kitle iletişim hukuku
advertisement
I Prof. Dr. Kayıhan İÇEL - Prof. Dr. Yener ÜNVER KİTLE İLETİŞİM HUKUKU BASIN RADYO - TELEVİZYON SİNEMA - VİDEO İNTERNET Yeniden İncelenmiş DOKUZUNCU BASI İstanbul 2012 II Yayın No : 2687 Hukuk Dizisi : 1309 9. Bası - Nisan 2012 - İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 377 - 711 - 3 Copyright© Bu kitabın bu basısının Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Baskı - Cilt : Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. Lord Matbaası - Alpaslan Arıbuğa (Sertifika No: 22858) Davutpaşa Cad. Davutpaşa Emintaş San. Sitesi No: 103/430 Zeytinburnu/İstanbul (0-212) 674 93 54 Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com III ÖNSÖZ KİTLE HABERLEŞME HUKUKU’nun ilk kez yayınlandığı 1977 yılından bu yana 35 yıl geçti. Bu uzun dönem içinde Türkiye’de biri ihtilâl olan siyasal, sosyal ve hukuk sistemimizi derinden etkileyen olaylar zinciri kendini gösterdi. Başta Anayasa olmak üzere hukukun normatif kaynakları tamamen değiştirildi ve değiştirilmeye devam edildi. Tüm bu derinden değişiklikler diğer alanlarda olduğu gibi, hatta daha da kapsamlı ve yoğun bir şekilde kitle iletişimi alanında da olağan dışı ortamlar yarattı. Türkiye’nin bir dönem ihtilâl normları ile yönetilmesi, sonra yeni Anayasa ile birlikte kitle iletişim araçlarını ve kitle iletişim özgürlüğünü yakından ilgilendiren anayasal hükümlerin sil baştan yeniden oluşturulması, zamanla radyo-televizyonda tekelcilikten çoğulculuğa geçilirken hukuk dışı sancılı bir sürecin yaşanması, daha sonra bu konuda Anayasa’da önemli değişikliklerin yapılması, böylece Devlet kuruluşu olan TRT’nin eski etkinliğini kaybetmesi ve özel radyo-televizyonların etki güçlerinin artması kitle iletişim sistemimizi derinden etkilemiştir. Tek partili iktidar dönemi ile birlikte hukukun her alanında ve bu bağlamda kitle iletişim hukukunun normatif kaynaklarında da köklü değişikliklere gidilmiştir. Örneğin, yeni Basın Kanunu, Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi Hakkında Kanun, İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele edilmesi Hakkında Kanun, Elektronik Haberleşme Kanunu kitle iletişim mevzuatımızdaki en önemli değişikliklerdendir. Son yıllarda, Ceza Hukuku başta olmak üzere, diğer hukuk dallarının normatif kaynaklarında köklü değişikliklerin yapılması da kitle iletişim hukukunu önemli derecede etkilemiştir. Türkiye’de son 35 yıl içinde gerçekleşen çok önemli olaylar ve hukuk sistemimizi derinden etkileyen zincirleme kodifikasyon hareketleri hukuk alanında stabil bilimsel çalışmaları zorlaştırmıştır. Zira, stabil bilimsel hukuk çalışmalarının devamlı normatif değişiklik beklentisi içinde yapılmasının zorluğu açıktır. Kitle iletişim hukukunu konu alan bu kitabımızın bugüne kadarki yeni bası sayısının daha çok olmamasının esas nedeni budur. Yeni adı ile KİTLE İLETİŞİM HUKUKU olarak yayınladığımız kitâbımızın 9. Basısında yeni mevzuat değişiklikleri, bu meyanda 15.02.2011 tarihinde kabul edilen ve 03.03.2011 tarihinde yürürlüğe giren ( RG. 27863) 6112 sayılı “Radyo ve IV Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun” incelenerek uygun bölümlere eklenmiştir. Diğer bölümlerinde de gerekli değişiklikler, eklemeler ve çıkarmalar yapılarak KİTLE İLETİŞİM HUKUKU güncelleştirilmiştir. Dokuzuncu basının tüm ilgililere yararlı olmasını dilerim. Nisan 2012, İstanbul-Caddebostan Prof.Dr.Kayıhan İÇEL V SEKİZİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ KİTLE HABERLEŞME HUKUKU’nun yedinci basısının yayınlandığı 2007 yılından bu yana kitle haberleşmesini düzenleyen mevzuatımızda önemli bazı değişiklikler oldu. Yürürlükteki yasalar ve yönetmeliklerdeki değişikliklerden başka, özellikle İnternet Rejimi’ni doğrudan ilgilendiren iki yeni yasa yayınlandı. Bu yasalardan biri 23.05.2007 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 5651 sayılı “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun”, diğeri ise 10.11.2008 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 5809 sayılı “Elektronik Haberleşme Kanunu” dur. Her iki yasa da kitle haberleşme hukukumuz, özellikle de internet hukukumuz alanındaki önemli pozitif kaynaklar arasında yerlerini almışlardır. Bu iki önemli yasa nedeniyle sekizinci basıda ilgili bahisler tamamen yeniden kaleme alınarak, açıklamalar, yorumlar ve eleştirilerle kitabımıza yeni bir ivme kazandırılmaya çalışılmıştır. Bilindiği üzere, son yıllarda Türkiye’de bir kodifikasyon seli yaşanmaktadır. Öyle ki, yasalar sürekli değiştirilmekte ve bu değişiklikler bazen doğrudan doğruya ilgili yasa üzerinde yapıldığı gibi, akla gelmesi zor farklı yasa maddeleri arasına sıkıştırılarak da yapılmakta ve bir de “uyum yasaları” adı altında toplu yasa değişiklikleri şeklinde gerçekleştirilmektedir. Mevzuatımızdaki bu değişiklik seli içinde hataya düşmemek için teorisyenlerin ve uygulamacıların adeta daimi “teyakkuz” halinde kalmaları zorunluluk düzeyine ulaşmıştır. Mevzuatımızın son yıllardaki bu “değişken” durumu nedeniyle, kitabımızın bu basısında mevzuat değişikliklerinin yoğun ve özenli bir şekilde taranması için olağanüstü çaba gösterilmiştir. Bilgisayarın ve dolayısıyla internetin bu tür çalışmalarda sağladığı büyük kolaylık olmasa söz konusu kodifikasyon seli ile mücadele etmenin zorluğunu itiraf etmemiz gerekir. Umudumuz ve beklentimiz, Türkiye’mizin de her an değişiklik beklenmeyen istikrarlı bir mevzuata kavuşmasıdır. Zira, ancak bu yolla pozitif hukuk kaynaklarından gerekli yarar sağlanabileceği gibi, biz bilim adamları da, böyle güvenilir bir mevzuat ortamında, sürekli mevzuat tarayıcılığını bir yana bırakıp bilimselliğe odaklanarak topluma daha yararlı olabileceğimiz inancındayız. Mevzuattaki yeniliklerin kitaba işlenebilmesi için ilgili kanun değişikliklerinin tespitinde gösterdiği değerli yardımları için Araştırma Görevlisi Sayın Fulya Eroğlu’na ve bu basının dizgisini titizlikle gerçekleştiren sayın Hediye Gümen ile VI sayın Seyhan Satar’ın nezdinde Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’nin tüm personeline teşekkür ederiz. Bu basıda da Yargıtayı’mızın yeni içtihatlarından örnekler ilgili bahislere yerleştirilmiştir. Kitabımızın 7. Basısının mevcudu kalmadığı için, yenileyerek sunduğumuz 8. Basısının başta Hukuk ve İletişim Fakülteleri öğrencileri ve medya mensupları olmak üzere, tüm ilgililere yararlı olmasını diliyoruz. İstanbul, Ekim 2009 VII ALTINCI BASININ ÖNSÖZÜ Türkiye’de tek partili iktidar döneminin başlaması ile birlikte “Avrupa Birliğine Girme” nedenine dayanılarak olağanüstü bir kodifikasyon hareketine girişilmiştir. 82 yıllık Türkiye Cumhuriyetinin tüm hukuk sisteminin “sil baştan” değiştirilmesi görünümündeki bu kodifikasyon seline kitle iletişim araçları da kapılmıştır. Türkiye Cumhuriyetinin hukuk mazisi ile bağlantılarının koparılması sonucunu doğuran bu türden bir kodifikasyon hareketini asla uygun görmediğimi, zira bu yoğunluktaki bir kodifikasyon hareketinin Türk Hukuk Sisteminin gelişmesine engel olacağını burada bir kez daha ifade etmek istiyorum. Avrupa Birliğine Uyum elbetteki gereklidir, ancak bu gereklilik sınırlıdır ve tüm hukuk sisteminin değiştirilmesinin mazereti olamaz. Yasal kaynaklardaki değişikliklerin “KİTLE HABERLEŞME HUKUKU” kitabımızı da etkilemesi doğaldır. Bu nedenle, yeni bası hazırlanırken başta 5187 sayılı Yeni Basın Kanunu olmak üzere tüm yeni mevzuat gözden geçirilmiş ve kitabın uygun yerlerine gerekli ekler ve diğer değişiklikler yapılarak, kitap içeriğinin yeni mevzuata uygunluğu sağlanmıştır. Ancak şunu vurgulamamız gerekir ki, seksen iki yıllık Türk Hukuk Öğretisinin temelleri sağlam atılmıştır ve çok derinlere uzanan bu temellerin ne kadar yoğun olursa olsun mevzuat değişikliklerinden etkilenmeyeceği inancındayız. Dar anlamdaki politikanın mevzuatı etkilese dahi hukuk bilimine dayalı hukuk doktrinini etkilemesine izin verilmemelidir. Kitabımızın 6. Basısının en önemli özelliği meslekdaşım Doç. Dr. Yener ÜNVER ile birlikte yayınlamamızdır. Böylece, kitabımızın değerinin yükseldiği inancındayım. Yenilenmiş 6. Basının başta Hukuk ve İletişim Fakülteleri öğrencileri olmak üzere tüm medya mensuplarına yararlı olmasını dilerim. Caddebostan, Temmuz 2005 VIII DÖRDÜNCÜ BASININ ÖNSÖZÜ “KİTLE HABERLEŞME HUKUKU” nun üçüncü basısını yaptığımız 1990 yılından bu yana geçen sekiz yılda iletişim dünyasında çok önemli gelişmeler olmuştur. Örneğin, tüm Dünya’da radyo-televizyon alanında özelleşmeye doğru güçlü bir akım kendini göstermiş, internet adını taşıyan yeni iletişim aracı hızla yaygınlaşmaya başlamış, globalleşme (küreselleşme)’nin etkisiyle siyasal sınırların keskin çizgileri, yumuşama sürecine girmiş, bunun sonucunda kitle iletişim özgürlüğü’nün sınırları genişlemiş, yeni boyutlara ulaşmıştır. Türkiye de tüm Dünya’daki bu değişiklik ve gelişmelerden etkilenerek, gerek iletişim teknolojisi gerekse iletişim hukuku düzeyinde önemli yenilikler yapmıştır. Radyo-televizyondan devlet tekelinin kaldırılması, bunun sonucunda özel radyotelevizyonun yasallaştırılması, TCK. 141,142 ve 163. maddelerin, 6187 sayılı Vicdan ve Toplanma Hürriyetlerinin Korunması Hakkında Kanunun, 2932 sayılı Türkçeden Başka Dillerle Yapılacak Yayınlar Hakkında Kanunun yürürlükten kaldırılması, iletişim hukuku alanında gerçekleştirilen en önemli değişikliklerdir. Teknolojik alanda ise, Türkiye’nin İnternet adı verilen uluslararası bilgisayar ağı içinde çok gecikmeyerek yerini alması ve Türksat 1B, Türksat 1 C uyduları ile iletişim uydularına sahip devletler arasına girmesi önemle vurgulanmalıdır. Kitabımızın bu yeni basısında tüm Dünya’da ve Türkiye’de kitle iletişim alanındaki yenilikleri ve değişimleri yansıtmaya çaba gösterdik. Bu amaçla, bazı kısımlarındaki konuları, örneğin, yeni radyo-televizyon rejimini tamamen yeniden kaleme aldık, fakat eskiyle olan karşılaştırma olanağını ortadan kaldırmamak için eski sistemleri de kitaptan tamamen çıkarmadık. Bu basıdaki önemli bir yenilik “İnternet Rejimi”’nin altıncı bölüm olarak kitaba eklenmesidir. Diğer önemli bir yenilik ise İnternet sayfalarına doğrudan doğruya atıfta bulunulmasıdır. Kitle iletişim hukuku ile ilgili bir kitapta internet olgusuna mutlaka yerverilmesi gerektiğine olan inancımız bizi bu yeniliklere yöneltmiştir. Kitle Haberleşme Hukuku’nun “İnternet’li” dördüncü basısının tüm ilgililere yararlı olmasını diliyoruz. Erenköy, Kasım 1998 IX İKİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ “KİTLE HABERLEŞME HUKUKU” kitâbının 1977 yılında yayınlanmasından hemen sonra ikinci basıyı hazırlama çalışmalarına girişmiştik. Bu çalışmalar bir yandan Kitle Haberleşme Hukukuna ilişkin mevzuat değişikliklerinin yeni basıda değerlendirilmesi, diğer yandan ise birinci basıda yer verilmeyen veya ayrıntılı olarak ele alınmayan konuların kapsamlı bir biçimde incelenmesi yolunda gelişmiştir. İncelediğimiz konuların bir kısmı ikinci basıya kadar geçen süre içinde güncelliklerini yitirmemeleri ve okuyucuya yararlı olmaları için bağımsız olarak yayınlanmıştır. 1977 yılında yayınlanan “Bayramda Gazete Çıkarma Yasağının Anayasa Karşısındaki Durumu” ve 1978 yılında yayınlanan “Gazetecilerin Tanıklıktan Çekinme Hakkı” adlı makalelerimiz bu tür çalışmalarımızın önemli ürünlerindendir. Bu makalelerden birincisinde savunduğumuz görüşlerin ve ulaştığımız sonucun Anayasa Mahkemesi’nce benimsenerek yargısal karar haline getirilmesi bize mutluluk vermiştir. İkinci makalemiz ise bu alanda yapılan ilk inceleme olarak kanımızca önemli bir boşluğu doldurmuştur. Kitle Haberleşme Hukuku alanında yaptığımız araştırma ve incelemeler devam ederken mevzuatımızda zaman zaman bazı köklü değişiklikler yapılmıştır. 1979 yılında Basın Kanununun 16. maddesinin değiştirilerek yazı işleri müdürlerinin ceza sorumluluğunun para cezası ile sınırlandırılması bunlardan biridir. Bu değişiklikle birlikte uygulamada bazı hukukî sorunlar ortaya çıkmış ve bunların çözümlenmesi amacıyla Yargıtayımızın yoğun bir çaba gösterdiğine tanık olunmuştur. 12 Eylül 1980’den itibaren ise mevzuatımızda daha köklü değişiklikler yapılmaya başlanmış ve bu değişiklikler özellikle Kitle Haberleşme Hukuku alanında geniş boyutlarda kendini göstermiştir. 1982 Anayasanın hazırlanarak yürürlüğe girmesi ve bunun paralelinde 2950 sayılı Kanunla Basın Kanununun değiştirilmesi, yeni Türkiye Radyo ve Televizyon Kanununun, Telsiz Kanununun, Türkçe’den Başka Dillerle Yapılacak Yayınlar Hakkında Kanunun ve Filmlerin ve Film Senaryolarının Denetlenmesine İlişkin Tüzük’ün yürürlüğe sokulması bu değişikliklerin en önemlilerindendir. Hukukçu bilim adamının bilimsel çalışmaları, mevzuatla yakın ilişki içindedir. Bir ülkenin mevzuatı ne denli kalıcı olursa, hukuk biliminin ürünleri de o denli kalıcı olur. Buna karşılık mevzuattaki devamlı değişikliğin itiyat hâline getirilmesi herkes gibi hukukçu bilim adamında da tedirginlik meydana getirerek hukuk biliminin gelişmesini engeller. İşte, “KİTLE HABERLEŞMESİ HUKUKU”nun ikinci basısının yayınlanmasını bugüne kadar ertelememizin başlıca nedeni budur. X Dileğimiz, Türkiye’mizin bundan böyle istikrarlı bir hukuk düzeni içinde kalması ve böylece hukuk bilimine ilişkin eserlerin kalıcı bir normatif temel üzerinde derinlemesine ve genişlemesine gelişme göstermesidir. 1982 yılında İstanbul Üniversitesi Rektör Yardımcılığı görevi ile birlikte Basın-Yayın Yüksekokulu Müdürlüğü görevini de üstlendik. Basın-Yayın Yüksekokulu’nun önemine uygun bir yapıya ve düzeye ulaştırılması için çaba gösterdik. Bu çabalarımız, öğrencilerimizin eğitiminin geliştirilmesine yönelik olduğu gibi, çeşitli bilimsel toplantıların düzenlenmesi yoluyla Türkiye’de Kitle Haberleşmesine bilimsel katkı şeklinde de gelişmiştir. Bu çabalarımızın, bir yandan bizi mutlu eden ürünlerini verirken, diğer yandan kitâbımızın ikinci basısına ilişkin çalışmalarımıza ayırmamız gereken zamanı sınırlayarak, bu yayının gecikmesinde etkili olduğunu itiraf etmeliyiz. Kitâbımızın Basın-Yayın Yüksekokulunun yeni yapısı içindeki ilk yayını olarak yayınlanması bu gecikmeden duyduğumuz üzüntüyü azaltmaktadır. Burada belirtmemiz gerekir ki, Basın-Yayın Yüksekokulu Müdürlüğü görevi Türk Basınını daha yakından tanıma fırsatını bize vermesi bakımından kitâbımızın ikinci basısının geliştirilmesinde yararlı olmuştur. Gerçekten, bu sıfatımızdan dolayı, Türkiye Gazetecilik Başarı Ödülleri Büyük Jürisi Başkanlığına seçildiğimiz gibi, Basın İlân Kurumu Genel Kurulu üyeliği görevini de yürütmeye başladık. Bize onur veren bu görevler sayesinde Türk Basınının sorunlarına daha iyi eğilme olanağına kavuşmaktan mutluyuz. Kitâbımızın ikinci basısında tüm mevzuat değişiklikleri dikkate alınmış, Yargıtay Kararlarındaki gelişmeler izlenmiş ve birinci basıda bulunmayan yeni konulara yer verilmiştir. Bu durumu ile ikinci bası “Yenileştirilmiş ve Geliştirilmiş Bası” özelliğini taşımaktadır. Eserimizin ikinci basısının başta öğrencilerimiz olmak üzere hukuk çevremize yararlı olmasını dilerken, tashih ve matbaa işlerinin yürütülmesinde değerli yardımlarını gördüğüm araştırma görevlileri Adem Sözüer ve Fatih S. Mahmutoğlu ile basımın özenle gerçekleştirilmesini sağlayan İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Prof. Dr. Nâzım Terzioğlu Basım Atölyesi elemanlarına ve özellikle Gülbün Türkgeldi’ye teşekkürü yerine getirilmesi gereken bir borç sayıyoruz. Erenköy, Mayıs 1985 XI BİRİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ Bu kitâp kitle haberleşme araçlarından Basın, Radyo-Televizyon ve Sinema Filmlerine ilişkin hukuk rejimini sistematik biçimde inceleyerek “Kitle Haberleşme Hukuku” dalında karşılaşılan problemlere çözümler getirmek amacı ile kaleme alınmıştır. Bugüne dek Türk Hukuk Literatürüne kitle haberleşme araçlarını topluca içeren bir kitâbın girmemesi, bizi böyle bir çalışmaya iten başlıca etken olmuştur. Burada belirtmek gerekir ki, kitle haberleşme araçları ile işlenen suçlardan sorumluluk konusu daima bu hukuk dalının en önemli konularından biri sayılmıştır. Bunun nedeni, Kitle Haberleşme Hukukunun temel öğesi olan “Haberleşme Özgürlüğü”nü sınırlayan hükümlerden en önemlilerinin Ceza Hukukunun kapsamına girmesidir. Bu gerçeği gözleyen kanun koyucuları, bir yandan ceza yaptırımı ile haberleşme özgürlüğünün gelişi güzel sınırlandırılmasını önleyecek hükümlerinin sorumlu bulamama olasılığını ortadan kaldıracak nitelikte olmasına özen göstermişlerdir. Gerek Basın Kanunlarındaki, gerekse Radyo-Televizyon Kanunlarındaki ceza sorumluluğuna ve ceza yargılamasına ilişkin özel hükümlerin asıl amaçları budur. Bu alanda değinilmesi zorunluluğu bulunan diğer bir gerçek de, kitle haberleşme araçları ile işlenen suçlara ilişin sorumluluk rejimi incelenirken öncelikle Kitle Haberleşme Hukukuna özgü tüm kavramların ve kurumların bütün özellikleri ile ortaya konulmasının gerekliliğidir. Çünkü, bizce, örneğin Basın Hukuku içinde yeralan hemen her kavram ve kurumun “Basın Ceza Hukuku -Pressestrafrecht” ile yakından veya uzaktan ilgisi vardır. Sözgelimi, haberleşme özgürlüğü incelenmeden sorumluluk rejimi konusunda ortaya çıkacak problemlere sağlıklı çözümlemeler getirilemeyeceği gibi, “basılmış eser” ve “yayın” kavramları tüm özellikleri ile ortaya konulmadan ya da “Yazı İşleri Müdürlüğü”nün hukukî esası araştırılmadan Basın Ceza Hukukunun ayrıntılarına inilmesi olanaksızdır. Bunun yanısıra, matbaacılık faaliyetinde, dönemsel yayın faaliyeti ile ilgili işlemlerde, cevap ve düzeltme hakkı konusunda ve bunlar gibi daha birçok konuda ceza yaptırımının uygulanmasını gerektiren durumlarla karşılaşılır. Bütün bu konularla ilgili özellikleri belirlemeden ceza sorumluluğuna ilişkin ilkeleri saptamak kanımızca bizi tutarlı sonuçlardan uzaklaştırır. Açıklamalarımızdan anlaşılmıştır ki, Kitle Haberleşme Hukuku, ceza hukukçusunun uzmanlığına gereksinme gösteren bir hukuk dalıdır. İşte bu nedenle, biz de bizden önceki kıdemli cezacıların izinden yürüyerek “Kitle Haberleşme Hukuku” adlı bu kitâbımızı meydana getirdik. Burada, Türk Kitle Haberleşme Hukuku dalında değerli eserleri ve özellikle “Basın ve Hukuk” kitâbı ile bize öncülük eden ve bu hukuk dalının ceza hukukçusunun uzmanlığına girdiğini yıllarca önce kanıtlayan muhterem hocam Ord. Prof. Sulhi Dönmezer’e alenen teşekkür etmeyi yerine getirilmesi gereken bir borç sayıyorum. XII Kitâbımız beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kitle haberleşmesine ve kitle haberleşme hukukuna ilişkin genel bilgiler bulunmaktadır. Bu bölüm haberleşme süreci içinde kitle haberleşmesinin yerini ve önemini saptadıktan sonra, kitle haberleşme hukukunun özelliğini ve niteliğini ortaya koymaktadır. İkinci bölümde ise, “Haberleşme Özgürlüğü” kitle haberleşme hukukunun temel kavramı olarak ele alınmış ve incelenmiştir. Kitâbın diğer üç bölümünden birincisi “Basın Rejimi”ni, ikincisi “RadyoTelevizyon Rejimi”ni ve üçüncüsü de “Sinema Filmleri Rejimi”ni kapsamaktadır. Örneğin, “Basında Sorumluluk Rejimi”, “Basın Rejimi” bölümünde bağımsız bir paragraf hâlinde incelenirken, “Radyo-Televizyon Yayınlarında Sorumluluk” “Radyo-Televizyon Rejimi” bölümünde inceleme konusu yapılmıştır. Bunun gibi, “Cevap ve Düzeltme Hakkı” konusu da her iki bölümde ayrı ayrı ele alınmıştır. Kitâptaki bütün konular hem teorik hem de uygulama açısından incelenmiştir. Teorik incelemelerde karşılaştırmalı hukukun verilerinden en geniş biçimde yararlanılmaya çalışılmış ve özellikle Kitle Haberleşme Hukuku alanında çok gelişmiş bir görünüm içinde bulunan Alman Hukukuna bu konuda önemli yer verilmiştir. Bu arada karşılaştırmalı hukukun teorik esasları Yüksek Mahkemelerin kararları ile bütünleştirilmiştir. Türk Kitle Haberleşme Hukuku’nun esasları incelenirken de aynı yöntem uygulanmıştır. Yani, konular teorik temellere oturtulurken, uygulamanın tutumunu yansıtan Yargıtayın ilginç kararlarından örnekler verilmiştir. Dileğimiz, kitâbımızın başta meslekdaşlarımız ve öğrencilerimiz olmak üzere tüm ilgililere yararlı olmasıdır. Kızıltoprak, Kasım 1977 Kayıhan İÇEL XIII İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ . ................................................................................................................ III İÇİNDEKİLER...................................................................................................... XIII KISALTMALAR..................................................................................................XXXI BİRİNCİ BÖLÜM KİTLE İLETİŞİMİNE VE KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER § 1. KİTLE İLETİŞİMİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER...............................3 A. GENEL OLARAK İLETİŞİM (HABERLEŞME)......................................3 I. Kavram ve tanım.................................................................................3 II. İletişim türleri ve etkinlik dereceleri.................................................5 1- İletişim türleri…….......................................................................5 a) Genel olarak............................................................................5 b) Yüksek teknoloji devriminin ortaya çıkardığı yeni iletişim türleri........................................................................6 2- İletişim türlerinin etkinlik dereceleri.........................................8 B. KİTLE İLETİŞİMİ...................................................................................10 I. Kavram ve tanım...............................................................................10 II. Kitle iletişim araçları........................................................................11 1- Genel olarak................................................................................11 2- Kitle iletişim araçlarının önemi.................................................13 a) b) c) “Kamuoyu”nun oluşması ve düzenlenmesi yönünden önemi....................................................................................13 Devletlerarası ilişkiler yönünden önemi............................16 Halkın eğlence ve gereksinimini karşılama yönünden önemi...................................................................16 § 2. KİTLE İLETİŞİMİNE VE KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER.....................................................................18 A. KAVRAM VE TANIM...............................................................................18 B. KİTLE İLETİŞİM HUKUKUNUN ÖZELLİĞİ VE NİTELİĞİ..............18 XIV İKİNCİ BÖLÜM İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ § 1. GENEL BİLGİLER......................................................................................23 A. KAVRAM VE TANIM...............................................................................23 B. ÇEŞİTLİ SİYASAL REJİMLERDE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ.............24 I. Eski mutlakiyetçi rejimler................................................................24 II. Liberal rejimler.................................................................................25 III. Eski komünist rejimler.....................................................................26 IV. Faşist ve nasyonal sosyalist rejimler...............................................27 V. Çağdaş demokratik rejimler.............................................................28 1- Ortak özellikleri..........................................................................28 2- İngiltere.......................................................................................30 3- Amerika Birleşik Devletleri.......................................................30 C. ULUSLARARASI BELGELERDE VE ANAYASALARDA İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ........................................................................31 I. Uluslararası belgelerde iletişim özgürlüğü.....................................31 II. Anayasalarda iletişim özgürlüğü.....................................................36 § 2. TÜRKİYE’DE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ.................................................38 A. TARİHSEL GELİŞİM..............................................................................38 I. 1924 yılına kadarki dönem...............................................................38 II. 1924 - 1950 yılları arasındaki dönem...............................................39 III. 1950 - 1960 yılları arasındaki dönem...............................................43 1- Basın...........................................................................................39 2- Radyo...........................................................................................40 3- Sinema........................................................................................42 1- Basın...........................................................................................43 2- Radyo...........................................................................................44 3- Sinema........................................................................................44 IV. 1960 - 1980 yılları arasındaki dönem...............................................45 B. ANAYASAMIZA GÖRE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ................................49 I. Genel olarak......................................................................................49 II. İletişim özgürlüğünün sosyal hak niteliği.......................................57 III. İletişim özgürlüğünün temel öğeleri................................................58 1- Genel olarak................................................................................58 2- Haber, düşünce ve kanıları serbestçe öğrenebilmek ve toplayabilmek hakkı...................................................................58 a) Özellikleri...........................................................................58 XV b) Bilgi alma hakkından farkı..................................................59 3- Düşünce ve kanıları serbestçe açıklayabilmek hakkı..............60 4- Haber, düşünce ve kanıları serbestçe yayabilmek hakkı.........61 IV. İletişim özgürlüğünden yararlanacak kişiler..................................62 V. İnsan haklarına ilişkin bazı yeni çalışmalarda iletişim özgürlüğü...........................................................................................63 C. İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN DÜZENLENMESİ VE SINIRLANDIRILMASI...........................................................................67 I. Genel olarak..................................................................................67 II. Mevzuatımızın iletişim özgürlüğünü sınırlayan (veya düzenleyen) hükümlerinden örnekler....................................68 1- Genel olarak................................................................................68 2- Basın Kanunu.............................................................................69 a) b) c) Basın Kanununun öngördüğü basın özgürlüğünü Sınırlandırma koşulları........................................................69 Yayın yasakları.....................................................................70 Basılmış eserlerin dağıtımının önlenmesi ve toplatılması...........................................................................73 aa) 1961 Anayasası ..............................................................73 bb) 1982 Anayasası ..............................................................76 aaa) 5680 sayılı eski Basın Kanunu Dönemi................76 bbb) Yeni Basın Kanunu.................................................79 d) Basın araçlarının müsaderesi..............................................80 e) Dönemsel yayınların kapatılması........................................81 3- Türk Ceza Kanunu ....................................................................82 4- Ceza Muhakemesi Kanunu........................................................82 5- Terörle Mücadele Kanunu..........................................................84 6- Spor Müsabakalarında Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun..........................................................85 7- Türkiye Radyo Televizyon Kanunu - Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun..........87 ÜÇÜNCÜ B Ö L Ü M BASIN REJİMİ § 1. GENEL BİLGİLER......................................................................................91 A. BASININ TARİHÇESİ VE ULAŞTIĞI DURUM....................................91 B. BASININ KAPSAMI VE ÖNEMİ............................................................94 I. Basının kapsamı................................................................................94 XVI II. Basının önemi....................................................................................94 1- Basının kamusal görevleri.........................................................94 a) b) c) d) aa) Genel olarak...................................................................98 bb) Basının kamuoyunu açıklama görevi............................98 cc) Basının kamuoyunu oluşturma görevi..........................99 e) Basının diğer kamusal görevleri.......................................100 2- Devlet ve toplum içinde basının yeri.......................................100 3- Basının “dördüncü erk” niteliği...............................................103 C. BASIN REJİMİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR..........................104 I. “Basılmış eser” kavramı..................................................................104 1- Kavram ve tanım......................................................................104 2- Basılmış eserin koşulları..........................................................106 a) Objektif koşullar.................................................................106 aa) Basılmış eserin düşünsel içeriği..................................106 bb) Basılmış eserin maddi varlığı......................................107 cc) Basılmış eserin çoğaltılması.........................................107 b) Sübjektif koşul....................................................................108 3- Basılmış eserin türleri.............................................................125 II. “Yayın” kavramı...............................................................................112 1- Kavram ve tanım... ………………………………………………. 112 2- Yayın şekilleri...........................................................................113 a) Yayının esas şekli: “Dağıtılma”..........................................113 b) Yayının diğer şekilleri........................................................116 Genel olarak..........................................................................94 Haber verme görevi..............................................................96 Denetim ve eleştiri görevi....................................................97 Kamuoyunu açıklama ve oluşturma görevi........................98 aa) Genel olarak.................................................................116 bb) “Gösterilme”..................................................................117 cc) “Asılma”..........................................................................118 D. MATBAACILIK FAALİYETİ.................................................................118 I. Matbaacılık faaliyeti ve basın özgürlüğü.......................................118 II. Matbaacılık faaliyeti için koşullar.................................................120 III. Matbaacılık faaliyetinde yükümlülükler.......................................121 1- “Impressum” yükümlülüğü......................................................121 a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk.....................................121 b) Türk hukukunda “impressum” yükümlülüğü...................122 XVII 2- Tevdi yükümlülüğü..................................................................125 a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk.....................................125 b) Türk hukukunda tevdi yükümlülüğüne ilişkin örnekler...............................................................................126 aa) “Matbaalar Kanunu” ve “Basın Kanunu” gereğince tevdi yükümlülüğü......................................................126 bb) “Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu” gereğince tevdi yükümlülüğü.....................................128 cc) “Basın - İlân Kurumu Teşkiline Dair Kanun” gereğince tevdi yükümlülüğü......................................130 § 2. DÖNEMSEL YAYINLAR...........................................................................131 A. KAVRAM VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUK.......................................131 B. TÜRKİYE’DE DÖNEMSEL YAYINLAR..............................................133 I. Tanım...............................................................................................134 II. Dönemsel yayınların koşulları.......................................................134 1- Genel olarak...............................................................................135 2- “Süreklilik” koşulu.....................................................................135 3- “Bağımsızlık” koşulu..................................................................136 III. Dönemsel yayın türleri...................................................................136 1- Gazeteler....................................................................................136 2- Dergiler......................................................................................137 3- Haber ajansları yayınları..........................................................138 IV. Dönemsel yayınlara ilişkin özel hükümler....................................138 1- Genel olarak...............................................................................138 2- Dönemsel yayın faaliyeti...........................................................139 a) Genel olarak.........................................................................139 b) Özel mülkiyete konu olan dönemsel yayınlar....................141 aa) Dönemsel yayın sahibi.................................................141 aaa) Aranan koşullar.................................................141 bbb) Yükümlülükleri..................................................143 aaaa) Genel olarak............................................143 bbbb) Beyannâme vermek yükümlülüğü...........................................143 cccc) Defter tutmak yükümlülüğü....................146 ccc) Hakları................................................................148 aaaa) İzin almadan dönemsel yayında bulunmak hakkı......................................148 bbbb) Dönemsel yayının adı üzerindeki hakkı........................................................148 XVIII cccc) Yayınlanan yazı ve resimler üzerindeki hakkı......................................149 bb) Sorumlu yazı işleri müdürü............................................151 aaa) Kavram...................................................................151 bbb) Kurumun hukukî esası..........................................155 aaaa) Genel olarak...............................................155 bbbb) Şeklî teori...................................................156 cccc) Gerçekçi teoriler.........................................157 dddd) Karma teoriler............................................158 eeee) Görüşümüz.................................................158 ccc) Aranan koşullar.....................................................162 ddd) Fonksiyonu.............................................................164 cc) Muhabirler........................................................................165 c) Devlet dairelerinin dönemsel yayınları...................................165 d) Yabancı dönemsel yayınlar......................................................166 1°) Faaliyet teorisi......................................157 2°) Görev teorisi........................................157 aa) Sınırlamalar.....................................................................166 bb) Yabancı basın mensuplarına sağlanan kolaylıklar........172 3- Cevap ve düzeltme hakkı................................................................173 a) Kavram ve karşılaştırmalı hukuk...........................................173 b) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar...............176 c) Cevap ve düzeltme hakkının süjeleri......................................179 aa) Aktif süjeler......................................................................179 bb) Pasif süjeler......................................................................181 aaa) Cevaba konu olan yayının niteliği........................181 bbb) Sorumlu yazı işleri müdürünün cevap hakkına ilişkin yükümlülükleri............................183 d) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması için koşullar........189 aa) Cevap ve düzeltme metnine ilişkin koşullar..................189 bb) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü...........192 V. Dönemsel yayın kuruluşlarında çalışan fikir işçilerine ilişkin özel hükümler.........................................................................................194 1- Genel olarak....................................................................................194 2- “Fikir işçisi” kavramı.......................................................................196 3- Basın - İş sözleşmesi.......................................................................197 a) Yapılması...................................................................................197 b) Sona ermesi...............................................................................198 XIX 4- Fikir işçisine tanınan haklar...................................................202 a) b) c) d) e) f) g) h) Ücret...................................................................................202 Ücretli tatiller....................................................................203 Yıllık ücretli izin................................................................203 Mazeret izni.......................................................................204 Askerlikte ve gebelikte ücret............................................204 Mahkumiyet halinde ücret................................................205 Başka işte çalışma.............................................................205 Diğer haklar.......................................................................205 VI. Dönemsel yayınlarda ilân ve reklam rejimi...................................206 1- 2- Genel olarak..............................................................................206 Resmi ilânlar............................................................................207 a) Tanım.................................................................................207 b) Resmî ilânların yayınlanması ve dağıtılması..................208 3- Özel ilân ve reklâmlar..............................................................209 a) Tanım.................................................................................209 b) Yayın serbestliği................................................................210 c) Sınırlamalar.......................................................................210 4- İlân ve reklâm rejimine uymamanın sonucu..........................211 5- Basın - İlân Kurumu................................................................212 a) Görevleri.............................................................................212 b) Örgütü................................................................................213 aa) Sözleşmenin fikir işçisi tarafından feshi....................198 bb) Sözleşmenin işveren tarafından feshi........................199 cc) Sözleşme ilişkisinin diğer nedenlerle sona ermesi.....201 aa) Genel Kurul.................................................................213 bb) Yönetim Kurulu...........................................................214 cc) Denetçiler.....................................................................214 dd) Genel müdürlük..........................................................215 C. DÖNEMSELYAYINLARDA ÖZDENETİM SİSTEMİ..........................216 I. Genel olarak....................................................................................216 II. Yabancı kuruluşlardan bir örnek: “Alman Basın Konseyi”...........218 1- Kuruluşu...................................................................................218 2- Görev ve yetkileri.....................................................................218 3- Çalışma yöntemi.......................................................................219 III. Türkiye’de basının öz denetim sistemi...........................................220 1- “Basın Şeref Divânı” deneyi......................................................220 a) Kuruluşu..............................................................................220 XX b) Görev ve yetkileri................................................................221 c) Çalışma yöntemi..................................................................222 d) Başarısızlığının nedenleri...................................................223 2- “Basın Konseyi”........................................................................225 a) b) c) d) e) Kuruluş çalışmaları............................................................225 Basın Konseyinin amacı ve niteliği...................................226 Örgütü.................................................................................226 Basın meslek ilkeleri..........................................................228 Konseyin yayına ilişkin şikâyetleri karara bağlama görevi...................................................................229 § 3. BASINDA SORUMLULUK REJİMİ.......................................................231 A. BASINDA CEZA SORUMLULUĞU.....................................................231 I. Genel bilgiler...................................................................................231 1- “Basın Ceza Hukuku” kavramı................................................231 2- Basın suçları.............................................................................232 a) “Basın suçu” kavramı ve türleri........................................232 b) Basın suçunun öğeleri........................................................233 aa) Basılmış eserin düşünsel içeriği................................233 bb) Basılmış eserin yayınlanması....................................233 cc) Düşünsel içerik ile kanunî tip arasındaki ilişki........237 3- Basında ceza sorumluluğu sistemleri.....................................238 a) Genel kurallara göre sorumluluk sistemi.........................238 b) Özel sorumluluk sistemleri................................................239 aa) Kanunî sorumluluk sistemi........................................239 bb) Basamaklı sorumluluk sistemi..................................240 cc) Taksirden doğan sorumluluk sistemi........................241 c) Karma sorumluluk sistemleri............................................241 aa) bb) Genel sorumluluk - kanuni sorumluluk karması sistem............................................................241 Genel sorumluluk - taksir sorumluluğu karması sistem............................................................242 II. Türk Basın Hukukunda ceza sorumluluğu...................................242 1- Tarihsel gelişim........................................................................242 2- Basın düzenine ilişkin suçlarda sorumluluk..........................245 3- Özel sorumluluk rejimi............................................................246 a) Dönemsel yayınlarda ceza sorumluluğu...........................246 b) Dönemsel olmayan yayınlarda ceza sorumluluğu............251 4- Yargılama rejimi.......................................................................255 XXI a) Genel olarak........................................................................255 b) Yargılama rejimine ilişkin özel hükümler......................256 aa) Görevli mahkemeler................................................256 bb) Yetkili mahkemeler.................................................259 cc) Basın davalarında gecikmeleri önleyecek hükümler..................................................................259 aaa) Dava açma süreleri..........................................259 bbb) Soruşturmada süre..........................................265 ccc) Kovuşturmada ve Yargıtay incelemesinde süre....................................................................265 ddd) Tebligat.............................................................266 dd) Hürriyeti bağlayıcı cezaya çevirme yasağı.............266 Gazetecilerin tanıklıktan çekinme hakkı.......................267 c) aa) Kavram....................................................................267 bb) Karşılaştırmalı hukuk.............................................268 aaa) Genel olarak..................................................268 bbb) Alman hukukunda gazetecilerin tanıklıktan çekinme hakkı...........................270 aaaa)Yasal kaynaklar.............................................270 bbbb)Tanıklıktan çekinme hakkının hukukî niteliği............................................................270 cccc) Tanıklıktan çekinme hakkının uygulanma alanı ve süresi............................270 dddd)Tanıklıktan çekinme hakkından yararlanan kişiler.........................................270 eeee) Tanıklıklıktan çekinme hakkının içeriği.............................................................272 f f f f ) Tanıklıktan çekinme hakkını tamamlayan yasaklar...................................272 cc) Türk hukukundaki durum ve önerilerimiz..............273 B. BASINDA HUKUK SORUMLULUĞU.................................................274 I. Genel olarak....................................................................................274 II. Basın yoluyla kişilik hakkına karşı yapılan saldırılardan hukuksal sorumluluk......................................................................276 1- Kişilik hakkı kavramı ve korunması.......................................276 2- Kişilik hakkının basın yoluyla saldırılara karşı korunmasına ilişkin özellikler.................................................282 XXII DÖRDÜNCÜ BÖLÜM RADYO - TELEVİZYON REJİMİ § 1. GENEL BİLGİLER....................................................................................309 A. RADYO VE TELEVİZYONUN TARİHÇESİ........................................309 B. RADYO VE TELEVİZYON YAYINLARININ YÖNETİMİNDE REJİMLER.............................................................................................309 I. Kökten tekelci rejimler ve çoğulculuğa yönelik değişimler..........311 1- 2- 3- Genel olarak..............................................................................311 Siyasal iktidara bağımlı radyo-televizyon..............................311 Bir kamu kuruluşu veya karma kuruluşça yönetilen radyo - televizyon örnekleri ve bunlarda çoğulculuğa yönelik değişimler....................................................................311 a) Fransa................................................................................312 b) İtalya ................................................................................313 4- Özel teşebbüse tanınan tekel...................................................314 II. Kökten birden çok radyo - televizyon kuruluşunun bulunduğu rejimler.........................................................................314 1- 2- 3- 4- Genel olarak..............................................................................314 Birden çok kamu kuruluşunca yönetilen radyo-televizyon ve özel radyo - televizyona geçiş örneği: Federal Almanya.........315 Birden çok özel kuruluş tarafından yönetilen radyo televizyonun en eski ve tipik örneği: ABD..............................316 Kamu kuruluşları ve özel kuruluşlarca yönetilen radyo - televizyonun en eski ve tipik örneği: Japonya............317 III. Yayın rejimlerinin yeni gelişim ve değişimler yönünden değerlendirilmesi.............................................................................317 C. RADYO - TELEVİZYON YAYINLARINDA ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER VE AVRUPA TOPLULUĞUNUN GİRİŞİMLERİ........................................................................................318 § 2. TÜRKİYE’DE RADYO - TELEVİZYON REJİMİ..................................321 A. RADYO - TELEVİZYON TEKELİ DÖNEMİ (TARİHÇE)...................321 I. 1961 Anayasası döneminde radyo - televizyon tekeli....................321 II. 1982 Anayasasında radyo - televizyon tekeli.................................322 1- Yasal durum ve gelişmeler.......................................................322 a) Yasal durum........................................................................322 b) Anayasa Mahkemesinin iptal kararı.................................324 2- Yasal duruma ve gelişmelere ilişkin görüşümüz...........................330 XXIII III.Radyo - Televizyon tekeli döneminde Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu..................................................................................................332 1- 1964 - 1982 yılları arasında TRT....................................................332 a) Hukukî statüsü.........................................................................332 aa) 1971 yılına kadar.............................................................332 bb) 1971 yılından sonra..........................................................333 b) Görevleri ................................................................................334 c) Yönetimi ................................................................................334 aa) Organları..........................................................................334 aaa) Genel olarak...........................................................334 bbb) Yönetim kurulu......................................................335 aaaa) Kuruluşu......................................................335 bbbb) Görevleri.......................................................336 ccc) ddd) eee) f f f ) ggg) Genel müdür ve yardımcıları................................337 Koordinasyon kurulu.............................................338 TRT seçim kurulu..................................................338 Genel danışma kurulu...........................................338 Siyasî yayınlar hakem kurulu...............................339 bb) cc) dd) Personeli...........................................................................339 Kurumla ilgili mali hükümler.........................................340 Kurumun idari, mali ve teknik yönlerden denetlenmesi....................................................................341 d) Yayınların düzeni....................................................................341 aa) bb) Kurumun uyması gereken yayın esasları Programları düzenleme serbestliği.................................341 Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar......................................................................342 aaa) bbb) ccc) ddd) eee) f f f ) ggg) Hükümet bildiri ve konuşmaları..........................342 Hükümetin bildiri ve konuşmalarına verilecek cevaplar..................................................................343 Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili yayınlar..................................................................343 Dış politika ile ilgili yayınlar................................344 Yayın yasakları......................................................344 Siyasal partilerin seçim konuşmaları...................344 Cevap ve düzeltme hakkı......................................345 2- 1982 - 1993 yılları arasında radyo - televizyon ve TRT................345 a) Genel olarak..............................................................................345 XXIV b) Radyo - Televizyon yayınlarında temel ilkeler ve yayın esasları......................................................................................347 c) Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu.......................................349 aa) Kuruluşu...........................................................................349 bb) Görevleri...........................................................................350 d) Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu.......................................350 aa) Hukukî statüsü................................................................350 bb) Görevleri...........................................................................351 cc) Yönetimi............................................................................352 aaa) Organları................................................................352 aaaa) Genel olarak................................................352 bbbb) Yönetim Kurulu...........................................352 1°) Kuruluşu.................................................352 2°) Görevleri.................................................353 cccc) Genel Müdürlük............................................354 dddd) Koordinasyon Kurulu..................................355 eeee) Danışma Kurulları.......................................355 bbb) Personeli.................................................................355 ccc) Kurumun idarî, malî ve teknik yönlerden denetlenmesi..........................................................356 dd) Yayınların düzeni.............................................................356 aaa) Programları düzenleme serbestliği.......................356 bbb) Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar............................................................356 aaaa) Hükümet bildiri ve konuşmaları................356 bbbb) Hükümet uygulamalarını tanıtıcı konuşmalar.................................................357 cccc) Hükümet ve siyasî parti açıklamalarının ve faaliyetlerinin yayınlanması........................357 dddd) Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili yayınlar...............................................358 eeee) Siyasal partilerin seçim konuşmaları.........358 f f f f ) Devletin dış ilişkileri ile ilgili yayınlar........359 gggg) Öğretim ve eğitim yayınları........................359 hhhh) Yayın yasakları............................................359 i i i i ) Cevap ve düzeltme hakkı.............................360 1°) Genel olarak............................................360 2°) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar...............................360 XXV 3°) Cevap ve düzeltme hakkını kullanacak olanlar...................................361 4°) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü..................................361 ccc) Yayınlar üzerindeki haklar...................................364 ee) TRT’nin yayınlarında işlenen suçlar ve haksız fiillerden sorumluluk.......................................................364 aaa) Canlı yayınlar........................................................364 aaaa) Ön hazırlık olmadan yapılan canlı yayınlar........................................................364 bbbb) Ön hazırlıktan sonra yapılan canlı yayınlar........................................................364 bbb) Diğer yayınlar........................................................366 ccc) Kurum personelinin sorumlu olmadığı yayınlar..................................................................366 aaaa) Zorunlu yayınlar..........................................366 bbbb) Başka radyo ve televizyon kuruluşlarından naklen yapılan yayınlar........................................................366 ddd) Yargılama Hukukuna ilişkin özel hükümler........367 B. TEKELİN KALKMASINDAN SONRA RADYO - TELEVİZYON.......368 I. Devlet tekelinin kaldırılması - Radyo ve televizyonda çoğulculuk........................................................................................369 II. Yeni radyo - televizyon rejimin temel özellikleri...........................369 1- Genel olarak..............................................................................392 2- İzin ve lisans rejimi..................................................................371 3- Yayınların denetlenmesi..........................................................371 III. Radyo - televizyon kuruluşları.......................................................372 1- Kamu kuruluşları ve TRT........................................................372 a) Genel olarak.........................................................................372 b) Yeni radyo - televizyon rejiminde TRT...............................372 2- Özel Kuruluşlar........................................................................374 a) Kuruluş aşamasında koşullar.............................................374 b) Hisse,şirket devri ve birleşme.............................................375 c) Logo ve çağrı işareti........................................................... 375 d) İzleyici temsilciliği.............................................................. 376 e) Haber birimlerinde çalışanlar.............................................376 f) Sorumlu Müdür bulundurma zorunluluğu.........................376 IV. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu....................................................376 XXVI 1- Kuruluşu...................................................................................376 2- Görev ve yetkileri.....................................................................378 3- Kararları, yönetimi ve mali kaynakları..................................380 V. Yayınların Düzeni............................................................................381 1- Programları düzenleme serbestliği ve yayın hizmeti ilkeleri.......................................................................................381 2- Programları düzenleme serbestliğine konulan sınırlamalar.383 a) b) c) d) e) f) g) h) Olağanüstü dönemlerde yayın yasakları..........................383 Cumhurbaşkanının veya Hükümetin bildirileri..............383 Seçimlerde siyasi partilerin yayınları...............................383 TBMM ile ilgili yayınlar................................................... 384 Eğitim ve öğretim yayınları...............................................384 Yeniden iletim yasağı.........................................................384 Reklamlarla ilgili sınırlamalar.........................................385 Cevap ve düzeltme hakkı..................................................385 aa) Genel olarak.................................................................385 bb) Cevap ve düzeltme hakkının doğması için koşullar.........................................................................385 cc) Cevap ve düzeltme hakkını kullanacak olanlar.........386 dd) Cevap ve düzeltme hakkının kullanılması usulü......387 VI. Radyo ve Televizyon yayınlarında işlenen suçlar ve haksız fiillerden sorumluluk.......................................................................388 BEŞİNCİ BÖLÜM SİNEMA - VİDEO REJİMİ § 1. GENEL BİLGİLER....................................................................................391 A. SİNEMANIN TARİHÇESİ....................................................................391 B. FİLMLERİN DENETLENMESİNDE SİSTEMLER............................392 I. Genel olarak....................................................................................392 II. Sansür sistemi.................................................................................392 1- Sınırsız sansür sistemi.............................................................392 2- Sınırlı sansür sistemi...............................................................394 III. Öz denetim sistemi..........................................................................394 1- Genel olarak..............................................................................394 2- Sistemin işleyişine bir örnek : Federal Almanya....................395 a) Öz denetim komisyonları...................................................395 b) Komisyonların yetkisi.........................................................396 XXVII § 2. TÜRKİYE’DE SİNEMA - VİDEO REJİMİ.............................................398 A. TARİHSEL GELİŞİM............................................................................398 I. Genel olarak....................................................................................398 II. 1939 - 1977 yılları arasında film sansürü......................................399 1- Kontrol komisyonları................................................................399 a) b) Kuruluşu.............................................................................399 Görev ve yetkileri................................................................399 aa) Yabancı ülkelerden getirilen filmler............................399 bb) Türkiye’de filme çekilecek senaryolar.........................400 cc) Türkiye’de çekilen filmler..............................................400 dd) Sansür ölçüleri..............................................................400 c) Kontrol Komisyonlarının kararlarına itiraz....................401 2- İçişleri Bakanlığının yasaklama yetkisi.................................401 III. Sansür sisteminin değiştirilmesi girişimleri ve 1977 - 1983 yılları arasında film sansürü..........................................................401 IV. 1983 tüzüğüne göre sansür sistemi................................................404 1- Denetleme kurulları.................................................................404 a) Kuruluşu.............................................................................404 b) Görevleri ve çalışma yöntemi.............................................405 2- Filmlerin ve film senaryolarının denetimine ilişkin işlemler......................................................................................405 3- Film denetleme kurulu kararlarına itiraz..............................407 4- Sansür ölçüleri..........................................................................408 5- Özel nitelikleri olan filmlere ilişkin hükümler.......................409 a) Yurt dışından getirilen filmler...........................................405 b) Yurt içinde çekilen filmler ve film senaryoları..................406 a) b) c) d) e) Küçükler için zararlı filmler...............................................409 Eğitici ya da özel nitelikli filmler.......................................409 Öğretici ve teknik filmler...................................................409 Yıpranmış ve eskimiş filmler.............................................409 Reklam filmleri, güncel ve belgesel filmler........................409 6- İzinden sonra yasaklama.........................................................410 B. POLİS VAZİFE VE SELAHİYET KANUNU’NA DAYANAN SANSÜR SİSTEMİNİN ANAYASA KARŞISINDAKİ DURUMU.......410 I. 1961 Anayasası dönemi...................................................................410 1- Anayasa Mahkemesinin görüşü..............................................410 2- Doktrindeki görüşler................................................................413 3- Konuya ilişkin görüşümüz.......................................................414 XXVIII II. 1982 Anayasası ve film sansürü.....................................................415 C. YENİ SİNEMA - VİDEO REJİMİ.........................................................415 I. Yeni rejimin özellikleri....................................................................415 II. Üretim ve ithalat - Kayıt ve tescil..................................................416 III. Eserlerin dağıtımı ve gösterimi......................................................418 IV. Eser sahiplerinin telif hakkı...........................................................418 V. İşletme belgesiz ve bandrolsüz veya suç içerikli eserlerde idarenin yetkisi................................................................................419 VI. Sinema ve müzik sanatının maddi açıdan desteklemesi..............419 VII.Sinema filmlerinin denetlenmesi sistemi......................................420 1- 3257 sayılı Kanuna göre denetleme(önceki durum)...............420 a) Denetimin amacı.................................................................420 b) Denetleme kurulu ve alt komisyonlar...............................420 aa) Denetleme kurulu.......................................................420 bb) Alt komisyonlar...........................................................421 c) d) e) aaa) Kuruluşu............................................................421 bbb) Görevleri ve çalışma yöntemi...........................421 aaa) Kuruluşu............................................................421 bbb) Görevleri ve çalışma yöntemi...........................422 Denetime ilişkin işlemler...................................................422 Özel nitelikteki eserlere ilişkin hükümler........................423 Denetimden geçen eserlerin ceza hukuku karşısındaki durumu . ..........................................................................423 2- 5224 sayılı Kanun’a göre sinema filmlerinin denetlenmesi..........425 a) Denetlemede özellik ve amaç...................................................425 b) Denetlemeyi yapacak kurullar................................................426 c) Düzeltme işlemi........................................................................426 ALTINCI BÖLÜM İNTERNET REJİMİ § 1. GENEL BİLGİLER....................................................................................429 A. B. C. D. “İNTERNET” KAVRAMI VE TARİHÇESİ...........................................429 İŞLEVİ....................................................................................................431 İNTERNET ALTYAPISI VE YÖNETİMİ..............................................432 İNTERNET KULLANIMININ ORTAYA ÇIKARDIĞI HUKUKİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM YOLLARI.....................................................433 I. Genel olarak....................................................................................433 II. İnternet’te işlenen suçlarla ilgili ceza sorumluluğu......................434 XXIX 1- ABD’deki gelişmeler.................................................................434 2- Federal Almanya’daki gelişmeler............................................435 § 2. TÜRKİYE’DE İNTERNET........................................................................438 A. İNTERNET’İN TÜRKİYE’DE GELİŞİMİ - İNTERNET HİZMETİNİ YÖNLENDİREN KURULUŞLAR...................................438 B. ELEKTRONİK HABERLEŞME VE BU BAĞLAMDA İNTERNET HİZMETİ ALANINDA YENİ SİSTEMİN ANA HATLARI..................439 I. Yeni sistemin amacı ve kapsamı....................................................439 II. Elektronik haberleşmede Devletin yetkisi, sorumluluğu ve bu konuda uyulması gereken ilkeler..............................................440 III. Elektronik haberleşme sektöründe yetkili merciler ve görevleri...........................................................................................441 1- Ulaştırma Bakanlığı.................................................................441 a) Planlama, strateji koordinasyon yetkisi...........................441 b) İnternet Kurulu..................................................................441 2- Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK)........................442 a) Genel olarak.......................................................................442 b) Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı............................443 C. TÜRKİYE’DE İNTERNET ORTAMINDA İŞLENEN HUKUKA AYKIRI EYLEMLERDEN SORUMLULUĞUN GENEL ESASLARI.............................................................................................444 I. Suçlardan sorumluluk.....................................................................444 1- Uygulamada ilk örneklerden biri............................................444 2- Suçun işlendiği yer...................................................................445 3- Ceza sorumluluğu.....................................................................445 a) Genel olarak.......................................................................445 b) 5651 sayılı kanun çerçevesinde sorumluluk sistemi........446 aa) Kanunun amacı, kapsamı, içeriği ve niteliği...........446 bb) İçerik, yer, erişim sağlayıcılar ile toplu kullanım sağlayıcıların ceza sorumluluğu açısından durumları...................................................................447 II. Kabahatlerden sorumluluk.............................................................450 1- Bilgilendirme yükümlülüğüne uymama.................................450 2- Erişim sağlayıcıları ile ilgili kabahatler.................................451 3- Toplu kullanım sağlayıcıları ile ilgili kabahatler...................452 III. İnternet yayınlarına erişimin engellenmesi - İçeriğin yayından çıkarılması ve cevap hakkı.............................................................453 1- Erişimin engellenmesi..............................................................453 XXX 2- İçeriğin yayından çıkarılması ve cevap hakkı........................455 IV. İnternet ortamında kişilik hakkına karşı yapılan saldırılardan hukuksal sorumluluk......................................................................456 V. Elektronik imza ve sorumluluk......................................................458 KAYNAKLAR.........................................................................................................459 KAVRAMLARA GÖRE ARAMA CETVELİ..........................................................467 XXXI KISALTMALAR Ad. Der. : Adalet Dergisi ABD : Ankara Barosu Dergisi Age : Adı geçen eser Age.web : Adı geçen web sayfası AÜHFD. : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi BGE. : Entscheidungen des schweizerischen Bundesgerichts (İsviçre Federal Mahkemesi Kararları) BGH. : Entscheidungen des Bundesgerichtshofes in Strafsachen (Alman Federal Mahkemesinin Ceza Hukuku ile ilgili kararları) Bkz. : Bakınız BTK : Bilgi Teknolojileri ve İletişim Telekomünikasyon Kurumu) CD. : Ceza Dairesi CGK. : Ceza Genel Kurulu CİGM. : Ceza İşleri Genel Müdürlüğü CMUK : 1412 Sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu CMK : 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Diss. : Dissertation (Doktora Tezi) E : Esas-Numarası EHK : Elektronik Haberleşme Kanunu HD. : Hukuk Dairesi Kurumu (eski adı ile HGK. : Hukuk Genel Kurulu İBD. : İstanbul Barosu Dergisi İHFM. : İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası İKİD. : İlmî Kazaî İçtihatlar Dergisi İSMK : İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun K. : Karar numarası m. : Madde MHAD. : Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi XXXII NJW. : Neue Juristische Wochenschrift No. : Numara RG. : Resmî Gazete RGSt. : Entscheidungen des Reichsgerichts in Strafsachen (Alman İmparatorluk Yüksek Mahkemesinin Ceza Hukuku ilgili kararları) RKD. : Resmî Kararlar Dergisi RTÜK : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu s. : Sayfa sy. : Sayı SBFD. : Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi TCK. : Türk Ceza Kanunu TİK. : Türk İçtihatlar Külliyatı TMK : Terörle Mücadele Kanunu ve son. : ve Sonrakiler YKD. : Yargıtay Kararları Dergisi
