Biz bugünkü Tûrkler milliyetperveriz». Türkiye`nin çehresi başka

Biz bugünkü Tûrkler milliyetperveriz».
• Kara Mustafa
Paşanın hem
şahsî hırsına,
hem de devletin
siyâsetine
uygun gelen
proje
iokeli, projesini önce Fâzıl Ahmed
Paşa'ya arzetmişti. Nihâyet Kara Musta­
fa Paşa sadrâzam olunca, TökeU Reîsülküttâb olan Las Mustafa Efendi ile mu­
habereye girişti, onu müddeâsma firtfte
etti. Las Mustafa Efendi, Kara Mustafa
Paşayı imâleye başladı. Bu seferki faali­
yet sahası genişlemişti: Yalnız Orta Macar
şehirlerini kurtarmak nâkâfi bir tedbirdi;
Avusturya'ya sürekli seferler açmak tansa
bir, fakat pir bir sefer açmak, gayet hazır­
lıklı, cesîm bir ordu ile Viyana’yı düşür­
mek, Habsburg Hanedânı’n; oradan kok­
mak, Habsburg tahtına Tökeli'yi Macar
Kıralı olarak geçirmek, zâten Katolik olan
AvusturyalIları, Macarlarla bir tâc altın­
da toplamak, hâsılı asırlardan beri başı­
mıza belâ olan Nemçe'den kurtulmak»
İşte tedbir bu idi. İcrasına muvaffakiyyet hâsıl olsa bu tedbîr çok cazipti.. O vakitki Avusturya ise iyi tanzim edilmiş bir
savlete aslaa mukavemet edemezdi. Tökeli’nin Las Mustafa Efendi tarafından
benimsenen projesini Kara Mustafa Paşa
hem şahsî hırsına, hem de devletin siyâ­
setine uygun telâkki etti; Beç'i düşür­
mekle gıpta ettiği Kandiye, Kamyeniçe
ve Uyvar fâtlhi Fâzıl Ahmed Paşa’yı göl­
gede bırakabilirdi, Avusturya'yı yok et­
mekle bu devleti o eski sürekli seferlerin
zahmetinden kurtarmış olurdu.
Nemçe Seferi, asıl adı efkâr-ı umûmiyyeden îtinâ ile gizlenen bu sefer, 1683
kışında hazırlanıyordu. Avusturya teh­
likeyi görür görmez âdeta ayaklarımıza
düştü. Sefirine en kabul (edilmez) bir
şartı öne sürüyorduk: Yanıkkale'yi top­
suz tüfeksiz istiyorduk. Tabiî veremezdi.
Zâten verseydi de bizim maksadımız mu­
karrerdi. Hâsılı o meş'un 1683 yazında or­
du. Mehmed-i Râbile ve haremiyle be­
raber, İstanbul’dan görülmemiş bir aza­
metle kalktı. Yol üstü büyüdükçe bü­
yüdü. O zamanki büyük vatanımızın bü­
tün gençleri, bütün cengâverleri, bütün
beyleri, sancak beyleri, serhad beyleri,
Beylerbeğileri bu mehlb orduda hazır­
dılar. Mehmed-i Râbi Belgrad’da kaldı.
Ordu öteden beri Avrupa seferlerimizin
üssülharekesi olan Osek’e yürüdü.
Oraya kadar milletin siyâsî ve askerî
mukadderatına senelerce karışmış olan
en fedakâr serdarlarımız da dâhil olmak
üzere, bütün ordu Beç üzerine gittiği­
mizi bilmiyorlardı. Bu gaye, gayet gizli
tutulmuştu. Osek'de Tökelı İmre «hâkpây-ı fisafî.ye yüz sürmeğe geldiği gün,
Beç lâkırdısı da sızdı. Lâkin ordu erkâ­
nımız arasında hayret uyandırdı. Hay­
retten sonra, düşünce, güftüğû ve îtiraz
da belirdi. Bu mühim nokta o zamanki
ordularımızda millî târihimizin seyr-i
tabiîsinin ve vatanımızın tabiî ittisâmm
ne derece şuurlaşmış olduğunu gösteri­
yor. Ordu Osek'den kalktı, Avusturya
serhaddine yaklaştı. Bütün ordu erkânın­
dan mürekkep bir dîvân-ı âsafî kuruldu.
Bu defa Beç’e yürüdüğümüz tasrih edi­
lir edilmez ve herkesin mütâlâası, «re’yi»
sorulur sorulmaz ortalığı fecî bir sükût
sardı. Bu meclis, milletimizin istibdâd ve
hürriyet bahsine taallûk eden mukadde­
râtında çok ehemmiyetle mütâlâa oluna­
bilir. Herkes mütehayyirâne susuyordu.
Nihâyet büyük Köpriilü'nün ve Fâzıl Ah­
med Paşa'nm seferlerinde şânü şerefe
garkolarak kademe kademe yükselmiş ve
saçı sakalı sefer yollarımızda ağarmış bir
pîr olan Budin Beylerbeyi Uzun tbrâhim
Paşa söz alarak Beç üzerine hemen yü­
rümemizin aslaa doğru olmadığım, bu se­
ferde yanık gibi etraf kaleleri düşürme­
mizi ve ertesi sene Beç'i kolaylıkla fethe­
debileceğimiz! bin korku ile, âzami mah­
viyetle söyledikten sonra, «Yine siz a'lemsüz», diye sözünü kesti. Kara Mustafa
Paşa hiddetini yenemedi, îbrâhim Paşa’mn yaşla ateh getirmiş olduğuna kanaati-
ni ifâde etmekten kendini alamadı. Mâmâfih yanında en ziyâde sevdiği ve gü­
vendiği ve hakikaten de ömrünü bu va­
tan uğruna harb ederek geçirmiş ve bir
kaç defa fatih olmuş ihtiyar serdarları­
mızdan çok mübârek bir vezir olan Abaza
Sarı Hüseyin Paşa söze karışarak, Uzun
tbrâhim Paşa’nm re'yinin musîb olduğu­
nu tasdik etti. Fakat kâr etmedi. Meclis*
nihâyet verildi. Ordu Sadrâzamın dönme*
karârı mucibince Beç yoluna çıktı. Yürü­
yüş, muhasara, önce civanmerdâne sav­
letlerimiz, sonra muhâsara uzayınca rehâvet, Alman ve Leh ordularının gelişi,
meydan muharebesi, bozgun, hâsılı diğer
safhalar uzun birer bahistir. Bunları bir
tarafa bırakıyorum, çünkü bahsimizden
hâriçtirler. Lâkin şu kadarını işaret et­
mek fâidelidir ki, Viyana Muhasarasın­
dan sonra, zuhûr eden binlerce vesika
Kara Mustafa Paşanın projesinde isabet
olduğunu vâsî mikyasta gösteriyor: Kibri­
ni ve inadım bertaraf edip, bütün zah­
metlere katlanarak, büyük muhâsara top­
larını getirseymiş, kendi serhaddimizden
Viyana'ya kadar olan mesafede icrâ ettir­
miş olduğu fecî tahribata ve yağmaya ön­
ceden mâni olarak sonra çıkan kıtlığa
meydan vermeseymiş, orduyu manen' va
maddeten karıştıran tufeyli satıcı makuulcsini ayırıp Viyana'ya yalnız muha­
rip zümreyi sürseymiş ve bu tedbirleri*
ordu içinde vâsi mikyasta câsusluk va
hezimet tellâllığı eden meşkûk kitleler­
den kurtulsa imiş, Viyana’nın, Leh ordu­
su yolda iken ve Alman ordusu tanzim e dilmemişken sukuut etmiş olacağım bü­
tün vesîjcalar göstermektedir. Hattâ müt­
tefikler, Kahlenberg tepelerinde görün­
dükleri zaman bile kale kumandam
Ştarenberg’in Lutheringen dükasma: «Efendimiz, çabuk imdâda yetişiniz, daha
yirmidört saat mukavemet edebileceğiz!»
diyerek uçurduğu haber el’an Viyana kü­
tüphanesinin evrakında mahfuzdur.
Türkiye’nin çehresi başka türlü kalırdı
tkinci fikrinize geliyorum. Biz Viya­
na'ya girseydik, önce yağma edecektik,
sonra da orasını vergiler altında bunal­
tacak tık ve nihâyet çekilip gidecektik,
o şehri yine eski sâhiplerine bırakacaktık,
diyorsunuz
İfağma edecektik. Bu doğrudur. Hat­
tâ Kara Mustafa Paşa, bizzat, kendi Vi­
yana hazînelerine göz dikmişti, lâkın ora­
da kalmıyacaktık Saint-Etienne Katar! relinde Tökeli'ye tâc giydirecektik. Viya -
SAYFA
20
na’yı Macaristan'ın payitahtı olarak bıra­
kacaktık. Bu vakte kadar Habsburglara
tâbi olarak bizimle uğraşan birçok mıntakalardaki Macar beyleri bu defâ peyder­
pey TökeU ile anlaşacaklardı ve ona tâbi
olacaklardı. Tökeli an-asıl milUyetperver
olduğu için tabiî ergeç bizden ayrılacaktı,
bu faraziyede isabet muhakkaktır. An­
cak bizden birden bire, kolayca rücû edemiyeoek, zîra kendisiyle Habsburglar
uzun bir müddet mezbûhâne uğraşmaya
girişeceklerdi. O da bize muhtaç olacak­
tı. On sekizinci asrın ibtidâsından Hibâren çıkan Avrupa harpleri gösteriyor ki,
biz o asrın nihâyetinde çıkacak olan Fran
sız inkılâbına kadar Macaristan içerilerin­
de kalabilirdik. Oradan çekilmemiz ancak
mukadder olan Macar milhyetperverliğinin zuhuruna muallaktı. Oradan ancak o
zaman çekilecektik. Maamâfih diğer bir
cepheyi de hatırlamak lâzımdır. On seki­
zinci asır harplerinde sırtımızda AvusturtEYDAN, 13 NİSAN 1965
Yunus Nadi, 26 Ek!m
1930’da Cumhuriyet’de çıkan
başyazısında Viyana’da, Vi­
yana seterinden ve
Osmanlı
tarihinden bahsetmiş v e «Osmanlt tarihi, başlıca meziyeti
istilâ v e müdafaa olan bir ta­
rihten başka bir şey değildir»
demiştir. (M E Y D A N , 12. sa­
yıda mektubun tam metni ya­
yınlandı ).
O sırada Madrid’de bulunan
Yahya Kemal bunun üzerine
Yunus Nadi’y e
bir mektup
yazmış, ama postaya
verm e­
miştir. Evrakı arasında bulu­
nan bu mektup şimdi ve ilk
defa yayınlanmaktadır.
Yahya Kemal, mektubunun
ğeçen hafta yayınlanan
baş
tarafında Viyana seferi m ev­
zuunda şunu söylüyor: « V iyana’ya girseydik, şu son iki bu­
çuk asırlık felâketlerimizin on­
da sekizi vâki olmazdı ve Ru­
meli Türklüğü şimdi, bu 1930
senesinde, lâakal Tuna ve Sava’nın ötesinde kaahir bir ek­
seriyetle hâkim
bulunurdu».
Ve son Viyana seferinin man­
tığını ve projesini anlatarak,
şöyle devam ediyor...
Y A H Y A KEM AL
1930’larda Madrid’de
•
Fransız
inkılâbına
kadar
Macaristan
içerilerinde
kalabilirdik
ya olduğu halde Rusya ile giireşmiştik,
Avusturya bertaraf olsaydı başka türlü
güreşirdik ve onun sarkmasına mâni
olurduk.
Viyana’ya girseydik değil, fakat gir­
meksizin dahî 1683 bozgununa öyle uğramasaydık o bozgunu görüp hemen üzeri­
mize atılan Venedik ve Rusya bizi her
tarafımızdan kuşatmasalardı ve tam on
altı sene sürmüş olan ve güç hâl ile 1699
da Karlofça'da biten o harp silsilesi ba­
şımıza çıkmasaydı bu on altı sene içinde
sarfettiğimiz insan kitleleri sarfolunmasaydı, İstanbul’da ve Anadolu’nun her
köşesinde bu yüzden çıkan ihtilâller çıkmasalardı zannederim ki, bugünkü Tür­
kiye’nin çehresi yine başka türlü kalırdı.
Şu Vivana bozgunumuza dâir okuduk
larım bana bu kanaati verdi ki, târihin
cereyânı yalnız takdirlerden ibâret de­
ğildir, takdirler ve tedbîrler ayan beyan
görülecek bir kılıktadırlar. Meselâ tak­
dir tarafı nedir? O vakit iş başına geçen
en meziyetli, en yüksek ve en ehliyetli
şahsiyetlerimizin bile ileriye doğru görüş­
leri yoktu ve olamıyordu da. Bütün göz­
ler aıkaya, maziye çevrilmişti. Köprülü­
ler gibi, büyük bir tâlihle mezhar olduğu­
muz devlet adamları ancak mâzîperest o larak mükemmel şahsiyetlerdi, fakat
bunların hiç birinde istikbâl hazırlığına
dâir bir emâre olsun görünmüyor. Tabiî
bu kafalarla ergeç rücû mukadderdi. Bu
takdir tarafıdır. Tedbîr tarafı ise gayr-ı
münkerdir. Tek başına bir Viyana sefe­
rini açan Kara Mustafa Paşa yerinde yi­
ne onun muasırları olan bir Köprülü Fâ­
zıl Mustafa Paşa, yâhut da bir Şeytan lb râhim Paşa, yâhut da bir Amuca Hüseyin
Paşa, yâhut da, hani biraz evvel Viyana
seferine îtirâz ettiğini söylediğimiz, Uzun
İbrâhim Paşa olsa Viyana seferi olmaz­
dı. Artık Kara Mustafa Paşa’nın kader
şevkiyle başımıza geçmiş olduğunu söyle­
mek de fazla «fatalizm» olur değil mi?
Mâzîye ne hâcet, biz bu farkları kendi
zamanımızda gördük. 1914 de Enver Paşa'
nın yerinde Mustafa Kemal bulunsaydı,
harbiumumî devresindeki mukadderâtımı
zın seyri değişirdi, bu gün vatanda iki
milyon Türk fazla bulunurdu, onlar m da
on altı seneden beri çocukları doğardı;
iki insanın tedbîrlerindeki farkla takdirin
ne kadar değişeceği derhâl anlaşılır de­
ğil mi?
Mekânı fethetmek bir mârifettir, fakat...
• ...Mekânla
beraber
zamanı da
fethetmek
yüz misli
t
değerdedir
M EYDAN, 13 NİSAN 1965
Nihâyet yazınızda verdiğiniz son hük­
me gelelim. «Osmanlı târihi, başlıca me­
ziyeti istilâ ve müdafaa olan bir târihten
başka bir şey değildir, ben bu târihi şöy­
le hülâsa ettim; Viyana’ya kadar çıkan ve
Sakarya'ya kadar dönen bir medd ü ce­
zir!» diyorsunuz.
Hangi milletin tarihi böyle değil ki?
Hangi millet önce istilâ ve sonra müdafaa
tecelliyâtmı geçirmemiş ki? Osmanlı tâ­
rihi bütün târihler arasında bir şaravz
mıdır? Zannımca bu hâl mukadderdir,
öteden beri bir hâlet-i rûhiycmize dik­
kat ederim: Bizler, bugünkü nesil, Os­
manlIları tahtla ederken, gayr-ı şuûri ola­
rak dâimâ bir cihangirlik dâiyesi ifâde
ediyoruz, yâni onlara: «O kadar uzak me
sâfelere gittiniz, o kadar azîm ülkeleri
fethettiniz, niçin oralarda kalmadınız? Ni
çin oralarım da bize miras bırakmadınız?
Demek ki kuvvetiniz gelip geçici bir şey­
di» diyoruz, ve onları tezyif ediyoruz.
Cezrü med’den bunu kastediyoruz zannolunur. Kendi nâçiz mülâhazama göre,
cezrü med mukadderdir, diyorum. Maamâfih «cezir.de imtidâd hayli büyük bir
kıymettir. Mekânı fethetmek bir mârifet­
tir, fakat mekânla beraber zamânı da fet­
hetmek yüz misli değerindedir. OsmanlI­
lar, Türk olmayan topraklar hâricinde;
meselâ Mısır’ı fethetmişlerdi, fakat ora­
da bilfiil üç yüz sene kalmışlardı ve Mısır
hazînesini İstanbul’a üç asır taşımışlardı;
Sûriye'yi fethetmişlerdi, Suriye ellerinde
dört asır kalmıştı. İngiltere’nin Hindis­
tan’daki hâkimiyeti henüz bu yaşa gir­
medi ve galiba girmiyecektir de. Her hal­
de zamanla mekânı bu kadar vâsi bir mik­
yasta kendine bendetmek bir kudret e seridir. Hattâ bunu da ilâve ederek kay­
detmek beliğ olur ki, Mısır’dan ve Sûriye'de tâ kadîm devirlerinden beri gel-,
miş ve geçmiş fâtih milletler arasında en
fazla müddet hüküm sürmüş olan yine
OsmanlIlardır. Oralarda hiç eser bırak­
mamışlarda- da demek yanlıştır. Hele in­
sanlık hissi nâmına bir müşâhedeyi ihmâl
etmek mümkün değildir: Meselâ Mısır ve
Sûriye bütün târihte yegâne siyasî istik­
lâllerini şu Osmanlı istilâsı altında bulun­
dukları vakit hissetmişlerdir.
Biraz önce OsmanlIların istilâ ettik­
leri yerlerde kalmadıklarını bir nakîse
addeden bu günkü Türklerin gayr-ı şuûri
bir cihangirlik hissi taşıdıklarını farzediyoıdum. Evet biliyorum; haddi zâtında
istilâ aleyhinde olan milliyetperverleri­
miz de var. Bunlar ekseriyâ bütün o fet­
hedilen yerlere bizim kanımızın sarfolunduğunu söylüyorlar. İtiraf edeyim ki,
ben bu îtikadda değilim. Okuduklarım ba­
na o saltanatın istilâsında vâsî mikyasta
müşterek bir kanın döküldüğünü gös­
terdi. Meselâ şu musahabemizde bahsi ge­
çen Viyana seferini, harikulâde güzel ve
canlı olarak nakleden ve son senelerde
devlet matbaasmda basılıp neşrolunan Si
lâhdar Mehmet Ağa'nın târihinden oku­
yunuz.. Görürsünüz ki, Viyana önündeki
ordumuzda bizim kadar Boşnak, Arna-
vud, Sûriyeli, Mısırlı vesâire vardır. Or­
dunun başındaki serdârlar da muhtelif
ırklardandır. Bu iştirak yalnız Viyana ö~
nünde değildir, tâ ilk devirlerden başlı­
yor ve öyle de devâm ediyor.
Milliyetperverliği «mukaddes hodgâmlık» diye târif eden mütefekkirin çok
çirkin bir his ifâde ettiğini ancak komü­
nistler iddiâ edebilirler. Biz bugünkü
Türkler milliyetperveriz ve böyle oldu­
ğumuz için de bizim şerefimiz uğrunda
can vermiş başka cinsten fedakar insan­
ların hâtıralarına miımetdâr olmalıyız!
fikrindeyim. Meselâ şu Viyana muhasara­
sında, Leh ordusu yaklaşırken, Kara
Mustafa Paşa'nm garîb ve hoyratça bir
emriyle, Tuna’nın öte yakasında Presburg'ga az bir kuvvetle geçirilmiş ve Sobyeski’yi durdurabilmek için, göz göre ö lüme atılmış, orada hazır bulunan Tökeli’
nin ihtarlarına rağmen, azminden dön­
memiş bir Abaza Sarı Hüseyin Paşa var.
Garîb bir tesâdüf olarak bu civaıunerd
adam efendisi olan Şam Beylerbeyi diğer
Abaza Sarı Hüseyin Paşa'nm hem adını,
hem de iki defâ lâkabını taşıyormuş. O
günlerde bütün ordu bu adamın ölümüne
ağlamış.
Uğrumuzda ölmüş bu mübârek ceııgâveri sevmemek mümkün müdür?
Bunun gibi bizim cinsimizden olma­
yan şehîdlerimiz miîyoncadır.
Not: Bu mektubun birinci kısmında
gecen 1863 tarihleri 1683 olacaktır. Özür
dileyerek düzeltiriz.
SAYFA : 21
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği
Ta h a Toros Arşivi