Dişhekimliğinde Bilinçli Sedasyonda İntravenöz Ajanlar

Derleme
EÜ Dişhek Fak Derg 2012; 33 (1): 1-5
Dişhekimliğinde Bilinçli Sedasyonda İntravenöz Ajanlar
Intravenous Agents on Conscious Sedation for Dental Procedures
1
2
Esra Çağıran , Banu Özveri Koyuncu , Bahar Sezer
1
2
2
Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Anestezi ve Reanimasyon Anabilim Dalı, İzmir
Ege Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Ağız Diş Çene Hastalıkları Cerrahisi Anabilim Dalı, İzmir
Özet
Pek çok diş hekimi hastası, dental tedavisini lokal anestezi ile yapılmasını kabul etmektedir. Buna karşın, bazı
hastalarda bilinçli sedasyonu da içeren tekniklerin yardımına ihtiyaç duyulur. Dişhekimliğinde bilinçli sedasyon
tekniğinin amacı, derin bilinç kaybı yaratmadan belirli bir derecede sedasyon sağlayarak hastaya rahatsızlık
verebilecek işlemlerin yapılmasını kolaylaştırmaktır.
Bu derlemenin amacı, diş hekimliği pratiğinde diğer yöntemlerle tedavi edilemeyen veya işlem yapılamayan hasta
gruplannda bilinçli sedasyon uygulaması ile ilgili ve bu uygulamada kullanılan intravenöz ajanlara yönelik bilgi
vermektir.
Anahtar sözcükler: Dental uygulama, bilinçli sedasyon, intravenöz ajan
Abstract
Most dental patients are able to accept dental treatment with local analgesia. However, some patients require additional
help from a range of techniques, including conscious sedation. Conscious sedation dentistry is a technique in dental
care that attempts to offer some of the benefits of sedation dentistry without such profound alteration of consciousness,
so that uncomfortable procedures may be facilitated.
The aim of this review was to give information about conscious sedation in dental procedures, and the intravenous drugs
used for conscious sedation.
Keywords: Dental procedure, conscious sedation, intravenous agent
Giriş
Dental anksiyete, diş tedavisine bağlı olarak duyulan
korku ve kaygı nedeniyle gelişen, tam olarak ifade
edilemeyen yoğun bir huzursuzluk hali olarak
tanımlanmaktadır. Yüksek seviyeli dental anksiyete,
ağız sağlık durumunun ve yasam kalitesinin kötü
olmasına yol açmaktadır.1 İngiltere’de hastaların
yaklaşık %45’i dental anksiyete nedeniyle diş tedavisini
ertelemektedir.2 Aynı ülkede, 2003-2004 yılları arasında
3-5 yaşları arasında 1500 çocuğa genel anestezi
uygulaması yapıldığı bildirilmiştir.3 Ancak diş
çekiminde genel anestezi risksiz değildir ve postoperatif
anlamlı morbiditeye neden olabilmektedir.4,5 Son
yıllarda genel anestezi uygulamasına alternatif olarak
değişik sedasyon uygulamaları geliştirilmiştir.6-8 Çoğu
hastada dental girişimin meydana getirdiği anksiyete,
bilinç düzeyinin hafifçe baskılanması ile başarılı şekilde
kontrol altına alınabilmektedir.9 Bu hastalarda bilinçli
Kabul Tarihi: 28.09.2011
sedasyonun uygulanması uygun olmaktadır. Amerikan
Diş Birliği (American Dental Association), diş
hekimliğinde sedasyon konusunda bir rehber
benimsemiştir.10 Bu rehbere göre bilinçli sedasyon;
hastanın farmakolojik, farmakolojik olmayan veya
kombine yöntemlerle, bağımsız ve devamlı olarak
havayolunu devam ettirebilecek şekilde bilincin
minimal düzeyde baskılanması, fizik uyarılara ve sözlü
komutlara anlamlı yanıt verebilmesi durumudur.
Bilinçli sedasyonun özellikleri:11
-Hastanın ruh hali değişmiş olmalıdır. Önceden girişimi
kabul etmeyen hasta artık kabul eder hale gelmelidir.
-Hasta ile iletişim devam etmelidir.Özellikle ağrı için
rejyonel anestezi yapılırken bu zorunludur.
-Tüm koruyucu refleksler aktif olmalıdır.
-Vital bulgularda değişiklik minimal olmalıdır.
-Bir miktar amnezi olabilir.
Özveri Koyuncu, Banu
Bilinçli sedasyon, dental anksiyetesi olan hastaların
genel anesteziye başvurmadan, güvenli bir şekilde
tedavi edilmelerini sağlar.12
Bilinçli sedasyonun genel anesteziye göre avantajları:13
-Bilinç kaybının olmaması,
-Koruyucu reflekslerin deprese olmaması,
-Solunumun deprese olmaması,
-Kardiyovaskuler sistemin deprese olmamasıdır.
Bilinçli sedasyon; oral, inhalasyon, intranazal,
intravenöz (IV), intramuskuler, rektal veya sublingual
yolla uygulanabilmektedir.14
İdeal bir sedasyon yönteminden; anksiyeteyi
azaltmasıyla birlikte, non-invaziv olması, güvenilir
olması, amnezik etki oluşturması, hareketsizlik ve
analjezi sağlaması istenir. Bu etkileri yaparken solunum
ve kardiyovasküler refleksleri deprese etmemelidir.
Uygulanan ilaçların etkileri kısa sürede başlamalı, etki
süreleri kısa olmalı, dozu hastanın verdiği yanıta göre
ayarlanabilmelidir. Gerektiğinde antagonist bir ilaç
tatbikiyle etkileri geriye döndürülebilmelidir. Yan
etkileri minimal düzeyde olmalıdır.15
Bilinçli sedasyonda IV ilaçların etkisinin
çabuk
başlaması, hastanın ihtiyacına göre tolore edebileceği
miktarda dozaj ayarlaması yapılabilmesi, sedasyonun
hafif, orta ve derin seviyelerinin ıntavenöz yolla kolayca
ve
hemen
sağlanabilmesi,antagonist
ilaçların
uygulanabilmesi
bu tekniğin daha fazla tercih
edilmesine olanak sağlar.16,17
Bilinçli sedasyon için IV kullanılan ajanlar:
1-BENZODİAZEPİNLER:
Benzodiazepinler beyinde bulunan ve ilk kez 1977’de
Mohler ile Okada tarafından
keşfedilen GABA (gama aminobutirik asit) reseptörleri
üzerinde etkili olup, nöral transmisyonda rol oynayan
GABA’nın etkilerini arttırırlar. Kimyasal yapısı bir
benzen halkası ve yedi üyeli bir diazepin halkasından
oluşur. Bu halkalar üzerindeki çeşitli pozisyonlardaki
değişiklik potens ve biyotransformasyonu etkiler.
Diazepam, nitrazepam, temazepam, oksazepam,
lorazepam ve midazolam gibi çeşitleri bulunmaktadır.
Benzodiazepinler
lipofiliktirler,
intravenöz
uygulamadan sonra hızla kan beyin bariyerini geçerler.
Benzodiazepinler anksiyolitik, antikonvülzan, sedatif,
kas gevşetici ve amnezik etkilere sahiptir. Analjezik
etkileri yoktur.18 Daha az uyku hali oluşturmaları, geniş
güven aralığına sahip olmaları ve amnezik etkilerinden
dolayı bilinçli sedasyonda sıklıkla tercih edilmektedir.19
2
Plazma albuminine %40 oranında bağlanırlar. Karaciğer
ve böbrek hastalığı olanlarda, malnutrisyonu olanlarda,
hipoalbuminemide ilacın serbest fraksiyonu artar.Bu
hastalarda ilaç dozunun azaltılması gerekmektedir.Aynı
şekilde zayıf antikolinerjik etkileri nedeniyle dar açılı
glokom tanısı olan hastalarda dikkatli kullanılmalıdır.
Teratojenik potansiyelleri nedeniyle gebe kadınlarda
kullanılmamalıdır.11
Benzodiazepinlerin istenmeyen yan etkileri çok azdır.
Benzodiazepine
bağlı
solunum
depresyonu
görüldüğünde flumazenil (Anexate) uygulanması
gerekebilir.20
a-DİAZEPAM: Sağlıklı yetişkinde IV dozu 0,04-0,2
mg/kg arasındadır.İstenen etki elde edilinceye kadar her
2 dk.da bir 1-2 mg.lık dozlar uygulanabilir. Sırası ile
sersemlik, amnezi ve bilinç kaybı yapar. Yaşlılarda daha
düşük dozlar uygulanmalıdır. IV enjeksiyondan sonra
sedasyon 3-5 dk içinde başlar. Yarılanma ömrü yaklaşık
32-90 saat arasında değişir.Diazepam dokulara oldukça
irritandır bu nedenle geniş venlerden uygulanması daha
uygun olur. Çökelme olacağı için başka ilaçlarla
karıştırılmamalı ve dilüe edilmemelidir. Yan etkileri
venöz trombozis, flebit, apne ve hipotansiyondur.21
b-MİDAZOLAM: Midazolam, kısa etkili, suda
çözünen bir benzodiazepindir.8 Suda çözünme özelliği
nedeniyle enjeksiyonu ağrı ve irritasyona yol açmaz.
Midazolam farklı uygulama yollarının olması, etkisinin
çabuk başlaması, eliminasyon yarı ömrünün kısa olması,
derlenme süresine etkisinin minimal olması gibi
özellikleri nedeniyle sedasyonda sıklıkla tercih edilen
bir ajandır.22-25 Midazolam kuvvetli bir sedatif olduğu
için yavaş yavaş verilmelidir. İki dk. veya daha uzun
uygulama süresi daha uygundur. Asla tek bir büyük
bolus dozu verilmemelidir. Hızlı ve aşırı IV dozlar
solunum depresyonu ve durması ile sonuçlanabilir. IV
dozu 0.01-0.1 mg/kg’dır ama sağlıklı yetişkinde 2.5
mg'ı aşmamalıdır. İstenen etkiye ulaşmak için titrasyon
yapılması daha uygundur. IV enjeksiyondan sonra
genellikle 3-5 dk. içinde sedasyon elde edilebilir. Etki
süresi IV enjeksiyondan sonra 1-6 saat devam edebilir
ve bu süre içerisinde hastalar motor ve bilişsel
yetenekler gerektiren (araba kullanmak gibi) işler
yapmamalıdır. Yarılanma ömrü 1.2 saatten 12.3 saate
kadar değişebilir. IV uygulamadan sonra görülecek yan
etkiler hıçkırık, bulantı, kusma, aşırı sedasyon,
başağrısı, öksürük ve enjeksiyon yerinde ağrıdır.18
EÜ Dişhek Fak Derg 2012; 33 (1): 1-5
Midazolam IV olarak kullanıldığında diazepama tercih
edilmektedir. Diazepamdan 3-4 kat daha güçlüdür.
2-PROPOFOL
Propofol (2,6- diisopropilfenol), geniş dağılım volumu,
doku afinitesinin yüksek olması, klirensinin hızlı
olması, erken ve kaliteli derlenme sağlaması nedeniyle
özellikle günübirlik hastalarda sedasyon için tercih
edilen bir ajandır.26 Propofolün 0,25-1 mg/kg bolus ve
1-4mg/kg/saat infüzyon dozlarının sedasyon sağlamada
yeterli olduğu bildirilmektedir.27 Sedasyon düzeylerinin
bolus uygulanan hastalarda sürekli değişim gösterdiği
infüzyon uygulanan hastalarda ise daha stabil seyrettiği
bildirilmektedir.28 Propofol hem kardiyovaskuler hem
de solunum depresyonuna neden olabilir. Propofolün en
sık görülen yan etkisinin enjeksiyon sırasında ağrı ve
tromboflebit olduðu bildirilmektedir.29
3-OPİOİD (NARKOTİK) ANALJEZİKLER
Opioidler analjezi ve sedasyon sağlanması amacı ile tek
başlarına kullanılabilmekle birlikte, belirgin solunum
depresyonu, bradikardi ve kas rijiditesinin yanında
bulantı-kusma sıklığında artış oluşturabilir. Morfin,
meperidin, fentanil, alfentanil, sufentanil ve buprenorfin
gibi çeşitleri bulunmaktadır. 30 Diş hekimliğinde sık
kullanılan bir ilaç grubu değildir. Daha çok
benzodiazepinlerin
etkisini
güçlendirmek
için
kullanılırlar.
Benzodiazepinlerin
opioidlerle
kombinasyonu hasta konforunun artmasına fakat aynı
oranda solunum depresyonunun artmasına da neden
olabilmektedir.31
A-FENTANİL: Sentetik bir opioid ajandır. Fentanilin
diger opioidlerden daha iyi kardiyovasküler stabilite
sagladığı
bildirilmiştir.32,33
Sedasyon
sırasında
kullanılan midazolam dozunu azaltır, derlenme
zamanını kısaltır ve iyi bir analjezi sağlar.34
B-TRAMADOL: Tramadol santral etkili bir opioid
analjeziktir ve kodeinin sentetik bir analoğudur. İki etki
mekanizmasına sahiptir: μ-reseptörleri üzerine bir
opioid agonisti gibi etki yapar. Aynı zamanda serotonin
ve norepinefrin re-uptake inhibisyonu ile ağrı
impulslarının transmisyonunu azaltır.35 Tramadolün
bilinen diğer opioidlerde görülen solunum depresyonu
ve konstipasyon gibi yan etkileri bulunmamaktadır.36
4-KETAMİN: Ketamin, bir fenilsiklidin derivesi hızlı
etkili, nonnarkotik, nonbabitürat ajandır ve geniş
güvenlik marjı vardır.37 Ketamin ile yapılan anestezi
dissosiyatif anestezi olarak adlandırılır. Dissosiyatif
sedasyonda hastalar; sıçrayıcı göz hareketlerinin
izlendiği, kornea ve ışık refkeslerinin korunduğu ancak
görsel ve ağrılı uyaranlara yanıt vermediği bir
durumdadırlar. Beynin ağrılı stimulusların duyusal
algısı ile hafızaya müdahele eden kortikal ve limbik
sistemler arasında fonksiyonel bir disosiyasyon
oluşmaktadır. Bu olay ketaminin beyindeki N-metil D
aspartat reseptörlerine bağlanması ile oluşmaktadır.
Ketaminin
yan
etkileri
oldukça
fazladır.
Kardiyovaskuler sistemi deprese etmekte, arteriyel
basıncı ve kalp atım sayısını yükseltmekte,kas tonusunu
arttırmaktadır. Dissosiyatif süreçten dönüşte hasta ajite
olup halusinasyon görebilmektedir. Halisünasyon
ketaminin sık görülen bir yan etkisidir. 38 Ketaminin
midazolam gibi bir ajanla kombine edilmesi mevcut yan
etkilerin oluşmasını önleyebilir. Artan trakeobronşial
sekresyonlar ve salivasyon ile ilgili yan etkilerin
olmaması için atropin (0,01 mg/kg) ketaminle beraber
uygulanması tavsiye edilmektedir.39
5-DEKSMEDETOMİDİN: Sempatik sinir uçlarındaki
etki ile sempatik aktivitenin inhibisyonu, hemodinamik
yanıtta azalma, anksiyoliz, sedasyon, analjezi ile birlikte
yüksek dozlarda dahi solunum depresyonu yapmaması
gibi özelliklere sahip olan deksmedetomidin α2-reseptör
agonistidir.Hızlı uygulanması kan basıncını arttırabilir,
fakat tedavinin devamı sırasında hipotansiyon ve
bradikardi ortaya çıkabilir. Önerilen başlangıç IV dozu
ıntavenöz olarak 10 dk boyunca 1µg/kg’dır. İdame dozu
0.2-0.7 1µg/kg/sa’dır.40
Lokal anestezi altında bilinçli sedasyonun;
hipoventilasyon, hiperkapni, havayolu obstrüksiyonu
gibi yan etkileri olabilir.41 Bütün bu ilaçların kullanımı
sırasında ve sonrasında komplikasyonları tespit etmek
ve izlem kayıtlarını tutabilmek için hastalar moniterize
edilmelidir (puls oksimetre, EKG, kan basıncı). İşlem
sonrasında hasta postoperatif izlem odasında takip
edilerek Tablo I’de belirtilen kriterlere göre toplamda 9
veya üzeri skor aldığında sorumlu bir erişkin eşliğinde
taburcu edilmelidir.42
Sedasyon uygulaması sırasında oluşabilecek tüm
komplikasyonlara karşı acil müdahale ekipmanları hazır
bulunmalıdır:
-Pozitif basınçlı ventilasyonu sağlamak için oksijen
sistemi,
-Hava yolu idamesi için; airway, ambu, laringoskop,
endotrakeal tüp,
-Defibrilator,
-Elektrokardiyogram.
3
Özveri Koyuncu, Banu
Sonuç olarak lokal anestezi altında yapılacak olan diş
hekimliği girişimlerinde bilinçli sedasyon için verilecek
olan en uygun ajan ve sedasyon seviyesi her hasta için
farklıdır. Bunların seçimi, operasyon türüne, hastanın
yaşına ve genel sağlık durumuna, diş hekimi ve anestezi
uzmanının ortak kararına göre yapılmalıdır. Hasta için
hangi sedasyon şekli seçilirse seçilsin, planlanan işlem
için en güvenilir ve en uygun yöntem olduğundan emin
olunmalıdır. Tüm hastalara sedasyon yöntemi hakkında
bilgi verilmeli ve yazılı onam alınmalıdır.
Cerrahi Kanama
(cerrahi işlemden
beklenenle
uyumlu)
Ağrı
Bulantı ve
Kusma
Aktivite Düzeyi
Vital Bulgular
Tablo 1. Sorumlu Bir Erişkin Eşliğinde Taburculuk
Skorunun Saptanması İçin Kriterler
Preanestezik düzeyin %20’si
içinde sistemik kan basıncı ve
kalp hızı
Preanestezik düzeyin %2040’ı içinde sistemik kan
basıncı ve kalp hızı
Preanestezik düzeyin
%40’ından fazla sistemik kan
basıncı ve kalp hızı değişikliği
Düzgün yürüyebiliyor veya
aktivitesi preanestezik düzey
ile aynı
Yardıma ihtiyacı var
Hareket edemiyor
Yok veya minimal
Orta
Ağır (sürekli, tedavi görecek
şekilde tekrarlıyor)
Ağrı yok veya oral
analjeziklerle kontrol
edilebilen minimal ağrı
Evet
1
0
2
1
0
2
1
0
2
Hayır
1
Minimal (pansuman değişimi
gerekmiyor)
Orta (en çok iki kez pansuman
değişimi gerekiyor)
Şiddetli (ikiden çok pansuman
değişimi gerekiyor)
2
* Toplamda 9 veya üzeri skor alan hastalar taburcu
edilebilir.
4
2
1
0
Kaynaklar
1-Doerr PA, Lang WP, Nyquist LV, Ronis DL.Factors
associated with dental anxiety. J Am Dent Assoc
1998;129:1111-1119.
2-Office for National Statistics. Adult dental health
survey: Oral health in the United Kingdom 1998.
London: The Stationery Office, 1998.
3-Greater Glosgow Oral Health Strategy 2005-2010.
http://www.nhsgg.org.uk/oral health strategy.
4-Holt RD, Chidiac RH, Rule DC. Dental treatment for
children under general anesthesia in day care
facilities at a London dental hospital. British Dental
Journal 1991;170:262-6.
5-Blain K, Hill F. The use of inhalational sedation and
local anesthesia as an alternative to general
anesthesia for dental extractions in children British
Dental Journal 1998;184:608-11.
6-Gilchrist F, Cains AM, Leitch JA. The use of
intranasal midazolam in the treatment of paediatric
dental patients. Anaesthesia 2007;62:1262-65.
7-Wilson KE, Girdler NM, Welbury RR. A comparation
of oral midazolam and nitrous oxide sedation dental
extractions in children. Anaesthesia 2006;61:113844.
8-Roelofse JA, Louw LR, Roelofse PG. A double blind
randomized comparison of oral trimeprazinemethadone and ketamine-midazolam for sedation of
pediatric dental patients for oral surgical procedures.
Anesth Prog 1998;45:3-11
9-Hunt O, McCurley N, Dempster M, Marley J. Patient
anxiety and IV sedation in North Ireland Brıtısh
Dental Journal 2011;210:575-578.
10-American Dental Association. Guidelines for
Teaching Pain Control and Sedation to Dentists and
Dental Student. Adopted by the ADA House of
Delegate, October 2007.
11-Aypar Ü. Diş Hekimliği ve Anestezi. Nobel Tıp
Kitabevi, 2005. Diş hekimliği girişimlerinde
sedasyon sf: 119.
12-Boyle CA. Sedation or general anaesthesia for
treating anxious children. Evid Based
Dent
2009;10:69.
13-Conscious sedation in the provision of dental care
2003, www.dh.gov.uk
14-Öztürk M, Ay S. Bilinçli sedasyon. Cumhuriyet
Üniversitesi
Dişhekimliği
Fakültesi
Dergisi
2000;3:121-126.
15-Haas D. Oral and inhalation conscious sedation.
Dent Clin North Am 1999; 43: 341-359.
16-Pastuovic MN, Cohen M, Burton G: Propofol: An
Alternative General Anesthetic for Outpatient Oral
Surgery. J Oral Maxillofac Surg 1996;54:943-8.
17-Smith L, White P: Propofol Infusion During
Regional Anesthesia: Sedative, Amnesic and
Anxiolitic Properties. Anesth Analg 1994;79:313-9.
EÜ Dişhek Fak Derg 2012; 33 (1): 1-5
18- Kayhan Z: Klinik Anestezi. 2. Baskı, Logos
Yayıncılık Tic. 1997. Sf. 99-123.
19-Wilson S, Farrell K, Griffen A, Coury D Conscious
sedation experiences in graduate pediatric dentistry
programs. Pediatr Dent. 2001;23:307-14.
20-Lewis D. Summary of the use of flumazenil after
midazolam-induced conscious sedation. Br Dent J.
2010;209:568-9.
21-Fassoulaki
A, Theodoraki
K, Melemeni
A.
Pharmacology of sedation agents and reversal
agents. Digestion. 2010;82: 80-3.
22-Karl HW, Rosenberger JL, Larach MG, Ruffle JM:
Transmucosal administration of midazolam for
premedication of pediatric patients. Comparison of
the nasal and sublingual routes. Anesthesiology
1993;78:885-91.
23-Rey E, Delaunay L, Pons G. Pharmacokinetics of
midazolam in children: comparative study of
intranasal and intravenous administration. Eur J Clin
Pharmacol 1991;41:355-7.
24-Alderson PJ, Lerman J: Oral premedication for
paediatric ambulatory anaesthesia: a comparison of
midazolam and ketamine. Can J Anaesth
1994;41:221-6.
25- Malinovsky JM, Lejus C, Servin F, et al: Plasma
concentrations of midazolam after i.v., nasal or
rectal administration in children. Br J Anaesth
1993;70: 617-20.
26-Reves J.G., Glaus P.S.A. Non Barbiturate
Intravenous Anestetics., In Mıller R.D. (ed).
Anaesthesia. 3rd Edition. Newyork: ChurcillLivngstone; 1990:244-254.
27-Arıboğan A, Oral U, Özbek N, Coþar E: Manyetik
Rezonans Görüntülemede Sedasyon Amacıyla
Propofol Uygulaması. Türk Anest ve Rean Cem
Mecmuası 1994;22:65- 68.
28-Rodrigo MRC, Johnsson E: Conscious Sedation
With Propofol. Br Dent J 1989;166:75-80.
29-Carrasco G, Molina R, Costa J, Cabre L:
Propofol,Midazolam in Short-Medium and Long
Term Sedation of Critically III Patient. Chest 1993;
103:557-64.
30-Malamed SF. Sedation: A guide to
patient
management. 4th ed. St. Louis, Missouri, USA:
Mosby; 2003.
31-Moore PA, Crout RJ, Jackson DL, Schneider LG,
Graves RW, Bakos L. Tramadol hydrochloride:
Analgesic efficacy compared with codeine, aspirine
with codeine and placebo after dental extraction. J
Clin Pharmacol 1998;38:554-60.
32-Akal ÜK, Küçükyavuz Z. Midazolam-fentanil
kombinasyonu ile saglanan bilinçli sedasyon altında
dört segmentte tek seansta uygulanan gömülü
üçüncü
molar
cerrahisinin
klinik
olarak
degerlendirilmesi. T Klin Diş Hek Bil 2002;8:126133.
33-Campbell RL, Dionne RA, Gregg JM, Duncan
G.Respiratory effects
offentanyl,
diazepam,
andmethohexital sedation. J Oral Surg 1979;37:55561.
34-Lacombe GF, Leake JL, Clokie CML, Haas DA.
Comparison of remifentanil with fentanyl for deep
sedation in oral surgery. J Oral Maxillofac Surg
2006;64:215-22.
35-Scott LJ, Perry CM. Tramadol: A review of its use in
perioperative pain. Drugs 2000;60:139-76.
36- Myers D. Tramadol. Seminars in Avian and Exotic
Pet Medicine 2005;14:284-7.
37-Kryshtalskyj B, Direnfeld VN, Johnson TWG. Use
of low-dose ketamine hydrochloride in out paitient
oral surgery. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral
Radiol Endod 1990;69:413-19.
38-Sussman DR. A Comparative evaluation of ketamine
anesthesia in children and adults. Anesthesiology
1974; 40:459-64.
39-Funk W, Jakob W, Riedl T, Taeger K. Oral
preanesthesic medication for children: double-blind
randomized study of a combination of midazolam
and ketamine vs midazolam or ketamine alone. Br J
Anaesth 2000;84:335-40.
40-Ogawa S, Seino H, Ito H, Yamazaki S, Ganzberg S,
Kawaai H. Intravenous sedation with low-dose
dexmedotimidine: its potential for use in dentistry.
Anesth Prog 2008;55:82-88.
41-Arıboğan A, Ünlügenç H, Reyhan E. Lokal anestezi
sırasında bilinçli sedasyon uygulaması.Türk Anest ve
Rean Cem Mecmuası 1999;27:537-544.
42-Marshall SI, Chong F. Discharge criteria and
comlications after ambulatory surgery. Anesth Analg
1999; 88: 508-17.
Yazışma Adresi:
Doç. Dr. Banu ÖZVERİ KOYUNCU
Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ağız-Diş ve Çene
Cerrahisi Anabilim Dalı Bornova İzmir TÜRKİYE
Tel
: +90 232 3881108, +90 555 249 77 77
E-posta : banuozverikoyuncu@yahoo.com
5