Anayasa Ders Notlar.indd
advertisement
Türkiye'nin En Çok Satan DERS NOTLARI ANAYASA' Yayın Yönetmeni: Arzu Doğan Dizgi-Grafik Tasarım: Tuba Avcu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara - 0312 394 55 90) Endam Sevimli Ayduran KPSS ANAYASA DERS NOTLARI Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 ISBN-978-605-364-155-1 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. © Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bondrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın, bondrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermelerini ve bondrolsüz yayınları satın almamalarını diliyoruz. 6. Baskı YAYINEVİ –––––––––––––––––––––––– adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara tel: +90 312 430 67 50-51 (pbx) belgeç: +90 312 425 44 60 gsm: 0506 345 19 36 - 0541 940 45 45 - 0533 205 52 30 e-ileti: pegem@pegem.net YAZIŞMA –––––––––––––––––––––––– p.k. 175 06442yenişehir-ankara DAĞITIM –––––––––––––––––––––––– sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 434 54 08 - +90 312 434 54 24 belgeç: +90 312 431 37 38 gsm: 0506 345 19 37 - 051 434 54 24 - 0533 205 52 31 e-ileti: siparis@pegem.net ÖN SÖZ Yazılı bir kaynak hazırlamak emek, sabır, yoğun bir araştırma ve çalışma ister. Eğer bu kaynak çok önemli bir sınava hazırlık sürecinde yararlanılacak ve başvurulacak özellik taşıyorsa, bilgi birikiminin yanı sıra, hazırlayanın omuzlarına vicdani ve ahlaki sorumluluk da yükler. Elinizdeki ders notları bu sorumluluk duygusu ile hareket edilerek hazırlanmıştır. Öğrenim süreçlerinin sonunda, kamu kesiminde çalışma hayatına başlama umuduyla çok önemli bir sınava (KPSS) girecek olan milyonlarca insanın yaşadığı nice sıkıntıyı, kurduğu hayalleri dikkate alarak gerekli ve doğru bilgiyi en doğru yöntemle sizlere aktarmaya çalıştım. Sınava hazırlananların; yaşadıkları stres, harcadıkları yoğun emek, ödedikleri maddi ve manevi bedelin karşılığını almaları, onların en doğal hakkıdır. Sınavda başarılı olmanız, ödediğiniz bedelin karşılığını almanız sınav müfredatına ilişkin konuların açık, net ve kolay anlaşılır bir yöntemle size sunulmasıyla doğru orantılıdır. Elinizde bulundurduğunuz Anayasa Ders Notları, belirttiğim yöntemle, şema ve tablolarla desteklenerek kolay ve kalıcı öğrenilecek şekilde hazırlanmıştır. Öte yandan demokratik hukuk devletinde yaşayan her yurttaşın temel hak ve ödevleri konusunda bilgilendirilmesi, devleti oluşturan kurumların işleyişi, bireyle ilgili temel hukuk kurallarının kavratılmasına yönelik bir bilgi kaynağı olmasına da özen gösterilmiştir. On yılı aşkın uygulamalı deneyim ve bilgi birikimimle hazırladığım Anayasa Ders Notlarına son şeklini verirken, bana huzur veren, içimdeki insani sevgiyi ve yaşama sevincini coşturan altı aylık sevgili kızım İPEK’in bende uyandırdığı insana dair tüm güzel duygular notların her sayfasına yansımıştır. Teşekkürler benim minik, tatlı, biricik kızım. Başarı dileklerimle... Endam SEVİMLİ AYDURAN KPSS Anayasa İÇİNDEKİLER Ön Söz ................................................................................................. iii İcra İflas Hukuku ........................................................................7 Aslen Kazanma ........................................................................14 İçindekiler........................................................................................... iv Karma Hukukun Dalları ..................................................................8 Devren Kazanma .....................................................................14 İş Hukuku .....................................................................................8 Hakkın Türleri ...........................................................................15 1. BÖLÜM: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI ...........................1 Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku ..............................................8 Kamu Hakları....................................................................15 Sosyal Düzen Kuralları ....................................................................1 Hava Hukuku ..............................................................................8 Özel Haklar.........................................................................15 Din Kuralları ................................................................................1 Uzay Hukuku ..............................................................................8 Hakkın Korunması ..................................................................16 Ahlak Kuralları ............................................................................1 Toprak Hukuku...........................................................................8 Hukukun Kaynakları ...............................................................17 Görgü veya Adet Kuralları .....................................................1 Bankacılık Hukuku ....................................................................8 Yazılı Kaynaklar.................................................................17 Hukuk Kuralları ..........................................................................1 Kişi Kavramı ve Kişi Türleri .............................................................9 Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku) .... 17 Yaptırım (Müeyyide) ........................................................................2 Gerçek Kişiler ..............................................................................9 Yardımcı Kaynaklar .........................................................17 Maddi Yaptırım ..........................................................................2 Tüzel Kişiler .................................................................................9 Hukukun Çeşitli Kavramları.........................................................18 Manevi Yaptırım.........................................................................2 Özel Hukuk Tüzel Kişileri .................................................9 Müspet Hukuk..........................................................................18 Sosyal Düzen Kurallarının Yaptırımları ......................................2 Kamu Hukuku Tüzel Kişileri ...........................................9 Mevzu Hukuk............................................................................18 Hukukun Diğer Sosyal Kurallarla Olan İlişkisi ve Nafaka Yükümlülüğü .................................................................4 Kişiliğin Başlangıcı ..........................................................................10 Tabii Hukuk ...............................................................................18 Gerçek Kişilerde Kişiliğin Başlangıcı .................................10 Tarihi Hukuk ..............................................................................18 Hukukun Dalları ................................................................................5 Tüzel Kişilerde Kişiliğin Başlangıcı.....................................10 Boşluk Kavramı ................................................................................18 Kamu Hukuku ...........................................................................5 Kişiliğin Sona Ermesi .....................................................................11 Hukuk Boşluğu ........................................................................18 Özel Hukuk .................................................................................5 Gerçek Kişiliğin Sona Ermesi ...............................................11 Kanunda Boşluk.......................................................................18 Karma Hukuk .............................................................................5 Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi ..................................................11 Özel Hukukun Dalları ......................................................................6 Kişiliğin Korunması ........................................................................12 Medeni Hukuk............................................................................6 Kişiliğin İçe Karşı Korunması ...............................................12 Borçlar Hukuku ..........................................................................6 Kişiliğin Dışa Karşı Korunması ............................................12 Ticaret Hukuku...........................................................................6 Kişilerin Ehliyetleri ..........................................................................13 Devletler Özel (Hususi) Hukuku ...........................................6 Hak Ehliyeti ........................................................................13 Kamu Hukukunun Dalları ..............................................................7 Fiil Ehliyeti ..........................................................................13 Anayasa Hukuku .......................................................................7 Hak Kavramı-Hakkın Doğması ve Sona Ermesi....................14 İdare Hukuku ..............................................................................7 Hukuki Olay...............................................................................14 Ceza Hukuku...............................................................................7 Hukuki Fiil ..................................................................................14 Vergi Hukuku ..............................................................................7 Hukuki İşlem .............................................................................14 Devletler Genel Hukuku (Uluslararası Hukuk) ................7 Hakkın Kazanılması ................................................................14 Yargılama Hukuku (Usul Hukuku) .......................................7 2. BÖLÜM: ANAYASA HUKUKU .................................................19 Anayasa Çeşitleri.............................................................................19 Yazılı Anayasa - Geleneksel Anayasa ................................19 Yumuşak Anayasa - Sert Anayasa......................................19 Kazuistik Anayasa – Çerçeve Anayasa .............................19 Devlet Biçimleri ...............................................................................20 Yapılarına Göre Devletler .....................................................20 Üniter Devlet.....................................................................20 Federal Devlet ..................................................................20 Konfederasyon .................................................................20 Hakimiyet Kaynaklarına Göre Devletler..........................20 Monarşik Devlet ...............................................................20 İçindekiler Oligarşik Devlet................................................................20 Eşitlik İlkesi ................................................................................31 Soru ..............................................................................46 Teokratik Devlet ...............................................................20 Temel Haklar ve Ödevler ..............................................................32 Genel Görüşme ........................................................46 Hükümet Sistemleri ......................................................................21 Seçimler ............................................................................................34 Meclis Araştırması....................................................46 Kuvvetler Birliği Sistemleri...................................................21 Siyasi Partiler ....................................................................................35 Meclis Soruşturması................................................46 Meclis Hükümeti Sistemi ..............................................21 Devletin Temel Organları .............................................................36 Gensoru.......................................................................46 Mutlak Monarşi ve Diktatörlük ...................................21 I. Yasama Organı ......................................................................37 Meclisin Toplanması ve Tatili .......................................47 Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri ................................................21 Yasama İlkeleri ..................................................................37 Meclisin Toplantı ve Karar Yeter Sayısı .....................47 Başkanlık Sistemi .............................................................21 Tek Meclisli Yasama ........................................................37 Nitelikli Çoğunluk Gerektiren Meclis İşlemleri......47 Parlamenter Sistem ........................................................21 Milletvekili Seçilebilme Koşulları ...............................37 Meclis Görüşmeleri ve Oylama...................................47 Yarı Başkanlık Sistemi.....................................................21 II. Yürütme Organı ..........................................................................48 Türk Anayasa Hukukunun Tarihsel Gelişimi ..........................22 Milletvekili Adayı Olabilmek İçin Görevlerinden Çekilmesi Gerekenler .....................................................37 Anayasal Gelişmenin İlk Üç Adımı ....................................22 Seçim Dönemi ..................................................................37 Cumhurbaşkanı Olabilme Koşulları ..........................48 Senedi İttifak .....................................................................22 Erken Seçim ......................................................................37 Cumhurbaşkanlığına Adaylık ......................................48 Tanzimat Fermanı............................................................22 Seçimlerin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi .........37 Cumhurbaşkanının Seçimi...........................................48 Islahat Fermanı .................................................................22 Seçimlerin Ertelenmesi .................................................38 Cumhurbaşkanının Görev Süresi ...............................48 Meşrutiyet Dönemleri ...........................................................23 Ara Seçimler ......................................................................38 Cumhurbaşkanının Görevleri ve Yetkileri ...............48 Ulusal Kurtuluş Mücadelesi Dönemi................................24 Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler ........................38 1921 Anayasası ........................................................................24 Yasama Ayrıcalığı (Yasama Bağışıklığı) ....................39 Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu ve Sorumluluğu ....................................................................49 1924 Anayasası ........................................................................25 Milletvekilliğinin Sona Ermesi ....................................40 Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı ...................................49 1961 Anayasası ........................................................................26 Meclis Başkanlık Divanı ve Meclis Başkanı .............40 Cumhurbaşkanına Vekalet ...........................................49 1982 Anayasası ........................................................................27 Siyasi Parti Grupları.........................................................41 Cumhurbaşkanına Bağlı Kuruluşlar ..........................49 1982 Anayasasının Değiştirilemez Maddeleri ......................28 Meclis Komisyonları........................................................41 B. Bakanlar Kurulu (Hükümet) ............................................50 1982 Anayasasının Temel İlkeleri ..............................................29 TBMM’nin Görevleri ........................................................41 Bakanlar Kurulunun Oluşumu ....................................50 Cumhuriyetçilik İlkesi ............................................................30 Kanun Yapmak ..........................................................42 Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet .................................30 Anayasa Değişikliği .................................................43 Bakanlıkların Kurulması ve Bakanlıkların Sayısı ....................................................................................50 Demokratik Devlet .................................................................30 Bütçe Kanunu............................................................44 Bakanlar Kurulunun Görevleri ....................................50 Laik Devlet .................................................................................30 Kesin Hesap Kanunu...............................................44 Bakanlar Kurulunun Çalışma Yöntemleri ................50 Sosyal Devlet ............................................................................30 Meclis İçtüzüğü ................................................................45 Geçici Bakanlar Kurulu ..................................................50 Hukuk Devleti...........................................................................31 Parlamento Kararları - Kanun Ayrımı ........................45 Bakanlar Kurulu ve Üyelerinin Sorumluluğu .........51 İnsan Haklarına Saygılı Devlet ............................................31 Uluslararası Anlaşmalar .................................................45 Başbakanın Görevinin Sona Ermesi ..........................51 Üniter (Tekli) Devlet ...............................................................31 Meclisin Bilgi Alma ve Denetim Yolları ....................46 Bakanların Görevinin Sona Ermesi ............................51 A. Cumhurbaşkanı ..................................................................48 Başbakan ve Bakanlara Vekalet Etme.......................51 v KPSS Anayasa Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri .............................52 3. BÖLÜM: İDARİ TEŞKİLAT .........................................................62 Memurların Hukuksal Rejimleri .........................................75 Tüzük ............................................................................52 İdari Teşkilat ......................................................................................62 Yıllık İzin .....................................................................................75 Yönetmelik .................................................................52 Merkezden Yönetim İlkesi ....................................................62 Çalışma Saatleri .......................................................................75 Kanun Hükmünde Kararname ............................52 Yetki Genişliği İlkesi ................................................................62 Sendika Kurma ve Toplu İş Sözleşmesi Yapma .............75 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi .........................52 Yerinden Yönetim İlkesi ........................................................62 Disiplin Cezaları .......................................................................76 Yürütmenin Olağanüstü Yetkileri ..............................53 İdarenin Bütünlüğü İlkesi .....................................................62 Olağanüstü Hal .........................................................53 Merkezi İdare Başkent Teşkilatı ve Taşra Teşkilatı.........63 Sıkıyönetim ................................................................53 Vali-Kaymakam Karşılaştırması ..........................................63 5. BÖLÜM: ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR ......77 Türk Silahlı Kuvvetleri ....................................................54 Yerinden Yönetimli İdare-Hizmet Kuruluşları ve Yerel İdareler........................................................................................64 I. Ulusal Kuruluşlar ..........................................................................77 Milli Güvenlik Kurulu ......................................................54 III. Yargı Organı.................................................................................55 Kamu Tüzel Kişliliği Olan Kuruluşlar .................................77 Tüzel Kişiliği Olmayan Kuruluşlar ......................................78 Mahkemelerin Bağımsızlığı İlkesi ......................................55 4. BÖLÜM: İDARE HUKUKU ........................................................65 Cumhurbaşkanlığına Bağlı Kuruluşlar .............................79 Hakimlik ve Savcılık Teminatı ..............................................55 İdare Hukuku....................................................................................65 Başbakanlığa Bağlı Kuruluşlar ............................................79 Hakimlik ve Savcılık Mesleği, Mahkeme Kararları ......................................................................................55 İdare Hukukunun Özellikleri .......................................................65 Başbakanlık İlgili Kuruluşları ...............................................79 İdare Hukukuna Egemen Olan Temel İlkeler .................66/67 Başbakanlık Sorumlu Kuruluşları.......................................79 Hakim ve Savcıların İdari Yönden Denetimi ..................55 İdari Fonksiyonun Özellikleri ......................................................68 Merkez Bankası (TCMB) ........................................................80 Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ..................................55 TC Devlet İdaresinin Görevleri ...................................................68 Sermaye Piyasaları Kurulu (SPK) ........................................80 Yüksek Mahkemeler ...............................................................55 İdarenin Yetkileri .............................................................................69 Yargı Kolları ...............................................................................56 Kolluk Faaliyetleri ...........................................................................69 Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) .......................................................................80 Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi .................57 Kamu Düzeninin Öğeleri ......................................................69 Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu ........................................80 Anayasaya Uygunluk Denetiminin Şekilleri...........58 Kolluk Makamları ....................................................................70 Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK)................................80 Adli Yargı ve Yargıtay ......................................................60 Kolluk Personeli .......................................................................70 II. Uluslararası Kuruluşlar ..............................................................81 İdari Yargı ve Danıştay ...................................................60 Kamu Hizmetleri .............................................................................71 Avrupa Birliği (AB) ...................................................................81 Askeri İdari Yargı ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ........................................................................61 Kamu Hizmetlerinin Görülme Usulleri ............................71 Birleşmiş Milletler (BM) .........................................................82 Kamu Hizmetlerinin Türleri .................................................71 Kuzey Atlantik Savunma Paktı (NATO).............................84 Askeri Ceza Yargısı ve Askeri Yargıtay .......................61 Kamu Hizmetlerinin Görülme Usulleri ............................72 G-8 Ülkeleri................................................................................86 Uyuşmazlık Yargısı ve Uyuşmazlık Mahkemesi ........................................................................61 Devlet Memurları Kanununa Göre Kamu Çalışanları .........72 G-20 Ülkeleri .............................................................................86 Devlet Memuru Olabilmenin Genel Koşulları...............73 D-8 Ülkeleri ...............................................................................86 Memurların Sınıflandırılması ..............................................73 İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) ............................................86 Sayıştay .......................................................................................61 Adaylık ve Atanma..................................................................73 İstisnai Memurluk ...................................................................73 vi Hukukun Temel Kavramları BÖLÜM 1: HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI SOSYAL DÜZEN KURALLARI Tanım: Sosyal hayatın dirlik ve düzen içinde akıp gitmesi, toplumda düzenin sağlanabilmesi için kişilerin uyması gereken kurallara SOSYAL DÜZEN KURALLARI denir. Sosyal Düzen kuralları, din, ahlak, görgü ve hukuk kuralı olmak üzere 4’e ayrılır. DİN KURALLARI Birtakım emir ve yasaklar vasıtasıyla toplumsal düzenin sağlanmasında rol oynayan ve inanç duygusundan beslenen kurallardır. UHREVİ İLİŞKİLERİ DÜZENLER (Allah-kul arasındaki ilişkiler) Örneğin, İbadete ilişkin kurallar, namaz kılmak, oruç tutmak gibi. DÜNYEVİ İLİŞKİLERİ DÜZENLER (Kişiler arasındaki ilişkiler) Örneğin, İmam nikahı. AHLAK KURALLARI Bir kimsenin kendisine veya başkalarına karşı nasıl davranması gerektiğini düzenleyen, içinde değer yargılarını barındıran kurallardır. 2’ye ayrılır. SUBJEKTİF AHLAK KURALLARI Kişilerin kendilerine karşı nasıl davranmasını gerektiğini gösteren ahlak kurallarıdır. Örneğin, - Yalan söylememek - Dedikodu yapmamak - İyi insan olmak OBJEKTİF AHLAK KURALLARI Kişilerin başkalarına karşı nasıl davranmasını gerektiğini gösteren ahlak kurallarıdır. Örneğin, - Yoksullara yardımcı olmak - Başkalarının şeref ve haysiyetine karşı saygılı olmak - Verilmiş söze sadık kalmak GÖRGÜ VE ADET KURALLARI HUKUK KURALLARI Bir kimsenin belli bir olayda nasıl davranması gerektiğini gösteren kurallardır. Görgü kuralları daha çok zerafete, kibarlığa, saygıya ilişkin kurallardır. Kişilerin birbirleriyle, toplumla, devletle, devletlerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen maddi yaptırımlı kurallardır. Örneğin, - Hasta bir yakınımızı ziyarete gitmek - Yolda gördüğümüz arkadaşımıza selam vermek - Bir toplantıda söz alarak konuşmak 1 KPSS Anayasa YAPTIRIM (MÜEYYİDE) Tanım: Sosyal hayatı düzenleyen kurallara uygun davranmadığımız takdirde karşılaşacağımız tepkiye denir. MADDİ YAPTIRIM MANEVİ YAPTIRIM Devlet gücüyle desteklenen yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya bizi devlet zorluyorsa, bu kural maddi yaptırımlıdır. Arkasında devlet desteği olmayan yaptırımdır. Yani bir kurala uymaya devlet bizi zorlamıyorsa bu kural manevi yaptırımlıdır. Burada bizi bu kurallara uymaya zorlayan devlet değil, toplumsal baskılar, vicdanımız, korkularımız ya da utanma duygumuzdur. Maddi Yaptırımlı Kurallar Manevi Yaptırımlı Kurallar Hukuk Kuralları Din Kuralları DİN KURALLARININ YAPTIRIMLARI Günahkâr olma Görgü ve Adet Kuralları AHLAK KURALLARININ YAPTIRIMLARI Öbür dünyada cezalandırılma Ayıplama GÖRGÜ KURALLARININ YAPTIRIMLARI Görgüsüz 2 Ahlak Kuralları Vefasız Saygısız... olarak adlandırılma İlişkisini kesme Küçük görme
