FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI I. Dersin Amacı II. Dersin İçeriği III
advertisement
ZORUNLU FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI 4. YARI YIL BAHAR DÖNEMİ Teori: 2 Uygulama: 1 Muhasebe ve Vergi İşletme Yönetimi Programı Uygulamaları Programı Dersin Sorumlu Öğretim Elemanı: Yrd. Doç. Dr. Rüstem Barış YEŞİLAY E-posta: rustem.baris.yesilay@ege.edu.tr E-posta: rbyesilay@gmail.com I. TÜRKÇE 3 SAAT/HAFTA Dersin Amacı Bu ders ile öğrencinin finansal yatırım araçlarının tür ve özelliklerini kavraması, risk ve getiri analizi yapabilmesi, çağdaş finansman tekniklerine hakim olması amaçlanmaktadır. II. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. III. Dersin İçeriği Temel Kavramlar: finansal sistem, finansal varlıklar, finansal piyasalar, finansal yenilikler. Bankacılık faaliyetleri, serbest bölgelerde bankacılık, kıyı bankacılığı. Risk ve getiri oranları I Risk ve getiri oranları II Yabancı kaynaklarla finansman, kısa süreli finansman kaynakları, orta süreli finansman kaynakları. Uzun süreli finansman kaynakları, tahviller. Özsermaye ile finansman, hisse senetleri. Vize haftası. Kar dağıtım politikaları. Hisse senedi değerlemesi. Tahvil değerlemesi. Çağdaş finansman teknikleri: Leasing, Factoring. Çağdaş finansman teknikleri: Forward işlemler, Futures piyasalar. Çağdaş finansman teknikleri: Opsiyon piyasaları, Swap piyasaları. Dersin değerlendirme yöntemi Bir yazılı ara sınav, bir de yazılı yarıyıl sonu sınavı olmak üzere iki sınav yapılır. Ara sınavın % 40’ının yarıyıl sonu sınavının %60’ının toplamı alınarak başarı notu hesaplanır. Başarı notu 60’ı geçerse ve yarıyıl sonu sınavından en az 45 alınmışsa öğrenci başarılı olur. IV. Önerilen kaynaklar Prof. Dr. Süleyman Yükçü, Finansal Yönetim, İzmir, Vizyon Yayınları, 1999. Prof. Dr. Ç. Berna Kocaman, Finansal Piyasalar (Kurumlar, Teknikler ve Araçlar), Ankara, Siyasal Kitabevi, 2004. http://www.tuik.gov.tr/ http://eab.ege.edu.tr/ http://www.tcmb.gov.tr/ http://www.maliye.gov.tr/ http://www.hazine.gov.tr/ http://www.kalkinma.gov.tr/ http://www.spk.gov.tr/ http://www.imkb.gov.tr/ http://www.faktoringdernegi.org.tr/ http://www.fider.org.tr/ http://www.tkyd.org.tr V. Öğrenme yöntemleri Slayt ve sözlü anlatım, konu üzerinde tartışma ve ödev. Finansal Yarım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları 1 Finansal Sistem 2 FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI Bahar 2014 01. TEMEL KAVRAMLAR Finansal Yatırım Araçları Finansal sistemin temel işlevleri 3 Finansal Yapı= Finansal Piyasalar + Finansal Kurumlar. Finansal yapı sayesinde borç vermek isteyenlerle fon gereksinmesi duyanlar bir araya gelir. Ülkenin kaynaklarının daha iyi kullanılması sermaye birikimin sağlarken sosyal refah da artar. Finansal sistemde; finansal kurumlar, firmalar ve hanehalkı arasında fonlar el değiştirir. Finansal sistem aracılığıyla, tasarruf edenler bu fedakârlıklarının parasal karşılığını elde ederken, yatırımcılar da örgütlenmiş ve kurumsallaşmış piyasalarda en uygun yatırım araçlarını bulurlar. Bahar 2014 Finansal Varlıklar 4 Ellerindeki atıl fonları borç vermek isteyenlerle finansal kaynak arayanlar arasında bir kanal oluşturmak, Likidite ve para yaratmak, Bir ödeme sistemi yaratmak, Sigortacılık, bankacılık, özel emeklilik sistemleri gibi hizmetleri yerine getirmek, Yatırımcıların portföy tercihlerine seçenekler sunmak. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal varlıklar, finansal sistem içinde fonların el değiştirmesine aracılık eden, sahibi olan yatırımcıya gelecekte oluşacak bir nakit akışını elde etme hakkını sağlayan değerli kağıtlar ya da kaydi varlıklardır. SPK Kanunun 3. maddesindeki tanımına göre ise; Menkul Kıymetler: Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır. Finansal Yatırım Araçları Finansal Varlıklar Bahar 2014 Finansal Varlıklar 5 6 Bu nakit akışı firmaya yatırımcı tarafından verilen borcun ve ondan doğan faizin karşılığı da olabilirken; yatırımcının bu firmaya ortak olmayı kabul ederek firmanın hisse senedini satın alması sonucunda; elde edilen karın dağıtılan kısmından payına düşen temettü geliri biçiminde de olabilir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Temettü geliri ya da kar payı: Temettü, şirketlerin bir yıllık faaliyet dönemleri sonucunda elde ettikleri Net Dönem Karı üzerinden (yasal karşılıklar ayrıldıktan sonra) dağıttıkları ve ortakların şirkette sermayelerinin bulunması karşılığında elde ettikleri getiridir. Temettüler iki şekilde dağıtılmaktadırlar; ilki, nakit olarak ortaklara ödenen temettüler, ikincisi ise Bedelsiz Sermaye artırımına dahil edilerek karşılığında yeni senet dağıtılan temettüler. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 1 Finansal Yarım Araçları 7 Bahar 2014 Finansal varlığın fiyatını belirleyen etkenler Finansal varlığın gelecekte yaratması beklenen nakit akışının bugünkü değeri Bugünkü değer hesaplamasında kullanılacak olan ıskonto oranı Risk Üç türlü risk sözkonusudur. Finansal Yatırım Araçları Risk Türleri 8 Enflasyon riski: fiyatlar genel düzeyinin yükselmesinden kaynaklanır. Kur riski: yabancı para ile yapılan alış verişlerde ortaya çıkar. Borcun geri ödenmemesi riski: Hazine bonoları ve devlet tahvilleri çıkarılmış oldukları ülkenin hazinesi tarafından mutlaka geri ödeneceği kabul edildiğinden bu riski barındırmazlar. Bu nedenle bir yatırımcının finansal piyasalarda karşılaşabileceği en düşük faiz oranı, risksiz faiz oranı olarak tanımlanan, piyasadaki en kısa vadeli hazine bonosunun enflasyondan arındırılmış getirisidir. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Enflasyondan arındırılmış getiri 9 Bahar 2014 Reel faiz oranı formülü 10 Reel faiz oranı enflasyonun etkisinden arındırılmış faiz oranıdır. Örnek olarak, paranızı bankaya bir yıllık mevduat hesabına %50 faizden yatırmış olduğunuzu varsayalım. %50, bir yılın sonunda alacağınız nominal faiz oranıdır. Diyelim ki, bir yılın sonunda, yıllık enflasyon %50 seviyesinde gerçekleşti. Sonuçta, reel kazancınız sıfır olur. Diğer bir deyişle, reel faiz oranı sıfırdır. Finansal Yatırım Araçları Bu konuda pratikte en çok yapılan hata, reel faiz oranı hesaplarken nominal faiz oranından enflasyon oranını çıkarmaktır. ABD gibi enflasyonun çok düşük olduğu ülkelerde, reel faiz oranını bu şekilde hesaplamak, doğru şekilde yapılan hesaplamadan çok farklı sonuçlar üretmez. Ancak, yüksek enflasyon yaşanan ülkelerde, doğru hesaplama yöntemini kullanmak1+ birNominalFaizOranı zorunluluktur. Reel Faiz Oranı= Bahar 2014 1+ EnflasyonOranı Finansal Yatırım Araçları Örnek -1 Bahar 2014 Örnek 11 12 Ayşe bir yıl vadeli %75 faizli Hazine bonosu almıştır. Bir yılın sonunda, yıllık enflasyon %45 seviyesinde gerçekleşir. Reel faiz oranını hesaplayınız. Reel Faiz Oranı= 1 0.75 1 %20, 69 1 0.45 Reel faiz oranı, hatalı şekilde, nominal faiz oranı ile enflasyon oranının farkı şeklinde hesaplanırsa, çıkan sonuç %30 olur ki, bu değer gerçek reel faiz oranının yaklaşık %50 üzerindedir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Nominal Faiz oranı: %40 Reel Faiz oranı: %12 Enflasyon oranı: ? 1 0.4 1 (1 x) 1.4 0.12+1= (1 x) 1.4 1.12= (1 x) 1.12 1.12 x 1.4 0.12= 1.12 x 0.28 x 0.25 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 2 Finansal Yarım Araçları Bahar 2014 Örnek 13 14 Nominal Faiz oranı: %30 Reel Faiz oranı: %10 Enflasyon oranı: ? 1 0.3 1 (1 x) 1.3 0.10+1= (1 x) 1.3 1.10= (1 x) 1.10 1.10 x 1.3 1.10 x 0.20 x 0.1818 0.10= Finansal Yatırım Araçları 15 Bahar 2014 Paraya Benzeme (Para gibi kullanılabilme) Finansal Varlıkların Temel Özellikleri Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Küçük Parçalara Bölünebilme 16 Finansal varlıklar, finansal piyasalar ve finansal kurumlar aracılığıyla kolaylıkla ve piyasa fiyatından nakde çevrilebilirler. Diğer malların alış ve satışı sırasında finansal varlıklar para gibi kabul edilerek el değiştirebilir. Finansal Yatırım Araçları Paraya Benzeme (Para gibi kullanılabilme) Küçük Parçalara Bölünebilme Dönüşüm Maliyeti Likidite Çevrilebilirlik Para Birimi Nakit Akışının ve Getirinin Tahmin Edilebilirliği Vade Vergi Avantajı Bahar 2014 Yatırımcılar ellerinde bulunan finansal varlıkların tıpkı para gibi ondalık ve yüzdelik en küçük parçalarına ayrılabilmesini tercih ederler. Finansal varlıkların, vadeleri geldiğinde sahiplerine ödenecek olan karşılıklarına bağlı olarak değişen, farklı bölünebilme dereceleri vardır. Finansal Yatırım Araçları Dönüşüm Maliyeti Bahar 2014 Dönüşüm Maliyeti 17 18 Her yatırımın olduğu gibi finansal yatırımların da türlerine göre farklılaşan maliyetleri vardır. Bir ticari bankada hesabınıza para yatırıp çektiğinizde sizden hiçbir ücret alınmazken, menkul kıymetler borsasından daha önce almış olduğunuz bir hisse senedini satarken eğer fiyatı düşmüş ise anlamlı derecede büyük bir maliyetle karşılaşabilirsiniz. Yayılım (açıklık) bir finansal varlığın alış ve satış fiyatları arasındaki fark olarak tanımlanır. Yatırımcılar bu farkın negatif yönde mümkün olduğu kadar küçük ve pozitif yönde mümkün olduğu kadar büyük olmasını beklerler. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Yayılımın büklüğünü belirleyen iki temel unsur; finansal varlığın fiyatının değişkenliği ve piyasa kalınlığıdır (alış veriş sıklığı). Kalınlık (derinlik), piyasadan piyasaya değişir. Örneğin üç aylık hazine bonolarının alınıp satıldığı piyasalar al-sat emirlerinin en sık olduğu, en kalın piyasalardır. İnce (sığ) piyasa, düzenli ve devamlı alış verişlerin görece az olduğu, al-sat emir akışının seyrek olduğu piyasalardır. İMKB’de Gözaltı Pazarı ise ince piyasaya örnek olarak gösterilebilir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 3 Finansal Yarım Araçları Bahar 2014 Gözaltı Pazarı (GP) GP koşulları 19 20 GP’nin kuruluş amacı, bir sonraki slaytta belirtilen koşulların ortaya çıkması sonucunda, şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği organize bir pazar oluşturmak ve söz konusu şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite olanağı sunmaktır. GP 4 Aralık 1996 tarihinde faaliyete geçmiştir. GP’deki takas esasları Ulusal Pazar’da uygulanan genel takas esasları ile aynıdır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Çevrilebilirlik Bahar 2014 Para Birimi 21 22 Bazı finansal varlıklar; yatırımcıları tarafından, bunları çıkaranların önceden belirttiği; zamanlama, maliyet ve çevrilebilme koşulları yerine getirilerek diğer bir finansal varlığa çevrilebilirler (dönüştürülebilirler). Hisse senedine dönüştürülebilen tahviller ve adi hisse senedine dönüştürülebilen tercihli (imtiyazlı) hisse senetleri finansal piyasalarda en sık karşılaşılan örneklerdir. Finansal Yatırım Araçları 23 Hisse senetleri Borsa'da işlem gören şirketler ve/veya hisse senetleri işlemleri ile ilgili olarak olağandışı durumların ortaya çıkması, Hisse senetleri Borsa'da işlem gören şirketler tarafından kamunun zamanında, tam ve sürekli olarak aydınlatılmasına ve mevcut düzenlemelere uyum konusuna gerekli özenin gösterilmemesi, Yatırımcıların haklarının korunması ve kamu yararı gereği hisse senetlerinin Borsa kotundan ve/veya işlem gördüğü pazardan geçici ya da sürekli çıkarılması sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması. Herhangi bir finansal varlığı elinde bulunduran yatırımcının elde edeceği gelirin; söz konusu finansal varlığın gelecekte yaratması beklenen nakit akışlarının bugünkü değerine bağlı olduğunu belirtmiştik. Örneğin bir devlet tahvili alan yatırımcı; tahvili elinde tuttuğu sürece düzenli olarak faizleri, belirtilen sürenin sonunda da anaparasını almayı beklemektedir. Bu durumda alım kararını verirken nakit akışının bugünkü değeri, tahvile ödeyebileceği en fazla fiyatı da belirlemiş olur. Enflasyonist bir ortamda bu getirinin beklenen enflasyon oranının üstünde ve yatırımcının fırsat maliyetini de içerecek bir oran olması beklenir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Finansal varlıklar iç piyasada genellikle kendisini çıkaran ülkenin para birimine bağlı olarak alınıp satılır. Uluslararası piyasalarda işlem görmek üzere çıkarılan finansal varlıklar ise satışa sunuldukları ülkenin para birimi üzerinden işlem görür. Bazı finansal varlıklar uluslar arası piyasalarda, yatırımcıların kur riskini en aza indirebilmek için çift para birimi üzerinden satılır. Bahar 2014 Nakit Akışının ve Getirinin Tahmin Edilebilirliği Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Vade 24 Piyasadan toplanan borca karşı çıkarılan, kısa veya uzun vadeli tüm finansal araçlar belli bir süre, önceden belirlenmiş zaman dilimlerinde, önceden belirlenmiş faiz ödemesini haizdir. Bu sürenin sonunda vade gününde anaparası sahibine ödenir (borç itfa edilir). Borç araçlarının süresi, bir gün ile bir asır arasında değişebildiği gibi, zaman sınırı olmayan (hiç itfa edilmeyen) sürekli sabit gelir getiren, ebedi tahvil (consul) denilen finansal varlıklar da vardır. Finansal varlıkların anaparasının ödenme süresi ne kadar uzarsa taşıdıkları riskler de o denli artar. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 4 Finansal Yarım Araçları Bahar 2014 Finansal Piyasaların İşlevleri 25 Farklı zaman tercihi olan ekonomik ünitelerin tercihlerine uygun yatırım araçlarının bulunması, diğer bir deyişle fon sunanlarla fon arayanların karşılaşması sonucunda finansal piyasalarda el değiştiren finansal varlıkların fiyatının oluşmasının sağlanmasıdır. Finansal varlıkların, mümkün olan en hızlı biçimde en az değer kaybıyla satışına aracılık ederek piyasaya likidite sağlamaktır. Finansal Yatırım Araçları 27 Finansal Piyasaların İşlevleri 26 Bahar 2014 Finansal Piyasaların Küreselleşmesi Finansal Yatırım Araçları 28 Finansal açıdan küreselleşme; dünyadaki tüm finansal piyasaların uluslar arası tek bir finansal piyasa olarak bütünleşmesi anlamına gelir. Finansal piyasaların bütünleşmesinin en önemli nedenleri: Dünyadaki finansal piyasaların ve piyasalardaki katılımcıların faaliyetlerinin yeniden düzenlenmesi veya serbestleştirilmesi Dünyadaki finansal piyasaların birbirlerine bilgisayar ağıyla bağlanmasını sağlayan teknolojik gelişmeler Finansal piyasalarda kurumsallaşmanın artması Finansal Yatırım Araçları Arama ve bilgi edinme olmak üzere iki temel maliyet unsurundan oluşan işlem maliyetini en aza indirmektir. Örgütlü piyasaların varlığı ve pazar etkinliğinin artması yatırım yapılacak finansal varlık arama süresini kısaltırken; bilginin yatırımcı adaylarına mümkün olan en kısa sürede ulaşması sağlanır. Bir finansal piyasayı iyi ya da kötü olarak nitelememize neden olan en önemli özellikleri; etkinliği, likiditesi ve derinliğidir. Finansal Piyasaların Küreselleşmesi Bahar 2014 Küresel rekabet; hükümetleri, dünyadaki yatırım fonlarını ülkelerine çekebilmek ve finansal kurumlarını uluslararası rekabete açabilmek için yürürlükteki yasal sistemlerini, piyasalarının istekleri doğrultusunda serbestleştirebilmek üzere yeniden düzenlemek zorunda bıraktı. Teknolojik gelişmeler sayesinde; piyasalar birbirlerine bilgisayar ağıyla bağlanırken, küresel piyasalardaki etkinlik de arttı. Piyasaların gelişmiş elektronik iletişim sistemleri ile birbirlerine bağlı olması; dünyanın birbirinden çok uzak köşelerindeki yatırımcıların piyasadaki bilgiye ve fiyatlara gerçek zamanlı olarak ulaşmasını ve al-sat emirlerinin piyasalarda birkaç saniyede gerçekleştirilmesini mümkün kıldı. Finansal Yatırım Araçları Türev Piyasalar Bahar 2014 Bahar 2014 Türev Piyasalar 29 30 Finansal kurumların, küresel yatırımcıları piyasalarına çekme gayreti, piyasalara yeni araçların çıkmasını sağlamıştır. Sahibine gelecekte belli bir tarihte belli bir finansal varlığı belli bir fiyattan alma veya satma hak veya yükümlülüğünü sağlayan; fiyatı söz konusu varlığın gelecekteki fiyatına bağlı olarak değişen finansal araçlara türev ürünler denir. Opsiyon, gelecek sözleşmeleri (futures), vadeli işlemler (forward), vade ve faiz değiş-tokuşu (swap), faiz tavanı (cap), faiz tabanı (floor), faiz yakası (collar) başlıca türev anlaşması türleri olarak sayılabilir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Türev varlıklar, piyasadaki katılımcıların isteklerine daha uygun araçlar bulunabilmesi amacıyla ortaya çıksa da diğer bütün finansal araçlar gibi spekülasyon güdüsüyle de kullanılabilir. Diğer finansal araçlara göre daha yüksek getiri ve risk taşıyan bu araçların kullanıcılarının, araçların özelliklerini gözden kaçırması nedeniyle piyasada pek çok başarısızlığa ve finansal kayıplara yol açmaları; bazı hukukçuların bunlara "şeytan icadı" demesine neden olmaktadır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 5 Finansal Yarım Araçları 31 Bahar 2014 Finansal Yeniliklerin Sınıflandırılması Arbitraj 32 1960'lı yıllardan itibaren finansal piyasalarda yeni ürünler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu ürünler üç farklı kategoride sınıflandırılmaktadır: Piyasa genişletici araçlar, piyasanın likiditesini artırarak, taraflara yeni yatırım fırsatları sunar. Risk yönetimi araçları, piyasa finansal varlıklara bağlı risklerin yeniden dağıtılmasına aracılık ederek, bu riskleri daha kolay taşıyıp, bertaraf edebilecek özelliklere sahip olan tarafların riskleri üstlenmesine aracı olurlar. Arbitraj araçları, yatırımcıların; finansal varlıkların değişik piyasalarda; risk algılaması, bilgiye ulaşma ve vergilendirme farklılıkları nedeniyle farklı fiyatlardan satılması sonucu doğan maliyet ve getiri üstünlüklerinden yaralanmalarını sağlar. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Arbitraj 33 34 Gerek döviz pozisyonunu dengelemek, gerekse kur farkından yararlanmak veya harici bir talebi (müşteri talebini) karşılamak maksadıyla bankalar tarafından yapılan döviz tahvil muamelesi bir arbitraj işlemidir. Özellikle uluslararası piyasalarda mevcut döviz riskinin azaltılması amacıyla yapılan swap işleminde de, bir tarafın ihtiyacı olanı karşı taraftan alması karşılığında buna tekabül eden başka bir dövizin verilmesi, başlangıçta belirtilen kurdan vade tarihinde tekrar dövizlerinin değişimi, şeklinde cereyan eden bir arbitraj işlemi söz konusudur. Finansal Yatırım Araçları 35 Finansal aracılar arasında rekabetin artması Piyasaların yasal açıdan yeniden düzenlenerek ticaretin serbestleşmesi sonucunda ortaya çıkan fiyat ve vergi avantajları Finansal refahın küresel kalıplarının değişmesi. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Faiz oranlarında, enflasyonda, öz sermaye maliyetinde ve döviz kurlarında dalgalanmanın artması, Bilgisayar ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler, Piyasalardaki profesyonel katılımcıların eğitim ve bilgi düzeylerinin yükselmesi Finansal Yatırım Araçları 36 Bahar 2014 Finansal yeniliklerin temel nedenleri Bahar 2014 Finansal yeniliklerin temel nedenleri Arbitraj, döviz piyasasındaki ya da ülkeler arasındaki faiz oranlarındaki farktan yararlanmak üzere fonların kısa vadeli ve hızlı hareketlerini ifade eden bir terimdir. Örneğin New York’ta 1 Euro 1.35 Dolar’dan işlem görürken, Londra’da 1 Euro 1.55 Dolar’dan görüyorsa, arbitraj getirisi sağlamak isteyen kurumlar New York’ta Dolar karşılığında Euro satın alır ve bu Euro’ları Londra’da satarlar. Değişik piyasalarda oluşan fiyat farklılıklarından yararlanmak sebebiyle yapılan hisse senedi, değerli maden ve evrak işleri de arbitraj kapsamına girer. Bahar 2014 Serbest Bölgelerde Bankacılık Faaliyetleri Serbest Bölge Bankacılığı deyimi ile kastedilen olağan bankacılık faaliyetlerinin, serbest bölgelerde, bu bölgeler de çalışan işletmelerin ihtiyaçlarına uygun olarak, söz konusu bölgelere sağlanan gümrük, vergi bağışıklıklarından yararlanılarak ve kambiyo sınırlamalarına tabi olmaksızın yerine getirilmesidir. Serbest bölgeler, dahil oldukları ülkenin gümrük, vergi ve kambiyo kontrolleri ağının dışındaki bölgelerdir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 6 Finansal Yarım Araçları Bahar 2014 Serbest Bölgeler Serbest Bölgeler 37 38 Serbest bölgeler, ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla beraber, dış ticaret, vergi ve gümrük mevzuatının uygulanması bakımından gümrük hattı dışında sayıldığından, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin yasal düzenlemelerin uygulanmadığı, yapılan sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş muafiyet ve teşviklerin tanındığı, ülkenin diğer kısımlarından fiziki olarak ayrılan ve ticari, endüstriyel ve hizmet faaliyetlerinin yapıldığı yerlerdir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Bu bölgelere sahip olan ülkeler esas itibariyle; ihraç işlemleri, transit taşımacılık, antrepo ticareti, ülkesiz paralara vergi cenneti arayan fonlara yer göstermek, turizm, yöresel istihdamın artırılması, kayıt, işlem harçları, kira gelirleri ve bölge hizmetlerinden gelir temin etmek amaçlarına yönelmişlerdir. Serbest bölgeler gümrük vergisinden muaf malların satıldığı satış yer ve alanlarını da içerir. Finansal Yatırım Araçları Antrepo Bahar 2014 Serbest Bölge Bankacılığı 39 40 Antrepo kelime olarak Fransızcadan dilimize geçmiştir ve kelime anlamı olarak gümrüklere gelen ticari eşyanın konulduğu, korunduğu yer, ardiye anlamlarına gelmektedir. Antrepo gümrük gözetimi altında bulunan eşyanın konulması amacıyla kurulan ve kurulusunda aranılacak koşulları ve nitelikleri yönetmelikle belirlenen yerlere denir. Ayrıca antrepolar eşyanın gümrük mevzuatında düzenlenen şekilde konulması halinde süresiz kalabildiği ve eşyanın antrepoda kaldığı süre içerisinde eşyaya terettüp eden vergilerin ödenmedigi bir gümrük rejimidir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Bir serbest bölge hangi hedeflere yönelmiş ise o bölgedeki bankacılık faaliyetleri de o hedefler yönünde gelişir; o bölgede ne tür işlemler yoğunsa bankacılık faaliyetlerini de bu işletmeler şekillendirir. Serbest bölgenin türüne göre; antrepoya ilişkin kıymetli evrak işlemleri, yani makbuz senedi ve varant ile mal intikalleri ve bu işlemlerin gerekli kıldığı krediler; menkul kıymetler yatırım fonu yönetimi; mal ve senet avansları ve akreditifler; seyahat çeki satışı vs. öne geçen işlemler olabilir. Finansal Yatırım Araçları Varant Bahar 2014 Kıyı (offshore) Bankacılığı 41 42 Rehin senedi. Genel mağazalar tarafından çıkarılan ve bu mağazalara bırakılan malların rehin haklarını temsil eden senet. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Kıyı bankacılığı ise ülke dışından sağlanan fonların yine ülke dışında kullanılması anlamına gelir ve '(onshore) ülke içi' bankacılığın karşısında yer alır. Köken itibariyle offshore deyimi, sadece ABD dışında kurulan mutual fund'ları ifade etmek üzere kullanılmıştır. Mutual fund'lar Sermaye Piyasası Kanununun 37. maddesinde düzenlenmiş bulunan "Menkul Kıymetler Yatırım Fonu"na benzer fonlardır. Türk Hukukundaki Menkul Kıymetler Fonu'nun, ABD Hukukundaki karşılığı 'mutual fund’ dur. Sonra deyim, yüksek vergiye tabi ülkelerin vatandaşlarının yatırımı ile bir vergi cennetinde kurulan bütün mutual fund'lar için kullanılır hale gelmiştir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 7 Finansal Yarım Araçları Bahar 2014 Mutual Fund Open End İlkesi 43 44 Pek çok sayıda yatırımcıdan toplanan paraları hisse senedi, tahvil, bono, kısa vadeli yatırım araçlarına ya da diğer kıymetli evraklara yatıran fonlardır. Finansal Yatırım Araçları 45 Bahar 2014 Offshore fonların yatırımcılara yararları Finansal Yatırım Araçları Offshore fonlarına ilgi gösterenler Bahar 2014 Yüksek vergiye tabi ülkelerin hukuku dışında teşekkül eden (kara) paraların sahipleri, Merkezlerini bir vergi cennetine nakleden işletmelerin İsviçre'nin numaralı hesaplarından gelen paralar, Milletlerarası kurumlarda görev yapan personelin tasarrufları. Söz konusu personelin sabit bir ikametgahı yoktur. Her yıl başka bir ülkede görev yaparlar. Anılan kişiler birikimlerini, çalıştıkları, ülkenin vergi ve kambiyo rejimine bağlamak istemezler. Finansal Yatırım Araçları Offshore'un bankalara yararları 47 Bahar 2014 46 Offshore fonları, yüksek vergiye ve kambiyo denetimine tabi ülkelerin vatandaşı olan yatırımcılara birçok yarar sağlamaktadır: Menkul değer kazancı ile menkul değerlerin satımından doğan gelirlerin vergiye tabi olmaması Fonların yatırımcılar açısından tam anlamıyla gizliliğinin sağlanmasıdır. Bu tür bankacılık düzenleyen ülkeler bankacılık sırrı kavramını en geniş tarzda tanımlarlar ve hiçbir kişi ve makama bilgi vermezler, hatta bilgi verecek kayıtları bile mevcut değildir. Finansal Yatırım Araçları Bu fonlar open end (açık uç) ilkesine göre çalışırlar. Open-end ilkesi fonlarda, katılma belgelerinin serbestçe çıkarılması ve geri satın alınmasına imkan vermektedir. Bu senetlerin ihraç değerleri doğrudan doğruya piyasaya göre tespit edilir. Open-end ilkesi ile hem fonlara yeni gelirlerin sağlanması, hem de katılma belgesi sahiplerinin değişebilirliği mümkün olmakta, yani fondan çıkma gerçekleşmektedir. Katılma Belgesi, belge sahibinin, kurucu ve saklayıcı kuruma karşı sahip olduğu hakları taşıyan ve fona kaç pay ile katıldığını gösteren kıymetli evraktır. Bahar 2014 Factoring Şirketleri 48 Fon yönetim ücretinin ve diğer mali avantajların herhangi bir sınıra veya herhangi bir makamın denetimine tabi olmamasıdır. Fonun elde ettiği gelirin belli yatırım endeksine göre artan bir yüzdesinin ücrete eklenmesi de sık görülen bir olgudur. Bu yüksek ücretler ve menfaatler, fon yöneticisi bankanın, uzak mesafelerden yapılan operasyonların ve yabancı acentalara ödenen paraların karşılığı olarak haklı görülmektedir. Bankanın bu kazancının verginin ve kambiyo kontrolünün dışında olmasıdır. Çünkü, serbest bölge ve offshore imkanı veren ülkeler kurumlar vergisi almamaktadır. Sadece kayıt harçları, damga resimleri, vasıtalı vergiler söz konusu olmaktadır. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Factoring işlemi, bir işletmenin kısa vadeli alacaklarını, bu konuda uzmanlaşmış bir finansal kurum olan factoring şirketine satarak, ticari büyümesinde aktif bir araca dönüştürmesi işlemidir. İşletmenin esas faaliyetinden doğan kısa vadeli alacaklarını bir factoring şirketine satarak nakde çevirmesi yoluyla elde ettiği finansal kaynak her şeyden önce kısa vadeli yükümlüklerin yerine getirilmesinde kullanılır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 8 Finansal Yarım Araçları Bahar 2014 Factoring Şirketleri Factoring Şirketleri 49 50 İşletmenin alacaklarını satın alan factoring şirketi: Müşterisine kısa vadeli finansman sağlar. Satın almış olduğu alacaklara karşılık hemen bir avans öder. Tahsil edilemeyecek alacaklardan kaynaklanan riski üstlenir. Müşterisinin muhasebe defterlerinin yönetimini üstlenir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Factor müşterisinin vadesi 120 güne kadar olan kısa vadeli alacaklarını satın alarak finansman işlevini, muhasebe defterlerini tutarak ve istenirse pazar hakkında bilgi vererek hizmet işlevini ve alacağın satın alınması sırasında alacağın gerçekleşmemesi durumunda her türlü rücu imkanından vazgeçeceğini belirterek "delcredere" riskini üstlenme hizmetini gerçekleştirir. Delcredere: komisyoncunun krediyle sattığı mallar dolayısıyla satıcıya karşı kefil olması. Finansal Yatırım Araçları Factoring Şirketleri Bahar 2014 Leasing şirketleri 51 52 Factoring şirketi fatura tutarının (alacakların defter değerinin) %80’ini müşterisine ödedikten sonra kalan %20’yi, tahsilatı yapıp, bu miktardan %0,2%0,4’ü arasında bir meblağı "delcredere harcı"; %2,5-%5 arasında bir miktarı factoring komisyonu ve iş görme edimleri karşılığı fatura değerinin %0,25-%0,5 arasında değişen factoring harcını da düştükten sonra öder. Bu harç miktarı çok sayıda faturanın söz konusu olduğu durumlarda yüksektir. Büyük müşterilerin, yani az sayıda faturanın söz konusu olduğu durumlarda ise düşüktür. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Kiralama kiralayanın (lessor), kiracının (lessee) talebi üzerine, üçüncü kişiden satın aldığı veya başka şekilde temin ettiği bir malın, zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek şartıyla, bedeli karşılığında kiracıya bırakılmasını öngören bir sözleşmedir. Finansal kiralama, orta vadeli yatırım kredisi, kira, taksitli satış gibi üç farklı işlemin birleşmesinden oluşan ve bunlardan farklı bir nitelik gösteren, kendine özgü bir işlemdir. Finansal Yatırım Araçları Leasing şirketleri Bahar 2014 Leasing şirketleri 53 54 Bir işletmenin yaşamını ve gelişmesini sürdürebilmek için gerek duyduğu fonları, tümüyle öz kaynaklarıyla karşılaması ekonomik bir çözüm değildir. Özellikle hızla değişen teknoloji, yenileme maliyetlerini artırmaktadır. İşletmenin duran varlıklarının sahipliğinden ziyade kullanımının öne çıktığı alanlarda finansal kiralama, satın almaya yeğlenmektedir. Bu yöntemle, leasing anlaşmasının süresi bitince kiracı malın mülkiyetine sahip olmayı da seçebilir. Yine leasing anlaşması ile daha önce sahip olduğu duran varlığı satıp, satın alandan kiralayarak finansal zorlukları aşabilir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 İlk leasing örneklerinden biri 1840’lı yıllarda İngiltere'de demiryolu vagonlarının kiraya verilerek, dünyanın ilk tescilli kiralama şirketi olan "Birmingham Wagon Company" nin kurulmasıdır. Diğer bir örnek de 1877'de Bell şirketinin telefonları satmayıp kiraya vermesi ve bunu "leasing" olarak adlandırmasıdır. İkinci Dünya Savaşından sonra yaşanılan teknolojik gelişmeler, yenileme ve modernleşme çabaları leasingin gelişmesinde önemli katkı yapmıştır. 1952 yılında kurulan "United States Leasing International Inc." ABD'nin ilk finansal kiralama şirketi olarak kabul edilmektedir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 9 Finansal Yarım Araçları Bahar 2014 Leasing şirketleri Risk Sermayesi Şirketleri 55 56 Başlangıçta, makine ve teçhizat üreticilerinin satışlarını artırmak üzere kurulan ve onların birer uzantısı olarak faaliyet gösteren leasing şirketlerinin bir bölümü, belli birkaç ürün yerine, her türlü makine ve teçhizatı kiralayan leasing şirketlerine dönüşmüştür. Teknolojik gelişmelere ayak uydurabilmek için gerekli finansal kaynakları sağlamada banka kredilerinin yetersiz kalması, şirketleri leasing yoluyla finansmana yöneltmiştir. Ülkemizde finansal kiralamanın yasal çerçevesi, 10.6.1985 tarih ve 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu ile düzenlenmiştir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Risk Sermayesi, yeni fikir, buluş ve teknolojik yenilikleri, ticari bir ürün elde edebilmek amacıyla çok yönlü olarak desteklemektir. Risk sermayesi yatırım şirketleri, iyi bir fikre sahip çıkarak, bu fikirden başarılı bir şirket yaratmak amacıyla kurulur. Risk sermayesi; bir risk sermayedarı tarafından öz sermaye veya öz sermaye benzeri olarak sağlanan finansman ile, büyümeye yönelmiş KOBİ’nin amaçlarını gerçekleştirilebilmesi için gerekli yatırımları yapabilmesinin mümkün kılınmasıdır. Risk sermayedarı bunun karşılığında bir azınlık hissesi veya değiştirilemez bir hak elde etmektedir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Risk Sermayesi Şirketleri 57 Risk sermayesi yatırımları; genellikle KOBİ'lere veya elinde teknolojik bir buluş veya fikir bulunan kişilere, bir buluşun patentini alarak yeni kurulmuş fakat henüz halka açılmamış, büyük kazançlar elde etme potansiyeli taşıyan şirketlere yöneltilir. Risk Sermayesi kavramı yatırımın riskli olacağı anlamına gelmez. Buradaki risk, uzun vadeli bir yatırımın taşıdığı risktir. Beklenen kazanç spekülatif bir getiri değildir. Gerçekleştirilecek teknolojik yenilik sonucunda, verimlilik artışından veya piyasaya sürülen tamamen yeni bir ürünün benimsenerek çok satmasından elde edilecek kazanca ulaşmak için bazen oldukça uzun bir süre geçmesi gerekir. Teknolojik buluşun ortaya çıkışı ile ürünün pazara sürüldüğü zaman arasında bile ortalama 7-10 yıl geçmektedir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 10 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları 1 Risk Tanımı 2 FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI Bahar 2014 Getiri: belli bir dönemde yapılan bir yatırıma karşılık elde edilen gelir. Gelecek belirsiz olduğundan risk söz konusudur. Risk ne kadar yüksekse getiri o kadar yüksek olur. Risk: zarara uğrama tehlikesi. Riskin finansal tanımı ise gerçekleşen getiri oranının (go) beklenen go’dan farklı olması. Yatırımcının amacı go’nın maksimize edilmesidir. 02. Risk ve Getiri Oranları Finansal Yatrırım Araçları Risk çeşitleri Bahar 2014 İşletme riski 3 4 İşletme riski Finansal risk Enflasyon riski Faiz oranı riski Piyasa riski Sırası ile bu risk çeşitlerini inceleyelim. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 Bir işletmenin zarar etmesi ve başarısızlığa uğraması mümkündür. Bu durumda, işletme sahiplerine bir getiri sağlanmaz. İşletme riski yatırımın kazançları ile ilgili belirsizlik derecesine ve yatırımın faiz, temettü ve diğer yükümlülükleri karşılayabilme yeteneğine bağlıdır. Finansal Yatrırım Araçları Finansal risk Bahar 2014 Enflasyon riski 5 6 Bir işletmeyi finanse etmek için kullanılan borç ve özsermaye bileşimi ile ilgilidir. Borç arttıkça finansal risk artar. Çünkü borç finansmanı ana paranın yanında faizinin de ödenmesi yükümlülüğünü beraberinde getirir. Bu miktarların ödenmesi ile ilgili belirsizlik düzeyi finansal riski ortaya çıkarır. Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Bu risk satın alma gücü riski olarak da adlandırılmaktadır. Ekonomide fiyat düzeylerinin değişimi olasılığı işletmeler açısından risk kaynağıdır. Enflasyonist dönemlerde paranın satın alma gücü azalır. Enflasyon işletmeler açısından fiyatlandırma politikalarında, finansman maliyetlerinde, işçilik ve hammadde maliyetlerinde belirsizliğe neden olur. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 1 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Enflasyon riski Faiz oranı riski 7 8 Bu dönemlerde değerleri fiyat düzeyleri ile aynı oranda değişen yatırımlar kazançlıdır. Ancak sabit getirilere sahip yatırımların reel değerleri enflasyon karşısında düşeceğinden dolayı zararlara neden olurlar. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları Piyasa riski Bahar 2014 GO ve risk ölçümü 9 10 Piyasa riski işletme ile ilgili olmayan ancak politik, ekonomik ve sosyal etkenler sonucu menkul kıymetin değerinde oluşan değişikliklerden kaynaklanan risktir. Kaçınılması en güç risklerden bir tanesidir. Finansal Yatrırım Araçları 11 Faiz oranları ile yatırımların değerleri yakından ilgilidir. Faiz oranları değiştikçe menkul kıymetlerin fiyatları da değişir. Faiz oranı arttığında fiyatlar düşerken, azaldığında artarlar. Genel kural olarak faiz oranın ne kadar yüksek olursa menkul kıymetin değeri o kadar düşük olur. Faiz oranı riski piyasadaki faiz oranının değişmesi ile ilgili belirsizlikten kaynaklanır. Durgunluk Normal yıl İyi Olasılık 0,2 0,6 0,2 1,0 Her ekonomik durum altında beklenen GO BD YZ %10 %-4 %18 %18 %26 %40 Finansal Yatrırım Araçları 12 Bahar 2014 Bahar 2014 BD ve YZ getirilerinin olasılık dağılımları Bu bilgilerden BD ve YZ’nin beklenen getirileri hesaplanabilir. Beklenen değer, olası getirilerin ağırlıklı ortalamasıdır. Burada ağırlık olayların gerçekleşme olasılığıdır. n R = R i* P i i= 1 R: Beklenen GO Ri: i durumunda beklenen sonuç n: olası sonuçlar Pi: i durumunun gerçekleşme olasılığı Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bir yatırımcı 1.000 TL.’lık hisse senedi almayı planlamaktadır. Yatırım BD A.Ş. veya YZ A.Ş. hisse senetlerine yapılacaktır. Bu iki şirkete yatırım yapacak kişi temettü geliri ve hisse senedi değerinde artış elde etmeyi beklemektedir. Burada kişinin bu kağıtları bir sene elinde tutacağı varsayılmaktadır. Bu bir sene içinde kişi ekonominin %20 iyi, %60 normal, %20 durgun olacağını tahminlemektedir. Bu değerlendirmeleri göz önünde tutarak yatırımcı BD ve YZ hisse senetlerinin getirilerinin olasılık dağılımlarının aşağıdaki gibi olacağını tahminlemektedir. Bahar 2014 BD ve YZ getirilerinin olasılık dağılımları Ekonomik Durum Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 2 Finansal Yatırım Araçları 13 Bahar 2014 BD ve YZ Yatırımlarının Beklenen Getirilerinin Hesaplanması Standart Sapma 14 Ri 100 TL 180 TL 260 TL BD Pi 0,20 0,60 0,20 Ri * Pi Ri 20 TL -40 TL 108 TL 180 TL 52 TL 400 TL Beklenen Değer=R= 180 TL YZ Pi 0,20 0,60 0,20 Ri * Pi -8 TL 108 TL 80 TL Beklenen Değer=R= 180 TL Finansal Yatrırım Araçları Beklenen değerin 180 TL olması durumunda bu yatırımların fiyatının 180 TL’ye eşit olması beklenir. Ancak hisse senetleri bu fiyata satılamayabilir. Fiyatın ne olacağı konusunda belirsizlik vardır. Olasılık dağılımının standart sapması beklenen değer çevresindeki farklılaşmayı ölçer. Standart sapma beklenen değerin güvenilirliliğinin bir ölçüsü olması açısından hisse senedi fiyatının belirsizliğinin veya riskinin ölçüsüdür. Hisse senedi fiyatının 180 olduğu düşünülürse standart sapma, tahminin ne kadar gerçekçi olduğunu belirtir. Standart sapma ne kadar yüksek olursa olasılık dağılımı o kadar geniştir. Bu da daha fazla risk anlamına gelir. Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları Standart Sapma Bahar 2014 Standart Sapma 15 16 Varyans = p1(R1 - R)2 + p2(R2-R)2+ ......... + pn(Rn - R)2 p1 = R1’in olasılığı p2= R2’nin olasılığını, R = dağılımın beklenen değeri Standart sapma ise varyansın kare köküdür. Standart Sapma= σ= 11.507,20=107,27 TL Standart Sapma= = Varyans Finansal Yatrırım Araçları BD ve YZ işletmelerinin standart sapmaları beklenen değerlerin para birimi olarak ele alınması durumunda aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: Varyans (BD)= 0,2(20 - 180)2 + 0,6(108 - 180)2 + 0,2 (52 - 180)2 Varyans (BD)= 5.120 + 3.110,40 + 3.276,80 = 11.507, 20 (TL) Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları Standart Sapma Bahar 2014 Örnek 17 18 Varyans (YZ) = 0,2(-8 - 180)2 + 0,6(108 -180)2 + 0,2(80 - 180)2 Varyans (YZ) = 7.068,80 + 3.110,40 + 2.000 = 12.179, 20 (TL) Standart Sapma= σ= 12.179,20=110,36 TL Fiyatın standart sapması BD için 107, 27 iken YZ için 110,36 olarak hesaplanmıştır. YZ daha yüksek bir standart sapmaya sahip olması açısından daha fazla risk oluşturmaktadır. Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Bir yatırımcı 1.000 TL.’lık hisse senedi almayı planlamaktadır. Yatırım BD A.Ş. veya YZ A.Ş. hisse senetlerine yapılacaktır. Bu iki şirkete yatırım yapacak kişi temettü geliri ve hisse senedi değerinde artış elde etmeyi beklemektedir. Burada kişinin bu kağıtları bir sene elinde tutacağı varsayılmaktadır. Bu bir sene içinde kişi ekonominin %25 iyi, %50 normal, %25 durgun olacağını tahminlemektedir. Bu değerlendirmeleri göz önünde tutarak yatırımcı BD ve YZ hisse senetlerinin getirilerinin olasılık dağılımlarının aşağıdaki gibi olacağını tahminlemektedir. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 3 Finansal Yatırım Araçları 19 Bahar 2014 BD ve YZ getirilerinin olasılık dağılımları (1.000 TL için) Ekonomik Durum Durgunluk Normal yıl İyi Olasılık 0,25 0,50 0,25 1,0 Her ekonomik durum altında beklenen GO BD YZ %8 %14 %18 %18 %28 %22 BD Pi 0,25 0,50 0,25 Ri %8 %18 %28 Ri * Pi %2,0 %9 %7 Beklenen Değer=R= %18,0 Finansal Yatrırım Araçları 21 20 BD ve YZ Yatırımlarının Beklenen Getirilerinin Hesaplanması Bahar 2014 BD ve YZ Yatırımlarının Beklenen Getirilerinin Hesaplanması BD Ri Pi Ri * Pi 80 TL 0,25 20 TL 180 TL 0,50 90 TL 280 TL 0,25 70 TL Beklenen Değer=R=180 TL YZ Pi 0,25 0,50 0,25 22 Ri * Pi %3,5 %9 %5,5 Beklenen Değer=R= %18,0 Finansal Yatrırım Araçları YZ Ri Pi Ri * Pi 140 TL 0,25 35 TL 180 TL 0,50 90 TL 220 TL 0,25 55 TL Beklenen Değer=R=180 TL Bahar 2014 BD Yatırımının Beklenen Getirilerinin Hesaplanması BD Ri * Pi 20 TL 90 TL Varyans 0,25(20-180)2 0,50(90-180)2 280 TL 0,25 70 TL Beklenen Değer=R=180 TL 0,25(70-180)2 13.475 Ri 80 TL 180 TL •Varyans (BD)= 0,25(20 - 180)2 + 0,5(90- 180)2 + 0,25 (70 - 180)2 = 13475(TL) •Varyans (YZ) = 0,25(35 -180)2 + 0,5(90 -180)2 + 0,25(55 -180)2 = 13212,5 (TL) Finansal Yatrırım Araçları Ri %14 %18 %22 Pi 0,25 0,50 Standart Sapma= σ= 13475=116,08 TL Bu çözümde varyans da tablodan hareketle hesaplanmıştır. Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları Sonuç Bahar 2014 Örnek 23 24 Fiyatın standart sapması BD için 116,08 iken YZ için 114,94 olarak hesaplanmıştır. BD daha yüksek bir standart sapmaya sahip olması açısından daha fazla risk oluşturmaktadır. Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Bir yatırımcı 5.000 TL.’lık hisse senedi almayı planlamaktadır. Yatırım X A.Ş. veya Y A.Ş. hisse senetlerine yapılacaktır. Bu iki şirkete yatırım yapacak kişi temettü geliri ve hisse senedi değerinde artış elde etmeyi beklemektedir. Burada kişinin bu kağıtları bir sene elinde tutacağı varsayılmaktadır. Bu bir sene içinde kişi ekonominin %15 iyi, %65 normal, %20 durgun olacağını tahminlemektedir. Bu değerlendirmeleri göz önünde tutarak yatırımcı X ve Y hisse senetlerinin getirilerinin olasılık dağılımlarının aşağıdaki gibi olacağını tahminlemektedir. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 4 Finansal Yatırım Araçları 25 Bahar 2014 X ve Y getirilerinin olasılık dağılımları Ekonomik Durum Olasılık Durgunluk Normal yıl İyi 0,15 0,65 0,20 1,0 26 Her ekonomik durum altında beklenen GO X Y %5 %-1 %10 %18 %15 %26 X Yatırımının Beklenen Getirilerinin Hesaplanması X Ri * Pi 37,5 TL 325 TL Varyans 0,15(37,5-512,5)2 0,65(325-512,5)2 750 TL 0,20 150 TL Beklenen Değer=R=512,5 TL 0,20(150-512,5)2 82976,56 Ri 250 TL 500 TL Pi 0,15 0,65 Standart Sapma X= Finansal Yatrırım Araçları 27 Bahar 2014 Y Yatırımının Beklenen Getirilerinin Hesaplanması Ri Y Ri * Pi Pi 0,15 0,65 Finansal Yatrırım Araçları Örnek 28 Varyans 0,20 Beklenen Değer=R= Standart Sapma Y= Finansal Yatrırım Araçları 29 Ekonomik Durum Durgunluk Normal yıl İyi Olasılık 0,15 0,60 0,25 1,0 Her ekonomik durum altında beklenen GO BJK FB %2 %6 %12 %16 %22 %26 Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bir yatırımcı 1.250 TL.’lık hisse senedi almayı planlamaktadır. Yatırım BJK A.Ş. veya FB A.Ş. hisse senetlerine yapılacaktır. Bu iki şirkete yatırım yapacak kişi temettü geliri ve hisse senedi değerinde artış elde etmeyi beklemektedir. Burada kişinin bu kağıtları bir sene elinde tutacağı varsayılmaktadır. Bu bir sene içinde kişi ekonominin %15 durgunluk, %60 normal, %25 iyi olacağını tahminlemektedir. Bu değerlendirmeleri göz önünde tutarak yatırımcı BJK ve FB hisse senetlerinin getirilerinin olasılık dağılımlarının aşağıdaki gibi olacağını tahminlemektedir. Bahar 2014 BJK ve FB getirilerinin olasılık dağılımları (1.250 TL için) Bahar 2014 Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları 30 Bahar 2014 BJK ve FB getirilerinin olasılık dağılımları (2.500 TL için) Ekonomik Durum Durgunluk Normal yıl İyi Olasılık 0,10 0,70 0,20 1,0 Her ekonomik durum altında beklenen GO BJK FB %-8 %-2 %16 %16 %40 %37 Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 5 Finansal Yatırım Araçları 31 Bahar 2014 Standart sapmanın risk ölçütü olarak özellikleri Beklenen değer ve gerçekleşebilecek değerler arasındaki fark standart sapmanın büyüklüğünü etkilemektedir. Risk olmadığında standart sapma 0’a eşit olur. Standart sapmayı risk ölçütü olarak kullanıldığında beklenen değerden daha farklı olan değerlerin daha fazla risk taşıdığı anlamına gelmektedir. Bir olayın gerçekleşme olasılığı ne kadar fazla ise standart sapma üzerinde o kadar fazla etkisi olmaktadır. Standart sapma beklenen değer ile karşılaştırılabilme imkanına sahiptir. Finansal Yatrırım Araçları 33 34 Bir portföyde -1 korelasyon katsayısına sahip yatırım araçları bulunuyorsa toplam portföy riski düşük olacaktır. Eğer +1 korelasyon katsayısına sahip yatırım araçları varsa, portföy riskini azaltıcı etkileri olmayacaktır. Korelasyon katsayısı +1 ve -1 arasında ise portföy riski belli miktarda azalacaktır. Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Korelasyon katsayısı +1 olan iki hisse senedinin getiri oranlarının pozitif ilişkileri vardır. Birinin yüksek getiri oranı diğerinin yüksek getiri oranı ile ilişkilendirilebilir. Katsayı -1 olduğunda ise, iki getiri oranı arasında negatif bir ilişki bulunur. Birinin alçak getiri sağlaması durumunda diğerinden yüksek getiri elde edilecektir. Eğer aralarında bir ilişki yoksa korelasyon katsayısı 0 olacaktır. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 Portföy Getiri Oranı 36 Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 Portföy Riski ve Finansal Varlıklar Fiyatlandırma Modeli (CAPM) Bahar 2014 Portföy Riski ve Finansal Varlıklar Fiyatlandırma Modeli Yatırımcılar tüm paralarını tek bir araca yatırmazlar. Bütün yumurtaları aynı sepete koymama gibi; yatırımcılar da yatırımlarını çeşitli hisse senetleri arasında dağıtırlar. Bu şekilde risklerini dağıtmış olurlar. Kişiler ve işletmeler yatırım portföyleri oluştururlar. Önemli olan toplam risk yani portföy riskidir. Sadece hisse senetlerinin tek tek risk oranlarını incelemek yeterli değildir. Finansal Yatrırım Araçları Portföyün oluşturulmasında önemli olan portföydeki getiri oranlarının hareket yönü ve birbiri ile ilişkisidir. Bu da getiri oranlarının korelasyonu ile ölçülür. Korelasyon, iki değişkenin birbiri ile bağlantılı olarak değişiminin istatiksel ölçümü olarak tanımlanabilir. Korelasyon katsayısı ise, bir değişkenin yüksek (alçak) değerinin diğer değişkenin yüksek (alçak) değeri ile ilişkisinin ölçümüdür. Korelasyon katsayısı +1 ve -1 arasında değişir. Finansal Yatrırım Araçları 35 Bahar 2014 Portföy Riski ve Finansal Varlıklar Fiyatlandırma Modeli 32 Portföy Riski ve Finansal Varlıklar Fiyatlandırma Modeli Portföyün beklenen getirisi, portföydeki yatırım araçlarının getirilerinin ağırlıklı ortalamasına eşittir. R p = WARA+WBRB+...............+ WZRZ R p = Portföyün Beklenen Getiri Oranı WA.........WZ = Yatırım araçlarının portföy içindeki ağırlığı (oranı) RA..........RZ = yatırım araçlarının getiri oranları Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 6 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Portföy Getiri Oranı Portföy Getiri Oranı 37 38 Örnek olarak üç hisse senedinden oluşan bir portföy ele alınabilir. Bu portföyde Q hissesi %40 paya, K hissesi %30 paya ve T hissesi % 30 paya sahiptir. Bunların getiri oranları ise sırasıyla %25, %20 ve %19’tur. Portföyün beklenen değeri ise: R p= WQRQ+WKRK+ WTRT R p= 0,40(%25) +0,30(%20) + 0,30(%19) R p= %10+ %6+ %5,7= %21,70 Finansal Yatrırım Araçları Örnek olarak üç hisse senedinden oluşan bir portföy ele alınabilir. Bu portföyde Q hissesi %40 paya, K hissesi %30 paya ve T hissesi % 30 paya sahiptir. Bunların getiri oranları ise sırasıyla %25, %8 ve %9’dur. Portföyün beklenen değeri ise: R p= WQRQ+WKRK+ WTRT R p= 0,40(0,25) +0,30(0,08) + 0,30(0,09) R p= 0,1+ 0,024+ 0,027= 0,151=%15,1 Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları Portföy Getiri Oranı Örnek Bahar 2014 Portföy Riski 39 40 Hisse Q K T Portföydeki Oranı Getiri Oranları 20% 30% 50% 45% 30% 80% Portföy Getiri Oranı: %52.5 Risk dağıtımı ve riskin azaltılması hisse senetlerinin birbiri ile korelasyonuna bağlıdır. Eğer negatif korelasyona sahiplerse portföy riskini azaltıcı etkileri olur. İki hisse senedinden oluşan bir portföyün riski, portföy getiri oranının standart sapması olarak şu şekilde hesaplanabilir: p WBD2BD2 WYZ2YZ2 2WBDWYZBDYZ pBDYZ Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları Portföy Riski Örnek Daha önce ele alınan BD ve YZ şirketlerinin ikisine de yatırım yapılarak bir portföy oluşturulmuştur. Bu portföy ve hisse senetleri ile ilgili bilgiler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Beklenen GO GO’nın Standart Sapması Her hisse senedine yatırılan oran Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay BD YZ 0,15 0,05 0,50 0,10 0,05 0,50 Bahar 2014 İlk olarak pAB=+ 1,0 durumunda: σp= WBD2σBD2+WYZ2σYZ2+2WBDWYZσBDσYZpBDYZ 41 Bahar 2014 σp= (0,50)2(0,05)2+(0,50)2(0,05)2+2(0,5)(0,5)(0,05)(0,05)(1) σp= 0,000625+0,000625+0,00125 σp= 0,0025 σp=0,05 42 • Bir portföy +1 korelasyon katsayısına eşit hisse senetlerinden oluşuyorsa riskte bir azalma sağlanamaz. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 7 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 İkinci olarak pAB=+ 0,1 durumunda: σp= WBD2σBD2+WYZ2σYZ2+2WBDWYZσBDσYZpBDYZ 2 2 2 σp= WBD2σBD2+WYZ2σYZ2+2WBDWYZσBDσYZpBDYZ 2 σp= (0,50) (0,05) +(0,50) (0,05) +2(0,5)(0,5)(0,05)(0,05)(0,1) σp= (0,50)2(0,05)2+(0,50)2(0,05)2+2(0,5)(0,5)(0,05)(0,05)(-1) σp= 0,000625+0,000625+0,000125 σp= 0,000625+0,000625-0,000125 σp= 0,001375 σp=0 σp=0,0371 43 Üçüncü olarak pAB=-1 durumunda: • Bu durumda portföy oluşturmak riski azaltmıştır. Portföy riski 0,05’ten 0,0371’e düşmüştür. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 • Bu durumda portföy riski=0’a eşit olacaktır. Finansal Yatrırım Araçları 44 Bahar 2014 Portföy Riski Örnek İki hisse senedinden oluşan portföyün riskinin hisse senetleri arasındaki korelasyona göre değişimi Korelasyon Katsayısı, pBDNK 1,0 0,1 0,0 -0,1 -1,0 Beklenen GO GO’nın Standart Sapması Her hisse senedine yatırılan oran Finansal Yatrırım Araçları 2 2 0,20 0,15 0,60 0,30 0,25 0,40 Bahar 2014 2. olarak pAB=+ 0,2 durumunda: σp = 0,0181-0,0054 0,0127 0,1127 σp= 0,0081+0,01+0,018*0,7 σp= 0,0181+0,018*0,7 4. olarak pAB=- 0,6 durumunda: σp= 0,0181+0,018*-0,6 σp= 0,0181+0,0126 0,0307 0,1752 Finansal Yatrırım Araçları 3. olarak pAB=- 0,3 durumunda: σp = 0,0181+0,018*-0,3 σp= 0,36*0,0225+0,16*0,0625+0,018*0,7 Rüstem Barış Yeşilay XZ σp= 0,0181+0,0036 0,0217 0,1473 2 σp= (0,6) (0,15) +(0,4) (0,25) +2(0,6)(0,4)(0,15)(0,25)(0,7) 47 BD σp= 0,0181+0,018*0,2 2 2 YZ YZ σp= W σ +W σ +2WBDWYZσBDσYZpBDYZ 2 Korelasyon katsayıları sırası ile 0,7 0,2 -0,3 ve -0,6 olması durumunda portföy risklerini hesaplayınız. Bahar 2014 İlk olarak pAB=+ 0,7 durumunda: 2 2 BD BD Portföy Riski, σ p 0,0500 0,0371 0,0354 0,0335 0,0000 Finansal Yatrırım Araçları 45 46 Bahar 2014 σp= 0,0181-0,0108 0,0073 0,0854 48 Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 8 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Portföy Riski Örnek Portföy Riski Örnek 49 50 Korelasyon katsayıları sırası ile 1 0,7 0,2 -0,3 ve -0,6 olması durumunda portföy risklerini hesaplayınız. Beklenen GO GO’nın Standart Sapması Her hisse senedine yatırılan oran Finansal Yatrırım Araçları 51 A B 0,20 0,25 0,60 0,30 0,25 0,40 Beklenen GO GO’nın Standart Sapması Her hisse senedine yatırılan oran Finansal Yatrırım Araçları B 0,20 0,30 0,70 0,30 0,30 0,30 Bahar 2014 Sistematik Risk Sistematik Risk yani Kaçınılamayan Risk, bir hisse senedinin getirisindeki değişimin diğer tüm hisse senetlerine de etki eden faktörler sonucu ortaya çıkan bölümüdür. Bu risk tüm piyasayı etkileyen faktörlerin oluşturduğu risktir. Bütün piyasayı etkilediği için piyasa riski olarak da adlandırılabilir. Örnek olarak ekonomik koşullar verilebilir. Piyasa riskinden kaçmak mümkün değildir. Çeşitleme sistematik riski ortadan kaldıramaz. Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları Sistematik risk kaynakları 53 A 52 Tek tek portföyü oluşturan hisse sentlerinin birbirleri ile arasında tam pozitif korelasyon yoksa çeşitleme ile portföy riski hisselerin risklerinin ağırlıklı ortalamasının altına indirilebilir. Genellikle çoğu hisse senedi piyasadaki getirilerle pozitif korelasyona sahiptir. Bu nedenle portföylerde riski tamamen ortadan kaldırmak mümkün değildir. Ekonomik şartlar iyileştikçe çoğu hisse senedinin getirisi artış gösterme eğiliminde olacaktır. Tüm hisse sentleri iki tür risk taşırlar: Sistematik Risk veya Kaçınılamayan Risk Sistematik Olmayan Risk veya Kaçınılabilinen Risk Toplam Risk = Sistematik Risk + Sistematik Olmayan Risk Finansal Yatrırım Araçları Korelasyon katsayıları sırası ile 0,6 0,4 -0,5 ve -0,9 olması durumunda portföy risklerini hesaplayınız. Bahar 2014 CAPM (Capital Asset Pricing Model) Bahar 2014 Sistematik olmayan risk 54 Faiz oranlarındaki değişimler, Mali Politikalar ve Para Politikaları, Enflasyon ya da satın alma gücündeki değişim, Yatırımcının ekonominin genel performansı hakkındaki beklentilerindeki değişimler, İşletmenin yönetiminin kararları ve yetenekleri, Grevler, Yeni patentler, Yeni ürün geliştirme. Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Sistematik olmayan risk işletmeye özgü olan risktir. Getiri oranlarındaki değişimler aşağıdaki faktörlerden kaynaklandığında sistematik olmayan risk ortaya çıkar. Sistematik olmayan risk örnekleri: Bu riskin etkisinin büyük bir bölümünden kaçınmak mümkündür. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 9 Finansal Yatırım Araçları 55 Bahar 2014 Sistematik ve sistematik olmayan risk Risk Ölçüm Modeli Olarak CAPM 56 Toplam Risk R İ S K Sistematik Olmayan Risk p Sistematik Risk 5 10 Finansal Yatrırım Araçları 15 20 Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları Risk Ölçüm Modeli Olarak CAPM 57 58 Tüm yatırımcılar varlıklarını maksimize etmek isterler. Portföyleri standart sapma ve ortalama ile değerlendirirler. Belirli düzeyde risk için en yüksek getiriyi, belli bir getiri oranı için de en düşük riski tercih ederler, Tüm yatırımcılar fiyatları olduğu gibi kabul ederler. Kendi alım ve satımlarıyla piyasa fiyatına etki edemezler. Hisselerin alım satımlarında aracı kurum komisyonları yoktur. Finansal Yatrırım Araçları Gelecekteki beklenen piyasa getiri oranlarının tahminlenmesinde ortaya çıkabilecek hatalar, Risksiz oranın en uygun şekilde hesaplanma şeklinin belirlenmesi, Bir aktifin gelecekteki betasının en iyi şekilde tahminlenmesi Bazı yatırımcıların teorinin önerdiği gibi sistematik olmayan riski tamamen göz ardı etmemeleri. Finansal Yatrırım Araçları CAPM vurguladığı noktalar Bahar 2014 CAPM kullanılırken göz önünde bulundurulması gereken ana problemler Bahar 2014 59 Çeşitlendirme ile riskten kaçınma ve riskin artmasıyla yatırımcının beklentisinin artması sonucunda CAPM (Finansal Varlıklar Fiyatlandırma Modeli) geliştirilmiştir. Bu modelin kullanımı belirli varsayımlara dayalıdır. Vergi yoktur veya vergi karar vermeyi etkilemez, Tüm yatırımcılar beklenen getiri oranları, varyanslar ve korelasyonlar hakkında ortak (homojen) beklentilere sahiptirler, Tüm yatırımcılar zaman içinde sabit kalan risksiz orandan borçlanabilir ve alacaklanabilirler, Bahar 2014 Risk Ölçütü Olarak Beta 60 Finansal varlıkların beklenen getiri oranının bir bölümü faizin risksiz oranına dayanır. Yatırımcılar tek hisse yerine portföyü tercih ederek kaçınılamayan riskleri gözönüne almalıdırlar. Yatırımcılar katlandıkları riske karşılık bir prim beklerler. Bir hissenin risk primi, piyasa risk priminin, hissenin piyasa riski ile ilişkisinin ölçütü olan betası ile çarpımına eşittir. Tüm yatırımcılar risk karşıtıdır ve benzer beklentilere sahiptirler. Yatırımdan elde edilecek beklenen getiri oranını arttırmanın tek yolu daha fazla risk almaktır. Risk yükseldikçe beklenen getiri oranı artar. Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 İyi çeşitlendirilmiş bir portföyde uygun risk ölçümü tek hissenin getirisinin genelde hisselerin getirisinin hareketine göre nasıl davranış gösterdiğinin ölçümüdür. Bu da beta, (), ile ölçülür. Bir hissenin kaçınılamayan riskini değerlendirmek için beta katsayısının belirlenmesi gereklidir. Beta, hissenin geçmişteki getiri oranlarının değişiminin, piyasa getiri oranları ile karşılaştırmalı değişiminin incelenmesi ile belirlenir. Beta, hisse senedinin toplam riskinin bir bölümünün elendikten sonra geriye kalan dağıtılamayan riski ölçer. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 10 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Risk Ölçütü Olarak Beta 61 Beta ve yorumu 1 62 Piyasanın betası 1’e eşittir. Diğer tüm betalar buna göre değerlendirilir. Beta pozitif ve negatif değerler alabilir. Betanın negatif değer aldığı durumlar nadirdir. Piyasaya göre iki kat daha fazla tepki veren bir hisse senedi piyasadaki %1’lik bir değişime %2’lik bir değişim ile tepki verecektir. Yani piyasa portföyündeki, %1’lik değişim halinde bu hisse %2’lik bir değişime uğrayacaktır. Eğer beta 1’e eşit ise, hissenin değişimi de piyasa ile aynı oranda olacaktır. Betanın eksi veya artı oluşu ise hisse senedinin piyasaya göre değişim yönünü belirlemektedir. Finansal Yatrırım Araçları Beta Hareket Yönü 2,0 Piyasa ile 1,0 Aynı Yönde 0,5 Hareket eder. 0,0 Bahar 2014 Yorumu Piyasaya göre 2 kat daha riskli-Piyasaya göre 2 kat daha fazla tepki gösterir. Piyasaya ile aynı riske sahipPiyasa ile aynı tepkiyi gösterir. Piyasanın yarısı kadar riske sahip-Piyasanın yarısı kadar tepki gösterir. Piyasa hareketlerinden etkilenmez. Finansal Yatrırım Araçları Beta ve yorumu 2 Bahar 2014 CAPM Denklemi 63 64 Beta Hareket Yönü -0,5 Piyasanın -1,0 Aksi Yönünde -2,0 Hareket eder. Yorumu Piyasanın yarısı kadar riske sahip-Piyasanın yarısı kadar tepki gösterir. Piyasaya ile aynı riske sahipPiyasa ile aynı tepkiyi gösterir. Piyasaya göre 2 kat daha riskli-Piyasaya göre 2 kat daha fazla tepki gösterir. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatrırım Araçları CAPM Denklemi Örnek 65 Rs = Rf + ( Rm - Rf) s Rs = Hissenin getiri oranı Rf = Risksiz faiz oranı Rm = Piyasa portföyünün beklenen getiri oranı s = Hisse senedini betası (Rm - Rf)= Piyasa risk primi (Yatırımcıların risksiz hisse yerine piyasada yatırım yapmalarını özendirecek piyasa riski primi) (Rm - Rf) s = Hissenin risk primi Bahar 2014 CAPM Denklemi Örnek 66 Bu denklem ile yatırımcı bir hisseden elde edilmesi beklenen getiri oranını hesaplar. Bu oran beta ile aynı yönde değişir. Yani beta arttıkça risk artar ve beklenen değer artar. Örnek: X Aracı Kurumu, Ege Holding hisse senedinin talep edilen getiri oranını belirlemek istemektedir. Bu hisse senedinin betası 2,5’tur. Risksiz getiri oranı %70 ve piyasa portföyünün getiri oranı %80’dir. Hisse senedinin getiri oranı kaçtır? Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Rs = Rf + (Rm - Rf) s Rs = %70 + (%80 -%70) 2.5 Rs = %70 + (%10) 2.5 Rs = %95 Piyasa risk primi, hissenin riskine göre ayarlandığında %10’dan %25’e yükselmiştir. Bu risksiz getiri oranına eklenerek hisse senedinin talep edilen getiri oranı %95 olmuştur. Beta yükseldikçe bu oran da yükselecektir. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 11 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 CAPM Denklemi Örnek 67 CAPM Denklemi Örnek 68 Örnek: X Aracı Kurumu, ABC Holding hisse senedinin talep edilen getiri oranını belirlemek istemektedir. Risksiz getiri oranı %12 ve piyasa portföyünün getiri oranı %18’dir. Hisse senedinin getiri oranı kaçtır? Bu hisse senedinin betası sırasıyla 1,5 ve -0,5 olarak alınacaktır. Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 Rs = Rf + (Rm - Rf) s Rs = 0,12+ (0,18-0,12) 1,5 Rs = 0,12+ (0,06) 1,5 Rs = 0,12 + 0,09 Rs= 0,21= %21 Finansal Yatrırım Araçları Bahar 2014 CAPM Denklemi Örnek 69 Rs = Rf + (Rm - Rf) s Rs = 0,12+ (0,18-0,12) -0,5 Rs = 0,12 - (0,06) 0,5 Rs = 0,12 - 0,03 Rs= 0,09 = %9 Finansal Yatrırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 12 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları 1 Giriş 2 FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI Bahar 2014 3 03. Yabancı Kaynaklarla Finansman KISA SÜRELİ FİNANSMAN KAYNAKLARI Finansal Yatırım Araçları 4 Finans yöneticisi, işletmenin sermaye yapısı içindeki optimum borç / özsermaye oranını belirledikten sonra, finansman kaynaklarının en uygun bileşimine de karar vermek durumundadır. 5 Bahar 2014 İşletmelerin kısa süreli finansman kaynakları Kısa süreli ticari krediler Kısa süreli banka kredileri Para piyasasında satılan kısa süreli bono, finansman bonoları Diğer kısa süreli kaynaklar. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Maliyet: Maliyetini minimize edilmelidir. En düşük faiz oranına sahip finansman kaynağının seçilmelidir. Kredi Derecelemesi: Düşük bir kredi derecelemesi kredi teminini zorlaştırıp, ek finansmanın maliyeti yükselmektedir. Güvenilirlik: Güvenilir fonlar ihtiyaç duyulduğunda daha kolay elde edilebilen fonlardır. Sınırlamalar: Kredi veren bazı kuruluşlar diğerlerine göre fazla kısıtlama getirebilir. Kar paylarına getirilen sınırlamalar gibi. Esneklik: Esnek olan kaynaklarda, işletmeler sağlanan fon miktarını kolayca artırıp, azaltma imkanına sahiptir. Finansal Yatırım Araçları 6 Bahar 2014 Kısa süreli finansman kaynağı seçimindeki noktalar Finansal Yatırım Araçları Bir işletmenin finansman kaynakları üçe ayrılır: Kısa süreli: işletmenin bir faaliyet dönemi içerisinde geri ödemek yükümlülüğü altında bulunduğu borçlarıdır. Orta süreli: genellikle 1 - 8 yıl arası borçlar. Uzun süreli: süresi 10 yıldan uzun. Bu borçlar uzun yıllar işletmenin faaliyeti ve karı üzerinde etkili olur. Bahar 2014 Kısa süreli ticari krediler (Satıcı kredileri) Özellikle küçük ölçekli veya yeni kurulmuş işletmelerde ticari krediler en önemli kısa süreli finansman kaynağını oluşturmaktadır. Bankalar nezdinde kredi değerliliği yüksek olmayan işletmeler, satıcılar tarafından borç ödeme kapasitesi yüksek olarak biliniyorsa, bu tür kredilerden geniş ölçüde yararlanabilmektedirler. Satıcıların hakim olduğu piyasalarda vade farkı adı altında çoğu kez normal banka faizleri üzerinde bir faiz, malın satış bedeline eklenmektedir. Ayrıca ticari kredilerin alternatif bir maliyeti de vardır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 1 Finansal Yatırım Araçları 7 Bahar 2014 Kısa süreli ticari krediler (Satıcı kredileri) Satıcı kredileri 8 Ticari kredilerden uzun süreli olarak yararlanmanın, işletmeye alternatif bir maliyeti vardır. Bu alternatif maliyet, işletmenin kullanamadığı para iskontosudur. Nakit iskontosu, ödemenin belirli bir süre içerisinde yapılması durumunda işletmenin yararlandığı bir fiyat indirimidir. Bu iskontodan yararlanma süresi kısa olduğundan, işletmelerin satıcılara olan borçlarını ödeme süresi de kısa olmaktadır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Satıcı kredileri 9 10 Kredi şartları 1/2/10, net 30 1/10, net 30 2/10, net 30 2/10, net 60 3/10, net 60 1/10, net 60 Kb =%18.43 Bahar 2014 Satıcı kredilerinin alternatif maliyeti % 9,17 % 18,43 % 37,24 % 14,90 % 22,58 % 7,37 Finansal Yatırım Araçları Satıcı kredilerinin avantajları 11 Bahar 2014 Satıcı kredilerinin alternatif maliyeti SatıcıKredilerinin IskontoYüzdesi 365 = AlternatifMaliyetleri %100-IskontoYüz. Süre-IskontoSüresi %1 365 %1 365 Kb = %100-%1 30-10 %99 20 Kb =0.1843 Finansal Yatırım Araçları Satıcı kredileri, 1/10 net 30 olarak belirtilmektedir. Bunun anlamı, borcun 10 gün içinde ödenmesi halinde %1 ıskonto yapılacağıdır. Böyle bir durum sözkonusu değil ise; borcun 30 gün içinde ödeneceği anlaşılmaktadır. İşletme %1’lik iskonto avantajını kullandığında satıcı kredisi ile ilgili herhangi bir maliyet söz konusu olmamaktadır. Bu durumda 10 günlük kredinin alıcıya herhangi bir maliyeti olmamaktadır. Ancak işletme nakit ıskontosu kullanmadığında, direkt bir maliyet oluşmaktadır. Borcun 10 gün içinde ödenmemesi nedeniyle %1’lik ıskontonun kullanılmaması sonucu oluşan vergiden önceki yıllık maliyet şöyledir: Bahar 2014 Kısa Süreli Banka Kredileri 12 İşletmelerin günlük faaliyetlerinin bir parçası olarak kolayca bulunabilir, elde edilebilir. İşletmenin alışları arttığında veya azaldığında buna bağlı olarak artıp azalabilecek kadar esnek bir yapıya sahiptir. Satıcı kredilerinin kullanımıyla ilgili herhangi bir kısıtlayıcı kural yoktur. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 İşletmeler, işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak, belirli dönen varlıklarını özellikle stoklarını ve müşterilerden olan alacakları finanse etmek için kısa süreli banka kredilerine başvururlar Küçük ve orta ölçekli işletmeler banka kredilerine daha çok ihtiyaç duyan işletmelerdir. Bu işletmelerin sermaye piyasasına başvurmaları sınırlı olduğundan, finansman için banka kredilerine başvurmaları Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 gerekmektedir. 2 Finansal Yatırım Araçları 13 Bahar 2014 Finansman Kaynağı Olarak Banka Kredilerinin Sakıncalı Yönleri 14 Banka kredilerinden, sadece belirli özelliklere sahip işletmelerin yararlanabilmesi: İşletmenin uzun süre faaliyetini sürdürmesi, geçmiş yıllar faaliyetlerinin karla sonuçlanması, bankanın kredilendirdiği iş kollarında uğraş göstermesi, finansmanda aşırı ölçüde yabancı kaynak kullanmaması, (Borç/Özsermaye oranının dengeli oluşu) yetenekli bir yönetim kadrosuna sahip oluşu gibi. Banka kredileri için genellikle güvence Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 istenmesi 16 Finansman bonosu, enflasyonist ortamda işletmelerin çalışma sermayesi gereksinimlerinin artması ve daralan kredi olanakları nedeniyle ortaya çıkan kısa süreli finansman açıklarının karşılanmasında yararlanılabilecek bir menkul kıymettir. Alternatif yöntemlere oranla ucuz bir fon sağlama aracıdır. Finansman bonosu yoluyla gerek duyulan kaynak, zaman kaybı ve uzun işlemler gerekmeden elde edilebilmektedir. Banka kredilerinde gerek yasalardan gerekse banka yöneticilerinden kaynaklanan bazı sınırlamalar vardır. Finansman bonosunda ise bu tür bir sınırlama sözkonusu değildir. Finansman bonosu çıkartan işletmenin kredi piyasalarında saygınlığı ve pazarlık gücü de artmaktadır. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Finansman Bonoları Bahar 2014 Finansman bonosu ile fon sağlamanın avantajları Finansal Yatırım Araçları Banka kredilerinin bazı durumlarda maliyetinin yüksek oluşu:Bankalarca, verilen kredi karşılığında bir miktar zoraki mevduat bulundurması istenmesidir. Kredilerin süresinde ödenmemesi durumunda, bazı bankaların katı zorlayıcı tasfiye yollarına başvurmaları: Bankalarca icra yoluna başvurulması. Finansal Yatırım Araçları Finansman Bonoları 15 Finansman Kaynağı Olarak Banka Kredilerinin Sakıncalı Yönleri Bahar 2014 Finansman Bonoları 17 18 Finansman bonolarının süresi 30 günden az 360 günden çok olmamak üzere, 30 gün ve katları olarak belirlenir. Satış süresi bono süresinin ¼’ünü geçemez. Finansman bonoları, satış süresi içinde her an aşağıdaki formül ile hesaplanan fiyattan satılır. SF: Satış Fiyatı ND ND: Nominal Değeri SF= a r: Iskonto oranı 1+r b b: süre (gün sayısı) a: süresine kalan gün sayısı Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Örnek: ND: 1000 YTL r: %20 Süre: 360 a: 160 SF= SF= ND 1+r a b 1000 1,2 4 9 Finansal Yatırım Araçları 1000 160 1+0,2 360 922,16 Bahar 2014 3 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansman Bonoları 19 20 Örnek: ND: 1500 YTL r: %30 ND 1500 SF= a 180 Süre: 360 1+r b 1+0,3 360 a: 180 SF= 1500 1,3 1 2 1500 1315,59 1,3 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 21 22 Alacak Senetlerinin Iskonto Ettirilmesi: Iskonto, vadesi gelmemiş bir ticari senedin paraya ya da banka kredisine çevrilmesi işlemidir. Senet süresinde borçlusu tarafından ödenmediği durumda, banka, senedi ıskonto ettiren işletmeye başvurarak, senedin ödenmesini isteyebilmektedir. Ticari Senetler Karşılığında Bankalardan Avans Alınması Alacak Haklarının Temliki Karşılığında Avans Finansal Yatırım Araçları Stokların Finansmanı 24 Stok finansmanında da satıcı kredilerinden, müşterilerden alınan avanslardan yararlanılabildiği gibi, stokların güvence olarak gösterilerek finansman kurumlarından kısa vadeli krediler de sağlanabilir. Bankalar emtia karşılığı kredi açarken, söz konusu malların fiyatlarının istikrarlı olmasını, fiziki özellikleri bozulmadan kolaylıkla korunabilmelerini ve hızla paraya çevrilebilir olmalarını tercih ederler. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Bahar 2014 Alacak Haklarının Satışı (factoring) Bahar 2014 23 Finansman bonosu çıkartarak kaynak sağlama olanağından sadece tanınmış, kredibilitesi yüksek büyük ortaklıklar yararlanabilir. Dar bir süre içinde ödenmesi zorunludur. Banka kredilerinde olduğu gibi yenilenme olanağı yoktur. Finansal Yatırım Araçları Alacakların Finansmanı Finansman bonosu çıkarmanın bazı sakıncaları Factoring; iç ve dış ticaret işlemlerinde kullanılan bir finansman yöntemidir. Büyük miktarlarda kredili satışlar yapan işletmelerin, bu satışlardan doğan alacak haklarının factoring şirketi olarak adlandırılan kuruluşlar tarafından satın alınması esasına dayanan bir faaliyet olarak tanımlanabilir. Daha genel bir ifade ile factoring, vadeli satışlardan doğan alacakların finansal kurum (factor) tarafından peşin bir bedelle satın alınması, kısaca alacakların peşinen nakde dönüştürülmesi olarak da açıklanmaktadır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Kısa Süreli Kaynaklar Arasında Seçim Yapma Kaynağın sağlanabilme olanağı, Kaynağın maliyeti, Esneklik. İşletme açısından önemli olan, tek bir kaynağa bağlı kalmadan, çeşitli kaynaklar arasında optimum bir bileşime ulaşmaktır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 4 Finansal Yatırım Araçları 25 Bahar 2014 ORTA SÜRELİ FİNANSMAN KAYNAKLARI Orta Süreli Banka Kredileri Orta süreli kredilerin yıllık eşit taksitlerle geri ödenmesi öngörülmesi durumunda yıllık eşit taksit tutarı şöyle hesaplanabilir. A= I 1+i n -1 (1+i) n *i Bahar 2014 ORTA SÜRELİ FİNANSMAN KAYNAKLARI 20.000 YTL tutarında 3 yıl süreli %20 faizli orta süreli kredi, yıllık eşit taksitlerle itfa edildiğinde yıllık taksit tutarı şöyle hesaplanabilir: I 20.000 20.000 A= = = n 3 1+i -1 1+0,2 -1 1,23 -1 i*(1+i)n 0,2*1+0,23 0,2*1,23 20.000 20.000 20.000 A= = =9.496,67 1,728-1 0,728 2,106 0,2*1,728 0,3456 I: Kredi tutarı A: Yıllık eşit taksit miktarı i: faiz oranı n: süre (yıl) Finansal Yatırım Araçları 27 26 Finansal Yatırım Araçları 28 3.000 YTL tutarında 4 yıl süreli %30 faizli orta süreli kredi, yıllık eşit taksitlerle itfa edildiğinde yıllık taksit tutarı şöyle hesaplanabilir: I 3.000 3.000 A= = = n 4 1+i -1 1+0,3 -1 1,34 -1 i*(1+i)n 0,3*1+0,34 0,3*1,34 3.000 3.000 3.000 A= = =1.385,04 2,8561-1 1,8561 2,166 0,3*2,8561 0,8568 Finansal Yatırım Araçları ORTA SÜRELİ FİNANSMAN KAYNAKLARI Orta süreli kredilerin başlıca kullanılış alanları Bahar 2014 Sabit sermaye yatırımlarını finanse etmek Net İşletme Sermayesini Artırmak Mevcut bir borcun ödenmesini sağlamak İştirakte bulunmak, bir işletmeyi aktif ve pasif ile satın almak Finansal Yatırım Araçları Dönen Krediler Bahar 2014 Bahar 2014 Orta Süreli Satıcı Kredileri 29 30 Dönen krediler, önceden saptanmış kredi limiti aşılmamak koşuluyla tekrarlanan borç alma ve geri ödemelere olanak vermektedir. Dönen kredilerden yararlanan işletme, geri ödeme yaptıkça, tekrar belirlenen kredi limitine kadar borçlanma hakkına sahip olur. Bu krediler finansmanda büyük bir esneklik yaratır. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 İşletmeler, orta veya uzun süreli satıcı kredilerini maddi duran varlıklarının finansmanında kullanmaktadır. Bu tip kredilerde orta süreli banka kredilerine benzer şekilde bir geri ödeme planına bağlı olarak periyodik taksitlerle geri ödenmektedir. Bu tip kredilerle satın alınan makine ve teçhizat, zamanla yeni fonlar yaratarak, işletmenin borç ödeme kapasitesini yükseltebileceğinden, orta süreli satıcı kredileri kendi kendini geri ödeyen bir finansman kaynağı olmaktadır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 5 Finansal Yatırım Araçları 31 Bahar 2014 Kiralama Yoluyla Finansman (Leasing) Kiralama, borçla finansmanın bir şekli olarak kabul edilmektedir. Kiralamanın özünde para dışında bir iktisadi varlığın borç olarak alınması yatmakta ve kiracı, kira sözleşmesi ile sabit bir yükümlülük altına girmektedir. Kiralama yolu ile finansman olarak belirlenen leasing, ‘Leasing verenin, çeşitli şekillerde temin ettiği malı, leasing alana teslimi ve teslime ilişkin borcun kredilenmesi işlemi,’ olarak tanımlanmaktadır. Finansal Yatırım Araçları 33 Bahar 2014 UZUN SÜRELİ FİNANSMAN KAYNAKLARI 32 Tahvil Bahar 2014 Tahvillerin hukuki özellikleri 35 Forfaiting, ihracat işlemlerinden doğan genellikle orta süreli ve bir banka garantisince güvenceye alınmış senetli ya da kayıtlı alacakların kesin satışıdır. Forfaiting, yatırım malı ihracatından doğan ve belli bir ödeme planına bağlı olarak tahsil edilebilecek olan alacakların bir banka veya bu konuda uzmanlaşmış bir finans kuruluşu tarafından satın alınmasıdır. Bu işlemde genellikle ithalatçının borcu karşılığında ihracatçıya verdiği emre yazılı senet veya poliçeler kullanılmakta ve işlem gerçekleştikten sonra ihracatçının hiç bir yükümlülüğü kalmamaktadır. Forfaiting toplam alacağın %80-90’ını içeren bir işlemdir. Zira uygulamada ihracat bedelinin genellikle %10-20’si peşin olarak alınmaktadır. Forfaiting ihracatçının risklerini ortadan kaldıran bir finansman yöntemidir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 34 Türleri: bankalardan uzun süreli kredi sağlanması, tahvil çıkarılması. Uzun süreli borçla finansman hangi koşullarda avantajlı olur: Satışlar ve karlar istikrarlı ise veya gelecekte büyük karlar elde edileceği bekleniyorsa, Gelecekte fiyatlar genel düzeyinde önemli artışlar olacağı tahmin ediliyorsa, İşletmenin özsermaye/borç oranı yüksek ve yeni borçlanmalar finansman riskini büyük ölçüde artırmayacaksa, Sermaye artışı işletmede kontrolün ve yönetimin paylaşılması sorunu yaratacaksa, Finansal Yatırım Araçları Orta Süreli Bir Finansman Tekniği Olarak Forfaiting TTK’nın 420. Maddesi tahvili, ‘Anonim ortaklıkların ödünç para bulmak için itibari değerleri eşit, ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetleri’ şeklinde tanımlamıştır. Yasada tahvil çıkarma yetkisi sadece anonim ortaklıklara tanınmasına rağmen, daha sonra çıkatılan özel yasalar ile KİT’lere ve belediyelere de bu olanak sağlanmıştır. Tahvil çıkartılarak, ödünç para sağlanırken, tahvil tutarının (ana para) ve faizin, belli süreler sonunda, tahvil alıcısına geri ödenmesi yükümlülüğü altına girilmektedir. Kısaca tahvil çıkartan işletmeler, her tahvil için her yıl belli bir geri ödemeyi, belli bir tarihte yapmayı Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 üstlenmektedir. Tahvillerin hukuki özellikleri 36 Tahviller, uzun dönemli finansman ve kredi aracı olan borç senetleridir. Tahviller, menkul kıymetlerdir. Tahvil, menkul kıymet olduğuna göre, hamiline yazılı olması durumunda kişinin elinde ise onun malı sayılır. Nama yazılı olduğu durumda ise, devir ancak şirketin tahvil defterine kaydedilmesi ile geçerlik kazanır. Tahvillerin faiz kuponları, tahvilden ayrılmış ise, bunlar bağımsız nitelik kazanmış olur ve hamiline yazılı tahvil gibi işlem görür. Tahvillerin anaparaları, vade sonundan itibaren 10 yıllık, faiz kuponları ise 5 yıllık zaman aşımına tabidir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Tahviller belirli bir ödeme planına göre itfa edilirler. Halka arz edilen tahvillerde ödeme planını izahname ve sirkülerde yer alması zorunludur. Tahvillerin süresi iki yıldan az olamaz ve satış süresinin bitimi, sürenin başlangıç tarihi sayılır. Tahvillerin anapara ödemesi süre bitiminde bir kerede yapılır. Ancak 2 yıldan uzun vadeli tahvillerin anaparası, ilk taksiti 1. Yılın sonunda başlamak üzere, son taksiti ise tahvil vadesinin bitim tarihine rastlamak üzere, yıllık eşit taksitlerle ödenebilir. İtfa planının tahvillerin arka yüzünde ve izahnamede yer alması gerekir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 6 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Tahvil Tahvil Türleri 37 38 Tahvilin, ödünç verme işleminden doğan borç hakkını temsil ettiği, genelde getirisinin sabit olduğu, risk taşımadığı, ortaklığın tasfiyesinde alacak açısından önceliğe sahip bulunduğu söylenebilir. Finansal Yatırım Araçları 39 Garantili ve Garantisiz Tahviller Pirimli ve Pirimsiz Tahviller Sabit ve Değişken Faizli Tahviller Hisse Senedi Satın Alma Hakkı Veren Tahviller Hisse Senedi İle Değiştirilebilir Tahvil (HDT) Kara İştirakli Tahviller Endeksli Tahviller Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Gelir Ortaklığı Senetleri 40 Bahar 2014 Gelir Ortaklığı Senetleri belli bir kamu alt yapı tesisinin belli bir süre içindeki gelirinin belli bir orandaki bölümü karşılık gösterilerek çıkarılır. Bu nedenle belli bir gelir taahhüdü yoktur. Sözkonusu olan, bu tür alt yapı tesislerinin mülkiyetinin alıcılarına aktarılması değil, gelirlerine halkı ortak etmektedir. Amaç tasarrufları özendirerek sağlanacak ek finansman kaynakları ile, kamu yatırımlarını hızlandırmaktır. Gelir ortaklığı senetleri her türlü vergiden muaftırlar ve istendiği anda işlemiş faizi ile birlikte paraya çevrilebilirler. Finansal Yatırım Araçları Garantili ve Garantisiz Tahviller 41 Özel Sektör Tahvilleri Maliye Bakanlığı tarafından belli amaçlarla çıkarılan iç borçlanma tahvilleri uzun vadeli, hazinenin dönemsel ihtiyaçları için çıkarılan hazine bonoları kısa vadelidir. Devlet tahvilleri kamunun uzun dönemli finansman açığını kapatmak amacı ile çıkartılır ve kural olarak süresinden önce paraya çevrilmez. Ancak, bunların aracı kuruluşlarca ıskonto esasına göre, istenildiğinde paraya çevrilmeleri mümkündür. Finansal Yatırım Araçları Devlet Tahvilleri ve Hazine Bonoları Gelir Ortaklığı Senetleri Bahar 2014 Devlet Tahvilleri ve Hazine Bonoları Kamu Sektörü Tahvilleri Bahar 2014 Pirimli ve Pirimsiz Tahviller 42 Garantili Tahviller, ana para ve faizlerinin vadelerinde geri ödenmesini sağlamak amacıyla bir bankanın veya şirketin bağlı olduğu holdingin garantisinin gösterilmesi durumunda söz konusudur. Garanti, tahvil çıkaran ortaklığın bir taşınmaz malı olabileceği gibi menkul kıymetler portföyündeki menkul kıymetler de olabilir. Garantisiz tahviller, anapara ve faiz ödemeleri için herhangi bir karşılık gösterilmeden, sadece işletmelerin piyasadaki itibarına dayanılarak çıkartılmaktadır. Gerçekte garantisiz olarak çıkartılan tahviller içerisinde şirketin tüm gayrimenkul ve menkulleri genel güvence niteliğindedir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 İhraç edilen tahvil, üzerinde yazılı değerle satışa çıkarıldığında pirimsiz tahvil ya da başabaş tahvil adını almaktadır. Primli tahviller, nominal değerinden daha aşağı bedelle satışa çıkarılan ya da nominal değer ile satıldığı halde nominal değerden daha fazla ana para ödemesine hak sağlayan tahvillerdir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 7 Finansal Yatırım Araçları 43 Bahar 2014 Sabit ve Değişken Faizli Tahviller Enflasyonun hızlandığı dönemlerde, piyasa cari faiz oranını kısa sürede geri bırakması, faiz oranlarıyla devamlı şekilde oynaması tahvil piyasasında istikrarsızlığa neden olmaktadır. Faizlerin hızlanan enflasyonun gerisinde kalma ihtimali alıcılar bakımından, ileride enflasyonun yavaşlayıp faiz oranlarının düşme ihtimali ise tahvil ihraç eden kuruluşlar açısından ileriye dönük bir risk meydana getirmektedir. Bu riskte ihraç ve satışlarda durgunluğa neden olmaktadır. Finansal Yatırım Araçları 45 Bahar 2014 Hisse Senedi Satın Alma Hakkı Veren Tahviller (Warrant) 44 46 Hisse senedi satın alma hakkı veren tahviller, önceden saptanmış belirli bir fiyat üzerinden belirli sayıda hisse senedi alma hakkını sağlamaktadır. Warrant’ta bir seçme hakkı söz konusudur. Bu hakkın sahibi, önceden saptanmış bir fiyatla, belli sayıda hisse senedi alabilir veya bu hakkını kullanmayabilir. Seçim hakkı kullanma süresi sınırlı olabileceği gibi, sınırsız da olabilir. Finansal Yatırım Araçları Sabit ve Değişken Faizli Tahviller Değişken faizli tahvillerin faiz oranlarının belirlenmesi şöyle yapılabilir; ilk faiz ödemesi izahnamede belirtilen oranda yapılır. İzlenen dönemlerde ise, faiz oranı ihraç yılından bir önceki yıl sonu itibariyle mevduatı en yüksek 5 bankanın 1 yıl vadeli mevduata uyguladıkları faiz oranlarının ortalamasına göre belirlenir. Faiz oranı %20 altında veya üstünde olabilir. Bu yüzde oranı izahnamede belirtilir. Faizler yıllık veya 6 aylık dönemler halinde ödenebilir. Sabit faizli tahvillerde, faiz oranları ihraç eden kuruluşlarca serbestçe belirlenir, ancak belirlenecek faiz oranı, bankalarca 6 aydan fazla vadeli mevduata uygulanan faiz oranının beş Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 puandan eksiği olamaz. Hisse Senedi Satın Alma Hakkı Veren Tahviller (Warrant) Hisse senedi satın alma hakkı veren tahvil elinde bulunduran tasarrufçuya belirli bir getiriyi garanti eder. Yüksek oranda kar dağıtımı gündeme geldiğinde tasarrufçu, hisse senedi satın alma hakkını kullanarak kar dağıtımından yararlanabilir. Ortaklığın hisse senetlerinin piyasa değerinin yükselmesi durumunda warrant, sahibine hisse senetlerini nominal değer ile satın alma hakkını verdiği için değer artış oranından daha fazla yararlanma şansı yaratır. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Warrant 47 Bahar 2014 Örnek 48 Pazarda warrantın formül değeri ve piyasa değeri olmak üzere iki değişik değerden söz edilebilir. Formül değeri (FD) aşağıdaki gibi formüle edilebilir. AdiHisse HerWarrantın Opsiyon FD= Senedinin x Satınalabileceği Değeri PazarDeğeri HisseSayısı Bu formül ile hesaplanan değerin warrant sahibine bir anlam ifade edebilmesi için hisse senedinin önceden saptanmış değerinin borsa değerinden düşük olması Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 gerekmektedir. Rüstem Barış Yeşilay Warrant, elinde bulundurana bir hisse senedini 2.500 TL’dan alma hakkı tanıyorsa ve hisse senedinin borsa değeri 6.750 TL. ise warrantın formül değeri şöyle hesaplanabilir: FD= (6.750-2.500)x1=4250 Warrantların gerçek değeri genellikle formül değerinden yüksektir. Örnekte verilen hisse senedinin borsa değeri 6.750 TL. iken warrantın formül değeri 4.250 TL olarak hesaplanmıştır. Formül değeri 4.250 TL olan warrantın 4.750’den satılması durumunda aradaki 500 TL’lık fark pirimdir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 8 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Warrant Warrant 49 50 Yatırımcı: ya 6.750 TL. borsa fiyatı ile hisse senedi edinir, ya hisse senedi fiyatının %15-20 fazlası bir değer ile warrantlı tahvil alır. ya da 4.750 TL. olan warranta yönelir. Finansal Yatırım Araçları 51 Warrant’lı tahvil çıkaran ortaklıklar, şirketin büyümesi ve yeterli oranda kar payı dağıtmak olanağı elde etmeleri durumunda, otomatik olarak özsermaye şeklinde ilave kaynak sağlama fırsatını da bulmaktadırlar. Buna karşılık, yeterince gelişme gösteremeyen, dolayısıyla hisse senetleri borsada pirim yapmayan işletmelerde warrant sahipleri, hisse senedi almak şeklinde seçim haklarını kullanamayacaklarından, bu işletmeler, warrant nedeniyle ilave kaynak sağlamayacaklardır. Bahar 2014 Hisse Senedi İle Değiştirilebilir Tahvil (HDT) Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 HDT 52 HDT’ler, sahibine belli bir süre içinde tahvillerin aynı ortaklığın çıkaracağı hisse senetleriyle belli fiyatlar üzerinden değiştirme hakkı veren tahvillerdir. HDT’lerin çıkaran işletmeler için başlıca avantajı, işletmeye para yatıracak kişilerin baştaki tereddütlerini giderip onların fiilen ortak olacakları zamana kadar işletmeye finansman sağlayacak olmasıdır. Bu finansman banka kredilerine nazaran çok daha ucuz bir finansman olabilmektedir. HDT’leri satın alacak tasarrufçunun göz önünde bulundurması gereken en önemli unsurlar değiştirme fiyatıyla, Finansal değiştirme oranıdır. Yatırım Araçları Bahar 2014 Değiştirme Fiyatı (DF): HDT sahiplerinin tahvillerini hisse senetleri ile değiştirmeleri durumunda bu hisse senetlerine uygulanacak fiyattır. T a h v i li n N o m i n a l D e ğ e ri D F= T a h v i lK a r ş ı lı ğ ın d a V e r i le c e k H is s e S e n e d iS a y ıs ı Finansal Yatırım Araçları HDT Bahar 2014 HDT 53 54 Değiştirme Oranı (DO): Hisse senedi ile değiştirme sırasında HDT’nin nominal değeri karşılığında verilecek hisse sayısıdır. Değiştirme Değeri (DD): HDT’nin değiştirme oranı ile ihraç eden ortaklığın hisse senetlerinin piyasa fiyatının çarpımına eşittir. DD= DO= TahvilinNominalDeğeri DF Hisse Senedinin Piy Fiyatı x DO Değiştirme Pirimi (DP): HDT’nin ihraç fiyatı ile değişim değeri arasındaki farktır. Genellikle yüzde olarak ifade edilir. DP=HDT’nin Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Nominal Değeri - DD Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 9 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Örnek Örnek 55 56 HDT’nin nominal değeri : 10.000 TL. HDT’ye karşı verilecek hisse senedi sayısı : 8 adet Hisse senedinin borsa değeri : 1.100 TL. DF= 10.000 / 8 = 1.250 TL DO= 10.000 / 1.250 = 8 adet DD= 1.100x8= 8.800 TL. DP= 10.000-8.800= 1.200 TL. Finansal Yatırım Araçları % olarak ifade edildiğinde 1.200:8.800=%13.6 Değiştirme pirimi %10-%20 arasında saptanmaktadır, bu durum ortaklık hisse senetlerinin pazar fiyatının artarak bir süre sonra değiştirme fiyatının üzerine çıkacağı beklentisine dayanmaktadır. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Örnek Bahar 2014 HDT’lerin özellikleri 57 58 HDT’nin nominal değeri : 9 YTL. HDT’ye karşı verilecek hisse senedi sayısı : 6 adet Hisse senedinin borsa değeri : 1 YTL. DF= 9 / 6 = 1,5 YTL DO= 9 / 1,5 = 6 adet DD=1 x 6= 6 YTL. DP= 9 – 6 = 3 YTL. Vadesi en az 2 yıl, en çok 7 yıl ile sınırlanmıştır. Faiz ödemeleri yılda bir kere kuponlara bağlı olarak yapılır. İtfa planı arka yüzünde yer alır. Değiştirme olabilmesi için sermaye artırımına gidilmelidir. % olarak ifade edildiğinde 3 : 6 =%50 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Bir Dönemlik Getiri Oranı 59 Bahar 2014 Örnek 60 Yatırımcının bir dönem içinde servetini ne kadar arttırdığını gösterir. DönemsonuServeti-DönembaşıServeti DönembaşıServeti Hisse senedi için: r= r= P t -P t-1 + D t Pt: Hisse senedinin dönemsonu fiyatı Pt-1: Hisse senedinin dönembaşı fiyatı Dt: Temettü ödemesi Rüstem Barış Yeşilay 1.000 TL’ye satın alınan bir hisse senedinden 150 TL temettü geliri sağlanmış ve bu senet 1.100 TL’ye satılmış ise bu hisse senedinin bir dönemlik getiri oranı nedir? r= P t-1 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 1.100-1.000 +150 1.000 100 150 250 r= %25 1.000 1.000 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 10 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Örnek Örnek 61 62 1.000 TL’ye satın alınan bir hisse senedinden 150 TL temettü geliri sağlanmış ve bu senet 900 TL’ye satılmış ise bu hisse senedinin bir dönemlik getiri oranı nedir? Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 800 TL’ye satın alınan bir hisse senedinden 150 TL temettü geliri sağlanmış ve bu senet 550 TL’ye satılmış ise bu hisse senedinin bir dönemlik getiri oranı nedir? Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Örnek 63 3 TL’ye satın alınan bir hisse senedinden 0,5 TL temettü geliri sağlanmış ve bu senet 3,70 TL’ye satılmış ise bu hisse senedinin bir dönemlik getiri oranı nedir? r= 3,70-3 +0,5 3 0, 7 0,5 1, 2 %40 r= 3 3 Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 11 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları 1 Giriş 2 Öz kaynak (öz sermaye): işletme sahip ve ortaklarının kuruluş ve faaliyet dönemi boyunca işletmeye getirdikleri kaynaklardır. FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI Bahar 2014 3 04. Özsermaye ile Finansman Öz Sermaye İle Finansmanın Avantajlı Yönleri Öz sermaye ile finansmanda öz sermayeye eklenen karın vergiden istisna tutulamaz. Özellikle enflasyonist dönemlerde, tahvil sahiplerinin tasarruf sahiplerine çok yüksek faizler teklif ettiği durumlarda, fon arz edenler tahvil almayı tercih edebilirler ve hisse senedi pazarı daralabilir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Bahar 2014 Öz Sermaye İle Finansmanın Sakıncalı Yönleri Bahar 2014 Öz Sermaye İle Finansmanın Sakıncalı Yönleri 4 Öz sermaye ile finansman, işletmeye tahvil ihracıyla finansman gibi belirli bir faizin ve yine belirli bir süre içinde borcun ödenmesi gibi bir zorunluluk getirmez. Öz sermayesi güçlü işletmelerin kredibilitesi daha yüksek olur ve gerektiği anda daha kolay kaynak bulma olanağına sahiptirler. Öz sermaye işletmenin her an kullanabileceği, sürekli bir kaynak niteliğindedir. Finansal Yatırım Araçları 5 Finansal Yatırım Araçları Özellikle bireysel işletmelerde, hisse senedi ihracıyla öz sermaye artırımı, yönetim ve kontrolün yeni ortaklarla paylaşılması sonucunu doğurur. İşletmeye yeni ortaklar alınması, oluşacak karın daha fazla bölünmesine ve hisse başına gelirin düşmesine yol açabilmektedir. Hisse senedi ihracı için katlanılan ihraç giderleri, tahvil ihracından fazladır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 ANONİM ŞİRKETLERDE HİSSE SENEDİ ÇIKARILMASI YOLUYLA FİNANSMAN 6 Anonim ortaklıkların sermayeleri paylara bölünmüştür ve bu paylar pay senetleri (hisse senetleri) ile temsil edilmektedir. Hala gelişmekte olan ve gelir dağılımının son derece dengesiz olduğu ülkelerde sermayenin tabana yayılmasında anonim ortaklıkların rolü oldukça büyüktür. Anonim ortaklıklar pay senedi çıkararak toplumda birikmiş, ancak atıl kalmış ya da verimsiz kullanılan tasarrufları toplarlar ve daha verimli alanlara kanalize ederek artı değer yaratırlar. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 1 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Hisse (Pay) Senetlerinin Tanımı 7 8 Hisse senedi, sermayesi paylara bölünmüş ve karşılığında pay senedi çıkarabilen sermaye ortaklıklarının yasal şekillere uygun olarak düzenledikleri belgeler olup, sermayenin belirli bir oranını temsil eden ve sahiplerine o oranda ortaklık hakkı sağlayan kıymetli evrak niteliğine sahip menkul kıymettir. Finansal Yatırım Araçları 9 unvanı, Tescil tarihi ve numarası, Başlangıç sermayesi, Senedin türü ve nominal değeri, Nama yazılı senetlerde, hisse sahibinin adı, soyadı, ikametgahı ve yetkili iki imza. Finansal Yatırım Araçları 10 Hisse senetlerinde aşağıdaki bilgilerin de bulunması düşünülebilir: ihraç tarihi, Senedin kapsadığı pay adedi, Daha önceki sermaye artırımlarına ilişkin bilgiler, Kuponlara ait bilgiler, Senetlerin tertip, grup ve serisi. 11 Bahar 2014 Hisse Senetlerinin Sahiplerine Sağladıkları Haklar Pay sahibi ortaklığın genel kurulu üyesi sayılmaktadır. Genel kurul üyesi olmak pay sahibine hissesi oranında oy kullanma hakkı verir. Genel kurulda oy kullanmak suretiyle yönetim kurulu üyelerini seçmek ve böylece yönetime katılmak, sözleşmede yapılması gereken değişikliklere etki etmek, tahvil ihraç edilmesi, ortaklığın hukuki niteliğinin değişmesi, birleşmeler, tasfiye vb. önemli konularda söz sahibi olmak, ortaklığın mali tablolarını onaylamak mümkündür. Pay sahibi istediği anda ortaklığın faaliyetleri hakkında bilgi edinme, faaliyetleri denetleme haklarına da sahiptir. Pay sahibinin kar payı alma hakkı, yeni payların edinilmesinde öncelik hakkı (rüçhan hakkı) ve tasfiyeden pay alma hakkı olarak belirlenen hakları da mali haklardır. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Bahar 2014 Hisse (Pay) Senetlerinin Hukuki Özellikleri Senedin Finansal Yatırım Araçları Hisse senetlerinde bulunması gereken şekil şartları: Şirketin Bahar 2014 Hisse (Pay) Senetlerinin Şekil Şartları Hisse (Pay) Senetlerinin Şekil Şartları Hisse senedi ortaklık sermayesinin belirli bir kısmını temsil eder. Bu durumda ortaklık tarafından ihraç edilmiş tüm hisse senetlerinin nominal değerlerinin toplamı, söz konusu ortaklığın esas sermayesine eşit olmak durumundadır. Her hisse senedi bir “hukuki birim”dir diğer bir deyişle hukuken bölünmesi mümkün değildir. Aynı hisse senedinin birden fazla sahibi olması durumunda, bu ortakların hakları ortaklığa karşı ortak bir temsilci tarafından kullanılabilir. Hisse senetleri kıymetli evrak niteliğindedir. Kıymetli evraklar için geçerli olan her türlü yasal özelliğe sahiptirler. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Hisse Senedi Türleri 12 1. 2. 3. 4. 5. 6. Nama ve Hamiline Yazılı Hisse Senetleri Adi - İmtiyazlı Hisse Senetleri Kurucu ve İntifa Hisse Senetleri Oydan Yoksun Hisse Senetleri Nakit Karşılığı veya Ayni Sermaye Karşılığı Çıkarılan Hisse Senetleri Primli ve Primsiz Hisse Senetleri Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 2 Finansal Yatırım Araçları 13 Bahar 2014 Nama ve Hamiline Yazılı Hisse Senetleri 14 Ortaklık ana sözleşmesinde bu konuya ilişkin özel bir hüküm olmadıkça hisse senetleri nama yazılı olarak kabul edilirler. Nama yazılı hisse senetleri ortak sayısının tesbiti, ortakların tanınması ve takip edilmesi, ortaklığın yabancılaşmasının önlenmesi, senedin kaybedilmesi söz konusu olduğunda genel kurul toplantısına katılabilme imkanı ve vergi kaybının önlenmesi konularında yararları olmasına karşın devir işlemlerinin karmaşık olması, halka açılmayı engellemesi, gizliliğin korunamaması gibiFinansal dezavantajlı yönleri vardır. Yatırım Araçları Bahar 2014 16 Eğer bir hisse senedi sahibine diğer pay sahiplerinden farklı bir takım haklar sağlamıyorsa adi, ana sözleşmedeki özel hükümler doğrultusunda sahibine diğer pay sahiplerinden farklı ve üstün haklar sağlıyor ise imtiyazlı hisse senedi olarak tanımlanır. 17 Bahar 2014 Oydan Yoksun Hisse Senetleri Ortaklıkların sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri, sahibine oy hakkı hariç kar payından ve istendiğinde tasfiye bakiyesinden ayrıcalıklı olarak yararlanma hakkı ve diğer ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleridir. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Bahar 2014 Kurucu ve İntifa Hisse Senetleri Finansal Yatırım Araçları Hamiline yazılı hisse senetlerinde senedin hamili kim ise hak sahibi o kişidir. Bu tür senetlerin devredilmesi, teslim işleminden ibarettir ve pay defteri kaydı gibi prosedürleri gerektirmemektedir. Gizliliği ve devir kolaylığını sağlıyor olması avantaj sayılırken, senedin çalınması, kaybedilmesi durumlarında ortaklığı kanıtlama zorluğu ve ortaklığa yabancılaşma gibi dezavantaj olarak görülen yanları vardır. Finansal Yatırım Araçları Adi - İmtiyazlı Hisse Senetleri 15 Nama ve Hamiline Yazılı Hisse Senetleri Kuruluş aşamasında ya da sermaye artırımı söz konusu olduğunda rüçhan hakkını kullanan kurucu ortaklar tarafından veya halka arz edilmeleri durumunda üçüncü kişiler tarafından satın alınırlar. Ortaklık dışındaki kaynaklardan ortaklığa kaynak sağlanmasına olanak sağlayan bu senetler belirli bir sermaye payını temsil etmezler ve yönetime katılma hakkı sağlamazlar. İntifa senetleri, ortaklığın genel kurulu kararıyla çeşitli hizmetler ve alacak karşılığında, ortaklığın kuruluşundan sonra çıkarılan hisse senetleridir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Nakit Karşılığı veya Ayni Sermaye Karşılığı Çıkarılan Hisse Senetleri 18 Ortaklığın kuruluşunda ya da ileriki dönemlerde sermaye artırımı söz konusu olduğunda, bedelleri nakit olarak ödenen hisse senetleri “nakit karşılığı çıkarılan”, bedelleri başka araçlarla ödenen hisse senetleri “ayni sermaye karşılığı çıkarılan” hisse senetleri olarak tanımlanabilmektedir. Ancak Sermaye Piyasası Kanunu, halka açık ortaklıklarda ihraç edilen hisse senetlerinin bedellerinin nakit olarak ödenmesi şartını getirdiğinden, bu ortaklıklarda ayniFinansal sermaye karşılığı hisse Yatırım Araçları Bahar 2014 senedi çıkarma olanağı yoktur. 3 Finansal Yatırım Araçları 19 Bahar 2014 Primli ve Primsiz Hisse Senetleri 20 Üzerinde yazılı nominal değerin üzerinde bir bedelle satışa sunulan hisse senetleri primli hisse senetleri, üzerinde yazılı nominal değerle ihraç edilen hisse senetleri ise primsiz hisse senetleri olarak tanımlanmaktadır. Hisse Senedi İhracı İle Özkaynak Sağlama Yolları Finansal Yatırım Araçları 21 Bahar 2014 Hisse Senetlerinin Piyasa Fiyatı İle Arz edilmesi 22 Bir hisse senedinin piyasa fiyatının, senedin üzerinde yazılı nominal değerden daha fazla olması durumunda, ortaklık için daha az senet ihraç ederek daha fazla fon sağlama olanağı söz konusudur. Dezavantajları: Yeni Hisse Senetlerinin Piyasa Fiyatının Altında ve Ortakların Rüçhan Hakları Saklı Tutularak İhraç Edilmesi satış fiyatı ile nominal değer farkının bir miktar vergiye tabi olması, hisse senetleri sürümünün artması ve bunun da senetlerin piyasa fiyatı üzerine olumsuz etki yapması geniş kitlelere ulaşılabilmesi için yoğun reklam, aracı kurumlara komisyon giderleri yapılması Finansal Yatırım Araçları 23 Bahar 2014 Yeni Hisse Senetlerinin Piyasa Fiyatının Altında ve Ortakların Rüçhan Hakları Saklı Tutularak İhraç Edilmesi Rüçhan hakkının korunuyor olması nedeniyle ortakların yönetimdeki etkinliklerinde değişiklik olmayacak ve sermaye artırımına olumlu yaklaşmalarını sağlayacaktır. Yeni senetlerin doğrudan ortaklar tarafından alınması söz konusu olduğunda, hisse senetlerinin satışı için yapılacak reklam ve aracılara ödenecek komisyon vb. ihraç giderlerinden kaçınmak mümkün olabilecektir. Bu yöntemle pay sahiplerinin ortaklığa bağlılıkları artacak, ortaklığın yabancılaşması önlenebilecektir. Bu yöntem için belirtilebilecek diğer bir avantaj da hisse senetlerinin nominal değerle satışa sunulmaları nedeniyle herhangi bir vergi sorunun söz konusu olmamasıdır. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Hisse Senetlerinin Piyasa Fiyatı İle Arzedilmesi Yeni Hisse Senetlerinin Piyasa Fiyatının Altında ve Ortakların Rüçhan Hakları Saklı Tutularak İhraç Edilmesi Yeni Hisse Senetlerinin Ortakların Rüçhan Hakları Kısıtlanarak İhraç Edilmesi Oydan Yoksun Hisse Senedi İhraç Edilmesi Katılma İntifa Senedi Çıkarılması Yoluyla Öz Sermaye Sağlanması Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Bu yöntemde ortaklık, pay sahiplerinin rüçhan haklarını sınırlamayarak yeni çıkarılan hisse senetlerini piyasa fiyatının altında bir bedelle satışa sunmaktadır. Bu yolla sermaye artırımına gidildiğinde hisse senetlerinin piyasa fiyatının altında bir bedelle satılıyor olması ortakların sermaye artırımına tepkilerini azaltacak ve sermaye artırımının istenen düzeyde yapılması sağlanabilecektir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Yeni Hisse Senetlerinin Ortakların Rüçhan Hakları Kısıtlanarak İhraç Edilmesi 24 S.P.K.’nun 12. maddesi ortaklığa, pay sahiplerinin rüçhan haklarını sınırlayarak pay senedi çıkarma olanağını vermiştir. Bu yöntemin kullanılmasında ortaklığın ortak alma politikası önem kazanmaktadır. Eğer sermayenin büyük bir kısmı birkaç büyük ortağın elinde ise, ortakları çeşitlendirmek, ortak sayısını artırmak, daha güçlü ortaklar edinebilmek, kapalı bir aile şirketinin menkul kıymet borsasına kota edilebilmesini sağlamak vb. sebeplerle rüçhan hakkı sınırlanarak hisse senedi ihracı yoluna gidilebilir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 4 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Oydan Yoksun Hisse Senedi İhraç Edilmesi 25 26 Oydan yoksun hisse senetlerinin ihraç edilmelerine ilişkin esaslar: 1. 2. 3. 5. 6. Bahar 2014 Oydan Yoksun Hisse Senedi İhraç Edilmesi 4. Ödenmiş veya çıkarılmış sermaye tutarı, kayıtlı sermaye sistemine geçiş için mevzuatta ön görülen asgari ödenmiş sermaye tutarından az olamaz, Ana sözleşmede oydan yoksun hisse senedi çıkarılabilmesine ilişkin bir hükmün bulunması gereklidir, Ortaklık yetkili organı tarafından oydan yoksun hisse senedi ihracına ilişkin karar alınması gereklidir, Finansal Yatırım Araçları 27 Oydan Yoksun Hisse Senedi İhraç Edilmesi Oydan Yoksun Hisse Senedi İhraç Edilmesi 28 Oydan yoksun hisse senetleri sahiplerine aşağıdaki ayrıcalıkları sağlarlar: Kar payı ayrıcalığı, Ana sözleşmede hüküm bulunmak koşuluyla, tasfiye bakiyesi ayrıcalığı, Rüçhan hakkı Bedelsiz pay alma hakkı Bilgi alma hakkı Genel kurula katılma hakkı Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Oydan yoksun hisse senetleri, ortaklığın üç yıl ardarda kar payı dağıtmaması durumunda, bu durumun kesinleştiği genel kurul toplantısını izleyen yıl, esas sermayedeki payları oranında oy hakkı elde ederek adi senet haline dönüşürler. Ortaklık ana sözleşmesinde konuya ilişkin hüküm bulunmak koşuluyla, oydan yoksun hisse senetleri on yıl dolduktan sonra adi senet haline dönüşebilirler. Finansal Yatırım Araçları Katılma İntifa Senedi Çıkarılması Yoluyla Öz Sermaye Sağlanması 29 Ortaklığın bu yönde bir taleple başvurduğu tarihten geriye doğru ard arda 2 yıl dönem karı elde etmiş olmalıdır, Ortaklık ana sözleşmesinde oydan yoksun hisse senetlerine kar payından ve istendiğinde tasfiye bakiyesinden imtiyaz tanınması ve kar payında imtiyaz oranının gösterilmesi gereklidir, İhraç limiti ile ilgili ilkenin ana sözleşmede gösterilmesi gereklidir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Bahar 2014 Katılma İntifa Senedi Çıkarılması Yoluyla Öz Sermaye Sağlanması 30 Katılma intifa senetleri ancak nakit karşılığı ve üzerinde nominal değeri yazılı olarak çıkarılabilirler. Katılma intifa senetlerinin nominal değerleri 1.000 TL. ve katları biçiminde belirlenir ve ana sözleşmede hüküm olması koşuluyla primli olarak çıkarılabilirler. Katılma intifa senetleri nama yazılı ya da hamiline olarak çıkarılabilirler. Bir anonim ortaklığın çıkarabileceği katılma intifa senedi tutarı sınırlıdır. Bu tutar, ortaklığın ödenmiş sermayesi ve yedek akçeleri toplamından çok, bu toplamın altıda birinden az olamaz. Finansal Yatırım Araçları Rüstem Barış Yeşilay Bahar 2014 Katılma intifa senedi sahiplerine kar payı ödenmesi için, ödenmiş sermaye ile katılma intifa senedi sermayesi toplanır ve bu toplam içinde katılma intifa senedi sermayesinin oranı bulunur. Bu oran dağıtılacak kar ile çarpılarak katılma intifa senedi sahiplerine düşen kar payı saptanır. Bu kardan ve Sermaye Piyasası Kanunu’nun önermiş olduğu oran ve miktarda birinci temettü dağıtımı yapılır. Görüldüğü üzere birinci temettü dağıtımı açısından diğer ortaklarla katılma intifa senedi ortakları arasında bir fark yoktur. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 5 Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 GİRİŞ 2 Kar payı dağıtım politikaları işletmenin karlarının hisse sahiplerine dağıtılması veya bu karların dağıtılmayarak işletmede alıkonulması ve yeniden yatırıma dönüştürülmesi kararını içerir. Hisse sahipleri işletmeye para yatırarak kardan pay alma amacı güderler. FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI 05. KAR DAĞITIM POLİTİKALARI Finansal Yatırım Araçları GİRİŞ Bahar 2014 GİRİŞ 3 4 Hisselerden sağlanacak gelir iki bölümden oluşur. İşletmenin kar payı dağıtması durumda hisse sahipleri doğrudan kardan pay alarak bir gelir elde ederler. Kar payının dağıtılmayarak işletmede tutulması halinde ise işletmenin büyüme hızında artış görülür ve uzun dönemde hisselerin değeri artar hisse sahiplerinin gelirleri de artar. Finansal Yatırım Araçları Gereğinden fazla kar payı dağıtımı finansal kaynakları azaltacak, dış kaynaklara başvurma ihtiyacını arttıracaktır. Bu durumda ya yeni yatırımlar kısılarak işletmenin büyüme hızında azalış görülecek, ya da borçlanma veya yeni hisse senedi çıkartılması yoluna gidilecektir. Dağıtılan kar payının iki ters yönlü etkisi olduğu söylenebilir. İşletmenin bu etkileri dikkate alarak optimal bir kar payı dağıtım politikası belirlemesi gerekmektedir. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Yatırım kararları borç/öz sermaye oranı GİRİŞ Seçenekler 5 Optimal kar payı dağıtım politikası, işletmenin cari yıla ilişkin kar payı dağıtım politikası ile ilerideki yıllardaki büyüme oranlarını dengeleyerek , hisse senedi fiyatlarını maksimize edecek bir politika uygulamasıdır. Finansal Yatırım Araçları Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 6 Yüksek Oranlı Kar Payı Dağ Düşük Oranlı Kar Payı Dağ Düşük Oranda Dağıtılmayan Kar Yüksek Oranda Dağıtılmayan Kar Yüksek Oranda Dış Finansal Kaynak Gereksinimi Düşük Oranda Dış Finansal Kaynak Gereksinimi Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 1 Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Modigliani-Miller Görüşü (MM) KAR PAYI DAĞITIM TEORİLERİ 7 8 Modigliani- Miller Görüşü Gordon- Linter Teorisi Vergilendirme Tercihi Teorisi Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Modigliani-Miller Görüşü (MM) 9 MM, tarafından savunulan görüşe göre firmanın değeri sadece firmanın gelir yaratma gücüne ve işletme riskine dayanır. İşletmenin varlıkları ile yaratılan gelir firma değerini belirler, yaratılan gelirin kar payı olarak dağıtılması veya işletmede alıkonulmasının firma dolayısı ile hisselerin değerleri açısından hiçbir önemi yoktur. Bu hipoteze göre yatırımcılar, işletmeye yaptıkları yatırımın toplam getirisi ile ilgilenirler. Hisse senedinden sağlanan gelirin kar payından kaynaklanması ile sermaye kazancı olması arasında onlar için bir fark yoktur. Bahar 2014 Gordon- Linter Teorisi 10 İşletmenin yatırım politikası açısından ise kar payı dağıtım politikası bir finansal strateji seçimidir. İşletme karlarını işletmede alıkoyarak kullanmayı veya kar payı dağıtma tercihinde bulunabilir, ihtiyaç duyulan yeni finansal kaynakları yeni hisse senedi çıkartarak sağlayabilir. İşletme karlarını işletme içinde tutarsa, hisse sahiplerinin eline hisse senetlerinin değerindeki artış nedeni ile sermaye kazancı geçer. Diğer durumda ise, kar payı olarak bir getiri elde ederler. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 KAR PAYI DAĞITIM POLİTİKALARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Vergilendirme Tercihi Teorisi 11 Gordon ve Linter tarafından savunulan görüşlere göre hisse senetleri dolayısı ile firma değeri üzerinde kar payı dağıtım politikasının etkisi bulunmaktadır. Bu görüş, yatırımcılar açısında toplam gelirin ne miktarda olduğu, hangi kaynaktan geldiğinin önemi olmadığını savunan MM görüşüne karşı çıkmaktadır. Kar payı daha kolay öngörülebilen bir gelirdir. Kişilerin kar payı elde etmeleri gelirleri konusundaki belirsizliği silmektedir. Bu belirsizliğin olmaması daha düşük bir getiri oranının kabul edilmesine, dolayısı ile daha yüksek fiyatlı hisse senetlerine yol açar. 12 Kar payı dağıtım politikasının etkisine vergilendirme oranı açısından bakan üçüncü görüşe göre yatırımcılar sağlayacağı vergi avantajı nedeni ile düşük kar payı ödemesini tercih edebilirler. Yatırımcı vergi öncesi kardan çok vergi sonrası eline geçecek gelir ile ilgilenir. Bazı ülkelerde uygulanan vergi yasalarına göre kar payı ödemelerinden, sermaye gelirine göre daha yüksek oranda vergi alınabilir. Kişiler kar payı ödemelerinden yüksek oranda vergi vermekten kaçınmak amacı ile, karın işletmede alıkonarak, daha düşük vergi oranı uygulanan sermaye gelirleri olarak kendilerine dönmesini tercih edebilirler. Finansal Yatırım Araçları Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 1. 2. 3. 4. 5. Yasal Sınırlamalar Likidite Durumu Alternatif Finansal Kaynakların Varlığı Karlılığın Öngörülebilmesi ve İstikrarı Enflasyon Oranı Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 2 Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Yasal Sınırlamalar Likidite Durumu 13 14 İlgili mevzuata göre kar payları net kar ve bu amaç için ayrılmış yedek akçeler üzerinden dağıtılabilir. TTK’da kar dağıtımında üç ilke benimsenmiştir. 15 Net kar ilkesi: Net kar ilkesine göre kar payı ancak cari yıl net karından ve bu amaç için ayrılmış dağıtılmayan önceki yıl karlarından ödenebilir. Esas sermayenin kar dağıtımından olumsuz olarak etkilenmemesi: Esas sermayenin kar payı olarak dağıtımı önlenmiştir. Kar dağıtacak firmaların borç ödeme gücüne sahip olması: borç tutarı net aktifinden daha yüksek olan işletmelerin kar dağıtımını yasaklamaktadır. Anonim Şirketler de Sermaye Piyasası Yasasına göre geçmiş yıllar zararlarını kapatmadan, kanuni yedek akçe ayırmadan pay dağıtamazlar. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Alternatif Finansal Kaynakların Varlığı 16 İşletme yeni yatırımlar yapmayı düşünmesi durumunda finansal kaynaklara ihtiyaç duyar. Finansal kaynaklar arasında cari yıl karları ve önceki yıllarda dağıtılmayan kaynaklar oldukça önemlidir. İşletme elindeki bu karları hisse sahiplerine dağıtması halinde yatırımlarını finanse etmek için ya dış kaynaklardan borçlanma yoluna gidecek ya da yeni hisse senetleri piyasaya arz edecektir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 17 18 Enflasyonist bir ortamda kar payı dağıtım miktarı olumsuz yönde etkilenir. İşletme kullanılan sabit varlık yatırımları için yıpranma payı olarak yıllık amortisman ayrılır. Varlıklar belirli bir kullanma süresi sonunda yenilenme ihtiyacı duyulduğu zaman bu fonlar kullanılır. Ancak yüksek enflasyonun hüküm sürdüğü ülkelerde ayrılan amortismanlar söz konusu varlıkları yenileyebilecek boyutlara ulaşamazlar. Bu nedenle ayrı bir kaynak olarak yeniden değerleme fonu ve yenileme fonu ayrılır. Yeniden değerleme fonu ve yenileme fonu ayrılması sonucu kardan hisse sahiplerine ayrılabilecek kaynak azalır. Finansal Yatırım Araçları Finansal Yatirim Araclari Karlılığın Öngörülebilmesi ve İstikrarı Enflasyon Oranı Bahar 2014 İşletmenin kar dağıtabilmesi gücü, sahip olduğu nakit düzeyine bağlıdır. Kar payı nakit olarak ödenir. Bilançosunda yüksek rakamlı dağıtılmayan karları bulunması veya cari yıl karı yüksek olan her işletmenin yüksek oranda kar payı dağıtacağı anlamına gelmemektedir. İşletmenin karlılığına karşın fazla miktarda borcu olabilir ya da yaratılan karlar işletme içinde alıkonarak yeniden yatırıma dönüştürülebilir. Bu nedenle dağıtılacak kar miktarı işletmenin elinde bulundurduğu nakit miktarına da bağlı Finansal bulunmaktadır. Yatırım Araçları Bahar 2014 Bir işletmenin kar payı oranı, işletmenin gelecekte elde edeceği kar oranını tahmin edebilme gücüne bağlıdır. Diğer yandan karlardaki dalgalanma oranının yüksekliği de önemlidir. Eğer karlılık oranında yıllar içerisinde önemli dalgalanmalar görülüyorsa; yönetim ilerideki ihtiyaçları için daha büyük miktarda bir kaynağı işletme içinde alıkoymayı tercih edebilir. Gelecekteki kar önceden öngörülebiliyor ve önemli dalgalanmalar beklenmiyor ise, işletme karının daha büyükFinansal bölümünü kar payı olarak Yatırım Araçları Bahar 2014 dağıtabilir. KAR DAĞITIM POLİTİKASI ÇEŞİTLERİ Kar dağıtım politikası, iki amacı gerçekleştirecek şekilde formüle edilmelidir. firma sahiplerinin servetlerini maksimize etmek işletme için yeterli finansman sağlamak. Çeşitleri: 1. 2. 3. Sabit Oranlı Kar Payı Ödemesi Düzenli Sabit Miktarda Kar Payı Ödemesi Düzenli Sabit Miktarda Kar + Eklemeler Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 3 Rustem Baris Yesilay 19 Bahar 2014 Sabit Oranlı Kar Payı Ödemesi Bu yöntemde elde edilen karın sabit bir oranı kar payı olarak dağıtılır. İşletme belirli sabit bir oran belirleyerek , her yıl cari yıl işletme karından bu oran üzerinde pay sahiplerine ödeme yapar. Hisse sahipleri açısından ödenen kar payı doğrudan işletmenin elde ettiği kar miktarına bağlı olduğundan, yıllık kar miktarındaki dalgalanmalar kar payı ödemelerini etkiler ve her yıl farklı miktarlarda kar payı ödemesi yapılır. Finansal Yatırım Araçları 21 Bahar 2014 Düzenli Sabit Miktarda Kar Payı Ödemesi 20 Sabit Oranlı Kar Payı Ödemesi Her yıl hisse sahiplerine önceden belirlenmiş sabit miktarda kar payı ödeneceği kararı verilmiştir. Sabit miktarda ödeme hisse, sahiplerinin işletmenin durumuna ilişkin olumlu izlenim edinmelerini sağlar. Bu şekilde ödeme, hisse senetlerinin değerine istikrar kazandırır. İşletmenin karlarında bazı yıllarda azalış yaşansa dahi bu azalış hisse sahiplerinin gelirlerine yansımadığından, elde edeceği kar payını önceden bilerek, düzenli getiri elde etmek isteyen yatırımcılar bu şirketin hisselerini Finansal tercih edecektir. Yatırım Araçları Bahar 2014 Kar payı oranları, işletmenin gelecekteki durumunun göstergesi olarak değerlendirildiğinden kar paylarındaki sürekli dalgalanma yatırımcılar açısından olumsuz olarak değerlendirileceğinden hisse senedinin değerini düşürücü bir etki yaratır. Finansal Yatırım Araçları 22 Bahar 2014 Düzenli Sabit Miktarda Kar + Eklemeler Bu politikada, işletmenin her yıl dağıtabileceği asgari sabit bir kar miktarı saptanır, karlılık durumuna göre her yıl bu miktarın üzerine bir ekleme yapılır. Yatırımcılar her yıl düzenli bir miktar almayı garantilemekte, işletmenin karlılığına göre de taahhüt edilen miktarın üzerinde bir getiri elde edebilmektedirler. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Genel Kurulca İbra (Aklama) 23 Yönetim Kurulu ve Denetim Kurulu üyeleri ile temsil ve imza ile yetkili Kooperatif Müdürlerinin aklanması demektir. İbra ile; bu görevliler, o dönemdeki harcama ve işlemlerinden dolayı bir daha sorumlu tutulamazlar. Haklarında dava açılamaz. Hiçbir alacak ileri sürülemez. Finansal Yatırım Araçları Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 4 Rustem Baris Yesliay Bahar 2014 Değerleme 2 FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI 06. MENKUL KIYMETLERDE DEĞERLEME Finansal Yatırım Araclari HİSSE SENEDİ DEĞERLEMESİ 3 Tüm temel finansal kararlar, beklenen risk, beklenen getiri ve bu iki faktörün bir hissesinin değeri üzerindeki bileşik etkisinin dikkate alınması yoluyla alınmaktadır. Değerleme, herhangi bir varlığın değerini belirlemek amacıyla risk ve getiri oranlarını bir araya getiren bir süreçtir. Bahar 2014 Hisse Senedinde Değer Kavramları 4 Hisse senedine yapılacak yatırımın çekiciliği, esas itibariyle yatırım yapılacak ortaklığın gelecekteki başarı düzeyine bağlıdır. Hisse senedi çıkaran ortaklığın gelir sağlama potansiyeli, hisse senedinin değerini belirleyen temel faktör olarak kabul edilmekte ve değerleme sürecinde mutlaka hesaba katılması gerekmektedir. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Nominal Değer Borsa Değeri (Market Value) Muhasebe Değeri (Defter Değeri-Book Value) Tasfiye Değeri Net Aktif Değeri (Net Asset Value-Adjusted Book Value) Gerçek Değer Finansal Yatırım Araclari Nominal Değer Bahar 2014 Borsa Değeri (Market Value) 5 6 Nominal değer hisse senedinin ilk ihracı sırasında, ona ortaklık tarafından verilen ve hisse senedinin üzerinde yazılı olan değerdir. Finansal Yatırım Araclari Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Bir hisse senedinin sermaye piyasasında alınıp satıldığı fiyat borsa değeri (piyasa değeri) olarak tanımlanabilir. Ancak borsa konjonktürünün çok hızlı veya çok durgun olması sonucu, hisse senedinin borsa değerini gerçek değerinin üzerine çıkarabilir ya da altına düşürebilir. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 1 Rustem Baris Yesliay Bahar 2014 Muhasebe Değeri Tasfiye Değeri 7 8 Muhasebe değeri bir ortaklığın sadece maddi özvarlığının bilanço değeri ile değerlendirilmesidir. Muhasebe Değeri = Sabit ve Bağlı Değerler + Dönen Değerler – Borçlar = Özvarlık Bu formüle göre ‘Muhasebe Değeri=Özvarlık’ olmaktadır. Bir hisse senedinin muhasebe değeri, ortaklığın bilanço özvarlık tutarının toplam hisse sayısına bölünmesi yoluyla hesaplanmaktadır. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Finansal Yatırım Araclari Net Aktif Değeri (NAD) 9 Tasfiye değeri işletme varlıklarının nakde dönüştürülmesi sonucunda elde edilen değerden, tüm borçlar ödendikten sonra kalan değerin hisse başına düşen miktarıdır. Kurumsal olarak, hisse senedinin borsa değerinin, tasfiye değerinin altına düşmemesi gerekir. Bu durum gerçekleşirse, o işletmenin likidite etmek (tasfiye etmek) en akılcı yol olacaktır. Bahar 2014 Gerçek Değer 10 NAD bir bakıma tasfiye değeri olmaktadır. Hatta, bazı ülkelerde net aktif değerine hurda değeri de denilmektedir. Bunun en önemli nedeni, hisse senetlerinin net aktif değerinin çoğunlukla borsa fiyatından farklı olmasıdır. NAD’nin borsa fiyatından farklı olmasının nedeni; bu değerin, işletmenin yalnız maddi varlığını parçalar halinde göz önüne almış olmasındandır. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Hisse senedinin gerçek değeri, o hisse senedinin ait olduğu işletmenin varlıkları, karlılık durumu, dağıtılan kar durumu, sermaye yapısı gibi değişkenlerin belirlediği bir değerdir. Bu değerin bulunmasında, işletmenin gelecek dönemlerde elde edeceği kazançları ile ortaklığın gelecekteki riskini yansıtan kapitalizasyon oranı iki önemli değişkendir. Gerçek değer, hisse senedi değerleri içerisinde en fazla kabul görmüş değer kavramıdır. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 HS Değerleme Yöntemleri 11 12 Hisse senetlerinin değerlendirilmesi sabit getirili yatırım araçlarının değerlendirilmesinden çok daha karmaşık ve çok çeşitli faktörlerin bir arada ele alınıp değerlendirmesi gerektiren bir konudur. Çünkü, hisse senetlerinde değerlendirme yapmanın yanı sıra, ne zaman ve hangi hisse senetlerinin satılacağı gibi soruların değerlendirme kapsamı içinde ele alınması gerekmektedir. Finansal Yatırım Araclari Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Temel Analiz Yöntemi, Teknik Analiz Yöntemi, Tesadüfi Seçim (Random Walk) Yöntemi, Portföy Analiz Yöntemi. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 2 Rustem Baris Yesliay Bahar 2014 Temel Analiz Yöntemi Temel Analiz Yöntemi 13 14 Temel analiz hisse senetlerinin belli piyasa şartlarına göre gerçeğe en yakın değerinin bulunmasına yönelik bir araştırma yöntemidir. Bu yöntem; hisse senedinin fiyatını etkileyen genel ekonomik faktörler, sektör sorunları, rekabet şartları, şirketlerin mali yapıları, verimlilik, karlılık, likidite, finansal yapı, dağıtım kanalları, yönetim becerisi, ihracat olanakları gibi temel olguların ve bunların o hisse senedinin fiyatını nasıl etkilediğinin analiz edilmesiyle hisse senedinin gerçek değerinin belirlenmesine dayanmaktadır. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Temel analiz yaklaşımında asıl olarak şirket mali tablo rakamlarını esas alır. Sık sık ‘teknik analiz’ in alternatifi olarak algılanan temel analizin teknik analizden farklı yönü şudur: Temel analiz yaklaşımında her bir hisse senedinin ait oluğu şirketin hesaplanan bir ‘gerçek değeri’ vardır. Bu gerçek değer borsa fiyatından yüksek ise, o hisse senedini satın almak gerekir. Çünkü temel analiz yaklaşımına göre piyasa değeri, er geç gerçek objektif değere yaklaşacaktır. Teknik analiz yönteminde ise böyle bir gerçek değer yoktur. Tek değer ‘borsa fiyatı’ dır. Bu nedenle alım satım için fiyat ve hacim grafiklerini incelemek yeterlidir. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Temel Analiz Yöntemi 15 16 Temel analiz makro (ülke bazında) ve mikro (şirket bazında) olmak üzere iki düzeyde yapılır. Makro analizde ekonomi ve endüstri analizi, mikro analizde ise firma analizi aşamaları yer almaktadır. Finansal Yatırım Araclari 17 Bahar 2014 Genel ekonomiyle ilgili olan başlıca faktörler Hükümetin para politikası, Hazine ve Merkez Bankası’nın para programı, Kamu harcamaları ve bütçe açıkları, Dış ticaret ve ödemeler dengesi açıkları, Döviz Kurlarındaki hareketler,enflasyon, devalüasyon ilişkisi, Yatırımlar, istihdam politikası ve işsizlik oranı, Emisyon oranındaki artışlar, enflasyon hızı, Altın fiyatlarındaki genel trend, Hazine bonosu ve repo faizleri, Gayrisafi Milli Hasıla Artışı (büyüme hızı), Özelleştirme politikası ve uygulamaları, Finansal Yatırım Araclari Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Güçlü ve büyüyen bir ekonomide hisse senedine yapılan yatırımın karlı olma olasılığı daha yüksektir. Bu nedenle, yatırımcının yatırım yapacağı dönem içinde ekonominin genel göstergelerinin alacağı değerleri ve ekonomideki dalgalanmaları izlemesi gerekir. Ekonomideki büyüme ya da daralma şirketlerin, stok, finansman, fiyat ve ödeme politikalarını, borç ve alacak yönetimini etkiler. Bu nedenle, genel ekonomideki değişmenin yönünün tahmin edilmesi yatırımcı açısından büyük önem Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 taşımaktadır. 18 Ekonomik faktörler kadar önemli olan bir başka konu da ekonomi dışı sosyal-politik faktörlerdir. Bu faktörlerin önemi hisse senedi piyasasıyla doğrudan ilgili olup olmamaları değil; iyimserlik ya da kötümserlik yaratmalarıdır. Seçimler, askeri darbeler, hükümet bunalımları, anarşi ve terör, grevler, savaşlar karamsarlık ve tedirginlik yaratır. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 3 Rustem Baris Yesliay Bahar 2014 Endüstri Analizi 19 20 Ekonomik analiz sonucunda ekonominin dengeli ve güçlü göründüğü, büyüme sürecine girdiği kanısını oluşturuyorsa, bu durum yatırım için uygun bir ortam olarak değerlendirilir. Ekonomideki durgunluk ve büyüme oranındaki azalma ise tam aksi bir veri niteliği taşıyacaktır. Finansal Yatırım Araclari Temel analizde, genel ekonomik faktörler kadar, işletmenin içinde bulunduğu endüstrinin konjonktüre karşı duyarlığı da önemlidir. Endüstri analizi, işletme analizi için bir çerçeve oluşturur, diğer bir deyişle, bir endüstrinin performansı o endüstriye dahil işletmelerin performanslarının iyi bir göstergesidir. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Endüstri Grupları 21 22 Endüstriler genel ekonomik durumdan değişik biçimlerde etkilenirler. Bazı sektörler ekonomik büyüme oranı ile aynı hızda, bazıları daha hızlı ya da daha yavaş büyüme gösterirler. Bir işletmenin büyümesi de büyük ölçüde, içinde bulunduğu endüstri kolunun büyümesine bağlı ve paraleldir. Finansal Yatırım Araclari Büyüyen e. : Bilgisayar, elektronik, telekomünikasyon gibi teknolojik gelişme ve icatların yoğun olduğu endüstrilerdir. Bu tür e. ekonomik konjonktürden etkilenmeksizin, sürekli büyüyen iş kollarıdır. Dönemsellik gösteren e. : Ekonomik konjonktüre paralel olarak dalgalanma gösteren e. Bu tip sektörlere yatırım yapmak ekonomik gelişme dönemlerinde karlı, durgunluk dönemlerinde ise riskli olabilir. Turizm sektörü gibi. Savunmacı e. : Ekonomik konjonktürden çok az etkilenen e. Gıda, ilaç gibi sektörler. Bu sektörlere ait hisse senetlerine yatırım yapmanın riski az. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araclari Endüstrinin hayat devresi 23 Bahar 2014 Firma Analizi 24 Endüstrilerin hayat serileri kuruluş, gelişme ve büyüme, olgunlaşma ve doyum gibi temel devrelerden oluşur. Kuruluş ve tanınma aşamasındaki işetmelerin hisse senetlerine yatırım yapmak oldukça risklidir. Bu işletmelerin hisse senetlerine genellikle spekülatörler yatırım yapar. Endüstrideki büyüme ve gelişme aşaması uzun yıllar sürebilen bir devredir ve bu aşamada endüstrideki işletmelerin hisse senetleri arzulanır yatırımlar niteliğindedir. Olgunluk ve doyum aşaması ise büyümenin durduğu, satışların daha yavaş arttığı bir devredir. Bu devrede endüstrinin hisse senetleri artık yatırımcı için cazibesini yitirmiştir. Video, faks, bilgisayar üretimi gibi iş kolları bu konuda hassas iş kollarıdır. Finansal Yatırım Araclari Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Firma analizinin ilk kısmında işletmenin genel analizi yapılır. Bu kısımda ele alınacak konular; şirketin unvanı, geçmişi ve şöhreti, sermayesi, yedekleri, yönetimdeki başlıca hissedarları, ortak ve personel sayısı, yöneticilerin kişilikleri ve yetenekleri, üretim konusu ve kapasitesi, üretim maliyetleri, ihracat olanakları, kredi olanakları, verimlilik ve karlılık durumu, kar dağıtım politikası, sermaye artırımı düşünceleri, genişleme ve yeni yatırım projeleri olarak sıralanabilir. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 4 Rustem Baris Yesliay Bahar 2014 25 26 Temel veriler üzerinde yapılan inceleme sonucunda yapılacak yatırımın risk ve verimliliği hakkında bir hükme varılabilir. Bundan sonra, işletmenin geleceğine ilişkin nicel tahminler yapabilmek amacıyla işletmenin geçmişteki performansı değerlendirmeye alınır. Bu tür nicel bir incelemenin başlıca kaynağı finansal tablolar ve başlıca aracı rasyo (oran) analizleridir. Bu amaçla kullanılabilecek oranlar likidite oranları ve karlılık oranlarıdır. Finansal Yatırım Araclari Muhasebe Değeri Ya Da Tasfiye Değeri Yaklaşımı Bahar 2014 Finansal Yatırım Araclari Fiyat/Kazanç Yaklaşımı 27 Bu değerleme yöntemi beklenen nakit giriş ve çıkışlarını dikkate almadığı için yalnızca iflas ya da tasfiye halindeki işletmelerde önem taşır. Bahar 2014 Fiyat/Kazanç Yaklaşımı 28 Bu yöntemle yatırımcı veya analist önce hisse başına net karı (HBK) tahmin eder, daha sonra bu değeri hisse senetleri piyasasında gerçekleşmiş Fiyat/Kazanç oranıyla çarparak hisse senedinin gerçek değerini (gerçek fiyatını) hesaplar. Fiyat/Kazanç oranı beklenen kazanç tutarını da dikkate aldığından muhasebe ya da tasfiye değeri Hisse yöntemine göre daha üstün bir Senedinin Gercek Değeri F/KO= yöntemdir. GD=(F/K)xHBK=7x10=70 Hisse Başına Net Kar Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 29 X İşletmesi gelecek yıl (1989) hisse başına 10 TL. net kar elde etmeyi beklemektedir. Aynı endüstri kolunda yer alan şirketlerin ortalama fiyat/kazanç oranı 7 olduğuna göre, X işletmesinin hisse senedinin gerçek değeri nedir? Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 30 F/K katsayısı yeni kurulan sermaye piyasalarında genellikle düşüktür. Örneğin; Türkiye, Yunanistan, Portekiz gibi ülkelerde F/K katsayısı 8-10-12 civarında, Gelişmiş Avrupa Ülkelerinde ve Amerika’ da 20-30 arasında, Japonya’ da ise 60-65 kadardır. F/K katsayısının hesaplanması hisse senedinin piyasa (ya da borsa) fiyatından hareketle olmaktadır. Bu nedenle de F/K katsayısı borsa konjonktüründen etkilenen hareketli bir değer ölçüsü sağlamaktadır. Buna rağmen dünyada en çok kullanılan değerleme ölçüsüdür. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Finansal Yatirim Araclari X İşletmesi gelecek yıl (2012) hisse başına 0,75 TL. net kar elde etmeyi beklemektedir. Aynı endüstri kolunda yer alan şirketlerin ortalama fiyat/kazanç oranı 9 olduğuna göre, X işletmesinin hisse senedinin gerçek değeri nedir? Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 5 Rustem Baris Yesliay 31 Bahar 2014 Piyasa Değeri/Defter Değeri Yaklaşımı 32 İşletmelerin hisse bazında piyasa değeri (borsa değeri) ile defter değeri daima farklıdır. Çünkü, defter değeri muhasebe dışı faktörleri dikkate almamaktadır. PD hemen her dönemde defter değerinin belli bir miktar altında veya üstünde seyrettiğinden, belli bir trend veya birbirine yakın oranlar gösterir. Bu trend veya oranlara göre ya da sektör için oluşmuş bir ortalama ‘piyasa değeri/defter değeri’ oranından da yararlanılarak işletmenin hisselerinin gerçek değerine varılabilir: Gerçek Değer = (Piyasa Değeri/Defter Değeri) x (Defter Değeri) Finansal Yatırım Araclari Aynı sektörde faaliyet gösteren üç işletmenin piyasa ve defter değerleri aşağıdaki gibidir. D işletmesinin hisse senedinin defter değeri 5.000 TL. ise, diğer işletmelerin verilerinden yararlanarak D işletmesinin hisse senedinin gerçek değeri şöyle hesaplanır. İşletme Bahar 2014 Ort Piyasa F Defter D Piyasa D / Defter D A 3.000 YTL 2.500 YTL 1,20 B 8.700 YTL 6.000 YTL 1,45 C 4.500 Finansal YTL Yatırım 2.000Araclari YTL 2,25 Bahar 2014 Kar Payı Yöntemi (KPY) 33 34 KPY, bir hisse senedinin bugünkü değerinin sınırsız bir süre boyunca o hisse senedinden sağlaması beklenen kar paylarının bugünkü değerlerine eşit olacağını öngören bir yöntemdir. KPY mantığı, sınırsız bir süre boyunca elde tutulacak bir hisse senedinin sağlayacağı nakit girişlerinin sadece kar payları olmasıdır. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Finansal Yatırım Araclari Kısaltmalar 35 36 GD0 = hisse senedinin bugünkü gerçek değeri D = t’ inci yıla kadar her yıl elde edilmesi beklenen kar payları k = iskonto oranı t = planlanan zaman ufku Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Bahar 2014 Dağıtılacak kar paylarının sabit kalması durumunda Finansal Yatırım Araclari Ancak model, hisse senedi için uygun bir iskonto oranının belirlenmesi sorununu da beraberinde getirmektedir. Iskonto oranı, genelde yatırımcı tarafından kabul edilebilir bir karlılık oranı biçiminde tanımlanır. Uygulamada bu oran, devlet tahvilleri ile hazine bonolarının faiz oranına bir risk faktörü eklenerek bulunur. İşletmenin her yıl dağıtacağı kar payının değişmeyeceği, iskonto oranının sabit kalacağı varsayılması durumunda: GD0 = D1 / k Bir hisse senedinin t= 1 yılından sonsuza dek ödeyeceği kar payı 2.000 TL ve iskonto oranı %50 ise bu hisse senedinin, GD= D1 / k =2000 / 0.5=4000 Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 6 Rustem Baris Yesliay 37 Dağıtılacak kar payının her yıl sabit bir hızla artması D1 k-g X işletmesinin hisse senetlerinin yıllık sabit kar payı büyüme oranı % 5, iskonto oranı %12 ve t = 1 yılındaki kar payı 1150 TL. olduğuna, bir hisse senedinin gerçek değeri nedir? X işletmesinin hisse senetlerinin yıllık sabit kar payı büyüme oranı %7, iskonto oranı %15 ve t = 1 yılındaki kar payı 15.000 TL. olduğuna, bir hisse senedinin gerçek D değeri nedir? 15.000 1 GD0 = k-g GD 0 = Finansal Yatırım Araclari Kısaltmalar Yeni buluşlar, yeni mal ve hizmetler üretilmesi, teknolojik yenilikler ilk yıllarda işletmelerin olağanüstü kar elde etmesine olanak verebilir. Ancak izleyen yıllarda yeni rakiplerin piyasaya girmesi bu konularda ilk atılımı yapan işletmenin tekelci karını ortadan kaldırarak, karını normal düzeye indirir. n = Normal üstü büyüme hızının devam edeceği süre gs = Normal üstü büyüme hızı gn = Normal büyüme hızı Dn = Kar payının normal üstü büyüme hızı sonunda ulaşacağı değer. n t=1 Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 n GD0 = 41 t=1 Z işletmesinin en yakın (1988) dönem kar payı tutarı hisse başına 1.500 TL’dır. Yeni bir ürünün piyasaya sürülmesi nedeniyle gelecek üç yıl boyunca (1989, 1990, 1991) kar payı büyüme hızının (g) %10 olacağını tahminlemektedir. 1991 yılı sonunda kar payı büyüme oranının %5’ e düşmesi beklenmektedir. İskonto oranı %15 olduğuna göre bir hisse senedinin 1988 yılındaki gerçek değerini hesaplayınız. Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 D 0 (1+g s ) t 1 D + x n+1 t n (1+k) (1+k) k-g n Finansal Yatırım Araclari 1 Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 40 GD 0 = D1 k-g 187.500 0.15 0.07 Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Dağıtılacak kar paylarının her yıl değişen bir hızla artması 38 Eğer dağıtılacak kar paylarının her yıl ‘g’ gibi sabit bir hızla sınırsız süreyle artacağı bekleniyorsa, GD 0 = 39 Bahar 2014 Bahar 2014 D0 (1+gs ) t 1 D + x n+1 t n (1+k) (1+k) k-g n 1500(1+0.1) t 1 D4 + x t 3 (1+0.15) t=1 (1+0.15) 0.15-0.05 3 GD0 = 2 1500(1+0.1)1 1500(1+0.1)2 1500(1+0.1)3 (1+0.15)1 (1+0.15)2 (1+0.15)3 4120 42 Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 7 Rustem Baris Yesliay Bahar 2014 3 D1991 =D0 (1+gs ) t 1500x(1+0.10)3 1996.5 44 4 D1992 =D1991x(1+g n ) 1996.5x(1+0.05) 2096 5 1 D GD0 =4120+ x 1992 3 (1.15) 0.10 2096 1 GD0 =4120 x 1.521 0.10 GD0 4120 (0.658 x20960) 17911.68 Finansal Yatırım Araclari 43 D0 = D1988 olduğundan D4 = D1992 olacaktır. D1992, 1991 yılı kar payına %5 büyüme payı eklenerek hesaplanmıştır. 1991 yılı kar payı ise 1500TL’lik kar payının %10 büyüme oranından 3.yıl sonundaki değeri olarak hesaplanmaktadır. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araclari 1 n GD0 = 45 t=1 T işletmesinin en yakın (2008) dönem kar payı tutarı hisse başına 1.20 TL’dır. Yeni bir ürünün piyasaya sürülmesi nedeniyle gelecek üç yıl boyunca (2009, 2010, 2011) kar payı büyüme hızının (g) %10 olacağını tahminlemektedir. 2011 yılı sonunda kar payı büyüme oranının %5’ e düşmesi beklenmektedir. İskonto oranı %15 olduğuna göre bir hisse senedinin 2008 yılındaki gerçek değerini hesaplayınız. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 Bahar 2014 D0 (1+gs ) t 1 D + x n+1 t n (1+k) (1+k) k-g n 1.2(1+0.1) t 1 D4 + x t 3 t=1 (1+0.15) (1+0.15) 0.15-0.05 3 GD0 = 2 1.2(1+0.1)1 1.2(1+0.1)2 1.2(1+0.1)3 (1+0.15)1 (1+0.15)2 (1+0.15)3 3.29 Finansal Yatırım Araclari 46 Bahar 2014 3 D2011 =D0 (1+gs ) t 1.2x(1+0.10)3 1.56 48 4 D2012 =D2011x(1+g n ) 1.56x(1+0.05) 1.64 5 1 D GD0 =3.29+ x 2012 3 (1.15) 0.10 1.64 1 GD0 =3.29 x 1.521 0.10 GD0 3.29 (0.658x16.4) 14.08 47 Finansal Yatirim Araclari Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 T işletmesinin en yakın (2007) dönem kar payı tutarı hisse başına 0.80 TL’dır. Yeni bir ürünün piyasaya sürülmesi nedeniyle gelecek 4 yıl boyunca (2008, 2009, 2010, 2011) kar payı büyüme hızının (g) %12 olacağını tahminlemektedir. 2011 yılı sonunda kar payı büyüme oranının %7’ e düşmesi beklenmektedir. Iskonto oranı %10 olduğuna göre bir hisse senedinin 2007 yılındaki gerçek değerini hesaplayınız. Finansal Yatırım Araclari Bahar 2014 8 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Teknik Analiz Yöntemi 2 FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI 07. MENKUL KIYMETLERDE DEĞERLEME / TAHVİL DEĞERLEMESİ Finansal Yatırım Araçları Teknik analizin temel varsayımları 3 TA yöntemi, piyasadaki hisse senetlerinin cari ve geçmişteki fiyatlarından hareket ederek, gelecekteki fiyatlarını tahminlemeye çalışan bir yöntemdir. TA’nın temel varsayımı; hisse senetlerinin fiyat dalgalanmalarının gözlenebilen ve kendisini tekrarlayan bir trend oluşturduğu ve bu trendin saptanması sonucu gelecekteki fiyat hareketlerinin belirlenebileceğidir. TAnalizcilere göre piyasanın, hisse senetlerinin yatırım değerinden bağımsız olarak kendine özgü bir yaşam biçimi vardır ve temel analiz piyasanın en önemli belirleyicilerinden biri olan ‘yatırımcıların duygularını’ dikkate almamaktadır. Bahar 2014 Teknik analizin temel varsayımları 4 HS’nin fiyatı, yalnızca o HS’ye ait arz ve talebe göre belirlenir. Arz ve talep akılcı ve akıl dışı birçok faktör tarafından etkilenir ve bu faktörlerin tamamını bir değerleme modelinin kapsamına alınmasına olanak yoktur. Oysa, hisse senedinin piyasa fiyatı tüm faktörleri otomatik olarak dikkate almaktadır. HS fiyatlarındaki dalgalanmalar genellikle kolayca gözlenebilen ve uzun süre devam eden belirli trendler izler. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Teknik Analizin Üstün Yönleri 5 Trend başladıktan sonra tamamen ters yöne dönünceye kadar devam eder. Arz ve talepteki kaymalar, er ya da geç piyasa fiyatlarının izlediği trendde de değişmelere neden olur. Birtakım fiyat hareketleri zaman içinde tekrarlanma eğilimi gösterir. Bahar 2014 Teknik Analizin Üstün Yönleri 6 Teknik analizde piyasadaki çeşitli kesimlerin fiyatları belirlemesi sebebiyle ’beklentilere’ de önem verilir. Hisse senedi piyasasında sıkça duyulan ‘boğa ve ayı piyasaları’ terimleri, piyasadaki çeşitli kesimlerin gelecek hakkındaki beklentilerinin yönünü belirtir. Temel analiz piyasa hareketlerini, makro ve mikro ekonomik faktörlerin dışında kalan psikolojik ve tesadüfi faktörleri ve piyasa mekanizmasının kendi içi dinamiğini içermemektedir. Oysa, teknik analistler, sayılan tüm bu etmenlerin hisse senedinin piyasa fiyatının içinde yer aldığını savunmaktadır. Finansal Yatırım Araçları Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Teknik analistler, kullandıkları yöntem veya teknikler sayesinde, diğer analiz yöntemlerine göre daha iyi, erken ve sağlıklı bir uyarı sinyali alındığını savunmaktadırlar. Böylece hisse senedi piyasasındakilere ‘al’, ‘sat’ veya ‘elde tutu’ gibi öneriler verirler. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 1 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Teknik Analizin Üstün Yönleri 7 Teknik Analizin Üstün Yönleri 8 Ne temel, ne de teknik analiz, hesapta olmayan yeni olayları ve bunların sonuçlarını önceden kestirebilir. Fakat bu gibi olaylarda uzun vadeli yatırımcıları kısa vadeli yatırımcı daha çok temel analize, kısa vadeli yatırımcı ise teknik analize daha çok önem vermektedir. Ayrıca teknik analiz, alımdan sonraki birkaç gün veya hafta içinde kazanmayı amaçlayan spekülatörler tarafından da tercih edilir. Diğer yanda, uzun vadeli yatırımcılarda teknik analizi, temel analize ek olarak zamanlama için kullanırlar. Finansal Yatırım Araçları Temel analizin dayandığı finansal tablo ve veriler makyajlı olabilmekte, eksiklik veya yanlışlıklar içerebilmektedir. Teknik analiz ise, piyasadan derlenen (fiyat, işlem hacmi vb.) kesin bilgilere dayanmaktadır. Temel analiz, oldukça yorucu, zaman alıcı ve ekonomik konularda bilgi sahibi olmayı gerektiren bir yöntemdir. Oysa, teknik analiz kullanımı, daha kolay ve daha az eğitimle gerçekleştirilebilecek bir yöntemdir. Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Teknik Analizin Üstün Yönleri 9 Bahar 2014 Teknik analizin zayıf yönleri 10 Temel analiz, piyasada düşük değerlenmiş hisse senetlerini tespit etmeye ve bunlara yatırım yapmaya dayanır. Oysa bu yatırımın verimli olabilmesi, piyasadaki diğer yatırımcıların da söz konusu senetlerin düşük değerlenmiş olduğunu fark etmelerine ve talebi artırarak fiyatın yükselmesini sağlamalarına bağlıdır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Teknik analizin zayıf yönleri 11 Teknik analiz, geçmişteki fiyatların oluşumundaki değişkenlerin gelecekte de kendisini tekrarlayacağı varsayımına dayanır. Geçmişte oluşan grafik modellerin gelecekte de kendisini tekrarlayabileceği, teknik analiz kurallarının her zaman çalışmadığı söylenebilir. Bu kurallar çalışsa bile temel verilerdeki değişikliklerin buna engel olma ya da trendin yönünü değiştirebilme ihtimali söz konusudur. Bütün bunlara rağmen sırf geçmişte böyle oldu diye körü körüne eski modellere bağlı kalmanın sakıncaları açıktır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Dow Teorisi 12 Bir fiyat oluşumunun ya da teknik analiz kurallarının yararlı sonuç vermesi, piyasada herkesin aynı kuralı uygulamasıyla işlemez duruma gelmektedir. Gerçekte, teknik analiz sonuçları mekanik olarak ortaya çıkmamakta, grafiklerin yorumlanması da önem kazanmaktadır. Ancak, aynı grafiği analiz eden iki ayrı analist farklı yatırım kararları verebilmektedir. Finansal Yatırım Araçları Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Dow hisse senetleri piyasasının belirli trendler izlediğini, bu trendlerin izlenmesiyle piyasanın genel gidiş yönünün tahmin edilebileceğini öne sürmüştür. 1. Ortalamalar her türlü faktörü içerir ve yansıtır. (Hisse senedi fiyat endeksleri, Dow’un bahsettiği ortalamalarla aynı anlamdadır.) 2. Piyasada üç temel trend vardır. Her trend, süre bakımından kendinden bir büyük olan trendi düzeltir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 2 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Dow teorisinin temel ilkeleri 13 Dow teorisinin temel ilkeleri 14 -Bir yıldan uzun olan, tüm piyasanın aşağı (bear markets) ya da yukarı (bull markets) çekildiği ana trendler veya birincil trendler, -Birincil trendin genel ortalamasından sapmaları düzeltir nitelikteki kısa dönemli (2 haftadan 9 aya kadar) veya ikincil trendler, -Piyasadaki günlük dalgalanmalar. Teoriye göre bu dalgalanmalar anlamlı değildir. Finansal Yatırım Araçları 3. Bahar 2014 Ana trendler (birincil hareketler) üç aşamadan geçer: -Fiyatlar düşükken akıllı yatırımcıların alıma geçtiği biriktirme veya toparlama dönemi, -Fiyatlar hızla artarken trendi izleyen birçok kişinin alıma geçtiği boğa piyasası dönemi. -Hisse senetlerinin özellikle akıllı yatırımcılar tarafından elden çıkarıldığı ayı piyasası dönemi. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Dow teorisinin temel ilkeleri 15 16 4. 5. 6. Ortalamalar veya piyasa göstergelerinin birbirini onaylaması gerekir. Başka deyişle endeks veya ortalamalar birbiriyle aynı uyarı ve sinyalleri vermelidir. İşlem miktarı trendi onaylamalıdır. Trend belirlenirken fiyata ek olarak işlem miktarına da bakılmalıdır. İster düşüş, ister artış yönlü olsun, her ana trend işlem miktarının artmasıyla desteklenir ve doğrulanır. Yön veya eğilimin değiştiğine dair sinyaller alınana dek her trend geçerlidir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Fiyat ve Miktar Göstergeleri 17 18 Teknik analistlerin hisse senetleri ile ilgili olarak üzerinde durdukları iki nokta, fiyat hareketleri ve değişen fiyatlardan etkilenen işlem hacmidir. Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Bahar 2014 Teknik analizde kullanılan fiyatmiktar göstergeleri Finansal Yatırım Araçları Dow teorisinin esası, gel-git olaylarına benzetilebilir. Piyasada genel eğilim fiyatlarının yükseliş yönünde ise, araya giren her ikincil hareketten sonra, hisse senetlerinin fiyat düzeyi, daha önce ulaşılan üst noktayı aşar. Piyasada genel eğilim düşüş yönünde ise, her fiyat duruşundan sonra fiyat düzeyi, bir önceki fiyat duruşunda bulunan noktanın altına düşer. Söz konusu yöntemde birincil ve ikincil hareketlerin oluşturduğu eğilimleri yorumlamak önem taşımaktadır. -Artan ve azalan fiyat endeksleri: Çeşitli mali yayınlarda, o gün borsalarda işlem gören hisse senetlerinin ne kadarının fiyatının yükseldiğini, ne kadarının fiyatının düştüğünü göstermeye çalışarak, fiyat hareketlerinin yönünü ve şiddetini ölçmeyi amaçlayan endekslerdir. -Borsa işlem hacmi: bir gün içerisinde borsada alım satımı yapılan hisse senetlerinin toplam miktarıdır. Dow teorisine göre fiyat yükselişlerinde işlem hacmi yükselecek, fiyat düşmelerinde ise azalacaktır. İşlem hacminin bilinmesinin en önemli yararı, piyasa düşüşünü önceden kestirmeye yardımcı olmasıdır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 3 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 19 20 -Lot altı işlemler (az sayıda alım satım): Bu teori küçük yatırımcıların bilgi yetersizliği ve hisselerinden bağımsız olarak yatırım yapma yeteneklerinin gelişmemiş olması nedeniyle piyasa göstergelerinin tersine davrandığı; başka bir deyişle, fiyatlar yükselirken alıp, düşerken sattıkları temeline dayanır. Finansal Yatırım Araçları Bu nedenle, az sayıda alımlar az sayıda satımlara oranlanarak (lot altı alımlar/ lot altı satışlar) bir ‘Lot Altı İşlemler Endeksi’ oluşturulabilir. Bu teoriye göre, endeksin artışı fiyatların zirveye yaklaştığını ve yakında düşmeye başlayacağını, azalışı ise fiyatlardaki düşüşün sona erdiğini ve yükselmenin başlamak üzere olduğunu açıkça göstermektedir. Bahar 2014 21 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 22 -Açıktan veya kısa satış (Sahip olunmayan menkul kıymetlerin ödünç alınmak sureti ile satılmasıdır.): Açıktan satış hacminin artışı, teknik analistler tarafından, gelecekte fiyatların yükseleceği şeklinde yorumlanmaktadır. -Güven endeksi: ABD sermaye piyasalarında analistlerin sıkça başvurdukları bir yöntem olarak, yatırımcıların risk almaya karşı gösterdikleri istekliliğin bir göstergesidir. GE= Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Kaliteli Tahvillerin Getirisi Düşük Kaliteli Tahvillerin Getirisi Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Teknik Analizde Fiyat Hareketlerini Belirlemeye Yönelik Yaklaşımlar 23 24 Endeksteki artış, ekonomideki canlanma ve yatırımcıların beklentilerindeki değişme nedeniyle yüksek ve düşük kaliteli tahvillerin getirilerinin birbirine yaklaştığını gösterir. Bu durum hisse senetleri piyasasında yükselmenin, düşme ise ekonomide ve hisse senetleri piyasasında daralmanın işareti olarak görülmektedir. Finansal Yatırım Araçları Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Fiyat hareketlerini belirlemeye yönelik yöntemlerle, teknik analistler, trend değişimlerini (fiyat analizlerini) izlemeye çalışırlar. Bu yöntemler: 1) Grafikler, 2) Hareketli Ortalamalar 3) Göreli Güç Yöntemleri Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 4 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Grafikler Yöntemi 25 26 Grafikler, teknik analizin temel araçlarıdır. Grafik çizimi için kapanış fiyatı, en düşük, en yüksek fiyatlar, işlem hacmi, işlem miktarı gibi değerler kullanılır. Grafiğin x ekseni, zamanı; y ekseni ise, sayısal verilerin aldıkları değerleri (fiyat, işlem hacmi gibi) gösterir. Grafikler günlük, haftalık, aylık olarak hazırlanır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Hareketli Ortalamalar Yöntemi 27 28 HO (moving averages) yöntemi, fiyatlardaki aşırı dalgalanmayı istatistiki yöntemlerle düzeltip, gerçek trendi görmek, yani bir anlamda verileri düzgün hale getirmek (smoothing) amacıyla kullanılan bir veri düzeltme tekniğidir. HO yönü, seçilen zaman dilimi içinde fiyatların trendini gösterecektir. HO yönü, seçilen zaman dilimi içinde fiyatların trendini gösterecektir. HO yükselmeye başlaması, fiyatların artacağını, HO eğrisinin aşağı doğru kıvrılması ise fiyatların düşüşe geçeceğinin göstergesidir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 HO t = X işletmesi hisse senedinin 12 günlük gözlemi boyunca borsa kapanış fiyatları aşağıda verilmiştir. Fiyat serisini 6’lı hareketli ortalamaları olarak (N=6) düzeltiniz. Finansal Yatırım Araçları Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 t 1 x Fi N i=t-N +1 Finansal Yatırım Araçları 29 Hot = t dönemine ait hareketli ortalama N = Hareketli ortalamada baz alınacak veri sayısı F1 = Kapanış fiyatları 30 Bahar 2014 T Fi 6 Günlük HO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2.000,0 2.150,0 2.250,0 2.250,0 1.900,0 2.100,0 2.250,0 2.050,0 1.950,0 2.150,0 2.250,0 2.300,0 2.108,3 2.150,0 2.158,3 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 5 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Göreli Güç 31 32 1 6 HO 6 = x Fi 6 i=1 1 HO 6 = 2100 1900 2250 2250 2150 2000 6 HO 6 =2108.33 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Göreli Güç 33 34 GG yaklaşımı kullanılan uygulamalarda, iyi piyasa koşullarında en büyük göreli güce sahip hisse senetlerinin, en kötü piyasa koşullarında en güçsüzler olarak ortaya çıktıkları gözlemlenmiştir. Finansal Yatırım Araçları 35 Menkul kıymet piyasası etkindir. Fiyatlar, şirketlere ait bilgilere göre derhal değişebilmekte ve olaylar fiyatlara hemen yansımaktadır. Menkul kıymet piyasasındaki yatırımcıların piyasayla ilgili bilgileri aynı düzeyde, tam ve doğrudur. Piyasayı etkileyecek yeni bilgiler herkes tarafından duyulduğu için, bunun piyasa fiyatına etkisi çok az olacaktır. Finansal Yatırım Araçları Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Tesadüfi seçim teorisi, teknik analizin, hisse senetlerinin fiyat değişmelerinin, geçmişle aynı olacağı düşüncesini reddetmektedir. Hisse senedi fiyatlarının hafızası olmaması nedeniyle geçmişin gelecekle ilişkisinin kurulamayacağı, fiyat değişmelerinin belirli bir sistematiği olmadığı belirtilmektedir. Bu nedenle, hisse senetleri fiyatlarındaki değişikliklerin tamamen tesadüfi olduğu ileri sürülmektedir. Diğer bir ifadeyle, çeşitli bilimsel araştırma ve yöntemlere göre seçilmiş hisse senetlerinin verimliliği ile tesadüfen seçilmiş hisse senetlerinden sağlanacak verimlilikler arasında fark olmayacaktır. Finansal Yatırım Araçları 36 Bahar 2014 Tesadüfi Seçim Teorisi (Rassal Yürüyüş Teorisi) Bahar 2014 Tesadüfi Seçim Teorisi Varsayımları GG (relative strength) yaklaşımının temel ilkesi; belirli piyasa koşulları altında bazı hisse senetlerinin diğerlerinden daha iyi performans göstereceği ve bu durumun uzun dönemler boyunca değişmeden süreceğidir. Bu varsayımdan hareketle yatırımcının, göreli gücü yüksek olan hisse senetlerine yönelerek daha yüksek gelir sağlayacağı öngörülür. Bahar 2014 Tesadüfi Seçim Teorisi Varsayımları Yatırımcılar rasyonel davranıp, yatırımlarla ilgili gelecekteki risk ve getiriyi göz önünde bulundurarak karar vermektedirler. Ancak bu varsayım oldukça tartışmalıdır. Profesyonel analistler bile aynı bilgiyi, değişik çeşitlerde yorumlayıp, birbirinden farklı kararlar alabildiğine göre, bireysel yatırımların tam rasyonel davranmalarını beklemek fazla gerçekçi olmayacaktır. Yatırımcılar elde ettikleri bilgileri hemen değerlendirip, satın alma ya da satma kararı vererek, hemen harekete geçerler. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 6 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Portföy Analizi Yöntemi 37 38 Yukarıda sayılan varsayımların tümünün bir arada geçerli olduğu koşullarda, tesadüfi seçim teorisi ile bilimsel verilerin aynı sonucu vereceğini kabul etmek mümkündür. Geçmiş veriler, objektif bir şekilde değerlendirilebilmesine karşın gelecekle ilgili analiz ve beklentiler sübjektiftir. Yatırımcının verimlilik sağlayabilmesi, onun gelecekle ilgili tahminlerindeki doğruluk derecesine ve yatırımın elde tutulma süresi ile yakından ilgili görülmektedir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Portföy, çeşitli menkul kıymetlerden meydana gelen, ağırlıklı olarak hisse senedi, tahviller ve türevlerinden oluşan, belirli bir kişi veya grubun elinde bulunan finansal nitelikteki kıymetler olarak tanımlanabilir. Portföy yaklaşımının temel mantığı, yatırımcının servetini değişik finansal varlıklar arasında dağıtarak riski dağıtması ve olası bir zarardan kaçınmasıdır. Riskin bu şekilde dağıtılmasına basit çeşitlendirme denir ve basit çeşitlendirme ‘tüm yumurtaları bir sepete koymamak’ ifadesiyle Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 açıklanabilir. Portföy hedefleri 39 40 Ti p A B C D E Portföydeki Menkul Kıymet Oranları % 100 Tahvil % 50 Tahvil - %50 Klasik His Senedi % 75 Klasik His Senedi - % 25 Tahvil Yatırımcının Tercihleri Verim - Emniyet Verim – Değer Artışı Verim – Değer Artışı – Az Risk % 100 Klasik ve Değer Artışı Sağlayan His Senetleri % 100 Hızlı Değer Artışı Sağlayan His Senetleri Finansal Yatırım Araçları Sınırlı riskle değer artışı Fazla riskle fazla değer artışı Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları TAHVİL DEĞERLEMESİ 41 1) Portföy Planlaması: Yatırımcının durumu, yöneticinin durumu, yatırım ölçütleri. 2) Yatırım Analizi : Ekonomi, endüstri analizi, ilk seçim, tahmin analizi. 3) Portföy Seçimi : Genel kompozisyon kararı, menkul kıymet seçimi. 4) Portföy Değerlendirmesi : Performans ölçüleri, performans karşılaştırmaları. 5) Portföy Revizyonu : Genel kompozisyon kararı, menkul kıymet seçimleri, zaman kararları. Bahar 2014 Tahvilde Değer Kavramları 42 Sabit getirili menkul kıymet olan tahvile yapılan yatırımlarda yatırımcının beklentisi yatırım değerinin üzerinde bir getiri elde etmek ve ana parasını geri almaktan ibarettir. Bu açıdan bakıldığında, yapılacak bir değerlemenin öncelikle tahvilin kalitesini belirlemeye yönelik olacağı, ardından risk ve getiri incelemelerini gerektirdiği söylenebilir. Finansal Yatırım Araçları Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Nominal Değer, tahvilin üzerinde yazılı değerdir. Bu değer sabittir ve süre sonunda yatırımcıya ödenecek ana parayı ifade eder. İhraç Değeri, yatırımcının tahvili alırken ödediği değerdir. Yasalarımıza göre tahvil ihtiyaçlarında nominal değerinden %5 oranında indirim yapılabilir. Ayrıca satış tarihi ile satış süresi sonuna kadar geçecek süre boyunca işleyecek faiz de satış fiyatından düşülebilmektedir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 7 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 Tahvilde Değer Kavramları 43 44 İhraç Değeri = Nominal Değer - (%5 yasal indirim + erken satış pirimi) olmaktadır. 45 Bahar 2014 Tahvillerin Piyasa Fiyatını Etkileyen Faktörler Piyasa Değeri, tahvilin ikincil piyasadaki değeridir. Piyasa değeri nominal değerin altında ya da üzerinde olabilir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 46 Bahar 2014 47 Tahvilde derecelendirme, tahvilin kalitesinin saptanması amacıyla, geri ödemede gecikme olasılıklarının küçüklüğüne ya da büyüklüğüne göre, tahvilin kalitesini temsil eden bir sembol vermekle, tahvillerin yukarıdan aşağıya doğru sıralanması işlemidir. Tahvillerin derecelenmesi (rating) sınıflama harfleri kullanılarak yapılmaktadır. Bu sıralama en sağlam kabul edilen tahviller AAA harfleriyle nitelendirilir. Daha sonra gelenler AA ve A olarak, bundan sonrakiler de BBB,BB ve B diye sıralanır. BB ve daha aşağısı sağlam tahvil sayılmaz. Finansal Yatırım Araçları Bir tahvilin piyasa fiyatını etkileyen unsurlar risk, vade, faiz ve verim faktörleridir. Tahvilde risk unsuru faiz ve ana paranın zamanında geri ödenmesi ile ilgilidir. Bu nedenle tahvilin risk unsurunun belirlenmesi için tahvili çıkaran şirketin ya da kuruluşun bünyesinin tanınması gerekir. Finansal Yatırım Araçları Tahvilde Derecelendirme (Rating) Tahvillerde vade faktörü iki bakımdan önem taşımaktadır. Birincisi bir şirketin başlangıçta iyi olan mali durumunun tahvil vadesinin sonunda ne olacağı, diğeri tahvilin vadesi boyunca karşılaşacağı enflasyonist bunalımlardan ne ölçüde etkileneceğidir. Bu nedenlerle vade uzadıkça belirsizlik derecesi de artacak, artan belirsizliğe karşı piyasa fiyatı gerileyecektir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 48 Tahvillerdeki faiz faktörü hisse senetlerindeki kar payı getirisi gibi karmaşık bir özelliğe sahip olmadığından formüller yardımı ile kolayca hesaplanabilir. Gerçek Faiz Oranı= Kupon Faizi (Nominal Faiz) Piyasa Fiyatı Finansal Yatırım Araçları Rustem Baris Yesilay Bahar 2014 Tahvilin gerçek verimi ise, tahvil süresinin bitimine kadar elde edilecek dönemsel gelirler, varsa sermaye kazanç ya da kayıpları dikkate alınarak hesaplanan verimdir. Başka bir ifade ile gerçek verim, tahvil süresinin bitimine kadar gerçekleşecek nakit girişlerinin bugünkü değerleri toplamını, satın alma fiyatına eşitleyen iskonto oranıdır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 8 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 ÖRNEK 49 50 GV= Ort Yıllık Sermaye Kazancı Ya Da Kaybı+Yıllık Faiz Or Ort Tahvil Değeri F-P0 /n+iNF GV= P0 +F /2 İtfasına iki yıl kalmış %18 faizli 1.000 TL. küpürlü bir tahvilin piyasadan 850 TL’na satın alınması durumunda, bu tahvilin yıllık gerçek verimi nedir? 1000 850 / 2 + 0.18x1000 GV= 850+1000 /2 150/2 + 180 255 GV= 0.275 %28 1850/2 925 GV = Gerçek Verim F = Süre içinde ödenecek ana para tutarı Po = Tahvilin piyasa fiyatı n=Sürenin yıl sayısı NF=Tahvilin nominal fiyatı i=Nominal faiz oranı Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Tahvilin Değerinin Belirlenmesi 51 52 İtfasına iki yıl kalmış %8 faizli 100 TL. küpürlü bir tahvilin piyasadan 85 TL’na satın alınması durumunda, bu tahvilin yıllık gerçek verimi nedir? 100 85 / 2 + 0.08x100 GV= 85+100 /2 15/2 + 8 15.5 GV= 0.17 %17 185/2 92.5 Finansal Yatırım Araçları Faiz Ödeme Dönemi Başında Değerleme Bir tahvilin değeri (piyasa fiyatı), vade boyunca elde edilecek faiz ödemeleri ile vade sonunda elde edilecek ana paranın belirli bir iskonto oranı üzerinden hesaplanmış bugünkü değerlerinin toplamı olacaktır. Vadesi belli olan bir tahvilin piyasa fiyatı: Bahar 2014 53 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 54 Po = Tahvilin piyasa fiyatı n=Tahvilin vadesi (yıl sayısı) Ft= Yıllık faiz tutarı M=Vade sonundaki tahvil değeri (Genellikle tahvilin nominal değeri) r= Iskonto (verimlilik) oranını ifade etmektedir. M P0 = + t n 1+r 1+r Ft Rustem Baris Yesilay 1985 yılında ihraç edilmiş, %45 sabit faizli, 3 yıl vadeli, 1.000 - TL nominal değerli bir tahvilin, %60 verimlilik beklentisi durumundaki piyasa fiyatı ne kadardır? P0 = 450 1 0.6 1 450 1 0.6 2 450 1 0.6 3 1000 1 0.6 3 450 450 450 1000 1.6 2.56 4.096 4.096 P0 =281.25 175.78 109.86 244.14 811.03 P0 = Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 9 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 55 56 2011 yılında ihraç edilmiş, %9 sabit faizli, 3 yıl vadeli, 100 TL nominal değerli bir tahvilin, %12 verimlilik beklentisi durumundaki piyasa fiyatı ne kadardır? P0 = 9 1 0.12 1 9 1 0.12 9 9 9 100 P0 = ? ? ? ? P0 = ??? 2 9 1 0.12 Finansal Yatırım Araçları 3 2011 yılında ihraç edilmiş, %12 sabit faizli, 4 yıl vadeli, 350 TL nominal değerli bir tahvilin, %14 verimlilik beklentisi durumundaki piyasa fiyatı ne kadardır? 100 1 0.12 3 Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Yılda Birden Fazla Ödeme Yapılması Durumunda Değerleme Bahar 2014 Örnek 57 58 Birçok tahvil için, yılda birden fazla faiz ödeme dönemi olabilmektedir. En sık rastlanan durum 6 ayda bir faiz ödemesi yapılmasıdır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 1988 yılı başında ihraç edilen, 5 yıl vadeli, %45 faiz oranlı, 1.000 TL değerinde bir tahvilin iskonto oranı %60’dır. Faiz ödemeleri 6 ayda bir yapılacağına göre bu tahvilin piyasa fiyatı ne kadardır? Yılda %60 kazanç sağlamak isteyen bir yatırımcı için 6 aylık iskonto oranı %30 olmayıp, bileşik faize göre hesaplanmalıdır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 r* = 6 aylık iskonto oranı 60 r*= 1+k -1= 1+0.6-1= 1.6-1 r*=0.2649 %26.49 t 1 1 P0 =Ft /2- +M 1+r* t=1 1+r* 2n 2n 2011 yılı başında ihraç edilen, 4 yıl vadeli, %10 faiz oranlı, 1.000 TL değerinde bir tahvilin iskonto oranı %15’dir. Faiz ödemeleri 6 ayda bir yapılacağına göre bu tahvilin piyasa fiyatı ne kadardır? 10 t 10 1 1 P0 =450 / 2- 1000 1 0.2649 t 1 1 0.2649 P0 =225 3, 422 96 P0 =317, 6 59 Rustem Baris Yesilay Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2014 10 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2014 61 62 r*= 1+k -1= 1+0.15-1= 1.15-1 r*=0.072 %7.2 t 2n 1 1 P0 =Ft /2- +M 1+r* t=1 1+r* 2n t 8 1 1 P0 =100 / 2- 1000 1 0.072 1 0.072 t 1 P0 =? Finansal Yatırım Araçları 8 Bahar 2014 Finansal Yatırım Araçları r*= 1+k -1= 1+0.2-1= 1.2-1 r*=0.095 %9.5 t n Satış Fiyatı= 2n t=1 4 t 1 1 P0 =16/ 2- 100 10.095 t1 1 0.095 4 1 2 3 Rustem Baris Yesilay Finansal Yatırım Araçları Ft 4 Bahar 2014 M + 1+r 1+r t t n-1 F 1+r -1 1 F M P0 = + x + n-1 n-1 rc rc 1+r -1 r 1+r 1+ 1+ 365 365 4 1 1 1 1 1 P0 =8- 100 1.095 1.095 1.095 1.095 1.095 63 Bahar 2014 64 1 1 P0 =F/2 t +M 1+r* t=1 1+r* 2n 2011 yılı başında ihraç edilen, 2 yıl vadeli, %16 faiz oranlı, 100 TL değerinde bir tahvilin iskonto oranı % 20’dir. Faiz ödemeleri 6 ayda bir yapılacağına göre bu tahvilin piyasa fiyatı ne kadardır? F 1+r n -1 M P0 = + 1+r n -1 r 1+r n Finansal Yatırım Araçları x 1+ rt 365 Bahar 2014 11 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2015 2 Leasing FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI • Leasing yatırım mallarının bir kiralayan (lessor) tarafından (ki bu daha çok banka veya leasing şirketi olmaktadır) kendi adına satın alarak bu malların finansal kiralama talebinde bulunan kurumlara yada şirketlere kiralanması anlamına gelmektedir. 08. ÇAĞFAŞ FİNANSMAN TEKNİKLERİ Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 3 Bahar 2015 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları Leasing Konusu Ürünler 5 4 Finansal kiralama doğrudan veya dolaylı olmak üzere iki şekilde yapılabilir: Leasing Leasing her ne kadar bir borç para yada kredi verme faaliyetine benzese de leasingin kredi anlaşması ile karşılaştırıldığında özellikle kiralayan açısından sağladığı önemli bir avantaj vardır. Kiracı (lessee) leasing anlaşmasında ödeme sıkıntısı ile karşı karşıya kalırsa bu durumda kiralayan leasingin konusu olan yatırım malının mülkiyetini halen elinde bulundurduğu için söz konusu mala ilişkin kira bedelinin ödenmemesi durumunda o malı geri alma hakkına sahiptir. Finansal Yatırım Araçları • Doğrudan leasing de, kiralanacak varlığın imalatçısı yada satıcısı kiralama işlemini bizzat gerçekleştirmekte ve kiralama sözleşmesini taraflardan biri oluşturmaktadır. • Dolaylı leasing de ise, bir finansal kiralama şirketi, imalatçının ürettiği varlığı bir sözleşme ile kiracıya devretmektedir. Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 6 Kimler Leasing Yapabilir? • İş makineleri • Binek otomobiller • Tıbbi cihazlar • Tarım makineleri • Matbaa makineleri • Tekstil makineleri Leasing'de genel olarak hukuki işlem yapmaya yetkili her türlü kişi ve kuruluş kiracı olabilir, buna göre, her türlü şahıs firmaları, her türlü ortaklıklar, serbest meslek mensupları kiracı olabilirler. • Ticari araçlar • Gayrimenkul • Büro ve ofis ekipmanları • Üretim makineleri • Teknolojik ekipmanlar Rustem Baris Yesilay 1 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2015 7 LEASİNG’İN İŞLEYİŞİ 8 1- KİRALAYAN (LESSOR): Leasing faaliyetine temel oluşturan sabit varlığı üreticisinden yada pazarlayıcısından satın alarak kullanma hakkını sözleşme aracılığıyla belli bir süre için kiracıya devreden finansal kurumdur. Leasing Sözleşmesi Kira Ödemesi Satıcı veya Üretici 2- KİRACI (LESSEE): Çeşitli finansal ve ekonomik nedenlerden dolayı sabit varlığın belli bir süre ve ücret karşılığı kullanım hakkını satın alan taraftır. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları LEASİNG FAALİYETİNİN TEMEL ELEMANLARI Kiracı Kiralayan ( Leasing Kuruluşu ) Bahar 2015 9 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 10 3- LEASİNG’E KONU OLAN MALLAR: Leasing faaliyetlerine konu olan mallar , sabit varlıklardan oluşmaktadır. Maddi olmayan duran varlıklar leasing sözleşmesine konu teşkil etmemektedir. 5- KİRALAMA DÖNEMİ: Bir sabit varlığın kiralanması sırasında kiralayan ve kiracı arasında yapılan sözleşmede belirtilen finansal kiralama süresidir. Bu süre Finansal Kiralama Kanununda en az 4 sene olarak belirtilmiştir. 4- LEASİNG BEDELİ: Kiracının kiralayan kurumdan belirli bir sözleşmeye dayanarak aldığı kullanım hakkına karşılık kiralayana yaptığı ödemelerdir. Leasing bedeli hesaplanırken sabit varlığın satın alma fiyatının yanında kiralayanın sabit varlığı satın alırken katlanmak zorunda kaldığı kredi faizleri, yönetim giderleri vb giderlerle birlikte kiralayanın leasing faaliyetinden elde etmeyi düşündüğü kar da hesaba katılmaktadır. 6- LEASİNG SÖZLEŞMESİ : Leasing sözleşmesi, kiralayanın kiracının talebi üzerine üçüncü kişiden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın zilyetliğini her türlü faydayı sağlamak üzere ve belli bir süre feshedilmemek şartı ile kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakılmasını öngören akittir. Finansal Yatırım Araçları Bahar 2015 11 Leasing Türleri • Faaliyet kiralaması: Bu tür kiralamada, kira konusu olan mal; bir leasing anlaşmasıyla, ekonomik ömrünü kapsamayan, daha kısa bir süre için kiralanır. • Finansal kiralama : Yasal olarak makine-tesis mülkiyeti kiraya verende kalmasına rağmen, ekonomik açıdan kiralanan varlık üzerindeki kontrolü kiracıya devreden ve kiracıyı varlığın fiili sahibi haline getiren uzun süreli leasing türüdür. • İthalatsız finansal kiralama: Leasing konusu malın yurtiçinde temin edilmesi durumunda söz konusu oluyor. Kiracı, yatırım malını seçerek satıcı ile fiyat ve teslim şartlarını belirleyerek anlaşma imzalıyor, leasing şirketine başvuruyor, şirket gerekli araştırmaları yaparak teklif veriyor ve leasing sözleşmesi imzalanır. • Satış ve Geri Kiralama: Finansman ihtiyacının yoğun olduğu dönemlerde, firmanın sahip bulunduğu ekonomik değeri finansal kiralama yapan bir kuruluşa satması ve aynı ekonomik değeri belirli şartlarla kiralamasıdır. Rustem Baris Yesilay Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 12 FAALİYET LEASİNGİ Faaliyet leasinglerine konu olan süre genellikle leasinge konu olan sabit varlığın ekonomik ömründen daha kısa olmaktadır. Ayrıca faaliyet leasinglerinde kiralanan sabit varlıkla ilgili her türlü gider ve sorumluluklar kiralayan kuruma aittir. Faaliyet leasinglerine konu olan sabit varlıklar çoğunlukla ofis ekipmanları ya da taşıtlar gibi ekonomik ömrü uzun olan ve sık sık bakım gerektiren ve teknolojisi hızla değişen mallardır. Faaliyet kiralaması genellikle teknolojik gelişmenin hızlı olduğu, teknolojik açıdan çabuk eskiyen mallar ile satın alma bedelleri çok yüksek olan araçların örneğin; tıbbi araçların finansmanında tercih edilir. 2 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2015 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 13 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 14 FİNANSAL LEASİNG FAALİYET KİRALAMASI İşletmelerin kuruluş veya büyüme dönemlerine geçtiklerinde yatırımlarını gerçekleştirmek için ihtiyaç duydukları finansman yöntemidir. Temel özellikleri uzun vadeli olması , iptal edilemez olması , satın alım fiyatının dışında sabit varlığa ilişkin bakım , sigorta , vergi vb. giderlerinin tümünün kiracı tarafından ödenmesi. Ayrıca finansal leasing sözleşmelerinin süresi çoğunlukla leasinge konu olan sabit varlığın ekonomik ömrüne eşit olmaktadır. • Bu tür kiralamada, kiralama süresi kiralamaya konu olan Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 15 Faaliyet kiralama ve finansal kiralama arasındaki farklar FAALİYET KİRALAMASI FİNANSAL KİRALAMA Genellikle kısa ve orta vadelidir. Genellikle orta ve uzun vadelidir. Kiralanan ekipman ilk kiralama döneminde, kiralama ücreti ile yalnızca kısmi olarak amortismana tabi tutulabilir Kiralanan ekipman genellikle ilk kiralama döneminde amortismana tabi tutulmamalıdır. İmalatçı veya tüccarın kendisi kiralama hizmetini sunabilir. Genellikle banka ve finansal kiralama şirketleri bu hizmeti sağlar. Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 17 Operasyonel leasing üç kategoride yapılır 1. İlki, modası çabuk geçen ürünler. Örneğin, otomobiller bu sınıfta değerlendirilebilir. • 2. Teknolojisi çabuk değişen ürünler için de operasyonel leasing yapılıyor. Yani bilgisayarlar, kameralar ve tıbbı cihazlar gibi. • 3. üretim süreci uzun zaman alan uçak ve gemi gibi mallar oluşturuyor. Leasing şirketleri bu tür malların mülkiyetini karşı tarafa vermek istemiyor. Örneğin, kiralanan gemi 2010 yılında satıldığı zaman yeni siparişler uzun zaman alıyor. Bu yüzden de kiralama yolu tercih ediliyor. Rustem Baris Yesilay malın ekonomik ömrünü kapsamayan kısa sayılabilecek bir süredir. Kiracıya sözleşmeyi iptal hakkı tanıyan, dolayısıyla teknolojik açıdan modası geçmiş makine ve teçhizatı geri verebilme olanağı sağlayan bir kiralama türüdür. Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 16 Operasyonel leasingin finansal leasingden 2 önemli farkı: • Bunlardan ilki mülkiyet farkı, yani kiralanan malın mülkiyetinin ve doğal olarak ekonomik riskinin kimde olduğu. Operasyonel leasingde bu risk leasing şirketine aittir. • Diğer farksa devirle ilgilidir. Yani kira süresi sonunda mal, kiralayana sembolik ücretlerle satılmıyor. Leasing şirketi ürünü geri alıyor. Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 18 Kira sözleşmelerinin finansal leasing kapsamında ele alınabilmesi için şu koşullardan en az birisinin uygulanması gerekir ; Leasing sözleşmesinde, kira süresi sonunda malın mülkiyetinin kiracıya devrinin öngörülmesi Leasing sözleşme süresinin malın ekonomik ömrünün % 75’ine eşit olması Ödenecek kiralar toplamının net bugünkü değerinin malın maliyetine eşit olması veya en az % 90’nının karşılanması gerekir. Finansal leasing ekonomik ömrü çok uzun olan satın alma bedeli çok yüksek olan sabit varlıkların finansmanında kullanılır. 3 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2015 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 19 LEASİNG’İN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR Sınırlı risk oranı Esneklik %100’e yakın finansman sağlanması Borçlanma için gereken sınırlamalardan kaçınma Vergi avantajı Leasingin faiz oranlarındaki değişimlerinden etkilenmesi Borçlanma kapasitesinin sabit kalması İşlemlerin kısa sürede tamamlanması Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 21 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 20 Sınırlı Risk Oranı Leasing faaliyetine konu olan mallar teknolojisi çok hızlı değişen mallardır, bu malların kiralanması satın alınmasından daha az risk taşımaktadır, çünkü kiralanan mallar teknik ömürlerini doldurduğunda bile malın mülkiyet hakkı çoğunlukla kiralayan firmada kalır, risk de kiralayan firmaya ait olmaktadır. Esneklik Esneklik avantajı kısa vadeli leasinglerde geçerlidir, faaliyet leasingi gibi kısa vadeli leasingler kiracıya sözleşmeyi istenildiği an iptal edebilme olanağı vermektir. Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 22 %100’e Yakın Finansman Sağlanması Borçlanma İçin Gereken Sınırlamalardan Kaçınma Finansman yönetiminin özellikle küçük ve orta ölçekli firmalar için sağladığı bir diğer önemli avantaj da yatırımın başında kiracı için %100e yakın finansman sağlanmasıdır. Leasing sayesinde bir çok kiracı mevcut işletme sermayesini de koruyabilmektedir. Finansman ihtiyacı olan firmalara kredi veren finansal kurumlar kredi başvurusu sırasında bir çok şartlar öne sürmekle beraber kredi verdikleri firmaların yönetimin de rahatlıkla müdahale edebilmektedir. Leasingin finansman yönetimi olarak seçilmesi durumunda ise , kiracı firmalar yönetim konusun da herhangi bir kısıtlama ile karşı karşıya kalmamaktadır . Ayrıca leasing sözleşmesi ile kiralamaya konu olan malların kullanılması ile ilgili bir takım kısıtlamalar da getirilmiştir. Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 23 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 24 Vergi avantajı Borçlanma Kapasitesinin Sabit Kalması Leasing işletmelerinde kiracının yaptığı ödemeler kiracı firmanın Gelir Tablosuna Finansman Gideri olarak yansımakta ve buda kiracı firma için bir vergi avantajı sağlamaktadır. Leasingin kiracılar açısından sağladığı diğer avantajı ise KDV avantajıdır .Otomotiv dışı makine , bilgisayar , tıbbi mallarda %10 ile 25 arasında olan KDV oranı , finansal kiralamada %1e düşmektedir. Bu avantaj kira ödemelerinin hesaplanmasında maliyet azaltan önemli bir unsur olmaktadır. Leasing işlemleri kiracı firmalar için bir borç yükü getirmediği için bilançonun pasif kalemini etkilememektedir. Buna bağlı olarak da kiracı firmaların Borç / Özkaynak oranı sabit kalmakta ve bu durumda kiracıların kredi imkanlarını kısıtlamamakta ve borç kapasitelerinin sabit kalmasını sağlamaktadır. Rustem Baris Yesilay 4 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2015 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 25 Leasing işlemleri banka kredi işlemleri ile karşılaştırıldığında daha kısa sürede ve daha kolay çözümlenebilmektedir. Bu durumda kiracı firma için yatırımlarını daha kısa sürede hayata geçirebilme fırsatı sağlamakla birlikte kiracıyı enflasyon , kur farkı ve benzeri olumsuz etkenlerden korumaktadır. Finansal Yatırım Araçları 27 Teminat Kısıtlaması Firmaların yatırımlarının büyük bir kısmını leasing yöntemi ile finanse etmesi, bu firmaların gelecekteki yatırımlarına ilişkin kredi bulabilme imkânlarını sınırlandırmaktadır. Kullanıma İlişkin Kısıtlamalar Leasinge konu olan malların mülkiyet hakkı ve faaliyet leasinglerinde her türlü sorumluluğu kiralayan firmada olduğu için kiralayan firma bu malların kullanımına ilişkin birtakım kısıtlamalar getirme hakkına sahip olmaktadır. Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları Kaynak Savurganlığına Neden Olabilmesi 29 Ülkemizde kamu harcamaları kanunlarla belirlenen belli kurallara bağlanmış durumdadır. Kiralama olanağı , bütçenin veya tasarruf tedbirlerinin getirmiş olduğu sınırlardan kaçma olanağı yaratabilmektedir . Bu nedenle kamu kurum ve kuruluşları karşılayamayacakları ihtiyaçlarını finansal kiralama yoluyla karşılama yoluna giderler , bu da kaynakların israfına neden olabilir. Kiracının Yatırım İndiriminden Yararlanamaması Yatırım indirimi, yatırımı yapan yatırımcıya değil, yatırım mallarını aktifinde bulunduranlara yani yatırım mallarının sahibine vergi avantajı sağlar. Bu nedenle, yatırım indiriminden faydalanabilecek bir kâra sahip olan kiracı, yatırım konusu malları finansal kiralama yoluyla edindiği takdirde, yatırım indiriminin sağladığı vergi avantajından yararlanamaz. Rustem Baris Yesilay Finansal Yatırım Araçları 26 LEASİNG’İN DEZAVANTAJLARI İşlemlerin Kısa Sürede Tamamlanması Bahar 2015 Bahar 2015 Teminat Kısıtlaması Kullanıma İlişkin Kısıtlamalar Leasing Bedelinin Yüksek Olması Kullanım Serbestisinin Az Olması Kaynak Savurganlığına Neden Olabilmesi Kiracının Yatırım İndiriminden Yararlanamaması Sözleşme Süresinden Kaynaklanan Sorunlar Leasing Ve Satın alma Kararlarının Karşılaştırılması Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 28 Leasing Bedelinin Yüksek Olması Kiralayan kurumlar leasinge konu malların kira ödemelerini hesaplarken kullanım maliyetlerinin yanında alternatif maliyetleri de göz önünde bulundurdukları için leasing bedelleri de piyasa koşulları ve kazançlarına paralel olarak yükselebilmektedir. Kullanım Serbestisinin Az Olması Bir işletme, satın aldığı malı istediği gibi kullanma imkânına sahiptir ancak finansal kiralama yoluyla edindiği mallar üzerinde böyle bir serbestiye sahip değildir. Örneğin; malın yerinin değiştirilmesi, bakım ve onarımı hallerinde kiraya verene başvurularak izin alınması. Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 30 Sözleşme Süresinden Kaynaklanan Sorunlar Finansal Kiralama Kanununun 7.maddesinde sözleşmelerin en az 4 yıl süreyle fesh edilemeyeceği belirtilmiştir. Buna göre kiracı, finansal kiralama şirketinden kaynaklanan bir neden olmadıkça sözleşmeyi feshedememekte, fesh ederse ağır yaptırımlarla karşılaşmaktadır. Bu da kiracıyı, kiraladığı bir malı en az 4 yıl süreyle kullanmak zorunda bırakmaktadır. 5 Finansal Yatirim Araclari Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2015 31 Finansal açıdan güçlü olan firmalar leasingin yanında satın alma alternatifini de göz önünde bulundurmaktadır . Leasing ya da satın alma kararlarında kullanılan yöntem “ Leasingin Net Avantajı (NAL) “ yöntemi olarak da adlandırılmaktadır. Bu yöntemin temelini oluşturan değişkenler şunlardır ; 1. Leasing Ödemeleri ( L ) 2. Amortisman giderinin sağladığı vergi avantajı [ Amt (1-T) ] T=Vergi Oranı 3. Leasinge konu olan sabit varlığın satın alma maliyeti CLAₒ 4. Sermaye Maliyeti, k NAL = Sabit Varlığın Satın alma Maliyeti – ( Leasing bedellerinin bugünkü değeri + Vazgeçilen Amortisman Vergi Avantajlarının Bugünkü Değeri ) Finansal Yatırım Araçları Bahar 2015 33 Amortismana ilişkin vergi avantajlarının bugünkü değeri aşağıdaki tablo sayesinde hesaplanabilir ; %9'un Bugünkü Değer Katsayısı Bugünkü Değer Yıl Amortisman (Amt) Amort.*Vergi Oranı (Amt * T ) 1 160.000 64.000 0.917 58.688 2 160.000 64.000 0.842 53.888 3 160.000 64.000 0.772 49.408 4 160.000 64.000 0.708 45.312 5 160.000 64.000 0.650 41.600 3,890 248.896 Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 32 Örnek ; Leasing Ve Satın Alma Kararlarının Karşılaştırılması Dijital Elektronik firması, yeni ve gelişmiş bir bilgisayarı kiralama yada satın alma kararı ile karşı karşıyadır. Söz konusu bilgisayarın ekonomik ömrü 5 yıldır ve bu bilgisayarın ekonomik ömrü sonundaki değerinin de sıfır olacağı tahminlenmektedir. Vergi oranı %40 olup, firmanın sermaye maliyeti de %9’dur. Bilgisayarın satın alma değeri 800,000 TL’dir. Öte yandan bilgisayarın kiralama dönemi 5 sene olup yıllık leasing bedeli de 210,000 TL olarak belirlenmiştir. ÇÖZÜM; Leasingin Net Avantajı şöyle hesaplanır; NAL = 800,000 – [210,000 (1–0,40) (3,890) + Amortisman Vergi Avantajlarının Bugünkü Değeri] Bahar 2015 Finansal Yatırım Araçları 34 Tablonun en sağındaki sütunda yer alan Bugünkü Değer rakamları toplandığında (58.688+53.888+49.408+45.312+41.600) Amortisman Vergi Avantajlarının bugünkü değeri 248.896 olarak hesaplanır. NAL =800.000 – [210.000 (1–0.40) (3.890) + 248.896] NAL=800.000 - [490.140 + 248.896] NAL=800.000 – 739.036 NAL=60.964 olarak bulunur. Bu durumda “Leasingin Net Avantajı“ pozitif olduğu için Dijital Elektroniğin bilgisayarı kiralama yoluyla alması daha avantajlıdır. 35 Örnek ; Dijital Elektronik firması, yeni ve gelişmiş bir bilgisayarı kiralama yada satın alma kararı ile karşı karşıyadır. Söz konusu bilgisayarın ekonomik ömrü 5 yıldır ve bu bilgisayarın ekonomik ömrü sonundaki değerinin de sıfır olacağı tahminlenmektedir. Vergi oranı %20 olup, firmanın sermaye maliyeti de %14’tür. Makinenin satın alma değeri 1,200,000 TL’dir. Öte yandan bilgisayarın kiralama dönemi 5 sene olup yıllık leasing bedeli de 290,000 TL olarak belirlenmiştir. Rustem Baris Yesilay 6 24.05.2016 Factoring, bir finansman çeşidi olup en özet şekilde ile bir firmanın alacaklarını başka bir finansal kuruma devretmesi anlamına gelmektedir. Factoring sözleşmesinde 3 taraf mevcuttur; Alacaklı firma Alacakları devralan firma (factoring kuruluşu) Borçlu firma Yurtiçi factoring’de Satıcı Factor Borçlu üçlüsü bulunurken uluslarası factoring anlaşmalarında dördüncü bir taraf olarak ithalatçı yada borçlunun kendi ülkesindeki Muhabir banka yer almaktadır. Bu açıdan bakıldığında, factoring tekniği uluslarası iş yapmak isteyen firmalar için güvenceli bir finansman tekniği olmaktadır. 1 FACTORING 2 Satıcı A firması, alıcı Z firmasına 100,000 YTL. tutarında 2 ay vadeli olarak mal satmıştır. Türkiye’de tam hizmet factoringi uygulayan factoring şirketi bu satış için A firmasıyla factoring anlaşmasına varmıştır. A firmasına bu alacak için yapacağı ön ödeme, fatura toplamının %80’dir. Factoring şirketi hizmetleri için %2 oranında factoring komisyonu almaktadır. Bu komisyonun peşin olarak değil sonradan alınması üzerine anlaşmaya varılmıştır. Factor, ön ödemeler için aylık % 6 oranında faiz uygulayacağını belirtmektedir. Alacakların %100’ünün tahsil edilememe riskine karşı ise %2’lik bir risk primi de talep etmektedir. MALİYETLERİ Factoring kuruluşu, alacakların tahsil edilme riskini üstlenme karşılığında belli bir komisyon talep etmektedir. Komisyon oranı, alacağın miktarına, varsa müşteri ile olan önceki ilişkilere ve alacağın tahsil edilebilme riskinin büyüklüğüne göre belirlenmektedir. Eğer bir factoring anlaşmasında alacak miktarı 10000$ ise ve komisyon oranı da %2 olarak belirlenmiş ise bu durumda factoring firması satıcı firmaya 9800$ öder ve 200$’ı da komisyon olarak elinde tutar. 3 4 Çözüm; Satış Tutarı : 100, 000 TL Vade süresi : 2 ay Ön Ödeme : %80 * 100,000 = 80,000 TL Ön Ödemenin Faizi: %6 * 2 * 80,000 = 9,600 TL Ön Ödeme Faizi Üzerinden BSMV: %5 * 9,600 = 480 TL Factoring Komisyonu: %2 * 100,000 = 2,000 TL Factoring Komisyonu Üzerinden BSMV: %5 * 2,000 = 100 TL Risk Primi: %2 * 100,000 = 2,000 TL. Toplam Giderler = Ön Ödeme Faizi + Ön Ödeme Faizi Üzerinden BSMV + Factoring Komisyonu + Factoring Komisyonu Üzerinden BSMV + Risk Primi Toplam Giderler = 9,600 + 480 + 2,000 + 100 + 2,000 = 14,180 TL Ön Ödeme oranı: %80 Factoring Komisyonu: %2 Factoring Faizi:%90/YIL Vade: 30 gün BSMV: %5 ABC işletmesi 200.000,TL lik faturasını %80 ön ödemeli olarak factoringe, komisyon ve bsmv si kesilerek devrediyor. Temlik Edilen fatura tutarı: 200.000 tl Komisyon tutarı: 4.000 tl Komisyon BSMV’si: 200 tl Yapılacak Ön ödeme: 160.000 Komisyon ve BSMV: 4.200 TL Ödenecek tutar:155.800 tl 5 6 1 24.05.2016 30 gün sonra kullandırılan ön ödeme için hesaplanan faiz: Günlük vade farkının yüzde olarak belirlendiği durumlarda,standart da vade farkının hesaplanmasına dair bir yönlendirme yer almamıştır.Böyle bir durumda faiz iç iskonto yöntemi ile hesaplanabilir. İç iskonto yöntemi, senet üzerindeki vadeye kadar olan gün farkı ve faiz (iskonto) haddi dikkate alınarak senedin hali hazır değeri üzerinden iskonto tutarı hesaplaması esasına dayanmakta olup, hesaplamada aşağıdaki formül kullanılır. F= A - (A.360) = A.m.t (m.t) + 360 m.t.360 F: Hesaplanan iskonto tutarı, A: Senedin nominal değeri, t: Senedin vadesine kalan gün sayısı, m: Faiz (iskonto) oranı örneğimize dönersek; F:155.800*0,90*30/360=11.685 tl Faizin BSMV si:584,3 Toplam Maliyet=4.200+12.269,3=16.469,3 Factör kalan bakiyeyi=40.00016.469,3=23.530,8 tl ödeyecektir. 7 8 9 10 Factoring anlaşmaları bir defaya mahsus olmayabilir. Eğer alacaklarını devreden satıcı firma ile factoring firması yapmış oldukları anlaşmadan memnun kalırlarsa ilerideki factoring anlaşmalarında da beraber çalışabilirler. Bunun sonucunda factoring firması bu tip müşterileri için bir kredi hesabı açar ve satıcı firma finansman gereksinimlerini bu hesaptan karşılayabilirler. bazı durumlarda da factoring firması olası zararlara karşı müşterinin hesabından belli bir rezerv ayırabilir. Factoring işlemleri borçlu firmanın bulunduğu yer itibariyle yerel ve uluslararası olmak üzere ikiye ayrılmaktadır Yerel factoring işlemlerinde ilişki, satıcı firmanın factoring şirketine başvurusuyla başlar ve factoring şirketi başvuruyu değerlendirirken aşağıda belirtilen kriterleri gözönüne alır. Yerel factoring sözleşmeleri, sözleşmede yer alan tüm tarafların aynı ülkede bulunduğu sözleşme türleridir. Yerel factor, satıcı firmanın ülke içinde yaptığı taksitli yada kredili satışlarla ilgili her türlü muhasebe kayıtlarının tutulması, ülke içindeki alacaklarının tahsil ve takibi, ek finansman temini, firmanın ülke içindeki potansiyel ve mevcut müşterilerinin mali durumları hakkında bilgi toplanması ve piyasa araştırmaları yapılması hizmetlerini sunmaktadır. *Kaliteli ürün ve hizmet *Nitelikli bir yönetim kadrosu *Standart müşteri koşulları *Konsinye satış olmaması *Asgari mahsup hesabı 11 *Büyüme potansiyeli *Belirlenmiş borçlular *Uzun vade olmaması *Taksitle ödeme yapmış olmaması 12 2 24.05.2016 Uluslararası factoring, üretici firmanın yurt dışı satışların da kullandığı bir finansman tekniğidir. Özellikle 1992 yılında tek pazara geçen Avrupa, uluslararası factoring için önemli bir Pazar oluşturmaktadır. Uluslararası anlaşmalarda alacakların tahsil edilmeme riski yerel anlaşmalara nazaran daha fazla olduğu için uluslararası factoring anlaşmaları da yerel factoring anlaşmalarına göre hacim olarak oldukça yüksektir. 13 14 Uluslararası factoring anlaşmalarında yabancı bir ülkedeki satıcı, alacaklarını satma isteğiyle, bir ‘’başvuru formu’’ doldurarak yerel factoring kuruluşuna başvurur. Bu bilgileri alan factor kuruluşu satıcının malları yollayacağı ülkede alıcı firma adına çalışan muhabir factor’e ‘’satıcı bilgi formu’’ nu eksiksiz olarak doldurup gönderir. Bunun yanında alıcıların ödeme gücünü ve diğer bilgileri kapsayan ‘’kredi ön inceleme formu’’ nu da birlikte iletmektedir. Belgeleri incelendikten sonra muhabir factor değerlendirme sonuçlarını yerel factor ’e gönderir ve yerel factor bu değerlendirmeler ışığında satıcıya alacakların tümü veya belli bir kısmını alıp almadığını bildirir. Bu uzun sürecin sonunda yerel factoring kuruluşu ve satıcı firma, alıcıların kredi değerlendirmesi üzerinde anlaşmaya vardıklarında factoring anlaşması imzalanır. İhracatçının ithalatçı firma hakkında bilgi edinmesi yurtiçi bir müşteri ile ilgili bilgi edinmesine nazaran daha zordur. İhracatçı ithalatçı hakkında referans elde edemeyebilir , ancak yurtiçi anlaşmalarda firmalar hakkında referans edinmek daha kolaydır. Dış ticarette, vadeler genelde uzundur ve vadelerin uzun olması da riski artıran faktörlerden biridir. Bu nedenlerin dışında uluslararası ticarette riski artıran diğer bir etkende ülke riskidir. Özellikle gelişmemiş veya gelişmekte olan ve yüksek enflasyona sahip ülkelerde ülke riski gelişmiş ülkelere nazaran oldukça fazladır. 15 ve yabancı factoring kuruluşları arasındaki ilişki ‘’ factorler arası anlaşma’’ ile kurulmakta ve bu anlaşmada tarafların beklentileri açıkça belirtilir. Yerel factoring firması, muhabir factor’ün verdiği garantiyle kendi sigortalamaktadır, çünkü factoring anlaşmalarında yerel factoring kuruluşu nihai sorumlu durumundadır. 16 Yerel 17 Factoring şirketi bu kriterleri göz önüne alıp değerlendirmesini yaptıktan sonra alacakları teslim alıp almama kararını verir. Factoring firması factoring anlaşmasına girmeyi kabul ederse alacaklarını devreden firma, faturaların bir kopyası, diğer sevk evrakları kopyası ile birlikte doldurduğu “Alacakların devir belgesi”ni factoring şirketine gönderir. Factoring şirketi, Fatura ve Alacak Senetleri raporunu satıcıya geri göndererek fatura ve alacak senetlerinin alındığını onaylar. Son olarak da, kayıtların deftere işlendiğini bildirir ve belgeleri satıcıya gönderir. 18 3 24.05.2016 Factoring hizmetinden faydalanan firmalar, genelde satış bedellerinin tahsili ile ilgili problemlerini factoring şirketlerine devrederek önemli sayılabilecek avantajlar elde ederler. Bu avantajlar; 19 Factoring anlaşmalarında kredili satış toplamının büyük bir kısmı satıcı firmaya anında nakil olarak, kalan kısmı ise alacağın tahsilinden sonra ödenmektedir. Bu durum, satıcı firmaya kısa vadeli bir finansman olanağı sağlar ve finansman kaynağı da için kullanılabilir işletme sermayesine dönüştürebilir. Bunun yanında factoring hizmeti satıcı firmaya nakit akışlarını kontrol altında alma imkanı da sağlamaktadır ve şirket düzgün nakit akışı sayesinde üretimin artırılması, araştırma-geliştirme giderlerine daha fazla pay ayırma, yeni pazarlama imkanlarının araştırılması türünden konular üzerinde daha fazla yoğunlaşabilmektedirler. 20 Factoring anlaşmalarının satıcı firmalara sağladığı en önemli faydalardan biri de yapılan satışlara ve alacaklarla ilgili muhasebe kayıtlarının factoring firması tarafından üstlenilmesi ve satıcı firmayı önemli bir yükten kurtarmasıdır. Bu sayede, satıcı kredili mal alan her müşterisi için ayrı hesap açma ve bu hesapları izleme zorunluluğundan kurtulabilmektedir. Sağlanan bu hizmetin gerekliliği olarak factor şirketleri daha gelişmiş donanımlara(bilgisayar, haberleşme sistemi) sahip olmak zorundadır. Factoring şirketleri satıcı firmanın muhasebesini tutma hizmetine karşılık ek bir komisyon talep edebilirler ya da varılan karşılıklı anlaşma sonucu bu hizmet factoring komisyonunun içine dahil edilebilir. 21 Factoring kuruluşu alacakların tahsil edilme hizmetinin yanında vadesinde ödenmeyen alacakların takibini ve hukuki işlemlerin yürütülmesini de üstlenen factoring firması, satıcı firmanın günlük veya aylık nakit girişinin nakit çıkışlarını denegeleyebilmesi imkanınıda sağlamaktadırlar. 22 23 Factor, vadeli satışlardan doğan alacaklara ödeme garantisi vermektedir. Satıcı firmadan alacaklarını satın almadan önce borçlu firmaların kredibilitesini araştıran factoring şirketi, alacakların ödenmeme riskinin tamamını üstlenmektedir. Ayrıca, factor başlangıçta kabul edilmiş limitler içerisinde satıcıya karşı korunma hizmeti sunarak alıcının iflası ya da ödeme güçlüğüne düşmesi halinde zorluklarla karşılaşmasını önlemektedir. 24 4 24.05.2016 Factoring türünü belirleyen en önemli konu, satıcı firmanın factoring işlemi karşılığında aldığı hizmetin ödeyeceği bedele değer olduğuna karar vermesidir. Verilen hizmetin çeşidine göre factoring 6 türde incelenebilir. Geleneksel Factoring Rücu etme esasına dayanan factoring Vadeli Factoring İskontolu Factoring Açık Factoring Gizli Factoring Factoring işlemleri sağladığı avantajlar yanında sakıncaları da vardır. Factoring özellikle küçük şirketler için pahalıya mal oluyor. Çünkü öncellikle müşteri factoring şirketine sağlanan avantajlar için bir karşılık ödüyor. Factoring şirketinde ön ödeme nedeniyle faiz tahakkuk ettirmekte ve bunula birlikte ödememe riskini üstlenebilmesi nedeniyle de ‘’delkrede harcı" denilen bir komisyon almaktadır. 25 Factoring şirketinin factoring işleminin sunduğu tüm fonksiyonları ve buna bağlı olarak oluşan ticari riskleri üstlendiği factoring türüne geleneksel ya da gerçek factoring denir. Geleneksel factoring ler de ödememe gibi riskleri factoring şirketi tarafından üstlenilmemektedir. Geleneksel factoring’de , factoring şirketi daha fazla risk üstlendiği işin riski minumuma indirebilmek amacıyla ciddi bir araştırmak factoring şirketinin kendisi tarafından yapılabilirken uluslararası factoring genel olarak muhabir factoring kuruluşu tarafından gerçekleştirilmektedir. 26 Bu tür factoring antlaşmasında factoring şirketi herhangi bir şekilde ticari risk üstlenmemektedir. Alacaklar factoring şirketine devredildiği halde, borçlu firmanın ödemede bulunmaması halinde factoring şirketi ödeme yapması için tekrar satıcıya başvurabilir .Rücu esasına dayanan factoring türünde geleneksel factoring’de olduğu gibi satıcı ve borçlu firma hakkında araştırma yapma yükümlülüğü factoring şirketine aittir. 27 Bu tür factoring hizmetlerinde ticari riskin üstlenilmemesi nedeniyle alınacak komisyon geleneksel factoring ile karşılaştırıldığında daha az olmaktadır. 28 29 Vadeli factoring de ticari işlemlerde çok sık rastlanan ay sonunda toplu tahsilat yapılmasıdır. Tahsilat oranı,satıcı firmanın aylık kredili satışlarının ortalama vadesi üzerinden belirlenmektedir. Vadeli factoringe de iki türlü ödeme bulunmaktadır. Özellikle mevsimi satışların olduğu endüstrilerde factoring şirketi satıcı firmaya ancak alacağı müşteriden tahsil ettikten sonra tahsil etmektedir. Daha önceki tahsilat süreleri dikkate alınarak belirlenen bir tarihte ödeme yapılır. 30 5 24.05.2016 Açık factoring’de satıcı firma borçlu firmaya alacağın factoring şirketine devredildiğini bildiren bir yazı gönderir. Bu sayede borçlu firmanın habersiz olarak ödemeyi yanlışlıkla satıcı firmaya yapması önlenmiş olur. Açık factoring’de factoring şirketi yeni alacaklı olarak ortaya çıktığı için borçluya kendi adına ihtarda bulunmakta ve alacağı bizzat kendi tahsil etmektedir. İskontolu factoring’de malın tesliminden hemen sonra fatura bedelinden iskontolu faizi düşüldükten sonra satıcıya bir avans ödemesi yapılmaktadır .İskonto faiz oranı belilenirken uluslararası piyasalarda uygulanan LIBOR (London Interbank Offer Rate) oranı esas alınmaktadır. 31 32 2013 sonunda faaliyette bulunan 76 faktoring şirketinin toplam aktifleri 21,8 milyar TL, toplam faktöring alacakları brüt 21,1 milyar TL’ye ulaşmış, öz kaynakları 4,0 milyar TL’yi bulmuştur. Bu şirketler arasında 40 şirketin pazar payı %1’in altında, 14 şirketin pazar payı %2’nin üzerindedir. 33 Üç şirket, Yapı Kredi Faktoring, Garanti Faktoring ve Deniz Faktoring, toplam %28,6 pay ile liderliklerini sürdürmektedirler. Çok farklı büyüme/küçülme performansları sonucunda 2013 yılında diğer şirketlerin sıralamalarında dikkat çeken değişiklikler olmuştur. 2013 yılında faktoring şirketlerinin toplam varlıkları %20 artış gösterirken finansal kiralama şirketlerinin varlıkları %40, finansman şirketlerinin ise %37 artış gösterdiğinden bu grubun içinde faktoring’in payı %36,8’den %34,1’e düşmüştür 34 Finansal kiralama sektörü büyük ölçüde “sat-geri kirala” işlemleri ve inşaat sektörünün canlı kalmasına bağlı olarak inşaat makinalarının leasingi ile büyümüştür. Faktoring sektöründe şirket sayısı 5 eksilmiş, 3 artmış, sonuçta toplam şirket sayısı 76 olmuş, 2014 yılında tekrar 77’ye yükselmiştir. 35 6 24.05.2016 FORFAİTİNG Forfaiting Fransızca’da gelir ve hakların teslimi ya da el değiştirmesi anlamına gelir. Forfaiting, genellikle mal ve hizmet dış satımından doğan ve belli bir ödeme planına bağlı olarak tahsil edilebilecek alacakların, daha önce bu hakkı ellerinde bulunduranlara (cirantaları) rücu (başvurma-geri döndürme) hakkı olmaksızın bir banka ya da bu konuda uzmanlaşmış bir finans kurumu tarafından satın alınmasıdır. FORFAİTİNG 1 FORFAİTİNG 2 FORFAİTİNG DE KULLANILAN TİCARİ ARAÇLAR Özellikle nakit sıkışıklığı nedeniyle tüketim ya da yatırım mallarını vadeli olarak almayı tercih eden ülkelere yapılacak satışlarda forfaiting yöntemini kullanmak, nakit akışının devamlılığını sağlamak, alıcının ödememe ve ülke risklerinden kurtulması açısından son derece etkili bir tekniktir Forfaiting antlaşması factoring antlaşması gibi belli bir borç-alacak ilişkisini temsil eder. Bu ilişkiyi resmileştiren ticari belgelere dayanır. Bu piyasada en çok kullanılan ticari araçlar poliçe ve bonodur. POLİÇE: Belirlenmiş bir vadede veya bir sürenin sonunda cinsi ve tutarı belirtilmiş alacağın nama ya da hamiline ödenmesi için, alacaklının borçluya verdiği yazılı ve şartsız bir ödeme emridir. 3 FORFAİTİNG DE KULLANILAN TİCARİ ARAÇLAR 4 Forfaitingde Taraflar İhracatçı: Vadeli mal satışı yapan işletme, dış satımcı. BONO: borçlunun alacaklı adına düzenlendiği ödeme vaadi içeren bir kambiyo senedidir. Bono senedin alıcı tarafından borçlu sıfatıyla imzalanması karşılığında teslim edilir. Bononun poliçeden farkı sadece satıcı tarafından değil borçlu tarafından da imzalanabilmesidir İthalatçı: Vadeli mal alımı yapan işletme, dış alımcı. Aval Veren Banka: Senedin ödeneceğini garanti eden banka. Forfaiting Şirketi: Senetleri satın alan ve ihracatçının finansmanını sağlayan şirket. 5 6 1 24.05.2016 Forfaiting aşamaları Forfaiting İşleyişi Forfaiting işlemi, bir mal veya hizmet ihraç eden satıcı firmanın yapacağı vadeli satışları finanse etme amacı ile satış işlemi gerçekleşmeden forfaiting işleminde aracı kuruluş başvurması ile başlar. Forfaiting bu teklifi değerlendirirken hem satıcı hem de borçlu firma hakkında detaylı bilgiler almak zorundadır. Bu bilgiler ışığında satıcıya forfaiting işlemini kabul edip etmediğini ve kabul etmesi durumunda bu işlemin maliyetinin ne kadar olacağı hakkında bilgiler verir. Satıcının forfaiterin teklifine cevap verme süresi genelde 48 saattir. Forfaiting işlemin çoğunluğunu bankalar gerçekleştirir. Satıcı forfaiter e müracaat ederek forfaiting işlemini kabul edip etmeyeceğini söyler Olumlu bir yanıt alındığı taktir de alıcı ile temas edilir ve taahhüt alınır. Aval karşılığı poliçe düzenlenir. Mallar üretilerek sevk edilir. Malların kabul edilmesi ile birlikte senetlere tarih konulur. Senetler ile ilgili dökümanlar forfaiter e teslim edilir. Dökümanlar ‘’geri dönülemez şartı ile ile forfaiter e ciro edilir. Satıcıya iskonto edilen dökümanlar karşılığında ödeme yapılır. 7 8 Forfaiting İşleminin Yürütülmesi Forfaiting'in Tarihsel Gelişimini Uluslararası orta vadeli finansman talebinin karşılanmasında ilk forfaiting işlemi, 1962 yılında ABD’den, daha sonra eski Sovyetler Birliği’ne satılmak üzere, Almanya’ya yapılan hububat ihracatında gerçekleştirilmiştir. Europazarların da gelişmesi sonucu 1970 yılından itibaren İngiltere, forfaiting faaliyetlerin en önemli merkezi olmuştur. Forfaiting eskiden büyük tutarlı işlemler için yapılırken, günümüzde forfaiting’e konu olan işlemlerin tutarları de değişmekte, küçülmektedir. Bu tekniğin kullanılması için artık işlemlerin büyük tutarlı olması gerekliliği aranmamaktadır. 100 bin dolarla 50 milyon dolar arasında değişen herhangi bir mal veya hizmet satımı için bu teknik uygulanmaktadır. o Bilgilendirme o Forfaiter’ın Teklifi o Sözleşme o Alacağın Satın Alınması 9 Forfaiting İşleminin Yürütülmesi Bilgilendirme 10 Forfaiting Işlemci Yürütülmesi Sözleşme o İhracatçı firmanın unvanı, adresi ve ülkesi, o İthalatçı firmanın unvanı, adresi ve ülkesi, o İhracatın konusu ve tutarı ile döviz cinsi ve vadesi, o Ödeme koşulları (peşin ödeme miktarı, taksitlerin miktarı ve vadeleri), o Borç araçları (poliçe, bono, akreditif), o Senetlerin ödeme yeri (varsa), o Banka avali veya garanti mektubu (gerekiyorsa), o Aval veya garanti veren bankanın unvanı, adresi ve ülkesi, o İhracatçı ile ithalatçı arasında yapılan sözleşme veya akreditif metni, o İhracatçının bankasınca onaylı imza sirküleri ve temlik mektubu, o Ödeme aracı akreditif ise dokümanların akreditif metnine uygunluğunun ihracatçı ve ithalatçının bankalarınca tasdiki. 11 İhracatçı ile forfaiter arasında yapılan sözleşmenin belli bir formda olma zorunluluğu yoktur. Esas itibarı ile forfaiter’a gönderilen forfaiter teklifi uygulamada bir forfaiter sözleşmesi niteliği taşımakta ayrı bir metin yazısı hazırlamaksızın sözleşme olarak kullanılmaktadır. İhracatçının talep etmesi suretiyle yeni bir sözleşme hazırlanması da mümkündür. Sözleşmede, özellikle forfaiting konusu kredinin limiti, vadesi, iskonto haddi ve taahhüt komisyonu oranı belirtilmektedir. 12 2 24.05.2016 Sözleşme Sözleşme Forfaiting işlemindeki aşamaların biri de taraflar arasında yapılan sözleşmedir. - Aval veya garanti verecek bankanın adı ve adresi, - Satın alınacak olan alacağın şekli (bono, poliçe,vb.) - Teminatın türü (aval veya garanti), - Ödeme planı (senetlerin miktarı ve ödeme tarihleri), - İhraç olunan malların cins ve miktarları, - Sevk belgelerinin teslim tarihi, - Transfer ve ithalatla ilgili gerekli müsaadeler, - Bono ve poliçelerin ödeneceği yer. Forfaiter, sözleşme aşamasında ihracatçılardan aşağıda belirtilen belge ve bilgileri istemektedir; - İhracatla ilgili döviz cinsi, tutarı ve kredi vadesi, - İhracatçı ülke, - İthalatçı ve bulunduğu ülke, 13 Forfaiting'in ihracatçıya sağladığı avantajlar Forfaiting'in ihracatçı Açısından Dezavantajları Forfaiting ile kredili mal satışından doğan alacağın tahsil edilememe riski ortadan kalkmaktadır. Çünkü söz konusu risk forfaiter tarafından üstlenilmektedir. Forfaiting işlemi, ihracatçıya sabit faizli bir finansman sağlamaktadır. Böylece, ihracatçı, döviz kuru, transfer ve faiz oranı risklerinden korunmaktadır. Forfaiter kuruluşları ihracatçıya sözleşme uyarınca ihraç edilen malın teslim tarihinden önce sabit bir iskonto oranı garanti etmektedir. Böylece, ihracatçı iskonto maliyetini, ihraç kontratının hazırlandığı sırada hesaplayabilmekte ve maliyet içerisine dâhil edebilmektedir. 14 Forfaiter tüm riskleri üstlenmesi karşılığı olarak diğer ticari işletmelerde uygulandığındanuygulandığında daha fazla maliyet çıkarabilir. Ihracatçı, alıcı firmanın grantörünün güvenilir olduğu konusunda forfaiter'i ikna etmekle güçlük çekebilir. Forfaiting finansmanı, diğer finansman türlerinin aksine, gizlilik içerisinde yürütülmektedir 15 16 Forfaiting'in ithalatçı Açısından Dezavantajları Forfaiting'in ithalatçıya Sağladığı Avantajlar İhracatçı gerçekleştirdiği forfaiting işlemin şartlarından, sabit faizden,ödemesiz süre imkanı dahil %100 finansman paketinden yararlanır. Vadeli bir alış yapmakta, yani malın peşin alıp bedelini belirli bir vade sonunda ödemektedir. Kendisine sağlanmış bu finansman kolaylığı maliyetlerini önceden ve kesin olarak bilme avantajına sahiptir. Satıcının risklerden korunduğunu bildiği için sözleşme şartlarının pazarlığını daha iyi yapabilir. İthalatçı bankadan sağladığı garanti veya Aval kredisi gayri nakdi kredi limitlerini o miktarda doldurmaktadır. İthalatçı belli bir garanti masrafına katlanmak zorundadır. Bono veya poliçe nin kesin ödeme yükümlülüğü bulunması , İthalatçı lara ithal ettiği mallarla ilgili herhangi bir problem olması halinde ihracatçıya bu konuda rücu edemez. Bu tür riske karşı ithalatçı da sözleşmenin belli bir oranında forfaiting yapılmamasını ihracatçıdan isteyebilecektir. 17 18 3 24.05.2016 Forfaiting'in Forfaitere Sağladığı Avantajlar Forfaiting'in Forfaitere Açısından Dezavantajları Operasyonel işlemlerinin basitliği forfaiting kuruluşu içinde avantajdır. Ticari kredilerde normal olan çok sayfalı kredi sözleşmesinin külfeti yoktur. Satın aldığı değerler kolayca el değiştirilebilir olduğundan dolayı bunların ikincil piyasada ihtiyaç durumunda satılması neticesinde ticaretinin mümkün olmasıdır. İşlemin özündeki yüksek prim Forfaiting için net bir kazanç olanağı sağlamaktadır. Borcun ödenmemesi durumunda başvurulabilir kimse bulunmamaktadır. Ithalatçı firma garantörünün değerlendirilmesi de forfaiter'in sorumluluğundadır. Forfaiter poliçe ve Bonoların vade dönemlerinde sözkonusu olan fon sağlama ve faiz risklerini de üstlenmektedir. 19 Forfaiting işleminde risk kavramı İhracatçının Riski 20 Forfaiting işleminde risk kavramı Ihracatçının Riski Sözleşme uyarınca fatura satıcının milli parasında başka bir ülke parası üzerinden düzenlenmişse ödeme sırasındaki kurların ani değişikliklerin satıcıyı zarar uğratabilme riski de ortaya çıkmış olur. İthalatçının Riski Garantörün Riski Forfaiter’ın Riski 21 22 Forfaiting Işlemci de risk kavramı İthalatçının Riski Forfaiting' İşleminde Risk Kavramı Grantörün Riski Her ne kadar ithalatçı firmanın borcunu ödemeyi geciktirmesi, garantör bankanın gecikme süresi için faiz talep etme hakkını doğursa da, bu gecikme garantörde bir likidite sorunu yaratacaktır. Bu durum da işlem, ithalatçının milli parası dışında bir para cinsinden yapılacaktır ve sonuçta ithalatçı döviz kurundaki değişiklikler nedeniyle ortaya çıkacak bir riskle karşı karşıya kalabilecektir. Garantör böyle bir olasılığı göz önünde bulundurarak belli bir likit miktarını sürekli olarak atıl tutmalıdır ki, bunun da bir maliyeti vardır. İkinci durumda, yani ithalatçının ödememesi durumunda garantör doğal olarak, daha büyük bir maliyetle karşı karşıya kalacaktır. Senet veya poliçe ithalatçının kendi ülkesinin parası cinsinden olduğunda döviz kurundaki değişiklikler ithalatçıyı etkilemeyecektir. Ancak ithalatçının milli parasının çok belirsiz olması durumunda kimse orta vadeli finansman vermeyecektir. 23 24 4 24.05.2016 Forfaiting' İşleminde Risk Kavramı Forfaiter in Riski Forfaiting in Türkiye'deki Uygulaması o Forfaiter forfaiting finansmanını gerçekleştirebilmek için belirli bir nakdi bloke etmeye başlamaktadır. Bu süre içerisindeki risk forfaiter'ın ihracatçıya ödeme yapmak için belli bir miktar nakdi atıl olarak tutmasından kaynaklanmaktadır. Taahhüt süresinin uzaması ile forfaiter'ın atıl fonlar dolayısıyla yüklenmek zorunda kaldığı maliyet de artacaktır. Türkiye’de 24.01.1980 İstikrar Kararları ile uygulamaya koyduğu ihracata yönelik sanayileşme ve dışa açılma politikaları yanı sıra ihracatını parasal teşvikler yerine kredilerle desteklenmesi anlayışı sonucu bankalar da Türk ihracatçılarının ihtiyaçlarının karşılanması için yeni finansal hizmetler sunmaya başlamışlar, bunun bir sonucu olarak sanayileşmiş ülkelerde uzun yıllardan beri uygulanmakta olan birçok bankacılık tekniği gibi forfaiting'de Türk bankacılığının gündemine girmiştir. Ülkemizde henüz istenilen yaygınlığa kavuşmayan forfaiting, ağırlıklı olarak ihracatçılar tarafından kullanılmakta olup, kullanım genellikle, demirçelik, çimento, petro-kimya, elektronik sanayi ve ilaç sektöründe yoğunluk kazanmaktadır. 25 FORFAİTİNG FACTORİNG 26 FORFAİTİNG FACTORİNG Vade 1-1.5 yıl arasında Vade 30-180 gün yada en çok 360 Faiz iskonto metodu ile hesaplanır. Faiz cari hesaplar metodu ile değişmektedir. gündür. ABD Doları, Euro ve Isviçre Mümkün olabilen her para birimi Borçlu genellikle bilgilenme Frangı gibi güçlü paralar. işlem görmektedir. istemez. Yatırım mallarının finansmanında Büyük ölçüde tüketim malları Genellikle belgeleri ihracat Her türlü ihracat talebinde kullanılır. işlem konu olur. talepleri için kullanılır. kullanılabilir. Iskonto oranları sabittir. Iskonto oranları dolayısıyla hesaplanır. Daha çok uluslar arası işlemlerden Gerek yerel gerek uluslar arası doğan alacaklar için kullanılır. işlemlerden doğan alacaklar için ihracatçıya maliyeti yükseltme kullanılır. Alacak senetlerinin ikincil Alacak senetleri ikincil piyasada pazarlarda alım-satımları işlem görmez. Borçlu bilgilendirilir. eğilimi vardır. Ihracatçıya başvuru hakkı yoktur. Kusur halinde ihracatçıya başvuru hakkı vardır. mümkündür. 27 28 29 30 5 24.05.2016 2 31 32 33 34 35 36 6 24.05.2016 37 38 7
