Prof. Dr. Kasım Karataş Sosyal Hizmet Uzmanı

Prof. Dr. Kasım Karataş
Sosyal Hizmet UzmanıHukukçu
Hacettepe Üniversitesi
Engellilerin İstihdam Hakkı ve Ayrımcılık
ENGELLİ BİREYLERİ VE AİLELERİNİ BİLGİLENDİRME TOPLANTISI
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
1
ENGELLİLERE KARŞI AYRIMCILIKLA
MÜCADELE
• AYRMCILIK ALGI ARAŞTIRMASI
• Hazırlayanlar:
• Prof. Dr. Kasım Karataş
• Turhan İçli
• Sultan Çamur Karataş
• ENGELLİLER KONFEDERASYONU
• Mayıs 2014-Ankara
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
2
Araştırma
• Araştırmanın çalışma evreni, Engelliler Konfederasyonunun örgütlü
olduğu bölgelerden Akdeniz, Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu, İç
Anadolu ve Karadeniz Bölgelerinden seçilen birer il (Mersin,
Diyarbakır, Van, Samsun, Ankara) ile sınırlandırılmıştır.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
3
Ankara, Van, Diyarbakır, Mersin ve Samsun’da Engelliler
Konfederasyonuna bağlı derneklerin üyeleri arasından rastlantısal yolla
274 kişi seçilmiştir.
Araştırmada nicel ve nitel tasarım (Karma model) birlikte kullanılmıştır.
Araştırmanın verileri görüşme yoluyla toplanmıştır.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
4
Çizelge: Görüşmenin Yapıldığı İller
İller
Sıklık
%
Ankara
66
24,1
Samsun
60
21,9
Diyarbakır
50
18,2
Van
50
18,2
Mersin
48
17,5
274
100,0
Toplam
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
5
Çizelge: Görüşülen Kişilerin Cinsiyeti
Cinsiyet
Sıklık
%
Erkek
183
66,8
Kadın
91
33,2
274
100,0
Toplam
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
6
Çizelge: Görüşülen Kişilerin Engel Türü
Engel Türü
Sıklık
Görme engelli
%
134
48,9
Ortopedik engelli
56
20,4
İşitme/konuşma engelli
48
17,5
Zihinsel engelli yakınları
36
13,1
274
100,0
Toplam
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
7
ENGELLİLERİN AYRIMCILIK
ALGISI
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
8
Engellilere Göre Ayrımcılık:…
• “cehaletin bir çeşidi”
• ırkçılık”
• “Ayrımcılık çok kötü bir şey”
• “insanların yetenekleri göz ardı edilmektedir”.
• Nerde bir ayrımcılık varsa orada “bir eşitsizlik uygulanıyor” demektir.
• Ayrımcılık devletin uygulamalarından kaynaklanabileceği gibi bir grup
insanın, diğer insanları kabul etmemesi, reddetmesi biçimiyle de
yaşanmaktadır.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
9
Engellilere Göre Ayrımcılık:…
• “Allah kulluğa, peygamber ümmetliğe, devlet vatandaşlığa kabul
etmiş. Biz hakkımızı almak istiyoruz. Lütuf kabul etmiyoruz. ”
• Ayrımcılık engellilerin başarısız olabileceğine inanmaktır.
• Çalışma maaşını al otur, bir şey beceremezsin görüşü ayrımcılıktır.
• Har şey sağlıklı olanlar için yapılmış, engelliler düşünülmemiş
• İnsanlar engellileri farklı görüyor. Evlerinde oturmalarını istiyorlar.
• İnsanların eşit olmaması.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
10
• Beni kendilerinden görmüyorlar.
• Aralarına almak istemiyorlar, yok sayıyorlar, görmezden geliyorlar.
Kararların dışında bırakıyorlar.
• Bize iyi gözle bakmıyorlar, istismar ediyorlar, yararlanmaya çalışıyorlar
• Diğer insanların yararlandığı birçok şeyden ben yararlanamıyorum.
Okuma çalışma, toplumsal yaşama katılım gibi
• İnsan insanı seçer, yoksulu selamsız geçer. Engelli
olunca hiç beğenmez.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
11
Engellilerin ayrımcılık
deneyimleri
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
12
Çizelge: Türkiye’de Hangi Alanlarda
Ayrımcılık Yaşandığı
Evet
Hayır
Sayı
%
Sayı
Toplam
%
Sayı
%
Engelliliğe Dayalı Ayrımcılık
247
90,1
27
9,9
274 100,0
Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık
214
78,1
60
21,9
274 100,0
Etnik Kökene Dayalı Ayrımcılık
211
77,0
63
23,0
274 100,0
Dini İnanca Dayalı Ayrımcılık
193
70,4
81
29,6
274 100,0
Cinsel Yönelime Dayalı Ayrımcılık
188
68,6
86
31,4
274 100,0
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
13
Hangi engel grupları daha ağır ayrımcı
uygulamalara maruz kalmaktadırlar?
Sıklık
Zihinsel Engelliler
%
115
42,8
Birden Çok Engeli Olanlar
90
33,5
Görme Engelliler
32
11,9
İşitme ve Konuşma Engelliler
21
7,8
Ortopedik Engelliler
11
4,1
269
100,0
Toplam
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
14
Çizelge: Engellilerin Hangi Alanlarda
Ayrımcılığa Uğradığı
Evet
Sayı
Hayır
%
Sayı
Toplam
%
Sayı
%
İstihdam
238
86,9
36
13,1
274
100,0
Eğitim
208
75,9
66
24,1
274
100,0
Bağımsız yaşama, topluma ve toplumsal yaşama
168
61,3
106
38,7
274
100,0
Siyasal yaşama katılım
158
57,7
116
42,3
274
100,0
Dinlenme, boş zaman aktiviteleri, kültürel
151
55,1
123
44,9
274
100,0
147
53,6
127
46,4
274
100,0
140
51,1
134
48,9
274
100,0
katılım
yaşama ve spor etkinliklerine katılım
Sağlık
Bilgiye erişim
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
15
İstihdamda Ayrımcılık… İşe Girişte
•
•
•
•
•
•
•
Bize iş vermiyorlar.
Adamın var mı deniliyor, torpil isteniyor.
Bize uygun iş yok
İŞKURA başvurdum sahip çıkmadılar.
Engeli az olanlar tercih ediliyor.
Fırsat verilmeden reddediyorlar.
İş kurumunun engelli çalıştırmayana cezaları artırıldı. Ceza ödememek için engelli
işçi alıyorlar.
• İşçi bulma kurumundan iş bulurlar ancak şirket işe almaz.
• Merkez bankasının sınavında, yapabilir raporum olduğu halde işe alınmadım
• Sadece hafif engelliler işe kabul edilir.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
16
Başaramazlar…
• Sen evinde otur, maaşını verelim
• İşveren işe yaramaz olarak bakıyor.
• İşe almıyorlar, beceriksiz buluyorlar
• İşten çıkarma tehdidi engelliyi korkutuyor.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
17
İşverenlerin Önyargıları tutum ve
davranışlarına yansıyor…
• İşverenin tutum ve tavırları özensiz
• Çalıştırılırken hor görülür
• Misafirhanede çalışırken bir şef vardı görme engelli olduğum için
yapamayacağım işler istiyordu. «her yeri körler sardı, Allah belalarını
versin» diyordu.
• Engelli hakkında işverenin bilgisi az,
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
18
Genel önyargılar… Görüntüyü bozarlar…
• Hoş karşılanmıyoruz. “Bunu neden gönderdiler buraya” diye
bakıyorlar.
• İşyerinde çalışma arkadaşımla kavga ettim. Kör olduğum için amirim
yeterince araştırmadan, “boş ver o kör diyerek” beni haksız buldu.
• Zihinsel engellilere hitapta “beyinsiz, mankafa, yine anlamadın”
şeklinde hitap ediliyor.
• Eksik, yarım bir kişi olarak görüyorlar
• İşveren, ayak altında dolaşmasın, göze batmasın ister.
• İşveren kişinin engelinden utanıyor
• görüntüyü bozuyorsun diyorlar,
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
19
Eğitimine uygun iş vermezler, her işi
yapamazlar…
• Yapabileceği işi yaptırmıyorlar. Öğretmen düz memur, avukat santral
memurluğu
• Santralcilik dışında iş vermezler
• Eğitimine uygun işe almıyorlar.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
20
Maliyetleri arttırırlar…
• Sesli programın maliyeti yüksek olduğu için yüklemiyorlar ve
çalıştırmıyorlar
• Başına bir şey gelirse bizi batırırsın…
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
21
İş akışını bozacaklar, işleri
zorlaştıracaklar…
• Ele ayağa dolaşma.
• Ayakaltında dolaşmasın
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
22
Kendisine ya da işyerine zarar
verebilirler…
• Engellinin kendilerine zarar vereceğini, yapamayacağını,
başaramayacağını düşünüyorlar. fiziksel yapısı uygun değil, diyorlar.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
23
İşe girsen bile yükselemezsin…
• Çalışanlara yükselme olanağı tanımazlar.
• Kariyer imkanı verilmiyor.
•
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
24
Engelini gözetmeyen ağır işlerde
çalıştırılırlar…
• Engellerine uygun olmayan işlerde çalıştırılıyorlar. İnsanlarla iletişime
geçemeyeceği yerlerde çalıştırılıyorlar. Kötü yerlerde, depolarda
insanların görmeyeceği yerlerde çalıştırılıyorlar.
• Az maaşla kötü işlerde çalıştırıyorlar.
• Sağlam gibi çalıştırmak istiyor,
• Yasa engelliler ağır işlerde çalıştırılamaz dediği halde okul müdürü
buzları kırdırmak istedi
• İhtiyaçları dikkate alınmaz.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
25
Çizelge: Engellilerin İstihdam Konusunda
Uğradıkları Ayrımcılıklar
%
İşverenler ve çalışanlar engelliler konusunda bilgisiz
57,5
İşe başvurduğum zaman engelli olduğum için tercih edilmedim
52,6
İş yerlerinde benim engelime uygun bina, araç-gereç ve destek sistemi yok
50,6
Yollar ve araçlar iş aramam ve işe gitmem için elverişli değil
38,3
Engelime uygun olmayan işlerde çalıştırmak istediler
36,2
Eğitimime uygun olmayan işlerde çalıştırmak istediler
34,6
İşveren/işveren temsilcisi zayıf görerek davrandı
28,2
Diğer çalışanlar zayıf görerek davrandı
28,2
Diğer çalışanlar acıyarak davrandı
27,8
İşveren/işveren temsilcisi acıyarak davrandı
26,3
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
26
Çizelge: Engellilerin İstihdam Konusunda
Uğradıkları Ayrımcılıklar
%
İşveren/işveren temsilcisi acıyarak davrandı
26,3
İşte yükselme olanağı tanınmadı
24,8
Aynı işi yapmış olsam da engelli olmayanlardan daha düşük ücret verildi
22,8
İşveren/işveren temsilcisi yok sayarak davrandı
22,5
İşveren/işveren temsilcisi yıldırma (mobing) davranışı gösterdi
21,8
Aşağılayıcı bir biçimde engelimle hitap edildi
21,3
Diğer çalışanlar yok sayarak davrandı
19,5
Devletten aldığımız yardım (evde bakım, 2022, vb. ) kesileceği için çalışmak istemedim
17,2
Diğer çalışanlar yıldırma (mobing) davranışı gösterdi
15,8
Ailem çalışmamı istemedi
11,2
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
İşe kabul edildim, ücretim ödendi ama hiç çalıştırılmadım
27
10,4
ENGELLİLERE KARŞI AYRIMCILIĞIN
ORTADAN KALKMASI İÇİN NELER
YAPILMALI
• Bu saatten sonra ayrımcılık engellenemez.
• Ayrımcılık içimize işlemiş
• Ortada bir ayrımcılık olduğunu düşünmüyorum.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
28
Toplumun bilinçlendirilmesi: Kişisel
çabalar ve örgütlü çalışmalar
• Bilgilendirme ve bilinçlendirme, toplumsal duyarlılık, Farkındalık
yaratılmalı ve bildirim (şikayet) mekanizmaları sağlıklı kurulup
işletilmeli, kanunlar gözden geçirilmeli ve ayrımcılığa karşı
mücadelenin çerçevesi netleştirilmeli, mücadele etmeli, medyanın
rolüne ve gücüne daha fazla başvurmalı.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
29
Engellilere bakış açısı değişmeli
• İlköğretimden başlayarak tüm toplum eğitilmeli
• Engellileri topluma iyi anlatmalı,
• Engelli olmayan bireylere empati becerisi kazandırılmalı.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
30
Kimleri bilgilendirmeli,
bilinçlendirmeli?
• Bireyleri, engellileri, engelli ailelerini ve diğer aileleri, toplumu,
dernekleri, kurum ve kuruluşları, şirketleri, uygulayıcıları, yetkili ve
sorumlu konumda olanları, eğitimcileri, diğer profesyonelleri…
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
31
Kimler yapmalı?
• Dernekler ve
• Devlet
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
32
Engellilerin sorumlulukları, kararlara
katılımı ve kendini ifade etmesi
• Alınan kararlarda bizim fikrimiz alınmalı.
• Bizimle birlikte yapılmalı
• Engelliler karar sürecine dâhil edilmeli ve örgütlü olmalı
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
33
Yasal düzenlemeler…
• Avrupa standartlarına uygun yasalar düzenlenmelidir.
• Himayeci anlayışı içeren kanunlar kaldırılmalı.
• İstihdam oranlarının geliştirilmesini ve genişletilmesini istiyorum.
• İşverenlere caydırıcı ceza olmazsa istihdam etmez
• Mevzuattaki ayrımcı düzenlemeler ayıklanmalı kamu yetkilileri ve
toplum ayrımcılık konusunda bilgilendirilmeli, ayrımcılığa uğrayanların
hak araması desteklenmeli, hukuki mekanizmalar işletilmeli
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
34
Gelir dağılımı adil olmalı
• Gelir dağılımında adaletin sağlanması gerekli.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
35
Eşitli sağlanmalı
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
36
İSTİHDAMDA AYRIMCILIK NASIL
ÖNLENİR
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
37
• Daha çok istihdam ve eğitim olanakları sağlanmalıdır.
• Bütün özel kurumlarda istihdam alanı oluşturulmalı.
• Engelliye maaş değil iş verilmeli
• Çalışabilmeleri için servis ayarlanmalı. Uygun araç
gereç koyulmalı. Binaların uygun yapılması gerekir.
• Eğitim ve istihdam olanakları genişletilmeli engellilerin
rapor oranları hak ettikleri kadar olmalı
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
38
•Eğitim ve istihdamda fırsat eşitliği koşulları
olmalı.
•eğitim ve iş alanında düzenlemeler yapılmalı
•Eğitim, rehabilitasyon, istihdam
•Engelli birey için ekonomik destek yetmez.
•2022 ile üç ayda maaş vermek yerine düzenli
bir işe yerleştirsinler.
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
39
• İstihdam edilmeyen engelliler maddi olarak
güçlendirilmeli
• İşyerleri erişebilir olmalı, korumalı iş yerleri
olmalı, ilgililer eğitilmeli
• Engelliler yük değil varlığından yararlanmalı.
• İstihdam olanakları artırılmalı vergiler sıfırlanmalı
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
40
• Memuriyette yükselme desteklenmeli
• Resmi kurumlara ayrılan kontenjana göre engelli
alımı yapılmalıdır.
• Yeterince iş sahası açılmalı, özellikle yerel
yönetimler engellileri istihdam edecek fabrika
atölye gibi iş olanakları yaratılmalı
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
41
İş istiyorum
İşsizliğe çare
bulunmalı
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
42
•Teşekkürler….
•kkaratas@hacettepe.edu.tr
10/18/2016
Prof. Dr. Kasım Karataş
43