VADELİ İŞLEMLER PİYASALARI İLE BU YIL

VADELİ İŞLEMLER PİYASALARI İLE BU YIL TANIŞACAĞIZ
Ekonomimizde 1980’lerin özellikle ikinci yarõsõnda başlayan serbestleşme ile beraber döviz piyasasõ, altõn piyasasõ,
hisse senetleri piyasasõ ve bono piyasasõ açõlmõş ve zaman içinde gelişme göstermişlerdir. Bu piyasalarõn ortak yönü
ise hepsinin spot piyasalar oluşu ve ileriye yönelik risklere karşõ koruma sağlayacak enstrümanlarõ içermemesidir.
Bir vadeli işlem sözleşmesi, standartlarõ önceden belirlenmiş bir malõn gelecekteki bir tarihte önceden belirlenmiş ve
garanti edilmiş bir fiyattan alõnõp satõlmasõnõ garanti eden sözleşme olarak tanõmlanõr. Bu piyasada aracõ üyeler
vasõtasõyla herkes, borsa tarafõndan belirlenmiş miktar veya oranda teminat yatõrarak vadeli alõm veya satõm
yapabilir. Yapõlan tüm işlemler, borsa takas merkezinin garantisi altõndadõr. Tarõmsal ve finansal ürünler, döviz
kurlarõ, değerli maden ve enerji ürünleri gibi pek çok ürün, vadeli işlem sözleşmelerine konu
olabilmektedir. Yatõrõmcõya standartlarõ sözleşme çerçevesinde belirlenmiş bir ürünü ilerideki bir tarihte satõn alma
veya satma hakkõ veren opsiyon sözleşmeleri de vadeli işlemler içinde çok önemli bir yere sahiptir. Bunun yanõ sõra
önceden belirlenmiş bir formüle ve vadelere göre, iki veya daha fazla taraf arasõnda gerçekleşecek olan nakit akõşõnõn
değiş - tokuşunu sağlayan, özel olarak hazõrlanmõş sözleşmeler de (SWAP) bu piyasalarda işlem görürler.
Sağladõğõ ekonomik yararlar nedeniyle vadeli işlem piyasalarõ, günümüzde ekonomilerin vazgeçilmez kurumlarõndan
biri haline gelmiştir. İngiltere'de LIFFE, Fransa'da MATİF, Amerika'da CBOT, CME, NYCE, NYMEX, Almanya'da
DTB, Brezilya’da BOVESPA örnek olarak verilebilir. Dünya vadeli işlem hacmi incelendiğinde 2003 yõlõnda
sözleşme bazõnda 1 milyar 918 milyon adet vadeli işlem hacminin %27’lik bir artõşla 2 milyar 448 milyon adete
yükseldiği, 3 milyar 126 milyon adet olan opsiyon sözleşmesi hacminin ise 4 milyar 113 milyon adete yükseldiği
görülmektedir ki bu dünyada vadeli işlemlerin hõzla yükselen bir trend izlediğini göstermektedir. Yurtdõşõnda vadeli
işlem sözleşmelerinin yaklaşõk yarõsõ endeks üzerine, %24’ü ise faiz üzerine düzenlenen sözleşmelerden
oluşmaktadõr.
Vadeli işlemler gelecek dönemlere ilişkin gerçekçi fiyat oluşumunu sağlar ve sözleşmeye konu ürünün gelecekteki
fiyat değişiminden etkilenen gruplar, etkin risk yönetimi imkanõna kavuşur. Üretim ile ilgilenen kuruluşlar ticari
faaliyetlerini sürdürürken etkin bir risk yönetimi kullanmak zorundadõrlar. Vadeli işlem piyasalarõ, spot piyasalarda
işlem gören ürünlerin fiyatlarõnda meydana gelebilecek değişimlerin doğurduğu riskten korunmak isteyen kişilere
(hedger) hizmet vermekle beraber, fiyatlarõn rekabet koşullarõ altõnda oluşmasõna ve oluşan bu fiyatlarõn ilgili
çevrelere anõnda aktarõlarak piyasalar hakkõnda gerçekçi bilgilerin edinilmesine, bir anlamda fiyat oluşumuna olanak
sağlarlar. Finansal yönetim açõsõndan bakõldõğõnda da risk yönetimi, verimlilik ve likidite sağlama açõsõndan vadeli
işlemler piyasasõnõn önemli olduğu görülmektedir.
Riskten korunmak isteyen ve bu amaçla piyasada işlem yapan katõlõmcõlarõn yanõ sõra geleceğe yönelik beklentiler
üzerinden kar elde etmeye çalõşan yatõrõmcõlar da bu piyasalarda yer alõrlar. Her ne amaçla olursa olsun bu
piyasalarda işlem yapmak isteyen yatõrõmcõlar göz önüne alõndõğõnda aracõ kurumlara çok önemli görevler
düşmektedir.Kurum öncelikle konu ile ilgili personelini çok iyi eğitmeli ve bu kişiler aracõlõğõ ile vadeli işlemler
piyasasõnõn işlevi ve işleyişi hakkõnda yatõrõmcõlarõ yeteri kadar aydõnlatabilmelidir. Ayrõca vadeli piyasalarda işlem
yapmak isteyen yatõrõmcõnõn profilinin analiz edilmesi ve nakit piyasalar hakkõnda yeterli deneyime sahip olup
olmadõğõ araştõrõlmalõdõr. Ancak vadeli piyasalarda işlem yapabilmek için spot piyasalarda yeterli deneyime sahip
olunmasõ şarttõr. Örneğin İngiltere’de yatõrõmcõlardan vadeli işlemler piyasasõnda işlem yapabilmesi için 2 yõl spot
piyasa tecrübesi aranmaktadõr. Aracõ kurumlarõn yanõ sõra düzenleyici kurumlarõn ise anlõk piyasa denetimi ve risk
takibi yapmalarõ ve piyasalarõn etkin olarak çalõşmasõnõ sağlamak için tüm tedbir ve düzenlemelerin likidite yaratõcõ
özellikte olmasõnõ sağlamalarõ gerekmektedir.
İzmir’de anonim şirket olarak kurulan Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsasõ’nda (VOB) piyasa şartlarõna uygun olarak
ve kademeli bir şekilde piyasa katõlõmcõlarõnõn ve üreticilerin ihtiyaçlarõnõ da göz önünde bulundurarak faiz, döviz
kuru, endeks, pamuk ve buğday sözleşmelerini sermaye piyasalarõnõn kullanõmõna sunacaktõr. Yurt dõşõnda tüm
gelişmiş piyasalarda ve hemen hemen tüm gelişmekte olan ülkelerde önemli bir yeri olan vadeli işlemler piyasasõnõn
Türkiye’de de hõzla hayata geçmesi ve başarõlõ olmasõ için bu piyasada yer alacak aracõ kurumlarõn yanõ sõra
düzenleyici ve denetleyici kurumlarõn da üzerlerine düşen görevleri yerine getireceğini inanõyorum.
Bu vesile ile sağlõğõnda kurumsallaşma yönünde büyük adõmlar atan, 11 şirketi İMKB’de işlem gören, 17 şirketinde
yabancõ ortağõ bulunan Sabancõ Grubu’nun Yönetim Kurulu Başkanõ Sakõp Sabancõ’ya Allah’tan rahmet, ailesine
başsağlõğõ dilerim.
Saygõlarõmla,
Erhan Topaç
Gedik Yatõrõm Yönetim Kurulu Başkanõ