istanbul ticaret odası

İSTANBUL TİCARET ODASI
Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Şubesi
MUZ SEKTÖR PROFİLİ
HAZIRLAYAN
TALUY EMİL
ARALIK 2005
MUZ SEKTÖR PROFİLİ
1. ÜRÜN TANIMI ve ÇEŞİTLERİ
1.1. Ürün Tanımı
1.2. Muz Çeşitleri
2. DÜNYA MUZ PİYASASI
2.1. Üretim
2.2. Dünya Ticareti
2.2.1. İhracat
2.2.2. İthalat
3. TÜRKİYE MUZ PİYASASI
3.1. Üretim
3.2. Dış Ticaret
3.2.1. İhracat
3.2.2. İthalat
4. SONUÇ
2
1. ÜRÜN TANIMI ve ÇEŞİTLERİ
1.1. Ürün Tanımı
Muz, tropikal bölgelerde yetişen, sertçe kabuklu, yumuşak, hoş ve tatlı bir eti
olan birçenekli olarak adlandırılan bir bitki (meyve)’dir. Şeker bakımından zengin ve
besleyicidir; %70 oranında su, önemli miktarda karbonhidratlar ve az miktarda protein
içermektektedir. Yaprakları büyük ve ovaldir. Boyu 3 metre kadar, eni 50-60 cm
kadardır. Muzun orijinal adı Musaceae familyasından gelen Musa’dır.
Muz’un yetiştirilmesi için gölgeli, serin ve nemli ortama ihtiyaç vardır. Tropikal
bölgelerin dışına nakledilirken 12°-15°C’de tutulması gerekmektedir. 10 ila 20 gün
depolanma süresi vardır. Belirli bir mevsime ihtiyaç duymadığından yılın her
döneminde bulunabilir.
1.2. Muz Çeşitleri
Yenilebilir nitelikteki muzların ilk olarak Güneydoğu Asya’da Hindistan civarında
oluştuğu tahmin edilmektedir. M.Ö. 1.000-M.S. 1.000 yılları civarında Afrika’da da
yetişmeye başladığı bilinmektedir.
Tarım ürünlerinde ekonomik bir değer oluşturabilmesi bakımından çeşitlilik çok
önemlidir. Üretim miktarı, kalite ve çeşitlilik, tarım ürünleri pazarından pay almakta en
belirgin faktörlerdir. Üretim yapılan alanın toprak ve tohum cinsi, ısı değişiklikleri,
sulanma imkanları ürün çeşitlemesine imkan tanıdığı gibi, gelişen teknolojiyle birlikte
tarım ürünlerinin genetik yapılarına yapılan müdahaleler sayesinde insanlara bir çok
çeşit sunulmaktadır.
Tarım ürünleri arasında yaş meyve-sebze kategorisinde yer alan muzun
dünyanın tropikal kuşakta yer alan tüm bölgelerinde yüzden fazla çeşidi mevcuttur.
2. DÜNYA MUZ PİYASASI
2.1. Üretim
Aşağıdaki tablodan görüleceği üzere üretim miktarı yıllar içinde çok az değişim
göstermekte olup bu meyvede dünyada yılda ortalama 70 milyon ton üretim
gerçekleşmektedir.
3
Ürün Bazında Dünya Muz Üretimi (Ton)
Üretim
2000
64.179.470
Muz
2001
2002
65.739.885
68.870.989
2003
70.424.017
2004
71.343.413
Kaynak: FAO
Dünya muz üretiminde Hindistan, Brezilya ve Çin ilk üç sırayı paylaşmaktadır.
Bu üç ülkenin toplam üretimi dünya üretiminin yarısına yakını karşılamaktadır.
(%50.8)
Aşağıdaki tabloda dünya muz üretiminde ilk on beş ülke yer almaktadır.
ÜLKELER BAZINDA DÜNYA MUZ ÜRETİMİ (Ton)
Ülke
2000
2001
2002
2003
2004
Hindistan
14.140.000
14.210.000
16.820.000
16.820.000
16.820.000
Brezilya
5.663.360
6.176.960
6.422.860
6.774.980
6.593.110
Çin
5.139.909
5.477.074
5.783.818
6.126.061
6.220.000
Ekvator
6.477.039
6.077.040
5.528.100
5.882.600
5.900.000
Filipinler
4.929.570
5.060.782
5.264.470
5.500.000
5.500.000
Endonezya
3.746.962
4.300.422
4.384.384
4.311.959
4.400.000
Meksika
1.863.252
2.027.997
1.885.803
2.026.613
2.026.613
Kosta Rika
2.250.000
1.739.280
1.611963
1.862.978
1.862.978
Tayland
1.750.000
1.750.000
1.800.000
1.800.000
1.800.000
Burundi
1.513.997
1.548.897
1.602.979
1.600.000
1.600.000
Kolombiya
1.523.980
1.375.320
1.424.314
1.510.940
1.550.000
Vietnam
1.124.800
1.125.500
1.097.000
1.221.300
1.220.000
Guatemala
841.000
898.000
1.000.000
1.000.000
1.000.000
Honduras
469.000
515.844
965.066
965.066
965.066
Mısır
760.505
849.293
877.590
880.000
880.000
TOPLAM (15)
52.193.374
53.132.409
56.468.347
58.282.497
58.337.767
Kaynak: FAO
Tablolardan anlaşılacağı üzere, üretimde önde gelen ülkeler ihracatta da
(sıraları değişik olmakla birlikte) ön sıralarda yer almaktadır. Bununla birlikte Meksika
ve Arjantin gibi Latin Amerika ülkeleri, Japonya ve Çin gibi Uzakdoğu ülkeleri
4
üretimde büyük pay sahibi ise de mallarının çoğu iç pazarda tüketilmekte ve ihracatta
aynı düzeyde pay alamamaktadır.
İhracatta İspanya başı çekmektedir. En belirgin özellik, Akdeniz ülkelerinin
ihracattaki tartışılmaz üstünlüğüdür. Suriye ve Fas dahil olmak üzere Akdeniz
ürünlerinin dünya çapında (ihracat) beğenilen ürünler olmasının sebebi, daha önce
de belirtildiği üzere Akdeniz ikliminin muz ürünleri için en ideal iklim olmasıdır.
2.2. Dünya Ticareti
Dünyada ticaret hacimleri ülkelerin ekonomik güçleriyle bağlantılı olarak gelişse
de tarımda durum farklıdır. Tarım ürünlerinin üretimi ülkelerin potansiyellerinden
ziyade iklim koşullarına bağlıdır. Bu sebeple muz ihracatının belirli ülkelerde öne
çıkmasının sebebi bu ülkelerin iklimlerinin muz üretimine uygun olmasından
kaynaklanmaktadır.
2.2.1. İhracat
İhracatta tropikal ülkeler başı çekmektedir. Ekvator kuşağı muz için ideal iklimi
oluşturduğundan Ekvador, Kostarika, Kolombiya gibi ülkeler üst sıralarda yer
almaktadır. Burada en ilgi çekici olan ülke Belçika’dır. Ancak ithalat rakamlarına
bakıldığında da Belçika’nın ihracatta olduğu gibi ikinci sırada yer aldığı görülmektedir.
Bu durumda Belçika transit ticaret bakımından dünyada birinci sıradadır.
İHRACATTA İLK 10 ÜLKE (2004)
ÜLKE
Miktar (1.000 $)
Ekvador
1.022.899
Belçika
880.486
Kostarika
545.420
Kolombiya
397.784
Filipinler
326.425
Guetemala
229.701
Almanya
214.631
A.B.D.
197.088
Honduras
188.432
Fildişi Sahili
170.418
Kaynak: FAO
5
2.2.2. İthalat
Dünyanın en gelişmiş ülkeleri en büyük ithalatçı konumundadırlar. İklimleri
elverişli olmadığından yüksek miktarda ithalat yapmakta, bunlar arasında İlk üç
sırada yer alan A.B.D., Belçika ve Almanya ihracatta da ilk 10 ülke arasındadır.
İTHALATTA İLK 10 ÜLKE (2004)
ÜLKE
Miktar (1.000 $)
A.B.D.
1.243.502
Belçika
1.117.267
Almanya
886.837
Japonya
588.614
İngiltere
552.325
İtalya
418.372
Rusya
359.289
Fransa
232.446
İsveç
201.928
Kanada
180.681
Kaynak: FAO
3-TÜRKİYE MUZ PİYASASI
3.1. Üretim
Dünya muz üretiminde ülkemiz önemli üretici ülkeler arasında yer
almamaktadır. Genel bir değerlendirme yapıldığı takdirde Türkiye; Hindistan,
Brezilya, Çin'in ilk üç sırada yer aldığı dünya üretim sıralamasında ilk 15 arasında
sıralamada bulunmamaktadır. 2004 yılı verilerine göre, bu onbeş ülkenin toplam muz
üretimi 58.337.767 ton; aynı yıl Türkiye’nin toplam muz üretimi de 110.000 ton’dur.
Türkiye'de resmi rakamlarla 2.385 muz ağacı bulunmaktadır. Muz ağaçlarının
sayıları değerlendirilirken, meyve veren yaşta ağaç sayıları esas alınmaktadır.
6
Toplam Ağaç Sayıları (Bin adet)
YIL
2002
ÜRÜN
1
2
MUZ
2385
-
1: Meyve veren ağaç, 2:Meyve vermeyen ağaç
Kaynak: DİE, TARIMSAL YAPI, 2002.
Muz üretimi mevsimden mevsime iklim koşullarına bağlı olarak değişmekte olup
ortalama %2-3'lük bir artış göstermektedir. Yıllara göre üretim miktarlarını gösteren
tablo aşağıdadır:
TÜRKİYE MUZ ÜRETİMİ (Ton)
YILLAR
2000
2001
2002
2003
2004
Muz
64.000
75.000
95.000
110.000
110.000
Kaynak: FAO 2004.
3.2. Dış Ticaret
Dış ticarette ürün tanımlarının ülkeden ülkeye farklılık göstermesinin önlenmesi
amacıyla ortak bir ürün tanım sistemi oluşturulmuştur. Türkiye’de 01.01.1989
tarihinden itibaren yürürlüğe giren “Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi
Uluslararası Sözleşmesi”nde yer alan Armonize Sistem Nomanklatürü’ne göre muz
çeşitlerinin Gümrük Giriş Tarife Cetvelindeki sınıflandırması aşağıdadır:
G.T.İ.P.
Ürünün Tanımı
0803.00
Muz (plantain dahil) (taze veya kurutulmuş)
-Taze
--Plantain
--Diğerleri
-Kurutulmuş
0803.00.11.00.00
0803.00.19.00.00
0803.00.90.00.00
7
3.2.1. İhracat
Türkiye'de muz üretiminin yaklaşık %10'u ihraç edilmektedir. 2001 yılında
112.104 dolarlık ihracat rakamına ulaşılmıştır.
Aşağıdaki tabloda yıllar ve ürünler itibariyle Türkiye'nin muz ihracat rakamları
yer almaktadır:
TÜRKİYE'NİN MUZ İHRACATI
MUZ. PLANTAİN (TAZE)
G.T.İ.P: 080300110000
İHRACAT - 2004
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
IRAK
23.915
58.465.00
MERSİN SER. B.
36.576
92.042.00
TOPLAM
60.491
150.507.00
MUZ. DİĞER (TAZE)
G.T.İ.P: 080300190000
İHRACAT - 2004
ÜLKE ADI
ALMANYA
GÜRCİSTAN
IRAK
EGE SER. B.
TOPLAM
GENEL TOPLAM
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
7.118
18.112.00
600
2.134.00
41.304
108.824.00
960
1.649.00
49.982
129.719.00
110.473
280.226.00
MUZ; DİĞER (TAZE)
G.T.İ.P:080300190000
İHRACAT - 2003
ÜLKE ADI
K.K. TÜRK CUM.
MİKTARI (KG)
DEĞER ($)
3000
1.730
IRAK
57.722
105.220.00
TOPLAM
60.772
106.950.00
GENEL TOPLAM
60.722
8
106.950.00
MUZ; DİĞER, TAZE
G.T.İ.P: 080300190000
İHRACAT - 2002
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
ALMANYA
695
2.001.00
TOPLAM
695
2.001.00
GENEL TOPLAM
695
2.001.00
MUZ; DIĞER, TAZE
G.T.İ.P:080300190000
İHRACAT - 2001
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
FRANSA
10
16.00
İTALYA
40
52.00
NORVEÇ
20
30.00
140
234.00
LİBERYA
40
63.00
PANAMA
20
32.00
ANTİGUA VE
BARBU
40
64.00
11.900
8.015.00
60
104.00
K. ÜLKE. VE BÖL.
38.965
103.494.00
TOPLAM
51.235
112.104.00
MALTA
K.K.T.C.
İRAN
GENEL TOPLAM
51.235
112.104.00
MUZ (KURUTULMUŞ)
G.T.İ.P: 080300900000
İHRACAT - 2000
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
KANADA
20.720
21.963.00
TOPLAM
20.720
21.963.00
GENEL TOPLAM
20.720
21.963.00
9
3.2.2. İthalat
Bu bölümde ürün ve ülke bazında muz dış ticareti (2001-2004) ele alınmaktadır.
(Kaynak: DİE)
MUZ, PLANTAIN (TAZE)
G.T.İ.P:080300110000
İTHALAT-2004
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
HONDURAS
3.324.573
1.345.210.00
KOSTA RİKA
6.660.715
2.741.232.00
PANAMA
1.912.798
781.064.00
EKVATOR
80.953.218
31.696.174.00
21.389
5.532.00
92.872.693
36.569.212.00
ÇİN
TOPLAM
MUZ, PLANTAİN ( TAZE)
G.T.İ.P: 080300190000
İTHALAT- 2004
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
PANAMA
253.960
105.300.00
KOLOMBİA
120.449
49.926.00
16.921.376
6.510.269.00
36.920
15.627.00
17.332.705
6.681.122.00
EKVATOR
FİLİPİNLER
TOPLAM
GENEL TOPLAM
110.205.398
43.250.334.00
MUZ: PLANTAİN (TAZE)
G.T.İ.P: 080300110000
İTHALAT - 2003
ÜLKE ADI
LIECHIENSTEIN
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
483.021
189.055.00
GUATEMALA
5.728.651
1.984.981.00
HONDURAS
3.367.713
1.381.639.00
KOSTA RİKA
8.441.678
3.381.741.00
PANAMA
2.603.135
1.064.535.00
KOLOMBİA
1.779.606
690.367.00
10
EKVATOR
FİLİPİNLER
TOPLAM
53.997.705
21.603.658.00
174.344
68.861.00
76.575.853
30.364.837.00
MUZ: DİĞER (TAZE)
G.T.İ.P: 080300190000
İTHALAT - 2003
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
KOSTA RİKA
EKVATOR
FİLİPİNLER
TOPLAM
DEĞER ($)
663.552
259.346.00
14.377.584
5.600.261.00
319.599
125.955.00
15.360.735
5.985.562.00
GENEL TOPLAM 91.936.588 36.350.399.00
MUZ; PLANTAİN (TAZE)
G.T.İ.P: 080300110000
İTHALAT - 2002
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
GUATEMALA
2.691.686
1.093.795.00
HONDURAS
1.717.513
712.168.00
393.638
165.444.00
KOLOMBİA
3.561.830
1.433.833.00
EKVATOR
46.522.029
18.440.549.00
TOPLAM
54.886.696
21.845.789.00
PANAMA
MUZ: DIĞER, TAZE
G.T.İ.P: 080300190000
İTHALAT - 2002
ÜLKE ADI
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
EKVATOR
9.710.467
3.776.100.00
TOPLAM
9.710.467
3.776.100.00
GENEL TOPLAM
64.597.163
25.621.889.00
11
MUZ; PLANTAIN, TAZE
G.T.İ.P: 080300110000
İTHALAT - 2001
ÜLKE ADI
KOSTA RİKA
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
2.914.446
1.154.769.00
695.505
290.239.00
KOLOMBİA
1.136.035
474.665.00
EKVATOR
28.531.323
11.301.667.00
FİLİPİNLER
1.238.344
489.072.00
34.515.653
13.710.412.00
PANAMA
TOPLAM
MUZ; DIĞER, TAZE
G.T.İ.P: 080300190000
İTHALAT - 2001
ÜLKE ADI
KOSTA RİKA
EKVATOR
FİLİPİNLER
TOPLAM
GENEL TOPLAM
MİKTAR (KG)
DEĞER ($)
599.460
231.750.00
5.828.118
2.287.490.00
657.400
260.494.00
7.084.978
2.779.734.00
41.600.631
16.490.146.00
4. SONUÇ
Türkiye’de bir çok üründe olduğu gibi muzda da verimlilik istenilen düzeyde
değildir. Daha kaliteli ürünler almak, ihracat payını arttırmak, tarımda istihdamı
arttırmak ve çok daha verimli hale getirmek için bazı tedbirler alınmalıdır.
Sektörde verimliliği arttırmak ve istenilen düzeye ulaştırmak için mevcut
sorunlara çözüm getirilmesi gerekmektedir. Muz sektöründe özellikle mevsim ve iklim
şartları sebebiyle belirli bir standart yakalanamamaktadır. Tespit edilen sorunlar
aşağıda belirtilmiştir:
- toprak ve tohum islahı,
- sulanma imkanlarında yaşanan sorunlar,
12
- ürün çeşitlemesi yapılamaması,
- teknolojiden yeterince yararlanılamaması
- genetik çalışmalar yapılamaması
- verim düşüklüğü,
- ürünlerin dağıtımında yaşanan problemler.
- nakliye, depolama ve pazarlama yöntemleri geliştirmek.
KAYNAKÇA
-FAO (Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü)
- İGEME, Yaş Meyve-Sebze Sektörü
- DİE Tarım İstatistikleri Özeti, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001
- DİE Türkiye İstatistik Yıllığı, 2001
- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Verileri, 2002
- Meyvecilik, Ziya Kütevin
13