ndan, kanatl›
bir koçtu bu. Hermes “Baba Zeus
insanlar›n kurban edilmesini istemez,” derken bilicilerden gelen haberin yanl›ﬂ
oldu¤u da ortaya ç›km›ﬂ
oluyordu. Koç baﬂ›n› s›rt›na
do¤ru çevirince Friksus
binmesi gerekti¤ini anlad›
ve hemen koçun s›rt›na
atlad›. Bu arada Helle de
koﬂup gelmiﬂti. “Beni de
al,” dedi kardeﬂine. “Beni
burada zalimlerin elinde
b›rakma.”
Friksus onu da
çekip arkas›na al›nca
Koç f›rlad›, do¤uya
do¤ru uçmaya baﬂlad›.
‹rili ufakl› adalarla
dolu bir denizi geçtikten sonra dar bir bo¤az›n üzerine geldiklerinde Helle’nin baﬂ› döndü, kardeﬂine sar›lan
kollar› çözüldü, parmaklar› alt›n tüylerin
aras›ndan kay›verdi. O
bo¤aza düﬂtü Helle.
Ad›n› verdi¤i Hellespontus’a bugün Çanakkale Bo¤az› diyoruz. Antikite sonras›
dönemde Troya kral›
Dardanos’un ad›ndan
esinlenerek Bat›l›lar
bo¤aza Dardanelles
dediler. Friksus Koç’un
alt›n tüylerini gözyaﬂlar›yla ›slatarak nereye
gitti¤ini bilemeden
yolculu¤unu sürdürdü.
Tanr›sal bir güdümün etkisinde olan
Koç Karadeniz’i boydan boya aﬂarak
o zaman›n insanlar›nca Do¤u’nun en
uç noktas› olarak bilinen Kolkhis’e
götürdü onu. (Batum civar›). Güneﬂ
tanr›s› Helios’un arabas›na koﬂtu¤u
atlar›n buradaki ah›rlar›nda gecelediklerine inan›l›rd›. Friksus alt›n tüylü
Koç’u Zeus’a kurban ettikten sonra
onun postunu kendisini çok iyi karﬂ›layan Kolkhis kral› Aetes’e hediye
etti. Aetes de savaﬂ tanr›s› Ares’in
ad›n› taﬂ›yan suna¤›n korulu¤undaki
bir a¤ac›n dal›na ast› Alt›n Post’u.
(Üstte) Pompei freski- Friksus Helle'yi
kurtarmaya çal›ﬂ›yor- MS 45 / Koç Burcu
çizim (Altta)
Onu korumak için de korkunç bir
ejderha dikti baﬂ›na. Eﬂi Hera’n›n
hediyesi olan Koç’un kendisine kurban edilmesinden hoﬂnut kalan Zeus
Koç’u onurland›rmak istedi. Burçlar
kuﬂa¤›n›n baﬂ›na koydu onu. (Aries:
Koç Burcu). Bir nesil sonra Alt›n
Post’u ele geçirmek için yola ç›kacak
olan Argo Denizcileri’nin öyküsünü
gelecek say›m›za b›rak›yoruz. •
halukerdemol@butundunya.com.tr
95
BD TEMMUZ 2015
Beyo¤lu'nda
Bir Kültür Hazinesi
Yeniden Do¤uyor
Bütün Dünya
YAZI ‹ﬁLER‹
talyan ‹ﬂçi Yard›mlaﬂma Cemiyeti’
nin merkezi olarak 1863 y›l›nda
‹stanbul’un Beyo¤lu caddesinde
yap›lan tarihsel Casa Garibaldi binas›,
y›llar›n unutulmuﬂlu¤una meydan
okurcas›na bir silkeniﬂle ﬂimdi yeniden
kültür dünyas›ndaki yerini almaya
haz›rlan›yor. ‹talya’n›n ‹stanbul
Baﬂkonsoloslu¤u’nun giriﬂimiyle
baﬂlat›lan ve Türkiye Seyahat Acentalar› Birli¤i’nin deste¤iyle sürdürülmekte olan diriliﬂ çal›ﬂmalar›na ‹stanbul Arkeoloji Müzeleri de, binan›n
zemininde yapt›¤› kaz› çal›ﬂmalar›yla
katk›da bulunuyor. Yenileme ve kaz›
‹
96
çal›ﬂmalar›n›n birlikte yürütüldü¤ü ve
gerçekte kendi bir tarihsel yap›t olan
bina, duvarlar›ndaki çal›ﬂma iskelelerine ve zeminindeki kaz› seslerine
karﬂ›n, “Ben varl›¤›m› sürdürüyorum”
sav›n› kan›tlarcas›na bir direniﬂle
geçen ay, çok önemli bir sergiye
evsahipli¤i de yapt›.
Bir ﬂantiye alan›nda düzenlenen
ilk sanat etkinli¤i özelli¤i de taﬂ›yan
bu serginin küratörlü¤ünü, ‹stanbul’un
sayg›n resim galerilerinden “Galeri
Diani”nin sahibi ve yönetcisi Telga
Mendi ile Casa Garibaldi’deki yenileme çal›ﬂmalar›n›n koordinatörlü¤ünü
BD TEMMUZ 2015
ﬁantiye alan›nda düzenlenen ilk sergi etkinli¤i”nde
birçok sanatç›n›n eseri
sergilendi
yapan sanat tarihçisi
Dr. Sedat Bornoval›
üstlendiler.
Türkiye ile ‹talya
aras›nda kültürel bir
köprü görevi yapan
“Giovanni Paola
Pannini’nin ‹zinde”
temal› bu sergide, ünlü
Restorasyon ve kaz›da görev alanlar birlikte
ressam Bedri Rahmi
Eyübo¤lu’nun hiç bilinmeyen ve yeni sergilendi. Özel davetlilerin ça¤r›l›
restorasyondan ç›kan iki tablosunun oldu¤u ve yaln›zca bir gün için aç›lan
yan› s›ra, ‹talya’da çeﬂitli sergiler açan bu “özel etkinlik” konusunda
ressamlar›m›z Gülseren ve Teoman TÜRSAB Baﬂkan› Baﬂaran Ulusoy,
“Bu sergi, belirli kiﬂilerin ça¤r›l›
Südor, Giancarlo Caneva’n›n
yap›tlar›n›n yan›s›ra Eren Eyübo¤lu, oldu¤u ve k›s›tl› say›da sanatç›n›n
yap›tlar›n›n sergilendi¤i ﬂimdilik bir
Hale Sontaﬂ, Yusuf Katipo¤lu,
deneme ürünü ama... Burada daha
Ursula Katipo¤lu, Ayd›n Ayan,
Fran-cesco Borzani, Feyzan Alasya sonra yap›lacaklar›n müjdesini ﬂimdive Kaan Kay›mo¤lu’nun yap›tlar› da den veren sadece bir baﬂlang›ç” dedi.
97
BD TEMMUZ 2015
‹skenderiye’deki son ›ﬂ›k
Hypatia
Yazan: BERK YÜKSEL
"Bizi birleﬂtirenler, bizi ay›rmaya
çal›ﬂanlardan daha fazlad›r; çünkü
hepimiz kardeﬂiz"...
H
ypatia paganlar ve Hristiyanlar
aras›ndaki sorunlara nas›l bakt›¤›n›
4. yüzy›lda ö¤rencilerine böyle aç›klam›ﬂt›. Hypatia, MS 4. ve 5. yy’larda
‹skenderiye’de yaﬂam›ﬂ olan Yeni
Plâtoncu kad›n filozoftur. »
Hypatia- Alfred Seifert
98
BD TEMMUZ 2015
‹lk e¤itimini ‹skenderiye Felsefe
Okulu yöneticisi olan babas› Theon’
dan alm›ﬂt›r. Tek çocuk olan Hypatia
genç yaﬂta felsefe ve matemati¤e karﬂ›
derin bir ilgi göstermiﬂtir. Kepler'in
gezegensel hareket yasalar›n› ondan
önce anlayan ve aç›klamaya çal›ﬂan
kiﬂidir. Zarafeti, engin bilgeli¤i, gençli¤i ve güzelli¤i ile geniﬂ bir ö¤renci
ve hayran kitlesi çekmiﬂtir. Felsefesinin Yeni Plâtonculuk oldu¤u varsay›lmaktad›r.
ben kimim?” diye do¤ay›, insan›,
bilinmeyeni inceleyen, araﬂt›ran,
özetle, çevresini sorgulayan “düﬂünen
az›nl›k” için yaﬂad›¤› topraklar
“yaﬂanamaz” duruma dönüﬂünce,
Hypatia’n›n hazin sonu da yaklaﬂ›r…
ilisenin güçlü bir siyasal etkinli¤e
sahip olmaya baﬂlad›¤› dördüncü
yüzy›lda Bat› dünyas›, bir dönüﬂümün
baﬂlang›c›n› yaﬂ›yordu. Eski dinleri,
kadim inanç sistemlerini, misterleri,
bilimleri ve felsefeleri çi¤neyerek
arihteki ününü bugün de koruyan yoksayan yeni bir güç dünyaya egemüzesi ve kütüphanesiyle döne- men oluyordu. Dogma, siyasi amaçlar
min bir kültür merkezi konumundaki için kullan›lmaya baﬂlay›p, toplumlar
‹skenderiye kentinde Hypatia, ça¤›m›- bilerek ve istenerek karanl›¤a gömülza örnek olarak yans›yan ak›lc›l›¤›n, mek istenirken, hegemon erkler din
ekseninde bir araya
geliyorlar ve yeni bir
Eski dinleri, kadim inanç
kiﬂisel ç›kar birli¤i
oluﬂturuyorlard›.
sistemlerini, misterleri, bilimleri
Hedefleri, kitleleri
ve felsefeleri çi¤neyerek yok sayan kendi ç›karlar› do¤rulyeni bir güç dünyaya egemen
tusunda yönetmekti.
Ayd›nl›k zihinlerden
oluyordu.
hoﬂlan›lmad›¤› dönemde, yönetimdeki
bilgeli¤in, sorgulaman›n ve körü körü- ﬂiddet odakl› düzenler de ayr› bir
ne dogmalar›n peﬂinde koﬂmaman›n tehlike oluﬂturuyordu. Kilise’nin
somut bir simgesi olmuﬂtur. Kiliseye
ba¤l› k›ﬂk›rt›c›lar, Hypatia’n›n matematik ve gökbilim dallar›nda yapt›¤›
araﬂt›rmalardan yola ç›karak, maksatl›
cad› masallar› uydururlarken, Hypatia’
n›n ö¤rencileri felsefe sorular›yla
ilgilenmekte, matematik alan›nda
çal›ﬂmakta, çeﬂitli dinlerin kaynaklar›n› okumakta ve gökbilim deneyleri
Hypatiayapmaktayd›lar. Akl›n› kullanarak,
Julius Kronberg
“Nereden geldim, nereye gidiyorum,
1889
T
K
BD TEMMUZ 2015
önündeki son ciddi engel olan “Yeni
Eflatuncu Okul” da 412 y›l›nda imha
edilir. 414 y›l›nda da ‹skenderiye Baﬂpiskoposu Cyril'in keﬂiﬂleri Hypatia'
n›n konuﬂmalar›ndan birini tamamlad›¤› müzenin önünde toplan›p onu
pusuya düﬂürürler. Çeﬂitli eziyetler
sonras› onu öldürüp bedenini sokaklarda sürükler ve yakarlar.
B
ir kez daha eﬂitli¤in, iyi, do¤ru ve
güzelin, özgürlü¤ün, felsefenin
sesi, ›ﬂ›¤›, karanl›¤›n bo¤uculu¤unda
yok olmuﬂtur. ‹skenderiye kütüphanesinde müdirelik yapan bu zeki kad›n›n
bilim dünyas›ndaki katk›lar›n›n hiçe
say›lmas› ve linç edilerek öldürülmesi,
üretken kad›n›n bask›yla susturulmas›n›n en önemli örneklerinden biridir.”
Önyarg›s›z, her kiﬂinin bir baﬂka
kiﬂiyi tehlike olarak görmedi¤i, kimin
neyi, ne için savundu¤unun belli
oldu¤u bir dünya ancak, güzelliklere
gebe olabilir. Hypatia’n›n katledilmesi
yerleﬂik ataerkil düzenin kad›n korkusunun, antik inançlara olan düﬂmanl›¤›n ve daha önemlisi özgür düﬂünceye
karﬂ› düﬂmanl›¤›n belki de baﬂlang›c›d›r. ‹skenderiyeli Hypatia, 45 yaﬂ›ndayken bu dünyadan trajik bir sonla
gönderilmiﬂtir ama, ad›n›n tarihe
"düﬂünce ve ayd›nlanma savaﬂç›s›"
olarak yazd›r›lmas›nı engellemeye
kimsenin gücü yetmemiﬂtir. •
”Tanr›, iradesini hakim k›lmak için yeryüzündeki iyi insanlar›
kullan›r; yeryüzündeki kötü insanlar ise kendi iradelerini
hakim k›lmak için Tanr›’y› kullan›rlar.”
Giordano Bruno
100
Do¤an›n Gizemi
BD TEMMUZ 2015
Yücel Aksoy
Bitkiler Niçin
Makyaj
Yapar?
Bir önceki yaz›m›zda, bitkilerin kendilerini
savunmak için birtak›m güçleri ya da
özellikleri oldu¤unu aktarm›ﬂt›k.
ncak konu, bitkinin soyunu sürdürmesi yani
üremesi ise, bu kez savunmak için de¤il
aksine dölleme görevini üstlenecek böcekleri,
kelebekleri, ar›lar› vs. kendilerine cezbetmek
amac›yla en güzel elbiselerini giyip en güzel kokular›n›
sürerler. Güzel bir Ege ya da Akdeniz gecesinde sahilde
dolaﬂ›rken, mis gibi çiçek kokular›n› içimize çekmeye
doyamay›z. Ama çok ilginçtir ki ayn› kokuyu gündüz
vakti duymam›z olanaks›zd›r. Çünkü baz› çiçekler
sadece geceleri kokar. Örne¤in melisa çiçe¤i …
Do¤an›n gizemlerle dolu plan› içinde bunun da
elbette bir nedeni var:
A
101
BD TEMMUZ 2015
öceklerin bir k›sm› gündüz, bir
keskin kokulu bir amonyak gaz› yayk›sm› da gece aktiftir. Gece yaﬂa- maya baﬂlar. ‹nsanlar› köﬂe bucak
m›n› ye¤leyen böcekler karanl›kta
kaç›rtan bu koku, baz› böcekler için
dolaﬂ›rken çiçekleri göremeyebilirler. baﬂtan ç›kar›c› parfüm gibidir; bu koku
Ama onlar, baﬂ döndüren güzel
nedeniyle çiçe¤e gelirler.
kokular›yla yerlerini çok daha kesin
Bir gizemli konu daha: Büyük bir
belirterek, kendilerine yöneltecek
çiçek seras›n› düﬂünelim. Diyelim ki
mesaj› göndermiﬂ olurlar. Birbirinden beﬂyüz çeﬂit çiçek var. Bunlar›n
güzel kokular, asl›nda böceklere
döllenmesinde hiçbir adres karmaﬂas›
ç›kar›lm›ﬂ cilveli bir davetiyedir;
söz konusu olamaz. Giden polen
insanlara hoﬂ görünmek için de¤il… adresi ﬂaﬂ›rsa bile, al›c› dikkatlidir.
Davetiyeyi alan böcek, bu koku- Taﬂ›y›c› böcek ya da hayvan bile
nun kayna¤›nda kendisi için lezzetli yükünü belirtilen adrese teslimde
bir nektar›n (öz suyu) birikmiﬂ oldu- duyarl›d›r.
¤unun da ay›rd›na var›r ve büyük bir
‹ﬂte bu inan›lmaz düzeni sa¤layan
istekle çiçe¤e koﬂar. Nektar› almak Do¤a Ana’n›n gizemi karﬂ›s›nda
için bir u¤raﬂ verirken, çiçe¤in polen- insano¤lu yaln›zca ﬂaﬂk›nl›kla susar
leri üzerine yap›ﬂacakt›r. Ayn› böcek ve düﬂünür..
bir baﬂka çiçe¤e gitti¤inRenk Faktörü
de, daha önce üzerine
Bilimadamlar›n›n
yapt›“Arum Zamba¤›”
yap›ﬂm›ﬂ polenleri o
¤› araﬂt›rma sonuçlar›na
döllenmeye haz›r göre, güzel ya da kötü
çiçe¤e bulaﬂt›racak ve
bu sayede döllenme
olsun “koku”, böcekleri
hale gelince
gerçekleﬂmiﬂ olacakt›r.
keskin kokulu bir cezbetmede ikinci s›raBöcek, üstlendi¤i bu
da yer al›yormuﬂ.
amonyak gaz›
görevden haberdar
Birinci s›rada “renk”,
m›d›r? Elbette hay›r. O yaymaya baﬂlar. yani çiçe¤in görüntüsü,
sadece kokusunu ald›¤›
Baz› böcekler bu yani güzelli¤i varm›ﬂ.
nektara ulaﬂmak heyecaPeki birbirinden güzel
koku nedeniyle ve farkl› renklerin bir
n› ve amac› içindedir.
Çiçek sözcü¤ü genelçiçe¤e gelirler. anlam› ya da özelli¤i
likle güzel kovar m›? Elkuyu ça¤r›ﬂt›bette var.
r›r ama baz›laRenk sinyalr›n›n kokusu
leri, döllenme
hiç de hoﬂ dekonusunda
¤ildir. Örne¤in
kendisine
“Arum Zamyard›mc›
ba¤›” döllenolacak haymeye haz›r
vanlara, pohale gelince
lenlerinin
B
102
BD TEMMUZ 2015
de¤iﬂiklik gösteriyor. Nektar çoksa sar›, azalm›ﬂsa turuncu, nektar
kalmam›ﬂsa mor. Böylece, nektar› bitmiﬂ çiçe¤e böceklerin gelerek enerji ve zaman kaybetmeleri, çiçe¤in verdi¤i renk
sinyalleri ile önlenmiﬂ oluyor.
Nilüfer çiçe¤i, su üstünde
açan çiçeklerindeki polenleri
taﬂ›tmak için, beyaz renge
duyarl› k›nkanatl›lar› kullan›r.
Çok ilginçtir ki çiçe¤in beyaz
rengi, döllendikten hemen sonra
pembeye döner. Bu renk de¤iﬂimi k›nkanatl›lara “çiçe¤im baﬂka
bir böcek taraf›ndan döllendi ve
polenlerim bitti, boﬂuna zaman
harcamay›n” anlam›nda bir
mesaj oluyor.
Fritz Müller
taﬂ›nmaya haz›r ve nektar›n›n da
yeterli düzeyde oldu¤u mesaj›n›
vermek içindir.
Do¤abilimci Fritz Müller, bir
yaz›s›nda, Brezilya ormanlar›nda
yetiﬂen Lantana adl› bitkiyi anlat›yor:
“Üç gündür renk de¤iﬂtiren Lantana çiçekleri var burada. ‹lk gün
rengi sar›yd›, ikinci gün turuncuya
döndü ve üçüncü gün mor oldu.. Üç
gün boyunca çeﬂitli kelebekler bu
çiçekleri ziyaret etti. Görebildi¤im
kadar›yla mor çiçeklere hiç dokunulmad›. Baz› böcekler hortumlar›n›
öncelikle sar›, sonra da turuncu çiçeklere soktular.”
üller’in dikkatini çeken bu konu
üzerinde daha sonra yap›lan
çal›ﬂmalar göstermiﬂtir ki renk, çiçekteki nektar›n az veya çoklu¤una göre
M
P
eki bitkinin, böcekleri kendine
çekecek nektar yapma becerisi
yoksa, kendine has koku da üretemiyorsa ne olacak? Elbette Do¤a Ana
bunu da çözmüﬂ:
Özellikle Akdeniz ikliminde
ormanl›k bölgelerde topluca yaﬂayan
Mor Çan Çiçekleri ile, bir orkide türü
olan K›rm›z› Sefalanda çiçe¤inin
dayan›ﬂmas› ilginçtir.
Mor Çan Çiçekleri ar›lar için cazip
nektar salg›larken, K›rm›z› Sefalanda’
da bu özellik yoktur. Bilimadamlar›
bak›yorlar ki her iki çiçe¤i de, yöresel
ad› “yaprak kesen” olan yaban ar›lar›
döllüyor. Nektar› olmad›¤› halde
yaban ar›lar›n› kendine çeken K›rm›z›
Sefalanda çiçe¤inin bu hüneri nereden
geliyor diye araﬂt›ran bilim adamlar›,
sorunu ayd›nlat›yorlar.
ﬁöyle ki: Her iki çiçe¤in yayd›¤›
103
BD TEMMUZ 2015
bunu bitkiler ve hay›ﬂ›nlar›n dalga boylavanlar duyumsar.
r›n› yaprak kesen
Gün bat›m›nda ise
yaban ar›lar› seçemibunun tersi olur,
yor. ‹nsan gözü her
bitkiler ve hayvanlar
iki çiçe¤i ayr› renkdinlenmeye geçerler.
lerde görebildi¤i
Bilindi¤i gibi çiçekhalde, yaban ar›lar›
lerin ço¤u, güneﬂ
bunu ay›rd edemiyor.
Çan Çiçe¤i
dünyam›z› ayd›nlatNektar salg›layan
baﬂlad›¤› zaÇan Çiçe¤ine giden
Çan Çiçe¤i, Nektar maya
man açar, ve hava
ar›, onun yan›nda
salg›layan K›rm›z›
karar›rken, yani günbulunan ve ayn› renkbat›m›na do¤ru kate gördü¤ü ya da renk
Sefalanday› taklit
parlar. Bu düzen
olarak ay›rd edemeederek ar›lar›
as›rlard›r insanlar›n
di¤i K›rm›z› Sefakendine çekiyor.
ilgi oda¤› olmad›.
landa orkidelerini de
Bu döngü ilk kez
ziyaret ederek döllenmeyi sa¤l›yor. Orkidelerin marifetleri Frans›z gökbilimci Jean Jacques Derbu kadarla da kalm›yor. Kokusu yok, tous de Mairan’›n ilgisini çekti ve henektar› yok, ne yaps›n? Gizemli do¤a, men bu konuda bir çal›ﬂma planlad›:
Güneﬂin do¤uﬂuyla birlikte yapbuna da ak›llara durgunluk veren bir
raklar›n› tüm görkemiyle açm›ﬂ iki
çözüm sa¤lam›ﬂ: Kendilerini döllemekle görevli böceklere ﬂekil olarak mimoza çiçe¤ini, ›ﬂ›k almayan bir
dolaba kapatt›. Mairan, güneﬂ ›ﬂ›¤›nt›pat›p benzeyerek….
Örne¤in K›br›s Ar› Orkidesi
ve Korsan Ar› Orkidesi… Bu
orkideler, diﬂi ar›lar›n d›ﬂ görünüﬂlerini o kadar mükemmel taklit
ederler ki, sadece erkek ar›lar bu
orkidelerle ilgilenirler; diﬂileri
çiçe¤in yan›na bile u¤ramazlar.
ﬁaﬂmadan iﬂleyen ritm ve
döngüler
Do¤ada ve do¤a yaﬂam›nda hiç
aksamadan yürüyen ritm ve
döngüler vard›r ve bu do¤a
kanunlar›na tüm canl›lar kesinlikle
uyum gösterir.
Gün do¤arken gezegenimizdeki enerjide bir artma olur. Ve
104
K›br›s Ar› Orkidesi
“Güneﬂ görse de
görmese de, bitkilerin
gündo¤uﬂu ve
günbat›m› konusunda
çok duyarl› bir sezgi
yetenekleri var.
Bitkiler, evrendeki
bilinmeyen bir gücün
etkisindeler.”
dan yoksun kalan çiçe¤in yapraklar›n› planlad›. Ott, Mairan’›n “bilinmeyen
güç” olarak nitelendirdi¤i etmenin
hemen kapataca¤›n› düﬂünüyordu.
Ama bekledi¤i gibi olmad›. Ö¤le üzeri “kozmik ›ﬂ›ma” oldu¤unu düﬂünüyordu. Böyle bir ›ﬂ›may›, büyük bir toprak
dolab›n kapa¤›n› açt›¤›nda, sanki
güneﬂ alt›ndaym›ﬂ gibi, tüm yaprak- kitlesiyle engelleyebilece¤i görüﬂünlar›n aç›k oldu¤unu gördü.
Günbat›m›nda Mairan bir kez
daha ﬂaﬂk›nl›k yaﬂad›. Çünkü,
halen dolap içinde olan çiçek,
sanki güneﬂin batt›¤›n› görmüﬂ
gibi yapraklar›n› kapam›ﬂ, dinlenmeye çekilmiﬂti. Birkaç hafta
yapraklar›n hareketini büyük bir
dikkatle inceleyen Mairan,
Frans›z Akademisi’ne verdi¤i
raporda ﬂöyle diyordu: “Güneﬂ
görse de görmese de, bitkilerin, Dr. John Ott
gündo¤uﬂu ve günbat›m› konusunda çok duyarl› bir sezgi yetenekleri den yola ç›karak, alt› adet mimoza
çiçe¤ini, bir ö¤le vakti, yeryüzünün
var. Bitkiler, evrendeki bilinmeyen
bir gücün etkisindeler.” Ama Mairan 200 metre alt›ndaki bir maden kuyusuna indirdi. Bu kez mimozalar günbat›bunu bilimsel olarak aç›klayamad›.
Mairan’›n çal›ﬂmalar›ndan 250 y›l m›n› beklemeden yapraklar›n› kapay›sonra A.B.D.’de Florida’n›n Sarasota verdiler. Bulunduklar› odada ampullerin yanmas› bile bitkileri kand›ramakentinde, Çevre Sa¤l›¤› Enstitüsü
m›ﬂt›. •
yöneticisi olan Dr. John Ott, ayn›
yucelaksoy@butundunya.com.tr
konuda daha kapsaml› bir araﬂt›rma
105
Neler Olmuyor ki Dünyada
Sezin San Sungunay
Bulaﬂ›kç›l›ktan
Baﬂkanl›¤a
1
evlenen ve iki çocuk babas› olan
Gaygusuz, 2006’dan bu yana 3 dönem
üst üste Belediye meclis üyeli¤ine
seçilmiﬂti.
2
Cellat ‹çin
‹ﬂ ‹lan›
Suudi Arabistan’da sekiz cellat için
iﬂ ilan› verildi. Ülkede, 2015 y›l›n›n
ilk beﬂ ay›nda 85 mahkûm, kafalar›
‹ngiltere’de yap›lan seçimlerde, Muhafazakâr Parti aday› Mehmet Salih
Gaygusuz, St. Albans belediye baﬂkanl›¤›na seçildi. 1972 y›l›nda, 16
yaﬂ›ndayken Trabzon’dan Londra’ya
göç eden Gaygusuz, önceleri Londra
lokantalar›nda bulaﬂ›kç›l›k, St. Albans
ﬂehrinde garsonluk yapm›ﬂ, daha sonra
kendi lokantas›n› açm›ﬂ. Garsonluk
yaparken tan›ﬂt›¤› ‹ngiliz Maureen’le
106
BD TEMMUZ 2015
kesilmek suretiyle idam edildi. Ülkede
infazlar›n yo¤unlu¤u nedeniyle cellat
s›k›nt›s› yaﬂan›yor. Hükümet, infazlarda istihdam edilmek üzere 8 adet
din görevlisi al›naca¤›n› duyurdu.
Suudi Arabistan’da suçun türüne göre
kafa ya da el kesen infazc›lar din
görevlisi kategorisinde istihdam
ediliyor.
4
‹nsana ﬁiddetin
430 Bin Y›ll›k ‹zi
‹spanya’da, Sima de los Huesos (Kemik Çukuru) adl› verilen bir ma¤arada
28 insan iskeleti bulundu. Bu alandan
ç›kar›lan bir kafatas›n›n incelenmesi
sonucunda, mevcut k›r›klar›n “öldür-
Çin’deki Hava
Kirlili¤i
3
H›zl› bir ekonomik büyüme oran›na
sahip olsa da Çin halk›, sa¤l›¤›ndan
ve mutlulu¤undan endiﬂeli. Çevre
kirlili¤i, gözle görülür boyuta,
me amac›yla vurulmuﬂ çok say›da
darbenin sonucu” oldu¤u saptand›.
Araﬂt›rmay› yapan Antropoloji uzmanlar›na göre, ﬂiddet en eski insan
kültürünün özünde yer al›yor ve tarihin
derinliklerine indikçe, ﬂiddetin kültürle
geliﬂti¤i görülüyor.
5
hissedilebilir düzeye yükseldi. Pekin
ve baz› büyük ﬂehirlerde maskesiz
d›ﬂar› ç›kmak ve yürümek mümkün
de¤il. Yetkililer temiz enerji
kaynaklar›na yönelerek Çin’i tekrar
sa¤l›kl› hale getirmek için yat›r›mlara
baﬂlad›.
ﬁempanzelerin
Hukuki Kiﬂili¤i
New York’ta Leo ve Herkül adl› ﬂempanzelerin, hukuka ayk›r› ﬂekilde bir
üniversitede tutuldu¤u iddias›yla dava
aç›ld›. Stony Brook Üniversitesi ise,
fiziki hareketlerini gözlemlemek için
ﬂempanzelerin laboratuvarda tutuldu¤unu aç›klad›. ‹lginç olan, ﬂempanzelerin “mahkemede haz›r bulunma”
hakk› oldu¤unu söyleyen mahkemenin, daha sonra onlar› “hukuki bir
kiﬂi olarak görmedi¤ini” belirtmesiydi.
107
BD TEMMUZ 2015
insan öncesi türlerin özelliklerini
taﬂ›yan dört canl›ya ait.
7
New York’ta aç›lan bir baﬂka davada,
ﬂempanzelerin “insan hakk› olmad›¤›na” karar verilmiﬂti.
6
Trafik ve Göbek
Ya¤› ‹liﬂkisi
Otoyol, tren yolu ve havaliman›
yak›nlar›nda yaﬂayan ve ulaﬂ›m
araçlar›n›n gürültüsüne maruz kalan
kiﬂilerde obezite riski daha fazla.
Uykunun, stresin yan› s›ra gürültüden
de etkilendi¤i ve vücut metabolizmas›n›n bozuldu¤u; böylece daha fazla
Bilinmeyen Bir
‹nsan Türü
Etiyopya’n›n Afar bölgesinde varl›¤›
daha önce bilinmeyen bir insan türüne
ait kal›nt›lar bulundu. 3,5 milyon y›l
öncesine ait çene kemi¤i ve diﬂler,
bilinen ilk insan türlerinden farkl› bir
türün de yaﬂad›¤›n› gösteriyor. ‹nsan›n
soya¤ac›n›n san›landan daha karmaﬂ›k
olabilece¤ini belirten araﬂt›rmac›lar,
bu “yeni” insan türüne “Australopithecus deyiremeda” ad›n› verdi. Araﬂt›rman›n sonuçlar›na göre, bulunan
kemik ve diﬂler, hem insans› hem
salg›lanan kortizol hormonunun kar›n
bölgesindeki ya¤lanmay› art›rabilece¤i
belirtildi. Karolinska Enstitüsü’nün
yapt›¤› aç›klamada, “trafik gürültüsü
ve giderek daha da artmas›na iliﬂkin
bulgular›m›z kamu sa¤l›¤› aç›s›ndan
önem taﬂ›yor” denildi.
8
Uzayda ve Ay’da
Dünya Hukuku
Köln Üniversitesi Havac›l›k ve Uzay
Hukuku Enstitüsü taraf›ndan düzenlenen konferansta bir araya gelen
hukukçular, öncelikle Ay’›n kime ait
108
BD TEMMUZ 2015
ürünlerinde zararl› olabilecek maddelerin bulundu¤unu tespit etti. Özellikle
mineral ya¤dan elde edilen kozmetik
ürünlerinin Aromatik Hidrokarbon
(MOAH) maddesi içermemesi gerekiyor. Çünkü MOAH içeren mineral
ya¤lar, uzun vadede kansere yol açabiliyor. Araﬂt›rmada, yüz kremlerinden
vücut ya¤lar›na kadar 25 ürünün
tamam›nda ve dudak nemlendiricilerinde bu madde tespit edildi.
oldu¤unu görüﬂtü. Ayr›ca, Ay ve
gezegenlerdeki madenleri ç›karma
hakk›, aktif uydular›n uzay çöpü ve
ölü uydularla çarp›ﬂma riski ve Dünya
yasalar›n›n uzaya nas›l uygulanabilece¤i konferansta ele al›nd›. Gelecekte,
bir uyduya herhangi bir art›k çarpar
ve bu kullan›lmayan eski uydu ya da
arac›n sahibi tespit edilebilirse, dava
açmak mümkün olabilecek.
9
10
Beﬂ Y›lda 10 Bin
Fil Öldürüldü
Mozambik hükümetinin bir araﬂt›rmas›na göre, son beﬂ y›lda ülkedeki
fillerin say›s› yüzde 48 oran›nda azald›.
Kozmeti¤e
Dikkat
Almanya’da ürünlerin kalitesini ve
güvenilirli¤ini araﬂt›ran Stiftung
Warentest kuruluﬂu, kozmetik
Beﬂ y›l önce Mozambik’teki 20 bin
olan fil nüfusu, bugün 10 bin 300
civar›nda. Buna göre ülkenin kuzey
bölgesinin kaçak avdan en fazla
etkilenen yer oldu¤u bildirildi. Heykel
ya da mücevher imalat›nda kullan›lan
fildiﬂleri, Asya’da büyük de¤er görüyor. S›n›r Tan›mayan Filler Örgütü
adl› sivil toplum kuruluﬂunun verilerine göre, Afrika genelinde 470
bin fil kald›.
sezinsan@butundunya.com.tr
109
BD TEMMUZ 2015
5. Uluslararas›
Turhan Selçuk
Karikatür Yar›ﬂmas›
Sonuçland›.
(Soldan) ‹zel Rozental, Kamil Msarac›, Milas Bld. Bﬂk Muhammet Tokat, Ruhan Selçuk,
Elif Tokat, Milas Kaymakam› Fuat Gürel, Mu¤la Milletvek. Nurettin Demir
Milas ‹lçe Belediyesince düzenlenen "5. Uluslararas›
Turhan Selçuk Karikatür Yar›ﬂmas›" sonuçland›.
ilas Belediyesinden yap›lan
yaz›l› aç›klamaya göre,
karikatürist Turhan Selçuk
an›s›na gerçekleﬂtirilen yar›ﬂmaya, 36
ülkeden 230 karikatüristin 780 eserle
kat›ld›¤› yar›ﬂmada birincili¤i H›rvatistan'dan Mojmir Mihatov, ikincili¤i
Türkiye'den Ali Bulca, üçüncülü¤ü
Endonezya'dan Jitet Kustana
kazand›. Cumhuriyet Gazetesi Özel
M
110
Ödülüne ise S›rbistan’dan Sasha
Dimitrijevic de¤er görüldü.
Yar›ﬂman›n seçici kurulunda
Milas Belediye Baﬂkan› Muhammet
Tokat, Karikatüristler; Kamil
Masarac›, Raﬂit Yakal›, Serpil Kar,
Çin’den XiaLichuan yer ald›. Yar›ﬂma dan›ﬂmanl›¤›n› ise ‹zel Rozental
yapt›.
Yar›ﬂmada dereceye giren karika-
BD TEMMUZ 2015
türistlere ödülleri
12.09.2015 tarihinde
Miles’ta yap›lacak törenle
takdim edildi. Ödüle lay›k
görülen 9 adet karikatürle
birlikte, sergilenmeye de¤er
görülen karikatürler ödüllerin verilece¤i gün Turhan
Selçuk Karikatürlü Ev’de
aç›lacak olan sergiyle
sanatsevererin be¤enisine
sunulacak. •
Ödül alan eserler:
Birincilik Ödülü
Moimir Mihatov,
H›rvatistan (Üstte)
‹kincilik Ödülü
Ali Bulca, Türkiye
(Ortada)
Üçüncülük Ödülü
Jitet Kustana, Endonezya
(Altta, solda)
Cumhuriyet Gazetesi
Özel Ödülü
Sasha Dimitrievic, S›rbistan
(Altta)
111
“Mustafa Kemal'in askeriyim, terhis olmak istemiyorum”
“Ülkede bir tiyatro aç›ld›¤›nda bir hapishane kapan›r”
sözlerinin sahibi, Cumhuriyet Türkiyesi'nin ayd›nl›k, ça¤daﬂ yüzü
ve do¤ru sözü, Türk Tiyatrosu'nun büyük emekçisi ve usta yazar›
Turgut Özakman için Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
Sahne Sanatlar› Bölümü'nün haz›rlad›¤›
Turgut Özakman’› Anma Semineri
etkinli¤i izleyemeyenler için kitaplaﬂt›r›ld›
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
BD TEMMUZ 2015
‹NSAN OLMA
SORUMLULU⁄U
“Her insan kendi görüﬂ sahas›n›n s›n›rlar›n›,
dünyan›n s›n›rlar› olarak kabul eder.”
Arthur Schopenhauner
Yazan: HAL‹T YILDIRIM
CAN SIKICI B‹R DURUMLA karﬂ›laﬂt›¤›m›zda, onunla
baﬂ etmek yerine geçiﬂtirmeye çal›ﬂmak, do¤rudan
sorumlulu¤umuz olan konularda sorumluyu sürekli
kendi d›ﬂ›m›zda aramak, yüzeysel sloganlar edinip
kendimizi entelektüel sanmak, baﬂkalar›ndan daha
ak›ll› oldu¤umuza inanmak… Bu faktörler bizlere
çok tan›d›k gelmiyorlar m›?
BD TEMMUZ 2015
o¤umuz genelde bu alg›lar›
oluﬂturacak eylemlerde bulunmuyor muyuz? Hiç sorumluluk
almamak ve bundan kaçmak da
yaﬂamda boﬂluklar yarat›r.
Ancak, bunun yan› s›ra, taﬂ›yabilece¤imizden fazla sorumluluk almak
da bireyi aﬂ›r› strese sokabilece¤inden,
do¤ru zamanda, do¤ru ﬂeylerin
sorumlulu¤unu almaktan kaç›nmamal›y›z. Zaman zaman insanlar›n yaﬂamlar›n›, düﬂünce yap›lar›na göre oluﬂturduklar› ve bununla
s›n›rlad›klar›n› görebiliriz.
‹nsanlar baﬂlang›çta,
bir ﬂeyleri elde etmek için
çaba harcarlar. Ama
ancak, hayali bir engele
ulaﬂana kadar devaml›
ilerler. Sonra kendi
dayatt›klar›, s›n›rlay›c› bir
tutum yüzünden dururlar.
Ve potansiyellerini
kullanmadan, yaﬂam
tabakas›n› oldu¤u gibi
kabul ederler. Kendilerini
düﬂüncelere, hareketlere
ve sonuçlara hapsederler. Böylece de,
kendi koyduklar› s›n›rlar›n ötesine
geçemezler.
Hâlbuki bizler bir ﬂeylere tak›l›p
kald›¤›m›z zaman, cevaplar ve çözümler aramamaya baﬂlar›z. Çünkü istemeden bize yeni kap›lar açabilecek,
farkl› bak›ﬂ aç›lar›n›n, ortaya ç›kmalar›n› bir bak›ma engellemiﬂ oluruz.
O nedenle de bizler hayatta
ancak;
Kendi oluﬂturdu¤umuz
s›n›rlar›m›z kadar›zd›r,
Oluﬂturabildi¤imiz sebepler
Ç
114
kadar›zd›r,
Bize verilen sorumluluk
kadar›zd›r,
Cevaplar›n› arad›¤›m›z sorular›m›z kadar›zd›r,
Tercih ettiklerimiz kadar›zd›r,
Seçeneklerimiz kadar›zd›r,
Alg›lad›klar›m›z ve merak
ettiklerimiz kadar›zd›r,
Düﬂündüklerimiz ve yapabildiklerimiz kadar›zd›r.
Sonuçta: Hayatta oluﬂturdu¤umuz eylemlerimiz kadar›zd›r. Ama bu eylemi yapabilmek için de ö¤renebilmeliyiz.
Ancak ö¤renmenin de
bir maliyetinin oldu¤unu
Arthur Miller kula¤›m›za
ﬂu dizelerle f›s›ldamakta:
Önceden ö¤renenler
indirimli fiyattan ö¤renir,
Otoriteden ö¤renenler
özgürlük bedeliyle ö¤renir,
Deneyerek ö¤renenler
etiket fiyat›ndan ö¤renir,
Hayattan ö¤renenler
gecikme zamm›yla ö¤renir,
Hayattan da ö¤renemeyenler,
boﬂa gitmiﬂ hayatlar›yla ö¤renirler.
Her yetkinin bir sorumlulu¤u
oldu¤u gibi, insan da baz› yetkileri
kazan›rken, beraberinde, baz›
sorumluluklar› da yüklenir.
B
iz bu sorumluluklara, bir insana
yaraﬂ›r biçimde yaﬂamak,
düﬂünmek ve belki son nefesi de yine
bir insana yaraﬂ›r biçimde teslim edebilmek, özetle, insan olmak sorumlulu¤u diyoruz. •
BD TEMMUZ 2015
Büyüklere
Bir Ders
‹stanbul’un Ataﬂehir ilçesindeki ﬁehit Ö¤retmen Hasan Akan ‹lkö¤retim
Okulu ö¤retmeni C. ﬁermin Alp, okulun 2/C s›n›f› ile
Bütün Dünya
birlikte “Büyüklere Bir Ders” etkinli¤i düzenlediler.
YAZI ‹ﬁLER‹
B
üyüklerimizin daha bilinçli
olmalar› için ‘Temiz Çevre,
Temiz Gelecek’ projesi” temal› bu
etkinlikte ö¤renciler, çöp torbalar›ndan, su ve gazoz ﬂiﬂesi kapaklar›na,
‘folio’ sözcü¤üyle tan›mlanan
alüminyum ka¤›tlar›ndan marketlerde
kullan›lan plastik taﬂ›ma torbalar›na
de¤in “Do¤ayla uyumsuz” tüm
malzemeleri “dönüﬂtürerek” onlardan
giysiler, smokinler, ﬂövalye z›rhlar›,
hatta gelinlikler yapt›lar ve…
Büyükleri için düzenledikleri bir
etkinlikte, kendi tasar›mlar› ve üretimleri olan bu giysileri birer deneyimli
manken yürüyüﬂleriyle konuklar›
büyüklerine sundular.
Etkinli¤i hayranl›kla izleyen
“Davetli büyükler”, çocuklar› ve
torunlar› ö¤rencilerin kendilerine
verdi¤i bu “uygulamal› ders”ten çok
etkilendiklerini söylediler ve bu
etkinli¤in ﬂöyle de¤erlendirdiler:
“Çocuklar›m›z›n bu gösterisi,
115
Çöp poﬂetleri, ambalaj ka¤›tlar› ve dergi
sayfalar›ndan dikilen karnaval giysileri
‘Annelerimiz ve babalar›m›z size
söylüyoruz, tüm büyüklerimiz siz
dinleyin’ içerikli bir uyar›d›r ve hepimize verilmiﬂ bir derstir.”
Aﬂa¤›da, ö¤retmen C. ﬁermin
Alp’in, etkinlikte yapt›¤› konuﬂmas›n›
ve çocuklar›n yapt›klar› ve
sergiledikleri giysileri bulacaks›n›z.
Ö⁄RETMEN C. ﬁERM‹N ALP'‹N
KONUﬁMASI:
”E-ko-lo-ji. Kelimeyi heceleyerek ve
üzerine basarak tekrar etmek, bu gün
için ortaya koydu¤umuz çal›ﬂman›n
gerçek amac›n› anlamam›za hizmet
edecek.
Ekoloji, di¤er ad›yla Çevre Bilimidir. K›sa bir aç›klama ile Ekoloji:
Canl›lar›n çevreleri ve birbirleriyle
olan iliﬂkilerini inceleyen bilimdir.
Yaﬂam›m›z boyunca hayat›m›z›
kolaylaﬂt›racak ürünlere yöneliyoruz.
Hayat›m›z› kolaylaﬂt›ran ürünlerin
hayat›m›z› nas›l etkiledi¤ini hiç
düﬂündünüz mü?
Bu çal›ﬂmay› yapmakta as›l amac›m›z da etkilenen hayat›m›z›n etkiledi¤i canl›lar. “E-ko-lo-ji” Zamandan
ve enerjiden tasarruf ederken bozdu¤umuz do¤al yaﬂam›n kendisidir.
Alüminyum folyodan hiç birimiz
çocuklar›m›za k›yafet al›p giydirmeyiz. Sa¤l›kl› bir materyal de¤ildir.
Oysa, ayn› ürünü evlerimizde s›kl›kla
Eski ütü masas›n›n k›l›f›, metal kapaklar,
alüminyum folyo, yumurta kartonu ve renkli
ka¤›tlar kulan›larak yap›lan ﬂovalye kostümü
BD TEMMUZ 2015
kullan›r›z. Do¤ada yok olmayan
ve ekolojik dengeyi bozan di¤er
suni ürünler gibi o da yok olmaz.
Al›ﬂveriﬂ yaparken nedenini
düﬂünmeden ürünlerimizi içlerine
koyup evlerimize kadar taﬂ›d›¤›m›z poﬂetlerin do¤ada yaratt›¤›
tahribat› hiç hesaplamay›z. Neden
petrol türevlerinden üretildiklerini
sorgulamaz, hatta daha sa¤lam
olmad›klar› için söylenir ama
hammaddelerinin do¤ada çözülebilen ve ekolojik dengeyi bozmayacak ﬂekilde üretilmelerini talep
etmeyiz.
edi¤imiz ve içti¤imiz ürünlerin
E-ko-lo-jik ürünler olmalar› için
market, market hatta pazar, pazar
gezeriz. Oysa, do¤al üretim kanallar›n›n tükenmesinin ve topra¤›n, suyun
kirlenmesinin sebebi olan, hayat›m›z›
kolaylaﬂt›ran ürünlerden vazgeçmeyiz.
Pet ﬂiﬂlerden k›yafetler giymeyiz. Ama
pet ﬂiﬂeler de do¤ada çözülmez.
Çözülmez çünkü do¤al de¤il. Eko
dengeye ait de¤il. Ekolojik dengeyi
Y
Geçmiﬂ, ﬂimdi
ve gelecek...
ﬁanl› bayra¤›m›z.
Çöp poﬂetlerine, kutu içeceklerin metal halkalar› iﬂlenerek dikilmiﬂ damatl›klar, peçete
ve at›k ka¤›tlardan gelinlik.
bu ﬂekilde zehirleyen veya yok eden
bizleriz. Do¤al hayat› korumay› amaçlayan faaliyetlere kat›lmak ve bu
faaliyetleri desteklemek Do¤al Hayat›
korumak anlam›na gelmiyor. Bireysel
hayatlar›m›zda zaman ve enerjiden
tasarruf sa¤lamak için kulland›¤›m›z
ürünlerin do¤ay› kirletti¤ini, canl›lar›n
hayatlar›n› tehdit etti¤ini, bizleri, b›rak›n bizleri gelecek nesilleri zehirledi¤ini düﬂünürsek ve hala ayn› ürünleri
kullanmaya devam etti¤imizi kabul
edersek.
Do¤ay› biz katlediyoruz. Plastik
yerine ka¤›t ürünleri. Pet ﬂiﬂeler
yerine cam ﬂiﬂeleri. Alüminyum
folyo yerine ya¤l› ka¤›t kullanmay›
tercih etmeliyiz. ‹ﬂte o zaman ekolojik denge bozulmaz. ‹ﬂte o zaman
temiz toprak ve temiz suyumuz
olur. ‹ﬂte o zaman, market, market
ve pazar pazar ekolojik ürün
aramay›z.” •
117
A
tatürk ve Hekimler, Savaﬂ meydanlar›nda görevli fedakâr hekimlerimizin
öyküsü... Mustafa Kemal Atatürk’ün hekim arkadaﬂlar› ve cephelerde görevli
fedakâr hekimlerimiz... Trablusgarp Savaﬂ›, Balkan ve I. Dünya Savaﬂ› y›llar›...
Milli Mücadele ile devam eden ‘On Y›ll›k Savaﬂ’... Uçsuz bucaks›z cepheler...
Subay ve erlerle birlikte, bir cepheden di¤er cepheye koﬂan fedakâr T›bbiyeliler...
Kapal› kalm›ﬂ bir tarih, ilk kez bir araya getirilen an›larla, orijinal foto¤raf ve
belgelerle bu kitapta yer al›yor. Prof. Dr. Metin Özata, ‘On Y›ll›k Savaﬂ’
sürecinde görev yapan Türk hekimlerini bilimsel bir titizlikle inceliyor.
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
Tarihten Damlalar
Mümtaz ‹dil
K›sa yaﬂam›
süresince
‹ngiltere’nin
tek hakimiydi
‹ngiltere
bir kere tekledi:
Oliver
Cromwell
19 Nisan 1653’te
‹ngiltere’nin o s›rada en
güçlü adamlar›ndan
Oliver Cromwell ‹ngiliz
parlamentosunda
konuﬂuyordu.
Konu seçim kanunuydu. 1652
y›l›nda parlamentoya genel bir af ka-
nunu getirilmiﬂ, f›rt›nal› tart›ﬂmalardan
sonra parlamentodan geçmiﬂti. Bunu
seçim kanunu izledi. Seçim kanunu
da 47 oya karﬂ›l›k 49 oyla kabul edilmiﬂti. Bu kanuna dayanarak parlamento seçim tarihi olarak 3 Ekim 1654’ü
iﬂaret ediyordu. Müthiﬂ bir gerginlik
hakimdi ‹ngiltere parlamentosunda
ve Cromwell’in bu konuda konuﬂaca¤›n› bilen parlamento üyeleri son
derece heyecanl›yd›. Herkes büyük
119
BD TEMMUZ 2015
Cromwell muhaf›zlara döndü:
bir dikkatle ve ürpertiyle dinliyordu
“‹ndirin ﬂu adam›!”
Cromwell’i. Baﬂta sakindi, ama gideBaﬂkan, “Cromwell,” diye ba¤›rrek sertleﬂti ve h›rç›nlaﬂt›:
“Sizi seçip buraya gönderen halk maya baﬂlad›. “Bu yapt›¤›n alçakl›kt›r!
için ne yapt›n›z?” diye ba¤›rmaya Cezas›n› ödeyeceksin!”
Cromwell kahkaha atarak, “Öyle
baﬂlad›. “Bütün derdiniz kendiniz için
daha iyi yaﬂam koﬂullar› yaratmak. mi,” diye karﬂ›l›k verdi. “E¤er isteseyDaha çok para kazanmak için her diniz bugün olanlar›n hepsine zamaﬂeyi yapt›n›z! Bu koltuklarda sonsuza n›nda engel olabilirdiniz, ama yapmakadar kalmak istiyorsunuz, biliyorum, d›n›z. Yapmak istemediniz! Kader bu.
ama art›k sonunuz geldi. Tanr› sizi Tanr› sizin bu kutsal mekanda daha
ba¤›ﬂlam›yor. Bunu biliyorum, çünkü fazla kalman›z› istemiyor demek ki...”
Ard›ndan Cromwell, öfkesinden
ondan ald›¤›m izinle buraya, karﬂ›n›za
hiç ödün vermeden
geldim. Onun irademilletvekillerine
sini ben uygulayacaneredeyse tek tek
¤›m!”
“Sizi seçip buraya
seslenerek, “Sen
gönderen halk için
doland›r›c›... Sen
az› yürekli milne yapt›n›z? Bütün
uçkur düﬂkünü...
letvekilleri ayaSen ahlaks›z... Sen
¤a kalkarak itiderdiniz kendiniz
tefeci... Sen batakraz ettiler. Cromwell
için daha iyi yaﬂam
ç›... Sen doland›r›ne kadar h›rç›n ve
koﬂullar› yaratmak.”
c›... Sen yalanc›...”
yürekli olursa olsun,
diyerek hepsini
sonuçta yaln›zd›. ‹tisalondan kovdu.
razlar bir anda hakarete dönüﬂtü. Cromwell daha da sinir- Kimse ç›t ç›karamad›. Salon boﬂal›p
da, kendisi ve üç beﬂ asker d›ﬂ›nda
lenmiﬂti.
“Yeter!” diye hayk›rd›. “Söyle- kimse kalmay›nca Cromwell askerleri
dikleriniz milletvekillerine yak›ﬂma- de alarak salonu terk etti ve ard›ndan
da kap›y› kilitledi kap›s›na da kocaman
yan sözler!”
Ard›ndan iﬂaret parma¤›n› genel bir levha ast›:
“Kiral›k odalar”.
kurul salonunun giriﬂ kap›s›na yöneltti.
Bir anda silahl› askerler salona girdi›sa süre sonra Cromwell, hüküler. Cromwell hâlâ parlamentoyu yömet üyelerinden istifa etmelerini
netmeye çal›ﬂan baﬂkana, “‹nin oraistedi. Daha önce Kral Charles’›
dan!” diye ba¤›rd›.
“Hay›r, inmeyece¤im. Buna hak- idama mahkûm etmiﬂ mahkemenin
baﬂkanl›¤›n› yapm›ﬂ olan Bradshaw,
k›n›z yok!”
o s›ralarda hükümet konseyinin de
“‹nin!”
“Beni buradan indirmeye kimse- baﬂ›n›ndayd›. ﬁiddetle reddetti. Cromwell çok sakindi. Emrinin er veya geç
nin hakk› yok, sizin hiç yok!”
B
K
120
BD TEMMUZ 2015
Oliver Cromwell’in ‹ngiltere Parlamentosunu feshini betimleyen tablo
yerine getirilece¤inden emindi. Bir
süre hiçbir hareket yapmadan bekledi
ve Bradshaw ve di¤er konsey üyelerinin parlamento binas›n› terk ediﬂlerini
camdan izledi. ‹ngiltere, tarihindeki
neredeyse ilk resmi diktatörle karﬂ›
karﬂ›yayd› art›k.
radan birkaç ay geçmiﬂti ki, 6
Haziran 1653’te Cromwell,
yan›nda saray muhaf›zlar›yla
birlikte Whitehall’da ilk toplant›s›n›
gerçekleﬂtirecek olan küçük parlamentonun yüz k›rk üyesini seçti. Hepsi
tan›nm›ﬂ kiﬂilerden oluﬂuyordu ve
haklar›nda “dedikodu” üretilmemiﬂti.
K›sa yaﬂam› süresince ‹ngiltere’
nin tek hakimi olan Cromwell dönemi
de böylelikle baﬂlam›ﬂ oldu.
‹ngiltere’ye bir kral gerekiyordu
gerekmesine, bu Cromwell’e göre
A
Tanr›n›n bir buyru¤uydu belki, ama
ﬂimdilik bu iﬂi kendisinin götürmesi
de bir Tanr› buyru¤uydu. Çok de¤il,
parlamentoyu feshetmesinden iki y›l
önce ﬂöyle diyordu Cromwell:
“Bir ‹ngiliz vatandaﬂ› ve inançl›
bir Hristiyan olarak, kurulmas› gereken devletin, haklar›m›z› garanti edecek ve özgürlü¤ümüze sayg› gösterecek ›l›ml› bir monarﬂi olmas›nda yarar
görüyorum.”
Yani, beni kraldan da daha fazla
yetkili k›l›n, sizi idare edeyim diyordu.
Dedi¤ini de yapt›. •
mumtazidil@butundunya.com.tr
‹nsan yaﬂam›n›n bir alan›nda haks›zl›k
yaparken di¤er bir alan›nda hakl› oIamaz;
yaﬂam böIünmez bir bütündür.
Mahatma Gandhi
121
Bütün yönleriyle Birinci Dünya Savaﬂ› ve
Osmanl› ‹mparatorlu¤u
Usta gazeteci Tevfik Yener’den Birinci Dünya Savaﬂ›’n› ve Osmanl›
‹mparatorlu¤u’nu mercek alt›na alan bir tarih çal›ﬂmas›… Türk
Cepheleri, savaﬂ›n bilinmeyenleri ve her yönüyle dünya haritas›n›
de¤iﬂtiren bir savaﬂ›n gerçek tarihi… Çanakkale, Galiçya, Hicaz,
Irak, Suriye, Kafkasya ve Sar›kam›ﬂ cepheleri.
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
Gezdikçe Gördükçe
‹zlen ﬁen Toker
Viyana’daki ses müzesi:
Haus der Musik
Ses ve müzi¤in gerek ruh halimiz gerek
hissettiklerimiz üzerindeki etkisi yads›namaz.
ir bahar günü topra¤a sakince
düﬂen ya¤mur damlalar›n›n
sesini keyifle dinlerken, ayn›
damlalar gök gürültüsüyle birlikte
ﬂiddetle evimizin camlar›na vurdu¤unda bizi ürkütebilir. Henüz konuﬂamayan minik bir bebe¤in neﬂeli gülüﬂüyle
gülerken, a¤lamaya baﬂlad›¤›nda
endiﬂelenebiliriz. Gündüz kalabal›k
B
bir hayvanat bahçesini gezerken duydu¤umuz seslerin ayn›lar›n› gece
yaln›z baﬂ›m›za kald›¤›m›z bir ormanda duydu¤umuzda ayn› duygular
içinde olmayabiliriz. Klasik müzik
konserinde çal›nan bir beste bizi
gevﬂeterek dinlendirirken, bir gerilim
filminin müzi¤i kalp at›ﬂlar›m›z›
h›zland›rabilir.
123
BD TEMMUZ 2015
Viyana’daki “Müzik Evi” de
sundu¤u birbirinden farkl›
deneyimlerle ziyaretçilerini ses ve
müzikle ilgili bir keﬂif yolculu¤una
ç›kar›yor. 2000 y›l›ndaki aç›l›ﬂ›ndan
beri 2,7 milyon kiﬂi taraf›ndan gezilen
bu ses müzesi, deneyimlemeye imkan
veren interaktif ve e¤lenceli bir
yaklaﬂ›mla, gelenekseli inovasyonla
harmanl›yor.
V
iyana’n›n birinci bölgesindeki
müze bir zamanlar Arﬂidük
Charles Saray› ve Viyana Filarmoni
Orkestras›’n›n kurucusu olan besteci
ve orkestra ﬂefi Otto Nicolai’›n evi
olan binada yer al›yor. Kentin zengin müzik geçmiﬂini bugünün teknolojisiyle birleﬂtiren yenilikçi tasar›m›
ile Avusturya Müze Ödülü’ne lay›k
görülen müze y›l›n 365 günü 10:0022:00 saatleri aras›nda gezilebiliyor.
Binan›n Annagasse, Krugerstrasse ve Seilerstatte sokaklar›ndaki üç
giriﬂ kap›s› cam bir tavanla ayd›nlat›lan iç avluya aç›l›yor. Ziyaretçi ve
gruplar için buluﬂma noktas› olan bu
bölüm söyleﬂi, panel, konser ve
festival etkinliklerinde de kullan›l›yor.
Viyana’daki
“Müzik Evi” sundu¤u
birbirinden farkl›
deneyimlerle
ziyaretçilerini ses ve
müzikle ilgili bir keﬂif
yolculu¤una ç›kar›yor.
Café Nicolai’nin renkli sandalye ve
masalar› ile siyah bir piyanonun
bulundu¤u alandan geçerek, ücretsiz
sergilerin yap›ld›¤› bölüme yürüyorum. Avusturya’n›n geçmiﬂten bugüne
Eurovision yar›ﬂmas›na kat›l›m›n›n
anlat›ld›¤› sergiyi gezdikten sonra
biletimi al›p, eﬂyalar›m› emanet bölümüne b›rak›yorum.
Giriﬂte müzik eﬂli¤inde dönen,
‹talya’dan gelen renkli ve büyük
“Danseden Vazolar” ›n yan›ndan
geçiyorum. Cam panellerin bir ses
odas› iﬂlevi görerek müzi¤i merdiven
boﬂlu¤undan yukar› verdi¤i bu sanat
eserinin yan›ndaki merdivenlerden
BD TEMMUZ 2015
Notal› merdiven
ç›k›yorum. Bir sonraki merdivenlerde
küçük bir erkek çocu¤u bir aﬂa¤›, bir
yukar› inip ç›karak basamaklarda yer
alan notalarla müzik yap›yor. Her
basamak farkl› bir notay› çalarak,
duvardaki ›ﬂ›kl› panelde notan›n detaylar›n› gösteriyor. Merdivenin duvar
taraf›na bir piyano tuﬂlar› gibi yerleﬂtirilmiﬂ Do-Re-Mi-Fa diye devam
eden basamaklar beni binan›n tarihi
odalar›na getiriyor. Viyana Filarmoni
Orkestras›’n›n tarihine ve
bugününe ›ﬂ›k tutan birinci
kattaki sergi alan›n›n bir
köﬂesi küçük bir konser
salonu gibi düzenlenmiﬂ.
Burada orkestran›n Viyana
Yeni Y›l Konseri ve Schönbrunn Yaz Gecesi Konserleri’nin 35 dakikal›k k›sa
versiyonlar› saat 10:00 ile
21:00 aras›nda her saat baﬂ›
gösteriliyor. Ses düzeni o
kadar iyi ki müzi¤i dinlerken
Yaz Gecesi Konseri’nde
oldu¤umu düﬂleyebiliyorum.
rkestran›n yeni CD’lerinin
dinlenebildi¤i bölümden geçerek, orijinal arﬂivine ait belgelerin, eﬂyalar›n ve notlar›n sergilendi¤i
bölümü geziyorum. ‹nteraktif ve
etkileyici “Vals-Zar Oyunu” uygulamas›yla zar atarak kendi Viyana vals
müzi¤imi besteliyorum.
1842’de Viyana Filarmoni Orkestras›’n› kuran Otto Nicolai’›n asl›na
uygun restore edilen odas›n› gezerek
O
Otto Nicolai’›n odas›
125
BD TEMMUZ 2015
geçmiﬂten gelece¤e yürürcesine
teknolojik araçlarla sunulan sergilerin
oldu¤u 2. kata ç›k›yorum.
“Sonosphere” denilen bu bölümde sesle ilgili bilimsel verileri deneyimleme f›rsat› sunuluyor. Anne
karn›ndayken duydu¤umuz sesleri
dinleyerek, kulakl›klar ve ekranlarla
dolu bir alanda duyu ile ilgili deneyimler yaﬂ›yorum.
“Müzik Aletleri” bölümünde dört
farkl› enstrüman grubundan dev
müzik aletlerini çal›yor, “Seslerin
Denizi” bölümünde insan›n ve do¤an›n seslerini dinliyorum. Basit seslerden, karmaﬂ›k vokallere do¤ru ç›k›lan
akustik bir yolculukla “Polyphonium”
126
adl› bölüme gelerek burada Stefan
Obermaier’in yeniden yorumlad›¤›
Mozart ve Beethoven bestelerini
dinliyorum. “Ses Galerisi”’nde kendi
sesimizle d›ﬂar›daki sesleri ve bilinen
melodileri harmanlayarak kaydetmemizi sa¤layan Evrim Makinesi’ni
tan›yorum.
ﬂsiz bir deneyim sunan farkl›
bilgisayar simulasyonlar› ve
multimedya araçlar›n› geride
b›rakarak yeniden geçmiﬂe dönmek
için 3. kata ç›k›yorum. “Viyana Müzik
Gelene¤i’nin Büyük Ustalar›” adl›
bölümde kentin müzik geçmiﬂine
katk›da bulunan dünyaca ünlü Joseph
Haydn, Wolfgang Amadeus
Mozart, Ludwig van Beethoven,
Franz Schubert, Johann Strauss,
Gustav Mahler, Arnold Schönberg, Alban Berg and Anton
Webern gibi bestecilere özel
tasarlanan sergi alanlar›n› geziyorum. Her birinin yaﬂamlar› tarihi
belgeler, kostümler, kiﬂisel eﬂyalar, filmler ve uygulamalarla çok
güzel bir ﬂekilde anlat›lm›ﬂ. Kat›n
giriﬂinde verilen kulakl›klardaki
E
BD TEMMUZ 2015
elektronik rehberlik sistemi bu bölümü
rahatça gezmemi sa¤l›yor.
“Sanal Orkestra ﬁefi” bölümünde
Viyana Filarmoni Orkestras›’n› yönetmeyi deneyerek müzisyenleri ve ritmi
izlemeye çal›ﬂ›yorum.
“Amadeus-Mozart’›n
Müzik Oyunu” adl› interaktif bilgisayar program›
da ismime özel bir Mozart
melodisi üretebilmemi
sa¤l›yor.
anal deneyimler 4.
kattaki “Sanal Sahne”
bölümünde de devam
ediyor. Bu bölümde hareketlerinizle multimedya bir opera
oluﬂtururken, çocuklar›n›z da “Hayvanat Bahçesi Konseri” bölümünde
müzikal bir macera yolculu¤una ç›k›yor. Ç›k›ﬂ kap›s›ndan önceki bölümde
yer alan hediyelik eﬂya ma¤azas›nda
ise müzikle ilgili CD ve eﬂyalara ek
olarak e¤lenceli, pratik ve farkl› hediyelikler sat›l›yor.
Giriﬂ kat› ve 5. kattaki özel alanda
konserler, sanatç›larla söyleﬂiler ve
etkinlikler de düzenlenen Müzik Evi
S
bana unutamayaca¤›m, güzel bir
deneyim yaﬂat›yor.
Binan›n kap›s›ndan kulaklar›m
duydu¤u için ﬂükrederek ve müzi¤in
ruhun g›das› oldu¤unu bir kez daha
hat›rlayarak ç›k›yorum.•
izlensen@butundunya.com.tr
127
BD TEMMUZ 2015
İpek
Yolu’nda
İz Bırakanlar
Yazan: YAHYA AKSOY
128
BD TEMMUZ 2015
AR‹H‹ ‹PEK YOLU,
ticari, kültürel, felsefi ve idari
bütün yönleriyle incelendi¤i zaman bu yola
damgas›n› vuran araﬂt›rmac›lar, bilim adamlar›,
sanatç›lar, diplomatlar, gezginler, felsefe ve
devlet adamlar› günümüze ›ﬂ›k tutuyor.
T
Çin'in eski baﬂkenti Chang ve Hotan'›n
iyi iﬂlenmiﬂ ipek eﬂyalar›n›n bu yol
arac›l›¤› ile bütün dünyaya tan›t›ld›¤›n›
ifade eden Alman Arkeolog Rechufin
"‹pek Yolu" ad›n›n uygun olaca¤›n›
yazm›ﬂt›r. ‹nsan› iyi huylar ve güzel
düﬂüncelerle donatarak toplumu
yüceltme felsefesini ö¤reti olarak
seçen "Hiçli¤i bilmeye çal›ﬂ" diye
seslenen Tao ile "Geçmiﬂi ö¤renen
gelece¤i belirler" diyen Konfüçyüs
‹pek Yolu toplumunun inançlar›nda
derin izler yaratm›ﬂlard›r. Cengiz Han,
Emir Timur, Ulu¤ Bey, Ali ﬁir Nevai,
Abay, B.Vahapzade, Mahdum Kulu,
Babür ﬁah, Sultan Sencer, Alpaslan
derin iz b›rakanlar olarak tarihte
yerlerini ald›lar. ‹pek Yolu'nda ticarete
damgas›n› vuran Sogdlar olmuﬂtur.
Semarkant bölgesinde surlarla çavrili
ﬂehir devletinde yaﬂayan, Babil'e ve
ﬁam’a kadar kervanlarla ticaret yapan
Sogdiler’in yeni do¤an çocuklar›na
a¤›zlar› hep bal gibi tatl› olsun düﬂüncesiyle bal yedirdikleri ve ellerine
geçen paralara sahip olsunlar diye
ellerine yap›ﬂt›r›c› sürdükleri söylenir.
DESTANLARA, türkülere, halk hikâyelerine yans›yan sözlü kültür ürünleri
‹pek yolu boyunca dilden dile, gönülden gönüle dolaﬂm›ﬂt›r. Bahﬂ›, ak›n,
ozan, y›rc›, manasç› ad› ile an›lan halk
129
BD TEMMUZ 2015
sanatç›lar› bu de¤erlerin sözcüleri,
öncüleri ve elçileri olmuﬂlard›r. Do¤u
ve Orta Asya sanatlar› hat, tezhip,
minyatür, çini, taﬂ ve ahﬂap sanatlar›
‹pek Yolu ile dünyaya yay›lm›ﬂt›r.
‹PEK YOLU’NDA ticaret,
kültür ve
geleneklerle ilgili hat›ralar›n› yazan
ünlü gezginler Çinli Wei Cin ile Evliya
Çelebi, Marco Polo, W. Radloff ve
‹bni Batuta önemli bilgileri arﬂivlere
kazand›rm›ﬂlard›r. Bat›dan do¤uya
uzun y›llar ak›nlar yapan Büyük ‹skender, kanunlar› ile ünlü Hamurabi, "Ya
bir yol bulaca¤›z ya da bir yol yapaca¤›z" diyen ve Roma'ya do¤ru Anadolu'
dan geçerken Gebze yak›nlar›nda
hayat›n› kaybeden ünlü Kartacal›
komutan Hanibal ve kuﬂ ruhlu Babil
kraliçesi nadide k›r çiçe¤i Semiramis
iz b›rakanlar aras›nda yerlerini
alm›ﬂlard›r.
K›rg›zlar›n en büyük destan›
Manas, Orta Asya ve K›rg›z tarihini
geçmiﬂten günümüze taﬂ›m›ﬂt›r.
Ünlü manasc›lar, Sag›mbay
Orozbakov, Urkaﬂ Mamiliyev, Yusuf
Mamay, Bay›mbek Abdurrahman,
ﬁapak R›smendev, Can›bay Kocakov,
130
Sayarbay ve di¤erleri unutulmazlar
aras›nda yerlerini ald›lar.
"Ey o¤ul! Özünü ve sözünü do¤ru
tut" diyen Kutadgu Bilig yazar› Balasagunlu Yusuf Has Hacip, Türkçenin
büyük sözlü¤üDivanü Lügat-itTürk" yazar› "dil
atam›z" Kaﬂgarl›
Mahmut'un binlerce y›ldan bu güne
ve yar›na ›ﬂ›k
tutarak derin izler
b›rakt›¤›n› ve etkili oldu¤unu görmekteyiz. Belh'
ten, bütün ailesi ve
sevenleri ile birlikte büyük bir konvoyla tozlu ‹pek Yolu'
na düﬂerek Horasan, ‹ran, Ba¤dat,
Mekke ﬁam' dan geçip gönüller fethederek Anadolu'da Malatya, Erzincan,
Akﬂehir, Karaman ve Konya'ya ulaﬂan
Hz. Mevlânâ, bütün insanl›¤›n gönül
dostu olarak dünyay› selamlamaya ve
derinden etkilemeye devam etmek-
Hz. Mevlânâ
tedir. Ozan Dedemo¤lu'nun ifade etti¤i
gibi: "Ç›kt›k Horasan'dan sökün
eyledik/ Düﬂürdüler bizi tozlu yollara."
Derin bilgi ve inanç kayna¤› "ser
çeﬂme" olarak insan› en yüce de¤er
kabul eden bir ö¤retinin ve felsefenin
yarat›c›s› ve yol göstereni olan Hac›
Bektaﬂ Veli, "Her ne arar isen kendinde ara" ve "Sak›n bir kimsenin gönlünü y›kma" diyerek, Horasan'dan Anadolu' ya çevresiyle birlikte tozlu ‹pek
Yolu'nun çilesini çekerek ulaﬂm›ﬂt›r.
‹bn-i Sina
AVRUPA’DA VE TIP DÜNYASINDA
hekimler hekimi Avicenna olarak
an›lan hekim, filozof, kimyager,
astronom, ﬂair ve devlet adam› ‹bn-i
Sînâ, 980'de Buhara yak›nlar›nda
Afﬂena kasabas›nda do¤du. Bütün
hayat›n› t›p bilimine, araﬂt›rmaya ve
yeniliklere verdi. Yaﬂanan kargaﬂa ve
savaﬂlar nedeniyle, "‹lim ve sanat
takdir edilmedi¤i yerden göç eder"
diyerek ‹ran topraklar›nda Hemedan'a
kadar göç etmek zorunda kalarak 1037
Çinlilerin
Fergana At›
'de hayata veda etti.
Semerkant'tan ‹stanbul'a gelen
ünlü Ali Kuﬂçu ve Bursa'dan, Horasan'a, Semerkant'a ve Buhara'ya giderek
Ulu¤ Bey gibi gök bilimcilere dersler
veren Kadizade ‹pek Yolu'nda iz
b›rakan bilim adamlar›d›r. Bozk›r›n
kaderine insanla birlikte ortak olan
ipek yolu'nun taﬂ›y›c›lar› atlar ve
develer de tarih içerisinde önemli bir
yer tutmuﬂlar. Ünlü tarihçi Heredot'un
kayda geçti¤i ve Çinlilerin "yar› ejder"
dedikleri "Fergana atlar›" ile Türkmenlerin "Ahal-Teke" atlar› en ünlü
olanlar›yd›lar. Bir Uygur atasözü "Kuﬂ
kanad›yla, er at›yla" demekte.
K›rg›zlar, Kazaklar ve Tatarlar at
eti yemekte ve at sütü k›m›z içmekte
ve Türkmenler ile Özbekler de deve
eti yemekte ve deve sütü çal içmekteler. Yerkürenin en renkli ve önemli
karayolu olan Tarihi ‹pek Yolu'nda
kültürler, sanatlar, inançlar, felsefeler,
bilim ve diplomasi harmanlanm›ﬂt›r.
Gerçek bilgi ve belgelerle
"Si-An'dan Tiran'a Tarihi ‹pek Yolu"
kitab›mda harmanlayarak tarihe ve
kültüre en büyük hizmeti sunman›n
mutlulu¤u ile bu alanda emek harcayan ve iz b›rakanlar› yürekten
selaml›yorum. •
131
Zengin ve
Yoksul
Aras›ndaki
Fark
ir gün çok zengin bir adam,
küçük o¤luna insanlar›n ne
kadar yoksulluk içinde yaﬂad›klar›n› göstermek istedi. Ve çocu¤unu
birkaç günlük bir geziye ç›karmaya
karar verdi. Baba-o¤ul, yak›nlardaki
bir köye giderek çok yoksul bir ailenin
evinde birkaç gün geçirdiler. Geziden
döndüklerinde, babas› sordu:
“Gezi nas›ld› o¤lum?”
O¤lu, “Harikayd› babac›¤›m” diye
yan›tlad›.
Baba devam etti: “Peki, yoksulluk
içinde yaﬂaman›n ne demek oldu¤unu
ö¤rendin mi?”
“Evet, elbette ö¤rendim” dedi
delikanl›.
“Tamam” dedi baba ve ekledi:
“Öyleyse, bana bu geziden
neler ö¤rendi¤ini
anlat›r m›s›n?”
Çocuk
yan›t verdi:
“Gördüm ki,
bizim bir köpe¤imiz, onlar›n
ise dört köpekleri var. Bizim,
bahçemizin yar›s›n›
kaplayan bir havuzumuz var.
B
132
Onlar›nsa sonsuz dereleri… Bizim
bahçemizde ithal lambalar var, onlar›n
gecelerini ise say›s›z y›ld›z ayd›nlat›yor. Bizim verandam›z ön bahçemize
kadar, onlar›nkiyse ufka de¤in
uzan›yor. Bizim, üzerinde yaﬂad›¤›m›z
küçük bir topra¤›m›z var; onlar›n ise
uçsuz bucaks›z tarlalar›… Bize hizmet
eden yard›mc›lar›m›z var ama onlar
birbirlerine hizmet ediyorlar. Biz,
ihtiyac›m›z olan yiyecekleri sat›n
al›yoruz; onlarsa yetiﬂtiriyorlar. Bizi
korumak için evimizi çevreleyen
yüksek duvarlar›m›z var; onlar›n da
onlar› her türlü kötülükten korumaya
haz›r bir sürü arkadaﬂ›…”
¤lunun sözleri karﬂ›s›nda
ﬂaﬂk›na dönen baba, diyecek
söz bulamam›ﬂt›. Oluﬂan tuhaf
sessizli¤i yine delikanl› bozdu ve
sözlerini tamamlad›:
“Bize ne kadar yoksul oldu¤umuzu gösterdi¤in için teﬂekkür ederim
babac›¤›m.” •
O
Yazar Dede ve Torunlar›
Muzaffer ‹zgü
Sar› Çad›r
iz ikiziz. Benim ad›m Bahar,
ikizimin ad› P›nar. Çok benzeriz
birbirimize. Odam›zda iki yatak
var ama biz ço¤u zaman bir arada
yatar›z. Eh, annem babam, “Haydi
ikizler, uykuya!..” dediler miydi,
odam›za geçer kap›m›z› kapat›r›z.
Pekiyi, hemen uyur muyuz? Hi
hi hi!.. Hiç uyur muyuz, hemen
birbirimizin yata¤›nda, yan yana
B
yatar›z. Ayr› yataklarda olsak, birbirimize sesimizi duyurmak için sesli
konuﬂmam›z gerek. O zaman ya
annem, ya da babam, kap›y› aç›p,
“Aaaa haydi bakal›m uykuya!” diye
yinelemez mi? Ama böyle yan yana
olunca, ikimiz bir yast›¤a baﬂ koyunca,
f›s›r da f›s›r, konuﬂuruz. Uykumuz
gelince de orac›kta yat›veririz.
Sabahleyin annemin ilk konuﬂma133
BD TEMMUZ 2015
s›, “Aaaa siz yine ayn› yatakta m›
yatt›n›z?” olur. ‹kimizle k›k›r k›k›r
güleriz. ‹kimiz de üçüncü s›n›fa
gidiyoruz. Ö¤retmenimiz bizi ayn›
s›raya oturttu. Zaten birinci s›n›ftan
beri öyleyiz. Derste hiç konuﬂmay›z,
ö¤retmenimizi dinleriz. ‹kimiz de
çal›ﬂkan›z. Onun için ö¤retmenim bizi
çok sever. Bizi bazen birlikte tahtaya
kald›r›r. Arkadaﬂlar›m›z da bizi çok
severler. Karnelerimiz hep baﬂar›yla
dolu... Annem de çok mutlu babam
da. Biz hiç deniz k›y›s›na gitmedik.
‹ki kardeﬂ çok istiyoruz. Annemin
babam›n izinleri ayn› zamana
düﬂmüyor. Sonra ev ald›k. Onun
taksitleri var. Onun için babam da,
annem de, “Evin borcunu ödüyoruz.
Gelecek y›l çocuklar, gelecek y›l”
dediler hep.
nnem karnelerimizi uzat›rken,“Haydi size bir müjde
vereyim. Baban›zla konuﬂtuk,
bu yaz deniz k›y›s›na tatile
A
134
gidece¤iz...” dedi.
Ay bu en büyük müjde!.. Babam›za sar›ld›k, annemize sar›ld›k, sonra
iki kardeﬂ birbirimize sar›ld›k. Neden
bilmem iki kardeﬂ birden denizli
ﬂark›lar söylemeye baﬂlad›k, denizli
ﬂiirler okumaya baﬂlad›k.
Babam: “Çocuklar öyle bir yere
gidece¤iz ki, buras› çad›rl› bir kamp
olacak...” dedi.
Uçtuk sevinçten, havalara uçtuk...
“Size de bir küçük çad›r alaca¤›z...”
‹ki kardeﬂ, gözlerimizi iri iri aç›p
birbirimize bakt›k. Yani kalk›p ﬂimdi
zeybek oyunu mu oynasak sevinçten,
yoksa kentimizin milli oyununu mu?
Bu müjdeden sonra art›k, akﬂam
yata¤›m›za yatt›¤›m›zda hep denizi
ve çad›r›m›z› düﬂünüyoruz. Annem
babam kamp›n çad›r›nda kalacaklarm›ﬂ. Bizim çad›r›m›z› da hemen onun
yan›na kuracaklarm›ﬂ...
“Ne renk olsun çad›r›m›z Bahar?”
“Mavi olsun” “Yooo, k›rm›z›
olsun...”
“Olsun...”
“O kampta bize
k›rm›z› çad›r›n ikizleri
diyecekler...”
Pekiyi ne zaman
gidiyoruz? Annem
babam birlikte izne
ç›kt›klar› gün. Pekiyi
o gün hangi gün? Uf
uf, iki kardeﬂ art›k
arada bir sesli sesli
ba¤›r›yoruz.
“Gel o gün gel!..”
“Hangi gün P›nar?”
“Kamp günü...”
O gece uyuduk mu,
BD TEMMUZ 2015
uyumad›k m› bilmiyorum.
Hep denizi düﬂündük.
Çad›r›m›z› düﬂündük.
“Çad›r›m›z sar› renkteydi, k›rm›z› yokmuﬂ.
Hem de limon sar›s›.
Babam bir kez çad›r›m›z›
salonda kurdu. Aman bir
hoﬂumuza gitti, bir hoﬂumuza gitti ki. ‹ki kardeﬂ
girdik içine, otur da otur,
konuﬂ da konuﬂ...
abam seslendi:
“Çocuklar haydi
akﬂam yeme¤ine, masa haz›r!..”
Ay ay, oysa ki biz anneme babama yard›m ederdik, ekme¤i taﬂ›rd›k
sofraya, suyu taﬂ›rd›k. Bugün hiçbir
ﬂey yapmad›k. Yemek yerken bile
gözümüz sar› çad›r›m›zdayd›. Biz
ikizler için kuﬂun yuvas› ne ise, bizin
sar› çad›r›m›z da oydu. Ad›n› bile
koyduk, “Sar› Yuva...”
Acaba birﬂeye yaz›p orada çad›r›m›z›n üzerine assak m›?
Otobüs bizi ilçeye götürdü. O
denli güzel yerlerden geçtik ki, ilçeye
nas›l geldi¤imizi anlamad›k. Otobüste
sunulan kocaman kurabiyeler de çok
hoﬂumuza gitti. Otobüsten inerken,
annem babam valizlerimizi ald›lar,
biz de çad›r›m›zı. O kamp›n yan›ndan
geçen minibüsler varm›ﬂ. Ona bindik.
‹ki kardeﬂ birbirimize bak›yoruz.
Gözlerimizin içi gülüyor. Niçin
gülmesin ki? Biraz sonra çad›r›m›z
kurulacak ve biz iki kumru o çad›r›n
içine girece¤iz.
Minibüs durdu. Kamp a¤açl›k bir
yerdeydi. O denli çok a¤aç vard› ki,
B
sanki orman gibiydi. Babam yönetim
binas›na girdi. Oradan bir adamla
ç›kt›lar. Babam:
“Bize çad›r›m›z› ve bizim çad›r›
kuraca¤›m›z yeri gösterecek.” dedi.
h çok az kald›, sar› yuvam›za
kavuﬂmaya. Adam:
“‹ﬂte beyefendi, han›mefendi, bu
sizin çad›r›n›z, ﬂuraya da çocuklar›nkini kurars›n›z. ‹sterseniz ben yard›m
edeyim size.” dedi.
Babam da annem de adama teﬂekkür ettiler. Gözümüz hep babamda.
Annem çad›ra girdi.
“Aaaa tertemiz ﬁahin” diye ba¤ırd›. Babam bizim çad›r›m›z› kuruyor.
Bizim ellerimiz bellerimizde, babam›
izliyoruz... ‹ﬂte direkleri kondu... ‹ﬂte
son ip ba¤lan›yor. ‹ﬂte bizim sar›
yuvam›z haz›r... ‹ki kardeﬂ giriverdik
içine. Sanki iki kardeﬂ oradan hiç
ç›kmayacakm›ﬂ gibi oturduk, s›rtlar›m›z› birbirine dayad›k, çad›r›m›z› hiç
görmemiﬂ gibi izlemeye baﬂlad›k.
Yine de ç›kmayacakt›k ama annemin
E
135
sesiyle ç›kmak zorunda kald›k.
“P›naaar, Bahaaar, haydi k›z›m
mayolar›n›z› giyin, denize gidiyoruz...”
Aaa deniz ya! Uf, deniz çok
güzeldi. Öyle kocaman kocaman
dalgalar yoktu. Zaten iki kardeﬂ daha
önceden havuza kaydolmuﬂ, yüzmeyi
ö¤renmiﬂtik... Ama bizim yüzdü¤ümüz ufac›k bir havuzdu. Ya buras›?..
Buras› çok hoﬂmuﬂ, deniz çok hoﬂmuﬂ.
abam bize tostlar getirdi, içecekler getirdi. Ama gözümüz hep
denizde. Ya sar› yuvam›z...
“Anneci¤im, biz buradayken
bizim çad›ra kimse girmez de¤il mi?”
Babam yan›tlad›: “Hiç olur mu
k›z›m, buras› çok güvenli bir kamp.
Daha önceden birlikte çal›ﬂt›¤›m
arkadaﬂlar›mdan baz›lar› burada
kalm›ﬂlar.”
O tostlar› yedik ama, hop yine
ac›k›verdik. Annem: “Deniz öyledir
çocuklar›m, insan› ac›kt›r›verir” dedi.
Duﬂa girdik, çad›r›m›za geldik.
“Ay can›m, sar› yuvam›z yerli
yerinde duruyor...” Giyindik...
“Nereye babac›¤›m?”
B
136
“Hep tostla olur mu k›z›m, bir
köfteciye gidece¤iz. Karﬂ›da lokantalar varm›ﬂ?”
Hiç öyle lezzetli köfte yememiﬂtik... ﬁapur ﬂupur yalad›k yuttuk üstüne
de hepimize kocaman bardaklarda
ayran... Umh umh umh!.. Babam
barda¤› gösterdi:
“Kese yo¤urduyla yap›lm›ﬂ bir
ayran” dedi.
Biraz da ilçeyi gezdik. Gezdik
ama biz iki kardeﬂ yuvam›z› özledik
bile... Kamp›n her yerinde ›ﬂ›klar
yan›yordu. ‹ki kardeﬂ çad›r›m›za
girdik. Öyle yorulmuﬂuz ki. Hemen
uykuya dalal›m m›, yoksa biraz
konuﬂal›m m›? I ›h, konuﬂamad›k,
hemen uyuyakald›k.
ok hoﬂ bir tatil yapt›k. ‹kinci
hafta iki çad›r ötemizde bir
çocuk çad›r› daha kuruldu.
Onlarla arkadaﬂ olduk, birlikte
denize girdik, çad›rdan çad›ra komﬂuluk yapt›k, konuklu¤a gittik... Ama
ah ah, on beﬂ gün nas›l gitti?.. Babam
da annem de “Gelecek y›l yine buraya
gelece¤iz çocuklar” dedi.•
Ç
muzafferizgu@butundunya.com.tr
BD TEMMUZ 2015
35 YIL SONRA
GERÇEKLEﬁEN
MEZUN‹YET VE
KEP ATMA TÖREN‹
Bizler Ankara ‹ktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi
Gazetecilik ve Halkla ‹liﬂkiler Yüksekokulu’ndan 35 y›l
önce mezun olan ö¤rencileriz.
Yazan: NEV‹N DEDEO⁄LU
kulumuz önce Gazi Üniversitesi Bas›n Yay›n Yüksekokulu’
na, sonrada Gazi Üniversitesi
‹letiﬂim Fakültesi’ne dönüﬂtürüldü.
Mezun oldu¤umuz 1978-1980 y›llar›nda ö¤renci olaylar›, silahl› çat›ﬂmalar, ülkenin koﬂullar› nedeni ile özellikle son iki y›lda derslere girmenin
bile bizim için ﬂans oldu¤u bir
dönemde ö¤rencili¤imizi yeterince
yaﬂayamad›k. Buna ra¤men hocalar›-
O
m›z›n deste¤i ile iyi bir e¤itim ald›k
ve mezun olup hayata at›ld›k.
‹ﬂte bu tören aradan geçen 35
y›ldan sonra bizi bir araya getirdi. 14
Haziran 2015 Pazar günü Gazi Üniversitesi ‹letiﬂim Fakültesi’nde düzenlenen mezuniyet ve kep atma töreni
bizleri tam anlam›yla ö¤rencilik
y›llar›m›za geri götürdü. Mezuniyet
törenimizde art›k anne ve babalar›m›z
de¤il çocuklar›m›z ve torunlar›m›z
137
BD TEMMUZ 2015
35 y›l sonra yeniden buluﬂan
mezunlar coﬂkulu anlar yaﬂad›lar
yan›m›zdayd›. Y›llardan sonra yeniden birlikte olman›n coﬂkusunu yaﬂad›k hep birlikte. Tören baﬂlay›p okul
numaralar›m›z ve isimlerimiz okunup
s›rayla sahneye davet edildi¤imizde
sanki yeni mezun olmuﬂcas›na heyecanland›k ve duyguland›k. Geçen
y›llar içinde kaybetti¤imiz çok de¤erli
hocalar›m›z›, sevgili s›n›f arkadaﬂlar›m›z› sayg› ve özlemle and›k.
Üzerimizde mezuniyet cübbesi
ve keplerimizle 60 yaﬂ gençleri olarak
coﬂkuyla kep att›k. Öyle ki baz›lar›m›z
cübbelere bile s›¤amad› ama önemli
de¤ildi. Dekan yard›mc›s› Doç.Dr.
Muharrem Çetin hocam›z›n “Sizler
ﬂimdi mezun oldunuz, art›k hayata
at›lacaks›n›z.” diye baﬂlad›¤› konuﬂmas› kahkahalar ve alk›ﬂlar aras›nda
son buldu. O anda hepimiz sanki 2324 yaﬂ›ndayd›k.
Sedat Örsel hocam›z›n bizi s›n›fa
ça¤›r›p “Geç geleni derse almam.”
uyar›s› da çok gerçekçi oldu. Yan›m›zda üniversite ö¤rencisi ya da mezunu
olan çocuklar›m›zla s›ralar› doldurduk
ve hocam›z›n bizlerle ilgili an›lar›n›
138
Yazar›m›z
Nevin Dedeo¤lu
k›z› ile birlikte
büyük bir keyifle dinledik.
Bize böyle ola¤an üstü bir gün
yaﬂatan ‹letiﬂim Fakültesi Dekan ve
Dekan Yard›mc›s›’na, genç
hocalar›m›za , y›llarca her türlü
sorunumuza çözüm arayan ö¤renci
iﬂlerinden Leman Ablam›z’a ve bu
töreni organize eden Münevver
Özgür’e çok ﬂey borçluyuz. Bizimle
bugünümüzü paylaﬂan dostlar›m›z ve
konuklar›m›z özellikle çocuklar›m›z
bize hiçbir ﬂey için geç olmad›¤›n›
an›msatt›lar.
Yaﬂamdan Kesitler
Sema Erdo¤an
Tek Elle
‹¤ne Oyas›
Sanat›
Zeynep
ﬁimﬂek
¤ne oyas› Anadolu kad›n›na özgü
bir el sanat›. Ve o kad›nlar ki yüzy›llar boyunca duygu ve düﬂüncelerini
i¤ne oyas› sanat›nda kulland›klar›
ipli¤in rengiyle, iﬂledikleri motiflerle
dillendirdiler. Bugün teknolojiye
yenik düﬂüp düﬂmeyece¤i tart›ﬂ›lan
bu el sanat›n›n yar›nlara ulaﬂmas› için
çabalayan yine kad›nlar.
‹ﬂte o kad›nlardan biri Zeynep
ﬁimﬂek.
Onu di¤er kad›nlardan ay›ran bir
‹
özelli¤i var. O, bu el sanat›n› 53 y›ld›r
tek eliyle yap›yor. ‹¤ne oyas›, Anadolu’nun hemen her yerinde yap›lsa da
temel üretim yerleri olarak kabul
edilen 14 merkez var. Oyalar›n motifleri ve kullan›lan renkler bölgelere
göre de¤iﬂik adlarla an›l›yor. Bilmeyenler için iplik, i¤ne, pul, makas,
kumaﬂ ve boncuk i¤ne oyas› el sanat›nda kullan›lan temel malzemeler.
‹¤ne oyas›n› yapmak oldukça zor
bir u¤raﬂ. Bu zor u¤raﬂ sonunda ortaya
139
‹ﬂlemeyi en çok sevdi¤i çiçek Adalya bir yazma kenar›nda.
ç›kan eserleri kah bir yazman›n kah
bir havlunun kah bir çarﬂaf ya da masa
örtüsünün kenar süsü olarak görürüz.
Bunlar geçmiﬂten günümüze klasik
kullan›m biçimleri. Bir de “yeni nesil
i¤ne oyalar›” var. Gözlük ask›s›, küpe,
kolye, broﬂ, yüzük vs… i¤ne oyas› olarak kullan›ma sunuluyor. Hem ﬂ›k hem
de s›ra d›ﬂ›. Anadolu kad›n› büyük bir
sab›rla do¤adan da ilham alarak hemen
her nesneyi oyalara dökebilmiﬂ. T›pk›
neﬂesini ve hüznünü kulland›¤› renklere
motiflere dökebildi¤i gibi.
Türkiye’ de “Namrun ‹¤ne Oyalar›’n›n bir “ünü” oldu¤u gerçek.
Namrun’un bugünkü ad› Çaml›yayla
olarak bilinse de i¤ne oyalar›nda bu
ad› korumay› baﬂarabilmiﬂ. Namrun
‹¤ne Oyalar› geçmiﬂten bugüne kim
bilir kaç evin geçim kayna¤› oldu ve
kim bilir kaç çocu¤un e¤itimini
sa¤lad›. Ve günümüzü ayd›nlatan kim
bilir kaç ayd›n insana ›ﬂ›k oldu, yol
oldu. Bölge kad›nlar›n›n kazanç
kayna¤›, ekonomik özgürlüklerine
aç›lan bir kap› i¤ne oyalar›. ‹lk önce
geçimini sa¤lamak sonra da bu el
sanat›n› gelecek kuﬂaklara aktarmak
isteyen bir kad›n Zeynep ﬁimﬂek.
u zorlu u¤raﬂ için o di¤er kad›nlardan iki kat fazla emek harc›yor. Çünkü o bu iﬂi tek eliyle yap›yor.
“Alt› yaﬂ›nda iken annemi
kaybettim. ‹ki ay sonra da eﬂekten
düﬂtüm. K›r›lan kolumu tedavi etmek,
kan› durdurmak için day›m
eﬂek pisli¤i ba¤lam›ﬂ. Kolum
mikrop kap›p tetanoz olunca
kestiler.”
Annesinin ölümü ve ard›ndan kolunun kesilmesi mutsuz bir çocukluk döneminin
baﬂlang›c› olur Zeynep ﬁimﬂek için. Okula baﬂlad›¤›
dönemde çevresindeki kad›nlar›n aile bütçesine katk›
amaçl› har›l har›l i¤ne oyas›
iﬂlemesi ilgisini çeker. On
‹ﬂledi¤i oyalar dekoratif biblolar› da süslüyor.
yaﬂ›na geldi¤inde ise ben de
140
B
BD TEMMUZ 2015
yapabilir miyim diye heveslenir.
“Herkes i¤ne oyas› yap›yordu.
Ben de baﬂlayay›m dedim ve i¤ne
oyas›n›n temeli olan boru yapmakla
baﬂlad›m. Baya¤› bir süre boru yapt›m. Tabii tek elle yapt›¤›m için daha
çok zaman harcad›m ama kimseden
destek istemedim. Yapanlar›n ellerine
dikkatlice bak›yor sonra kendim
yapmaya çal›ﬂ›yordum.”
rtaokul birinci s›n›fta okulu
b›rakmak zorunda kal›r. Daha
do¤rusu babas› o y›l iki zay›f getirdi¤i
için bir daha göndermez okula.
“Hem okula gidiyor hem de i¤ne oyas›n› ö¤renmeye çal›ﬂ›yordum ya. Babam
ders çal›ﬂmam› engelliyor diye i¤ne oyas›
yapmama izin vermiyordu. Arkadaﬂlarla
bir araya geldi¤imiz
zaman gizli gizli yap›yordum asl›nda. Zay›f
getirmemin i¤ne oyas› ile bir alakas›
da yoktu asl›nda ama babam okuyamaz düﬂüncesi ile okuldan ald›
san›r›m.”
Daha o yaﬂlardan itibaren kimseye
muhtaç olmamak en az›ndan kendi
harçl›¤›n› ç›karmak düﬂüncesi a¤›r
basmaya baﬂlay›nca i¤ne oyas›nda
kendisini geliﬂtirmeye baﬂlar. ‹lk yapt›¤› oya “gelin tac›” çiçe¤i. Herkes g›pta
ile bakar. Öyle çok heyecanlan›r ki.
“Yavaﬂ yavaﬂ motifler yapmaya
ve sipariﬂler almaya baﬂlad›m. Yani
para kazan›yordum art›k. Bir yandan
O
da yeni yeni motifler yapmaya
çal›ﬂ›yordum. ‹ﬂte bugüne kadar böyle
geldim ve hiç b›rakmad›m.”
Bugün “zürafa” denilen motifin
d›ﬂ›nda i¤ne oyas›nda hemen her
motifi yapabiliyor Zeynep ﬁimﬂek.
“Tek elimle zürafay› yapam›yorum. Onun d›ﬂ›nda bir sorun yaﬂam›yorum. Kolum kesildikten sonra
tanr›n›n bana bir lütfu mudur bilmem
kesik kolumun ucundaki kemik ç›k›nt›s›n› tek parmak olarak kullan›yorum.
Geçmiﬂte, daha çok yazma ve havlu
kenarlar›na i¤ne oyalar› yaparken
Zeynep ﬁimﬂek’in
yeni nesil i¤ne oyas› iﬂleri
bugün bunlara ek olarak taç, kolye
ve broﬂlar da yap›yorum. Kimseden
de en küçük bir yard›m alm›yorum.”
eynep ﬁimﬂek tek eliyle ipli¤i
i¤neye nas›l geçiriyor diye
merak edenler olabilir. Bunun da bir
yöntemini geliﬂtirmiﬂ. Dizini el gibi
kullan›yor. ‹¤neyi iki dizinin aras›na
s›k›ﬂt›r›yor ve di¤er eliyle ipli¤i
geçiriyor.
Namrun ‹¤ne Oyalar›’n›n öne
ç›kan özelli¤i do¤ada yetiﬂen say›s›z
çiçe¤in i¤ne oyas›na motif olarak
Z
141
BD TEMMUZ 2015
yans›t›lmas›. Bu yans›malar neredeyse
birebir. Motife bakt›¤›n›z zaman,
çiçekleri de tan›yorsan›z e¤er ﬂaﬂk›nl›¤›n›z› gizleyemiyorsunuz. Zeynep
ﬁimﬂek de Namrun’ un di¤er kad›nlar›
gibi bu çiçekleri i¤ne oyas› olarak
rahatl›kla iﬂleyebiliyor. Do¤an›n tüm
çiçeklerini sevse de “Adelya” çiçe¤inin ayr› bir yeri var onda. Nedenini
sadece çiçe¤i çok seviyorum diye
aç›klasa da. Uzun y›llar Namrun’da
yaﬂad›ktan sonra Tarsus’ a yerleﬂmeye
karar vermiﬂ Zeynep ﬁimﬂek. Son bir
y›ld›r burada yaﬂ›yor. ﬁu anda üzerinde çal›ﬂt›¤› motif ise Orkide çiçe¤i.
“Bir çiçe¤in i¤ne oyas› arac›l›¤›
ile motife dönüﬂmesi ﬂöyle oluyor.
Çiçe¤in gerçe¤ini karﬂ›ma koyuyorum
ve yeﬂilinden baﬂlayarak yap›yorum.”
‹¤ne oyas› zor bir u¤raﬂ ama tek
elle yap›lmas› bu zorlu¤u ikiye katl›yor. Kimse destek olmadan ve kimseden destek istemeden bugünlere gelen
Zeynep ﬁimﬂek’ in geriye dönük
piﬂmanl›klar› var.
“En büyük piﬂmanl›¤›m okumamak. Bugünkü akl›m olsayd› kimsenin
akl›na uymazd›m, okuluma devam
ederdim. Ö¤retmen olmak isterdim.
Bizim zaman›m›zda okumak çok daha
kolayd›.”
er sözünde okumaman›n piﬂmanl›¤› var. Yak›n zamanda
ald›¤› “usta ö¤retici belgesi” yaﬂam›n›n en büyük mutluluk belgesi.
“‹¤ne oyas› yapt›¤›m bir han›m›n
daveti üzerine Tarsus’tan bir arkadaﬂ›mla Ankara’ ya gittik, bir jürinin
karﬂ›s›na ç›kt›k. Sonra da bize bu
belgeyi verdiler.”
H
142
Usta Ö¤retici belgesini hiç kullanamaman›n üzüntüsünü yaﬂ›yor. Son
y›llarda davet üzerine kat›ld›¤› fuarlardan da büyük mutluluk duyuyor.
Kendisine ayr›lan stantta el eme¤i göz
nuru eserlerini sat›p para kazanman›n
ve her ﬂeyden ötesi ilgi görmenin
hazz›n› yaﬂ›yor. Eme¤inin karﬂ›l›¤›n›
alamamak ise üzüyor onu. Bu, kendisi
gibi ayn› iﬂi yapan tüm kad›nlar›n
ortak sorunu ayn› zamanda.
“Çok fazla sat›ﬂ yapam›yoruz
asl›nda. Genellikle komisyoncular
gelip al›yor. Diyelim bir yazma kenar›
10 lira. Komisyoncu asla bu fiyattan
almaz bizden. En fazla 7 lira verir. 56 lira verir genellikle de. Maliyetimiz
çok fazla olmasa da i¤ne oyas›nda
emek yo¤un. Yani eme¤imizin karﬂ›l›¤›n› alam›yoruz.”
Zeynep ﬁimﬂek özel durumundan
dolay› orta zorlukta bir modeli bir
yazma kenar› için bir haftada tamaml›yor ve 15 liraya sat›yor. Ayl›k olarak
50-60 TL kazanabiliyor. Geçimini k›t
kanaat sa¤lad›¤›n› belirtmeye gerek
yok san›yorum. Böyle zor bir sanat›
tek elle baﬂarabilmesi insanlar› ﬂaﬂ›rt›yor. Fuarlar büyük ilgi gördü¤ü yerler.
“ Çok de¤er veriyorlar. Önemsen-
mek güzel. Fuarlardan sipariﬂ almay›
da çok arzu ediyorum aç›kças› ama
olmad› ﬂimdiye kadar. Kültür Bakanl›¤›’n›n ça¤r›l›s› olarak ‹stanbul’ da
iki fuara kat›ld›m. Ankara’da da bir
fuara kat›lmay› çok istiyorum mesela.”
eynep ﬁimﬂek tek eliyle 53 y›ld›r
aral›ks›z i¤ne oyas› yapan bir
kad›n. Bu sanat›n gelecek kuﬂaklara
aktar›lmas› konusunda kayg›lar› da
var elbette.
“Yazma kenarlar›na ya da havlu
kenarlar›na i¤ne oyas› yapmak azalsa
Z
da günümüz insanlar›n ihtiyaçlar›na
yönelik üretimlerle bu sanat devam
etmeli. Ben bu sanat› tek elimle sürdürerek bir örnek oluyorum asl›nda.
‹¤ne oyas›n›n bir sanat olarak bir
kurum çat›s› alt›nda korunmaya
al›nmas› gerek diye düﬂünüyorum.”
Zeynep ﬁimﬂek’e ”Bu el sanat›n›
b›rakmay› düﬂünüyor musunuz?”
diyerek son sorumu yöneltti¤imde
bekledi¤im yan›t› al›yorum:
“Hay›r düﬂünmüyorum. Devam
edece¤im. ‹htiyac›m var çünkü.” •
semaerdogan@butundunya.com.tr
KUYUMCU
Bir bilge hoca, yetiﬂtirdi¤i ö¤rencisinin
seviyesini ö¤renmek istedi. Ona çok
parlak iri bir nesne verip: "O¤lum, bunu
her esnafa gösterip kaç para verdiklerini
sor, en son da kuyumcuya göster. Hiç
kimseye satma. Fiyatlar›n› ö¤ren, gel
bana bildir” dedi.
Ö¤renci ilk önce bir bakkal
dükkan›na girip "Bunu kaça
al›rs›n›z?" diye sordu. Bakkal
nesneye bak›p: "Bir lira
veririm; bizim çocuk
oynas›n" dedi.
‹kinci olarak bir manifaturac›ya gitti. O da parlak
nesneye beﬂ lira vermeye raz›
oldu. Üçüncü kez bir semerciye
gitti. Semerci:
"Semerlerime iyi süs olur.” diyerek
on lira fiyat biçti.
Ö¤renci son olarak bir kuyumcuya
gitti. Kuyumcu ö¤rencinin elindekini
görünce yerinden f›rlad›:
"Bu kadar de¤erli bir p›rlantay›,
nereden buldun?" diye hayretle ba¤›rd›
"Buna kaç lira istiyorsun?"
Ö¤renci sordu: “Siz ne verirsiniz?"
"Ne istiyorsan veririm." dedi
kuyumcu. Ö¤renci, veremeyece¤ini
söyleyince, kuyumcu yalvarmaya baﬂlad›:
"Ne olur bunu bana sat.... Evimi,
dükkan›m›, hatta arsalar›m› vereyim.”
Ö¤renci, satmaya yetkili olmad›¤›n›
anlat›ncaya kadar bir hayli dil döktü.
Kar›ﬂ›k düﬂünceler içinde
hocas›n›n yan›na dönen
ö¤renci, baﬂ›ndan geçenleri
anlatt›.
Bilge sordu: "Bu karﬂ›laﬂt›¤›n durumlar› aç›klayabilir
misin?"
Ö¤renci: "Çok ﬂaﬂk›n›m
efendim, ne diyece¤imi
bilemiyorum," diye yan›t verdi.
Bilge hocan›n yan›t› çok k›sayd›:
"Bir ﬂeyin k›ymetini ancak onun
de¤erini bilen anlar ve onun de¤eri
bilenin yan›nda k›ymetlidir."
Her insan›n hayat›nda varl›¤›n› ve
de¤erini bilen, hisseden, fark eden
kuyumcular mutlaka vard›r. Mesele
kuyumcuyu bulmaktad›r...
143
‹nsanlar Yaﬂad›kça
Mehmet Ünver
Bir Nüfus
Say›m› An›s›
Bilirsiniz, eskiden nüfus
say›m› yap›laca¤› gün
soka¤a ç›kma yasa¤› ilan
edilir, herkes evlerinde
oturur, yaln›zca görevliler
ev ev dolaﬂ›p sayma
iﬂlemini yerine getirirlerdi.
ok y›llar önceydi. Bir say›mda ben de görev alm›ﬂt›m.
Sabah›n erken saatlerinden
itibaren ev ev dolaﬂmaya baﬂlad›m. Say›m kontrolörü oldu¤um için
yaln›zca belirli bir bölgedekilere de¤il,
tüm sokaklardaki evlere gitmem
gerekiyordu. Baﬂlang›çta biraz zor
Ç
144
gelmiﬂti ama bu görev sayesinde y›llar
sonra bile unutamad›¤›m ilginç an›lar
yaﬂad›m o gün.
Örne¤in; y›llard›r ortalarda görülmedikleri için baﬂka bir yere göç
ettiklerini ya da sessizce son nefeslerini verip, haberimiz bile olmadan
topra¤a verildiklerini sand›¤›m baz›
yaﬂl› muhit sakinlerinin halen sa¤ ve
salim olduklar›n› gördüm. ‹yice
yaﬂland›klar› için ya çocuklar›n›n, ya
da akrabalar›n›n evlerinin bir köﬂesinde son günlerini dolduruyorlard› ve
BD TEMMUZ 2015
en az›ndan yaln›z de¤illerdi. Bu durum
beni mutlu etmiﬂti. Muhitimiz farkl›
dinlerden insanlar›n oluﬂturdu¤u bir
kültür mozai¤idir. Rum, Ermeni,
Yahudi ve Müslüman komﬂular yüzy›llard›r iç içe ve bar›ﬂ içinde yaﬂarlar,
kederi ve sevinci paylaﬂ›rlard›. Öyle
ki bayramlar birlikte kutlan›r, cenazeler birlikte kald›r›l›rd›.
Son zamanlarda bu kültür mozai¤ini oluﬂturan baz› unsurlar›n ‹srail,
Yunanistan ve Amerika'ya göç
ettiklerini duyuyor ve gözlemliyordum. Say›lar›nda bir azalma olmuﬂtu.
Baz›lar›n› art›k çarﬂ›da pazarda göremiyordum.
oldu¤unu ö¤rendim bu vesileyle. Bu
da geçen zaman içinde ne kadar
birbirimize benzedi¤imizin ve hatta
birbirimizle kar›ﬂt›r›lacak kadar
kaynaﬂt›¤›m›z›n bir kan›t›yd› asl›nda.
Gitti¤im evlerden birinde çok
yaﬂl› bir adam ve k›z› vard›. K›z temizlik yap›yordu. Anneleri y›llar önce
ölmüﬂ, baba yaln›z kalm›ﬂ. K›z evlenip
baba evinden ayr›ld›ktan sonra da
babas›n› yaln›z b›rakmam›ﬂ. Her hafta
yemek yapmak ve temizlik için baba
evine geliyormuﬂ. O gün de yerleri
siliyordu. Anlad›¤›m kadar›yla yemek
de yapm›ﬂt›, çünkü mutfaktan güzel
yemek kokular› geliyordu. Her ne
gün ev ev
dolaﬂ›rken
bir tespit
yapt›m: Rum,
Ermeni ve Yahudi
komﬂular›m›z›n
ço¤u yaﬂamlar›n›
baﬂka yerlerde
sürdürmek için
mahallemizden
Kap› kap› dolaﬂ›rken hep
taﬂ›nm›ﬂ olsalar da
d›ﬂtan görüp içini merak
baz›lar› hâlâ
etti¤im cumbal›, ahﬂap
‹stanbul evlerinin içlerini
bizlerleydi. Do¤al
de görme ﬂans›m oldu.
olarak buna çok
sevindim. Belki
ﬂartta olursa olsun büyüklerini yaln›z
yaﬂland›klar› için eskisi kadar s›k
b›rakmayan hay›rl› evlatlar›n neslinin
ç›km›yorlard› soka¤a ama hâlâ
do¤duklar› muhitteydiler. O gün yine henüz tükenmedi¤ini görmüﬂtüm o
gün. Umar›m bu sahiplenme hep sürer.
ilginç bir tespitte bulundum:
Bir yokuﬂun baﬂ›ndaki iki katl›
Evvelce sokaklarda rastlay›p da
müstakil evde üç yaﬂl› k›z kardeﬂ
isimlerinin Ahmet, Mehmet, Ayﬂe,
Fatma oldu¤unu sand›¤›m baz› mahal- yaﬂ›yorlard›. Üçünün de kocalar› vefat
etmiﬂ. Onlar da babadan kalma o eve
le sakinlerinin isimlerinin asl›nda
yerleﬂip ölene dek birlikte yaﬂamaya
Dimitri, Moiz, Rebaka veya Araksi
O
145
BD TEMMUZ 2015
karar vermiﬂler. Yeme¤i, temizli¤i,
al›ﬂveriﬂi birlikte yap›p, eﬂlerinden
kalma emekli maaﬂlar›n› bir araya
getirerek idare etmeye çal›ﬂ›yorlarm›ﬂ.
Canlar› s›k›ld›¤› zaman hep birlikte
bir sinemaya ya da deniz kenar›na
gidip yine evlerine dönüyorlarm›ﬂ.
Say›m görevlisinin gelece¤ini bildikleri için zeytinya¤l› dolma ve lokma
tatl›s› yapm›ﬂlar. Bolca ikram ettiler.
Bambaﬂka, s›cac›k bir dayan›ﬂma
havas› vard› o evde. Örne¤in k›z
kardeﬂlerden biri o gün kahve piﬂirmiﬂ,
di¤eri de fallar›na bakm›ﬂt›. Görevli
olmasayd›m uzun süre onlarla kal›p
eskilerden, yaﬂad›klar› unutulmaz
an›lardan bir ﬂeyler anlatmalar›n›
isterdim. Umar›m üçü de halen sa¤
ve sa¤l›kl›d›rlar.
ap› kap› dolaﬂ›rken hep d›ﬂtan
görüp içini merak etti¤im
cumbal›, ahﬂap ‹stanbul evlerinin içlerini de görme ﬂans›m oldu.
‹ﬂin ilginç yan›, o evleri görmeden
önce hayalimde nas›l canland›rd›ysam
öyleydiler. Baz›lar›n›n mutfaklar›nda
hâlâ eski ocaklar vard›. Ço¤unun
cumbalar›ndaki sedirlere kanaviçe
iﬂlemeli örtüler serilmiﬂti. Orta kattaki
geniﬂ odalar salon olarak kullan›l›yordu ve yokuﬂlar›n baﬂlar›na kurulmuﬂ
olan o güzelim evlerin ço¤u Bo¤aziçi’ni görüyordu. Baz›lar›nda çini
sobalar kuruluydu. Ben de hep böyle
olduklar›n› hayal etmiﬂtim.
Gitti¤im evlerden birinde genç
bir evli çift vard›. K›z çal›ﬂ›yormuﬂ.
Delikanl› ise üniversite son s›n›ftaym›ﬂ. Evin tüm geçim yükünü k›z
üstlenmiﬂ. Ayr›ca kocas›n›n e¤itim
K
146
ﬁimdi yine öyle
bir görev ç›ksa
diyorum.
Yine ev ev
dolaﬂsam.
masraflar›n› da o karﬂ›l›yormuﬂ. Bu
nedenle hanginizi evin reisini olarak
yazay›m diye sordu¤umda, delikanl›
eﬂini göstererek: “Han›m›m› yaz›n,
evin reisi odur” demiﬂti.
O günün üzerinden kaç y›l geçti.
Art›k nüfus say›mlar› farkl› bir ﬂekilde
yap›l›yor. ﬁimdi yine öyle bir görev
ç›ksa diyorum. Yine ev ev dolaﬂsam.
Eskilerden kimler kald›, kim nerede
yaﬂ›yor, ne haldedirler, bir görsem.
Gerçi fazla tan›d›k kalmad› ama hiç
de¤ilse kalanlar› görebilsem. ‹yiler
mi? Sa¤l›k ve afiyetteler mi? O günlerde oldu¤u gibi bugün de çarﬂ›dan,
pazardan aya¤›n› kesip evlere kapanan
epeyce insan var galiba. Çünkü eskiden sokaklarda karﬂ›laﬂ›p selamlaﬂt›¤›m baz› insanlar› nicedir ortal›kta
göremiyorum. Neredeler? Ne
yap›yorlar? Yoksa onlar da sessizce
çekilip gittiler mi bu dünyadan?
sl›nda kendi kendime sordu¤um bu sorular bile son y›llarda
birbirimizden ne kadar kopmuﬂ
oldu¤umuzu belgeliyor. Eski tan›ﬂm›ﬂl›klar, komﬂuluklar, ahbap ve dost
ziyaretleri kalmad› ne yaz›k ki. Herkes
bir rüzgâr›n önünde sürüklenip gidiyor
ve ne yaz›k ki kimse kimseyi
görmüyor. •
A
mehmetunver@butundunya.com.tr
Gözle Gönül Aras›
Mehmet Uhri
Kabu¤u
Kapt›rmadan
abu¤umu kapt›rmadan
insanlar›n ulaﬂamad›¤›
uzak bir yere gidiyorum.
Hiç bitmeyecek bir yolculuk olsa ve
hatta belki de öyle bir yer olmasa
da arayaca¤›m. Salyangoz ad›mlar›yla uzaklaﬂmaya, onlar›n beni göremeyece¤i bir yer bulana kadar
yürümeye devam edece¤im.
Aç kal›p kuru yaprak kemirmek
zorunda kalsam hatta yolda bir kuﬂa
yem olsam da gidece¤im, kabu¤umu
onlara kapt›rmayaca¤›m. S›rt›m›zda
evimizle dolaﬂ›yor oraya buray›
kirletiyor diye bizlerden yaka silkmeye baﬂlamadan gitmek istiyorum.
Sefil bir salyangoz olarak yaﬂasam
da teslim olmayaca¤›m.
K
Sefil bir
salyangoz olarak
yaﬂasam da teslim
olmayaca¤›m.
Baﬂlang›çta kendi a¤ac›m›z ve
topra¤›m›zda yaﬂarken h›zl› büyüyen
ﬂehir ile birlikte insanlarla yak›nlaﬂm›ﬂ zamanla iç içe olmuﬂtuk. ﬁehir
bize geldikçe yapraklar› kemirmek
yerine ortal›¤a saç›lan ekmek k›r›nt›lar›ndan çöplenmek do¤rusu
hepimizin hoﬂuna gitmiﬂti.
Kuﬂlara yakalanmamak için
geceleri bahçeler suland›ktan sonra
geziniyor gündüzleri kabu¤umuza
çekilip bekliyorduk. O zamanlar
mutluyduk. K›ﬂ›n evlerin s›cakl›¤›na
yak›n durup k›ﬂ uykusundan vazgeçen arkadaﬂlar›m›z bile oldu.
O zaman›n insanlar› baﬂkayd›,
147
BD TEMMUZ 2015
a¤ac›yla kuﬂuyla kedi köpe¤i ile
birlikte yaﬂ›yordu. Baﬂlar›na
geleceklerden haberleri bile yoktu.
O
güzel günler çok sürmedi.
ﬁehir büyüyor yay›l›yordu.
Binalar s›klaﬂt›, çok katl›
hale geldi, bahçeler darald›. Bize
dokunan yoktu. Gezinece¤imiz yerler azalsa da kimseye görünmeden
mutlu mesut yaﬂ›yorduk. ﬁehrin yeni
sakinleri ise eskilerinden farkl›yd›.
Onlar a¤ac›na bahçesine topra¤›na
bakan eski sakinler gibi de¤ildi. Hep
birbirlerine bak›yor kendilerinden
baﬂka bir ﬂeye tahammül edemiyorlard›. Hatta birbirlerine tahammül
edemediklerine de ﬂahit olduk.
Önce soka¤›n kedi köpe¤ine
sard›lar.
Neymiﬂ? Pismiﬂ, hastal›k taﬂ›rlarm›ﬂ, çocuklara zarar verebilirlermiﬂ. Ne olduysa kedileri bir
daha gören olmad›. Köpekleri ise
k›s›rlaﬂ-t›r›p b›rakaca¤›z dediler ama
3-5 c›l›z hayvandan baﬂka geri gelen
148
olmad›. Uzaklarda
bir yerlerde hayvan
bar›na¤› inﬂa ettiklerini, kedi ve köpeklerin orada toplan›l›p
ﬂehre dönmelerine
izin verilmedi¤ini
ö¤rendik. Hayvanseverler sayesinde
sokakta yaﬂayabilen
birkaç köpe¤i zehirlemek için belediyenin sa¤a sola b›rakt›¤› mamalar› evcil
köpeklerden bir ikisi yiyip ölünce
birileri sesini yükseltse de sonuç
de¤iﬂmedi.
Önce birlikte yaﬂad›klar› sokak
hayvanlar›n› hayatlar›ndan ç›kard›lar. Sonra s›ra sinek böcek örümcek
ne varsa ilaçlamaya geldi. Böcek
olmay›nca kuﬂlar da beslenemez
oldu. K›rlang›çlar›n geri gelmemesinden bir ﬂeylerin iyi gitmedi¤ini
anlamal›yd›k. Kuﬂlar azal›nca biz
salyangozlar için do¤al düﬂman da
kalmad›. Say›m›z artt›. Her ne kadar
onlar için tehdit oluﬂturmasak da
ayakalt›nda görmekten haz etmedikleri için bize de çare aramaya
baﬂlad›lar. Biraz daha kabu¤umuza çekilip göz önünde
görünmemeye çabalad›k. Bizlere
salyangoz
BD TEMMUZ 2015
Nas›l bir yarat›ksa bu
son gelenler çiçe¤i
böce¤i hayvanlar›
uzaklaﬂt›rd›ktan sonra
birbirleriyle u¤raﬂmaya baﬂlad›lar.
demek yerine sümüklü böcek diyerek kendileri için istenmeyen oldu¤umuzu iﬂlediler.
Saçma gelebilir ama dedim ya
kendilerine tahammülü olmayan
insan›n kendi sümü¤üne de tahammülü olmuyor elbet. Eh, bir ﬂey
sümüklüyse o da iyi bir ﬂey de¤ildir
diye düﬂünüyorlar san›r›m. Bunca
y›l›n salyangozuyken olduk mu
sümüklü böcek?
Nas›l bir yarat›ksa bu son gelenler çiçe¤i böce¤i hayvanlar› uzaklaﬂt›rd›ktan sonra birbirleriyle u¤raﬂmaya baﬂlad›lar. O yeni yap›lan çok
katl› binalar›n sitelerin kenar›nda
kalan ve iyi kötü yaﬂama alan› sunan
Biraz daha
kabu¤umuza
çekilip göz
önünde
görünmemeye
çabalad›k.
tek kat bahçeli o eski evlerden
oluﬂan bölgede yaﬂayanlara gözlerini
diktiler. Kedi köpe¤e yapt›klar›n›
onlara da yap›p hayatlar›ndan
ç›karmak için u¤raﬂt›lar.
eymiﬂ? Derilerinin rengi
az farkl›ym›ﬂ, ne iﬂ yapt›klar› bile belli de¤ilmiﬂ,
güvenlik sorunu yarat›yorlarm›ﬂ,
onlara yak›n olmak tehlikeliymiﬂ,
çocuklar› onlar›n çocuklar›yla
sokakta oynarsa onlar gibi olurlarm›ﬂ, daha neler?
Halbuki o gariplerin sesi bile
ç›km›yordu. Bir gün bakt›k ﬂehrin
öte yan›nda uzaklarda bir yerlerde
kedi köpek bar›na¤› gibi o insanlar
için evler yap›ld›¤›n› oraya gitmeleri
gerekti¤i söylendi. Karﬂ› ç›kan sesini
yükselten olsa da kimse duymad›.
Olanlar› görüp iﬂitenler ise sokak
köpekleri toplan›p götürülürken
yapt›klar› gibi kulaklar›n› kapat›p
baﬂka yere bakt›lar. Onlar için,
toplumun iyili¤i için böylesinin daha
N
iyi oldu¤una inand›r›ld›lar.
Sonra iﬂ makineleri geldi. Ne o
güzelim bahçeler kald›, ne evler ne
de toprak. Açt›klar› dev çukura
beton dökmeye baﬂlan›nca kaçmaya
karar verdim. Onlar› evlerinden
edenler gün gelir s›rt›mdaki eve de
göz diker diye korktum. ‹nsanlar›n
ulaﬂamayaca¤› uzak bir yere do¤ru
yola ç›kt›m.
idiyorum... Birbirlerinden
rahats›zl›k duyan, hep korku
içinde yaﬂayan hatta zaman
zaman kendine bile katlanamayan
o kemirgenler gözünü biz salyangozlara dikmeden gidebildi¤im kadar
uzaklaﬂ›p göz önünden çekilmeliyim.
Nas›l bir canl› ise bu insano¤lu;
içinde büyüdü¤ü do¤ay› bir kenara
itip inﬂa ettikleri beton hapishanelerinde kendinden baﬂka canl› bulunmamas›na özen gösterip yaln›z
yaﬂayabiliyor. Böylece kendilerini
güvende hissediyorlarm›ﬂ. O kadar
steril yaﬂad›ktan sonra ölülerini
topra¤a gömerken ne düﬂündüklerini
do¤rusu çok merak ediyorum.
Her neyse, yolcu yolunda gerek.
Salyangoz olarak geldi¤im
G
150
yeryüzünden yine kabu¤u kuru bir
salyangoz olarak ayr›lmak için,
sümüklü böcek olarak an›lmamak
için insanlardan uzaklaﬂmak
istiyorum. Birlikte yaﬂad›¤› canl›lardan ürküp onlar› yerinden yurdundan
edenler gün gelip ﬂu bir göz oda
evime, kabu¤uma göz dikmeden
gitmek kalan günlerimi insanlar›n
olmad›¤› bir yerde tamamlamak
istiyorum.
Çöp ve ekmek k›r›nt›lar›n›z
sizin olsun. Aç kal›r, kuru yaprak
kemirir, ac›mdan ölürüm ama teslim
olmam. Söyleyin onlara benim ad›m
salyangoz. ‹nsan yeryüzünde yokken
bile biz kabuklular her yerdeydik.
Bu kafayla giderlerse biz yine kal›r
yaﬂar›z ama insan kal›r m›, kalana
insan denir mi bilemem.
Her neyse hepsi sizin olsun,
beni rahat b›rak›n arkamdan
gelmeyin, yeter.
Hadi eyvallah…
mehmetuhri@butundunya.com.tr
BD TEMMUZ 2015
TEMMUZ AYI ÇÖZÜMLER SAYFASI
Satranç Çözümleri
KURGUMAT: Miloseski-Sayman (The Problemist 2015) 2 #
1.Vh6 (~) 1... ﬁxc3: 2.Vc1# 1...
ﬁb5 2.Fd3# 1... ﬁd5 2.Ff7#
OYUN SONU: ‹lham Aliev
(Kuryatnikov-60 JT (RUS), 2003)
1.0–0–0+ ﬁe7 2.Kh1 ﬁf6 3.ﬁb2
ﬁf5 4.ﬁa3 Ka6+ 5.ﬁb2 Kh6 6.ﬁa3
ﬁg4 7.Kxh2 Kxh2 =
1-(d) Elçilik görevlisi
9-(d) Güdümlü balon
2-(a) Gemi odas›
10-(b) Dolambaç
3-(c) Tehlike, risk
4-(b) Rakam, say›
5-(b) Ça¤daﬂ
6-(a) Iﬂ›n›m
“Bilginizi Denetleyin”
11-(c) Bölüm, kesim
12-(d) S›n›r, uç
13-(a) ‹ndirim saati
7-(b) Kavga, gürültü
14-(b) Deneyimsiz
8-(a) Göz korkutma
15-(c) Öndelik
Kare Bulmaca
1-(c) Sigmund Freud
2-(d) Senaryo
3-(b) Lades
4-(b) ‹roni
5-(a) 0090
6-(b) Ay’›n dönüﬂ periyotu ile
Dünya’n›nkinin ayn› olmas›
7-(c) ‹nek
8-(c) Deniz suyu
9-(b) Kemal Sunal
10-(d) Ontoloji
11-(a) Sokrates
151
BD TEMMUZ 2015
YARININ BÜYÜKLER‹
Gönderi adresi:
Sedef Cad. 2446 Ada, 1. Parsel, A Blok, Kat: 3,
Da: 16, Ataﬂehir, 34750 ‹stanbul
e-posta: butundunya@butundunya.com.tr
(e-posta ile gönderece¤iniz fotograflar›n 150 KB’den fazla
olmamas›na lütfen özen gösteriniz.)
Rüzgar Yalazan, ‹stanbul
Ali Deniz Kimap, Ankara
Alize Roy, ‹sveç
Yi¤it Ege Akdur ve Zeynep Defne Akdur, Ankara
152
Derin Vural, Diyarbak›r
Victor Roy, ‹sveç
Begüm Nisa Sevgili,
‹stanbul
BD TEMMUZ 2015
Kerem ﬁentürk, Bursa
Defne Sönmez, ‹stanbul
Sevilay Özkök, Ankara
Kemal Egemen Gedik, Rize
Fatmanur Konuk, Zonguldak
Yi¤it F›rat, Ankara
Kaan Can Süne, ‹zmir
Doruk Yusuf Y›ld›r›m, Ankara
Nilay ﬁehirli, Mersin
Emre Mirasyedio¤lu,
Ankara
Hicran Gülce, Adana
Buse Baﬂak Öztürk, Mersin
153
BD TEMMUZ 2015
Bulmacan›n çözümü 151. sayfadadır.
154
Bulmaca
Filiz Lelo¤lu Oskay
SOLDAN SA⁄A: 1-1921-1986 y›llar›
aras›nda yaﬂam›ﬂ olan, fotografta görülen
heykelt›raﬂ›m›z.- Ba¤ budamaya ya da a¤aç
kesmeye yarayan e¤ri bir tür b›çak. 2-Bir
nota.-Veba hastal›¤›n›n di¤er ad›.- Otomobilde d›ﬂar›dan görünen d›ﬂ bölüm.
3-Do¤ada, ince, saydam katmanlar olarak
bulunan silis minerallerinin genel ad›. Van’›n bir ilçesi. 4-Yerine koyma, yerine kullanma.Habeﬂ soylusu.- Genellikle içine sulu
ﬂeyler konulan metal kap. 5-Türlü nedenlerle baﬂar›ya ulaﬂamam›ﬂ kiﬂi.- Bak›ﬂ.
6-Bir göz rengi.- Kurallara uyma.-Güneybat› Avrupa Katoliklerinin topluca ad›.
7-Kalkan bal›¤›n›n üzerindeki dü¤meye
benzer kemiksi oluﬂum.-Sinop’un bir ilçesi.- Güney Afrika Cumhuriyeti’nin plaka
imi. 8-Uzaklaﬂmak.- Kar›ﬂ›k renkli.-Is›ya
dayan›kl›, havada oksitlenmeyen bir element. 9-U¤ur say›l›r.- Fas›la.- Cennet bahçesine düﬂtü¤üne inan›lan ilk ya¤mur
damlas›. 10-Lale devrinin en tan›nm›ﬂ
minyatür sanatç›s›.- Güney Amerika’ya
özgü bir dans türü. 11-Balç›ktan yap›lan
ve dikine duran sand›k biçimindeki tah›l
ambar›.- Birinin duygular›n› okﬂayacak
biçimde davranarak onu elde etmeye
çal›ﬂma. 12-Baya¤›.- ‹talya’n›n Adriyatik
k›y›s›nda bir liman kenti.- Çevik. 13-‘Hadi
....’ (Heykelt›raﬂ›m›z).-Bir makinenin dönen
parçalar›na verilen ad.- Bir nota. 14- Kahraman tak›m y›ld›z›’nda bulunan parlak
bir y›ld›z.- Donuk renkli.- Cisimlerin yerini
ve uzakl›¤›n› bulabilen, genellikle uçak ve
gemilerde kullan›lan cihaz. 15-Ata.- Türk
müzi¤inde bir makam.- Geminin baﬂ ve
k›ç taraf›nda, as›l güverteden yüksek olan
k›sa güverte. 16-Bir binek hayvan›.- Çevrelerine göre çukurda kalm›ﬂ, geniﬂ veya
dar düzlük. 17-Büyük ölçekteki a¤›rl›klar›
tartmaya yarayan araç. 18-Kira.-An›msama. 19-Foto¤rafç›l›kta çok küçük objeleri
foto¤raf makinesinin alg›lay›c›s›n›n boyutunu
doldurarak foto¤raf çekme tekni¤i.
20-Ni¤de’ye ba¤l›, tarihçesi Roma’ya dek
uzanan bir yerleﬂim birimi.- Bir renk.
YUKARIDAN AﬁA⁄IYA: 1-‘Muazzez
..... ......’(Sümeroloji üzerine çok önemli
çal›ﬂmalar yapm›ﬂ bulunan ünlü Sümerolo¤umuz.- Patl›can, so¤an, biber, domates
ve kaﬂar rendesi ile yap›lan Ege’ye özgü
bir yemek. 2-Din iﬂlerini devlet iﬂlerine
kar›ﬂt›rmayan.-Kayna¤› mitolojiye dayanan
kiriﬂli bir çalg›.- Piﬂmanl›k.- Sert bir içki.
3-Bir otomobilin arkas›na tak›lan, hem
taﬂ›t hem konut olarak kullan›lan üstü kapal› araç. Bir tiyatro oyununda oyuncular›n
bir defada söyledi¤i parça.- Kiloamperin
k›sa yaz›l›ﬂ›. 4-Tayin etme.- K›sa okunmas›
gereken heceyi ölçüye uydurmak için
uzun okuma. - Aktinyumun simgesi.-Hint
enerji sistemine göre bedenin enerji
merkezi olan noktalara verilen ad.
5-Sodyumun simgesi.- Hitit.- ‘.... Bacanos’(Ünlü kemençe virtüözü ve bestekar›m›z).-ﬁark›, türkü.- Tuza¤a düﬂürülen
ﬂey. 6-Ümit Yaﬂar’›n bir ﬂiiri.- Da¤ yamac›.Endonezya’n›n plaka imi.- Tarihsel de¤eri
olan eski eﬂya. 7-ﬁeref, haysiyet.- Güzel
sanat.- Kimyada art› uç.- Beyni ve omurili¤i
tutan özba¤›ﬂ›kl›k hastal›¤›.- Lübnan’›n plaka
imi. 8-Kat›l›mc›lar›n vahﬂi hayat› yerinde
görmelerini sa¤layan turistik gezi.-Koro ve
orkestra için yaz›lm›ﬂ, oyun ö¤esi bulunmayan, kutsal nitelikte müzik eseri. 9-Kiraya
verilerek gelir getiren ev, dükkân.- Giysinin
dik durmas›n› sa¤layan kolal› bez.-Gemilerin
süratini gösteren bir h›z birimi. 10-Bilgisiz,
kaba kimse.- Lantan›n simgesi.-Mutlulukla
ilgili, mutlu.-Ege’de bir ad› da ‹kizce olan
ada. 11-Küçük kitapç›k.-Telli bir çalg›.- O
yer anlam›nda bir sözcük. 12-Acemi.Akdeniz’e özgü pembe ve beyaz çiçekler
açan,k›ﬂ›n yapraklar›n› dökmeyen bir bitki.Do¤u Anadolu’da bir ›rmak. 13-Asetik
asidin tuzu veya esteri. Afrika’da bir baﬂkent.Rusçada evet. 14-Bir nota.- ABD’de bir
eyalet.- Bay›nd›r. 15-Yunan mitolojisinde
savaﬂ tanr›s›.- Rahatl›k, iyi halde bulunmak.‘..... Kurosava’ (Ünlü Japon yönetmen).
filizoskay@butundunya.com.tr
155
Satranç
Mustafa Y›ld›z
ÇEﬁME 2015
Duvar›n Ötesi
GM Mustafa Y›lmaz (2570) – WGM Betül Cemre Y›ld›z (2318), Çeﬂme,
2011, 3.3.
üzeysel bir de¤erlendirme yaparsak yandaki
konumda beyaz›n figürlerinin daha aktif
oldu¤una, aç›k c dikeyindeki kalesi, merkeze
oturan at› ve onu koruyan fili ile beyaz›n hafif üstün
oldu¤una karar verebiliriz ama bu karar, oyunu
kazanmak için yeterli olur mu? Kuﬂkusuz, daha
derinlere, ötelere bakmak gerekir. Siyah, son
hamlesinde tahtan›n beyi görünümdeki at› ortadan
kald›rmak amac›yla Fd6?? oynad› ama bu hamlesiyle
filin aç›k hedef haline geldi¤ini göz ard› etti. Büyükusta Y›lmaz, h›zl› bir bak›ﬂla
duvar›n ötesini gördü: 15.Axf7!! Siyah ﬂah›n hemen dibinde patlayan bir bomba!
Bu feda, kabul edilmek zorunda. Siyah, vezirini kaçarsa filini kaybeder. 15…ﬁxf7
16. Vh5+ﬁg8 (Siyaha pek parlak yol yok. E¤er 16... ﬁe7? veya 16... ﬁf6? oynarsa
17.Fg5+ ve veziri düﬂer. 16... ﬁf8’e karﬂ› da 17. Vf5+ ile de oyundaki devam
yoluna girmek zorunda kal›r.) 17. Fxd5+ Fxd5 18. Vxd5+ ﬁh8 19. Vxd6 Vxd6
20. Fxd6 Ke2 Beyaz iki piyon kazand›, siyah ümitsizce karﬂ› sald›r›ya geçiyor.
20... 21.Kfe1 Fxb2 22. Ke7 Fxa2 23. Kxa7! Beyaz taktik vuruﬂlara devam ediyor.
23... Fe8 24. Ke7 Fd8 25. Fe5 Fa5 26. Fxg7+ 1–0
Y
Duvar› Y›kan Fil
Özgün ﬁahin(2101) – Vladimir Petkov (2534)
Çeﬂme, 2011, 2.6.
Aﬂa¤›daki konumda, Bulgar GM Petkov ile oynayan
genç yetenek Özgün ﬁahin, siyah ﬂah› koruyan piyon
duvar›n› y›kmak için özgün bir yol buluyor: Beyaz›n
son hamlesi 23.Ag5!! Bu at›n arkadaki a¤›r toplara
yol açmak için kendisini feda etti¤i anlaﬂ›l›yor. Siyah
feday› kabul etse de etmese de ard›ndan bir de fil
fedas› gelecek. 23…Kg8 24.Fxf5!! Duvar y›k›l›yor,
yatay ve dikey yollar aç›l›yor. (23…hxg5 24.Fxf5!!
exf5 25.Kh3+ ﬁg8 26.Kxh5+ Vezir kazanc› yahut k›sa sürede mat.) 24…exf5
25.Kh3! Tank yola düzüldü.25…Kg6 Siyah ald›klar›ndan fazlas›n› vermeye raz›
ama kurtuluﬂ yolu bulam›yor. 26. Vxc8 ﬁg7 28.Ae3! Cephe gerisindeki at, iﬂi
bitirmeye geliyor. 29.Af5+ tehdidine karﬂ› savunma yok. 1-0
156
BD TEMMUZ 2015
DÜﬁÜNME REKORU
S
atranç düﬂünme oyunu, bir rakibiniz de zaman. Oyunun baﬂ›nda
her oyuncuya verilen eﬂit sürelerden kiminki önce biterse oyunu o
kaybeder. Peki, bir hamle için ne kadar süre düﬂünebilirsiniz? Bir
satranç partisinin ortalama 30-40 hamlede bitti¤ini kabul edersek 90dk.
+30sn. zaman temposuyla ortalama 3 ya da 2,5 dakikada bir hamle yapmak
gerekir. Oyunun öyle kritik konumlar› oluﬂur ki o hamlede çok uzun zaman
düﬂünmek gerekebilir. ‹ﬂte turnuvalarda bilinen en uzun düﬂünme rekoru
1971 y›l›nda Moskova’da yap›lan Alekhine’i Anma Turnuvas›’nda Tal ile
oynayan Uhlmann taraf›ndan k›r›ld›. Uhlmann oyunun 12. hamlesinde tam
110 dakika düﬂündü. (D)
Mikhail Tal- Wolfgang Uhlmann, Alekhine’i
Anma Turnuvas›, Moskova, 1971
1.e4 e6 2.d4d53.Ad2c54.Agf3
Ac65.Fb5dxe46.Axe4Fd7 7.Fg5!Va5
8.Ac3cxd49.Axd4 Fb410. OOFxc311.bxc3Vxc3?12.Af5!!exf5(At›
yemek için 110 dakika düﬂünen Uhlmann’›n
28 hamle için beﬂ dakika zaman› kald›.) 13. Ke1
Fe6 14. Vd6 a615. Fd2 Vxc2 16. Fb4! axb517.
Vf8 ﬁd7 18.Ked1 ﬁc719. Vxa8 Terk 1-0
Gönderi: UMUT SAYMAN, ‹ZM‹R
KURGUMAT
OYUN SONU
Miloseski-Sayman
(The Problemist 2015)
‹lham Aliev (Kuryatnikov
60 JT (RUS), 2003)
2#
Berabere
myildiz@butundunya.com.tr
Çözümler 151. sayfadad›r.
157
Bize Gönderilen Kitaplardan
Denemeler
Bütün
Denemeler
Montaigne
Say Yay›nlar›
M
ontaigne’in yirmi y›lda tamamlad›¤›,
ad›yla özdeﬂleﬂen denemeleri 420 y›l
sonra tümü birden Türkçe yay›mland›.
Engin Sunar’›n çevirdi¤i yap›t 4 cilt,
1440 sayfa. Mezhep savaﬂlar›n›n Avrupa’y› yak›p y›kt›¤› y›llarda ›rkç›l›¤a,
inanç despotlu¤una, sömürgeci
politikalara karﬂ› ç›kan Montaigne,
Kral›n huzurunda “adalet sisteminin
rüﬂvet çark›yla döndü¤ü” gerçe¤ini dile
getiren tek yarg›çt›. Felsefenin
baﬂlang›c› olan Delfoi Tap›na¤›n›n
giriﬂinde yaz›l› “Kendini tan›” sözünü
kendine ﬂiar edinen Montaigne’in
kendisi için kendini tan›ma ad›na
kaleme ald›¤›, yaﬂam›n› adad›¤›
denemeler Rönesans ve Hümanizman›n
›ﬂ›klar› oldu ve bütün dünyay› ayd›nlatmay› sürdürüyor. Montaigne ﬂöyle
sesleniyor: “Okuyucu, bu kitapta yalan
dolan yok. Sana baﬂtan söyleyeyim ki,
ben burada yak›nlar›m ve kendim
d›ﬂ›nda hiçbir amaç gütmedim. Sana
hizmet etmek yahut kendime ün
158
sa¤lamak hiç akl›mdan geçmedi; böyle
bir amaç peﬂinde koﬂmaya gücüm
yetmez. Bu kitab› yak›nlar›m için bir
kolayl›k olsun diye yazd›m. ‹stedim ki
beni kaybedecekleri zaman (ki pek
yak›nd›r) hakk›mda bildikleri, daha
ayr›nt›l› ve daha canl› olsun. Kendimi
herkese be¤endirmek niyetinde olsayd›m, özenir, bezenir, en gösteriﬂli halimle ortaya ç›kard›m. Kitab›mda sade,
do¤al ve her günkü halimle, özentisiz
bezentisiz görünmek isterim, çünkü
ben kendimi oldu¤um gibi anlat›yorum.
Burada kusurlar›m, nas›l bir adam
oldu¤um, edebin, terbiyenin izin verdi¤i ölçüde, aç›k olarak görülecektir.
Hala ilk do¤a kanunlar›n›n rahat serbestli¤i içinde yaﬂad›klar› söylenen insanlar aras›nda olsayd›m(...)
Günübirlik
Hayatlar
Irvin D. Yalom
Pegasus
Yay›nlar›
M
ahalle, sokak, komﬂuluk, aile
iliﬂkileri ve iletiﬂim zay›flad›kça
insanlar kalabal›klar içinde yaln›zlaﬂ›yor. Yaﬂad›klar›, yaﬂamak zorunda
b›rak›ld›¤› hayat daral›yor ve de ister
istemez bireyi de daralt›yor. ‹nternet,
cep telefonu... iletiﬂim ça¤›nda
BD TEMMUZ 2015
iletiﬂimsizli¤i yaﬂ›yor, insano¤lu.
Psikiyatri ve psikoterapi her geçen gün
biraz daha varl›¤›n› hissettiriyor. Öte
yandan bu gereksinimin fark›na var›p
psikiyatri ve psikoterapinin korsan›n›
ya da ﬂarlatanl›¤›n› da sunanlar var.
Nietzsche A¤lad›¤›nda, Divan, Aﬂk›n
Cellad› ve Varoluﬂçu Psikoterapi...
gibi her yap›t› coﬂkuyla karﬂ›lanan
Yalom kitaplar›yla yaﬂam denizinde
susuzluk çekenlere can suyu sunuyor.
Harvard Üniversitesi Psikiyatri
Profesörü George Vaillant: “Hepimiz
bu hayatta bizi anlayacak birilerine
ihtiyaç duyuyoruz, ancak öncesinde
fark›nda varmam›z gereken birçok ﬂey
var. Günübirlik Hayatlar kendimizi,
insanlar› ve dünyay› anlamam›z için
bize lekesiz bir ayna tutuyor” diye
yorumlarken Steven Pinker: “Bu kitab›
okumak, kendi zihninizi önünüze
koyup sayfalar›n› çevirmek gibi... En
derinlerde saklad›¤›m›z sorular› öyle
delici bir güçle bulup ç›kar›yor ki!”
diyor. Jay Parini de: “Irvin Yalom’a
hayran olmamak elde de¤il. ‹nsanl›¤›n
kaderini ve neﬂesini usta bir romanc›
gibi iﬂlerken hayatlar›m›zdaki küçük
detaylar›n önemini fark etmemizi
sa¤l›yor.” Yalom y›llarca üzerinde
çal›ﬂt›¤› bu k›sa hikayelerde hastalar›n›n mücadelelerini konu etti¤i kadar
kendi sars›nt›lar›n› da anlat›yor ve iki
önemli sorunun üzerine gidiyor: K›sa
da olsa nas›l anlaml› bir yaﬂam sürüp
her günün tad›na varabiliriz? Ve
kaç›n›lmaz son olan ölüm gerçekten
ne ifade ediyor?
Dünya
Tarihi
Susan Wise
Bauer
Say Yay›nlar›
D
aha önce Antik Dünya, Ortaça¤
Dünyas› ve Rönesans Dünyas› adl›
yap›tlar› da Türkçeye kazand›r›lan
Bauer: “Dört ciltten oluﬂan Dünya
Tarihi’ni çocuklar kendi baﬂlar›na
okuyabilir ya da anne babalar çocuklar›na okuyabilir... ‹lk üç kitap kardeﬂlerin birlikte kullanabilecekleri ﬂekilde
tasarland›... Bir akademisyen, yazar,
tarihçi ve dört yaﬂ›ndan lise ça¤›na
kadar çeﬂitli yaﬂlarda dört çocu¤un
annesi olarak bu tarihi olaylar› bu yaﬂ
grubuna uygun bir biçimde anlatabilmek için elimden geleni yapt›m...
Tarihi daima olaylar›n rengini ve
süreklili¤ini meydana ç›karmak için
öyküleﬂtirerek anlatmaya çal›ﬂm›ﬂ›md›r... Kelimeleri (“Terörizm”) duyar
ve etraf›ndaki yetiﬂkinlerin endiﬂelerini hisseder. Dünya bugünkü haline
rastlant› eseri gelmemiﬂtir; onu bu
hale belli olay örüntüleri hakk›nda
bilgi edinmesine olanak vermemek
onu asl›nda korkmaya mahkum
etmektir, çünkü bu durumda savaﬂlar,
huzursuzluk ve ﬂiddet ona tümüyle
rastlant› gibi görünür.” (...)
159
Bir Fotograf
Bin Sözcü¤e Bedeldir
Gönderi: ZAFER MENTEﬁ, BODRUM
160
Biri Size
‹kincisi Bir Sevdi¤inize
50
%
‹ND‹R‹M
Bütün Dünya’dan
‹kinci Aboneli¤e %50 ‹ndirim
Bütün Dünya tüm okuyucular›na kaç›r›lmayacak f›rsat sunuyor:
Dergimize 1 y›ll›k abone olan herkese bir yak›n›na
arma¤an olarak gönderebilece¤i ikinci abonelik bedeli ﬂimdi % 50 indirimli.
Bu f›rsattan yararlanmak ve Bütün Dünya’ya abone olmak ﬂimdi çok kolay.
Bir telefonunuz veya e-posta mesaj›n›zla abonelik iﬂleminizi baﬂlatabilir;
ve y›l boyu dergilerinizi her ay kap›n›zdan alabilirsiniz.
Bütün Dünya Abone Servisi:
Tel: (0536) 634 35 97
E-posta: abone@butundunya.com.tr
T Ü R K
BAﬁKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI
R E S S A M L A R
1 TEMMUZ 2015
HASAN MUTLU
192297 SAYI: 2015 /7 F‹YATI: 4 TL
TEMMUZ 2015
Yozgat do¤umlu sanatç›, 1980’de Gazi E¤itim Enstitüsü Resim Bölümü’nü
bitirdi. 1981’de Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi kuruluﬂ çal›ﬂmalar›nda
bulundu, ‹stanbul Resim ve Heykel Müzesi’nde tablo restorasyonu üzerine
çal›ﬂmalar yapt›. 1984’de Fransa Devlet Bursu’nu kazanarak tablo restorasyonu
ve müzecilik çal›ﬂmalar› için Paris’e gitti.
Ankara Resim ve Heykel Müzesi, ‹zmir Resim ve Heykel Müzesi,
Bodrum Müzesi, ‹ﬂ Bankas›, Ankara Valili¤i, Maliye Bakanl›¤›, Ortado¤u
Amme ‹daresi baﬂta olmak üzere yurt içi ve yurt d›ﬂ›nda birçok özel
koleksiyonda yap›tlar› bulunmaktad›r.
Sanatç›n›n yeni yap›tlar›, 12 Temmuz’a de¤in Ba¤dat Caddesi,
Küçüka¤a sokak. 4/2, ﬁaﬂk›nbakkal, Kad›köy adresindeki Art Maya
Galerisi’nde sergilenmektedir.
Son
Selam
Mete Akyol:
Öfke Nedir
Bilmedi,
Bilmek de
‹stemedi,
Süleyman
Demirel S. 4
Cengiz Özak›nc›:
Atatürk'e
Yak›ﬂt›r›lan
Anzak
Demeçleri ve
Eski Yunan
Masallar› S. 25
Yol Arkadaﬂ›
Ali Naili
Erdem:
A¤abeyim
Demirel S. 11
Bir Ramazan
Arma¤an›:
Atatürk'ün
Bal›kesir
Hutbesi S. 13
Can Pulak:
Denizlerin
Evlad›
Sadun
Boro'nun
Ard›ndan
Turhan
Selçuk
Karikatür
Ödüllerini
Kazananlar
Belli Oldu
S. 70
S. 110

Cengiz Özak›nc›

Related documents

Products

Support

Cengiz Özak›nc›

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib