Sağlık Mevzuatı ve Hemşirelik Hafta 9

1982 Anayasası Kapsamında
SAĞLIK
ÇalıĢanların Hakları
MEVZUATI VE
HEMġIRELIK
HEDEFLER
Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
 1982 Anayasasında düzenlenen çalışan haklarına
ilişkin bilgi edinecek

1982 Anayasasındaki düzenlemeler çerçevesinde
hemşirelerin
hangi
haklara
sahip
olduklarını
öğreneceksiniz.
ĠÇERĠK
1. Giriş
2. 1982 Anayasası Kapsamında çalışanların
Hakları
HAFTA
9
Sağlık Mevzuatı ve HemĢirelik
GiriĢ
En temel düzenlemeleri içeren 1982 Anayasasında çalışanlara ilişkin bir takım haklar
düzenlenmiştir. Referandumla birlikte yapılan değişiklikler çalışan haklarında da bazı
değişiklikler getirmiştir. Temel prensiplerin düzenlendiği Anayasaya bağlı kalınarak bir takım
kanuni düzenlemeler de yapılmıştır. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, İş Kanunu
düzenlemelerden bazılarıdır. Bu kanunlar ileriki haftalarda incelenecektir.
1982 Anayasası Kapsamında ÇalıĢanların Hakları
1982 Anayasası çalışmayı bir hak ve ödev olarak düzenlemiştir. Hiç kimsenin zorla
çalıştırılamayacağı düzenlenmiş ve ve zorla çalışma kapsamına girmeyen çalışmalar şu şekilde
belirtilmiştir: Anayasanın 18. maddesine göre; hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki
çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının
zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları,
zorla çalıştırma sayılmamaktadır.
Zorla yaptırılan, genelde karşılığında para verilmeyen iş olarak tanımlanan angaryayı
yasaklayan anayasa, ücretin emeğin karşılığı olduğunu ifade etmiştir. Bu düzenleme devlete
ücrette adaletin sağlanmasında bir takım yükümlülükler getirmiştir. Anayasanın 55.
maddesinde devlet çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer
sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri almakla yükümlendirilmiştir. Ayrıca
maddenin devamında 2001 yılında yapılan değişiklikle eklenen ifade de asgari ücretin
tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumunun da göz önünde
bulundurulacağı ifade edilmiştir.
Anayasada çalışma ve sözleşme hürriyeti başlıklı 48. maddede herkesin dilediği alanda
çalışabileceğini, herkesin çalışma ve sözleşme hürriyetine sahip olduğu belirtilmiştir.
Çalışmayı hak ve aynı zamanda ödev olarak düzenleyen anayasa çalışma şartları ve
dinlenme hakkını da düzenlemiştir. Anayasanın 50. maddesine göre; kimse, yaşına, cinsiyetine
ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Bununla birlikte özel olarak korunması gerekenler de
belirtilmiştir. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları
bakımından özel olarak korunmalıdırlar.
Dinlenmeyi bir hak olarak düzenleyen anayasa ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık
izin hakları ve şartlarının kanunla düzenleneceğini belirtmiştir.
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sağlık Mevzuatı ve HemĢirelik
Devleti çalışma hakkı konusunda görevlendiren bir diğer hüküm de 49. maddedir. 2001
yılındaki değişiklikle maddeye eklenen fıkrada devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek,
çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek,
işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için
gerekli tedbirleri almakla görevlendirilmiştir.
Maddeye göre; devlet çalışanların maruz kaldıkları hayat seviyesini yükseltmek için gerekli
tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler maaş dengesi, maaş artışları, özlük hakları vs. olabilir. Aynı
zamanda çalışma hayatını geliştirmek için de hem çalışanları hem de işsizleri korumak için
gerekli tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler çalışanlara işsiz kalmaları halinde ödenecek tazminat,
işsizlik maaşı vb.dir. Bununla birlikte işsizliği önlemeye çalışmak da devletin görevleri
arasındadır. Bu kapsamda yeni istihdam alanları yaratmak, özel girişimleri desteklemek de
alınacak tedbirler olarak değerlendirilebilir.
Çalışan hakları kapsamında değerlendirilmesi gereken bir başka konuda sendika kurma
hakkıdır. Madde çalışanların ve işverenlerin serbestçe sendika kurabileceklerini düzenlemiştir.
Sendikaya üye olmak ise zorunlu değildir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten
ayrılmaya zorlanamaz. Çalışanlar kendi istekleriyle bir sendikaya üye olabilir ya da üyelikten
ayrılabilirler.
Anayasanın 51. maddesinde düzenlenen bu hak, 2010 yılında yapılan değişiklikten önce aynı
zamanda ve aynı işkolunda birden fazla sendikaya üye olunamayacağı şeklinde düzenlenmişti.
Değişiklikle bu sınırlama kaldırılmıştır.
Sendikaların kuruluş amacı üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve
menfaatlerini korumak ve geliştirmektir. Sendika kurabilmek için önceden izin alma şartı
aranmamıştır. Ancak, sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri,
Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz. Sendika kurma hakkı
sınırlandırılabilir. Ancak bu sınırlandırma milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin
önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması
sebepleriyle olabilir. Sınırlandırma ancak kanunla yapılabilir. Yine kanunla sendika kurma
hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller düzenlenmektedir.
İşçi niteliğine sahip olmayan çalışanların sendika kurma hakkı da aynı maddede
düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre; işçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin sendika kurma
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sağlık Mevzuatı ve HemĢirelik
hakkı kapsamındaki haklarının içeriği, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun
olarak kanunla düzenlenecektir.
Dernek kurma hürriyeti ve derneklere üye olma ve üyelikten çıkma hürriyeti de anayasada
düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler vakıf kurma ve vakıflarla ilgili diğer konular içinde geçerlidir.
Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet
memurlarına bu hakkın kullanılmasına ilişkin olarak kanunla sınırlamalar getirilebilir.
Anayasada işçi ve işverenlere sendika kurma ve üye olma hakkı tanındığı gibi toplu iş
sözleşmesi yapma ve grev hakkı da tanınmıştır. Anayasanın 53. maddesi toplu iş sözleşmesi ve
toplu sözleşme başlığı altında işçiler ve işverenlere ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma
şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkı tanımıştır. Anayasa
sözleşmenin nasıl yapılacağına ilişkin hususların kanunla düzenleneceğini hükme bağlamıştır.
2010 yılı eylül ayında yapılan referandumla birlikte madde bir takım değişikliklere
uğramıştır. Önceki anayasa düzenlemesi sendika ve üst kuruluşların toplu görüşme
yapabileceğini toplu görüşme sonunda anlaşma sağlanabilmesi halinde düzenlenecek mutabakat
metninin taraflarca imzalanacağını düzenlemişti. Bu metin, idari veya kanuni düzenleme
yapılabilmesi için Bakanlar Kurulunun takdirine sunulmaktaydı. Toplu görüşme sonunda
mutabakat metni imzalanmamışsa anlaşma ve anlaşmazlık noktaları da taraflarca imzalanacak
bir tutanakla Bakanlar Kurulunun takdirine sunulmaktaydı.
Referandum sonrası maddede yapılan değişiklikle aşağıdaki metin maddeye eklenmiştir.
“Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri
Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu
sözleşme hükmündedir.”
Önceki düzenlemede görüşme sonrasında idari ve kanuni değişiklik yapılması Bakanlar
Kurulunun takdirine sunulmaktaydı. Değişiklikle toplu sözleşme yapılması sırasında taraflar
anlaşamazlarsa Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvuracaklar ve kurulun vereceği karar
toplu sözleşme hükmü niteliğinde olacaktır. Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun yapılamasına,
çalışma usul ve esaslarına ilişkin hususlar kanunla düzenlenecektir.
Kanunla düzenlenecek diğer konular; toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu
sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu
sözleşme hükümlerinin emeklilere yansıtılması ve diğer hususlar şeklindedir. İleriki haftalarda
konulara ilişkin düzenlemelerin yer aldığı kanundan söz edilecektir.
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sağlık Mevzuatı ve HemĢirelik
İşçi ve işverenlere toplu sözleşme hakkını düzenleyen hüküm memurlar ve diğer kamu
görevlilerine de toplu sözleşme yapma hakkını tanımıştır.
Grev hakkı da anayasada düzenlenmiştir. Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında,
uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptirler. Grev hakkının karşılığında
kullanılabilecek bir hak olarak düşünülebilecek lokavt hakkı da anayasada düzenlenmiştir.
Lokavt grev yapan işçilerin işveren tarafından işten uzaklaştırılmalarıdır.
Grev ve lokavtın yasaklandığı hallerde veya ertelendiği durumlarda ertelemenin sonunda,
uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülmektedir. Uyuşmazlığın her safhasında taraflar
anlaşarak Yüksek Hakem Kuruluna başvurabilir. Yüksek Hakem Kurulunun vereceği kararlar
kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir.
Anayasanın 70. maddesinde kamu hizmetlerine girme hakkı düzenlenmiştir. Her Türkün
kamu hizmetine girmeye hakkı olduğu düzenlenmiştir. Kamu hizmetine alınmada görevin
gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemeyecektir. Anayasa düzenlemeyle kamu
hizmetine girmede eşitlik ilkesine uygun olarak hareket edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
Anayasada kamu hizmetine girdikten sonra kazanılan kamu görevlisi sıfatına ilişkin de
düzenlemeler mevcuttur. Buna göre; devletin yürütmekle yükümlü olduğu kamu hizmetlerinin
gerektirdiği asli ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülmektedir.
Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları
ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenmektedir. 657
Sayılı Devlet Memurları Kanunu bu hükme dayanılarak çıkarılmıştır.
Memurlar ve diğer kamu görevlileri görevlerini yaparken Anayasa ve kanunlara uygun
davranmalıdırlar. Anayasada memurların görev ve sorumlulukları düzenlendiği gibi memurlara
tanınan
güvenceler
de
düzenlenmiştir.
Savunma
hakkı
verilmeden
disiplin
cezası
verilemeyeceği de memurlar ve diğer kamu görevlilerine tanınan güvencelerdendir.
Disiplin kararlarının yargı denetimi dışında bırakılamayacağı da 2010 değişikliğiyle
anayasaya girmiştir. Önceki düzenleme uyarma ve kınama cezalarıyla ilgili olanlar hariç,
disiplin kararlarının yargı denetimi dışında bırakılamayacağını düzenlemekteydi. Kanuni
düzenlemelerle uyarma ve kınama cezaları yargı denetimi dışında bırakılmıştı. Uyarı cezası
alan bir kamu görevlisi yargı yoluna başvuramıyordu. Değişiklikle birlikte uyarma ve kınama
cezalarına karşı yargı mercilerine başvurulabilecektir. Uyarma ve kınama cezaları da dâhil
olmak üzere disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılmamıştır.
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sağlık Mevzuatı ve HemĢirelik
Bir diğer konuda memurlar ve diğer kamu görevlilerinin görevlerini yaparken yol açtıkları
zararların tazminine ilişkindir. Anayasa bu kapsamda da memurlara güvence getirmiştir.
Memurlar ve diğer kamu görevlileri yetkilerini kullanırken kusurlu olarak bir zararın
doğmasına sebep olmuşlarsa tazminat davası öncelikle idare aleyhine açılacaktır. Dava
sonucunda kusuruyla zarara sebep olan memura rücu edilecektir. İdare zarara uğrayanın
zararını karşılayacak ardından memurdan kusuru oranında tazminat bedelini geri alacaktır. Bu
güvence memur ve diğer kamu görevlilerine dava açılma korkusu taşımamaları, görevlerini
rahatlıkla yapabilmeleri için getirilmiştir.
Memurlar ve diğer kamu görevlilerine getirilen bir diğer güvence de ceza kovuşturması
açısından getirilmiştir. Memurlar ve kamu görevlilerinin işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü
ceza kovuşturması açılması kanunun gösterdiği idari merciin iznine bağlıdır. Bir kamu görevlisi
hakkında kanunun gösterdiği istisnalar dışında ceza kavuşturması açılabilmesi için idari
merciden izin alınması gerekmektedir.
Devletin yürütmek zorunda olduğu hizmetlerin memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle
yürütüldüğü açıklandı. Hemşireler de devletin yürütmek zorunda olduğu sağlık hizmetlerinde
kamu görevlisi olarak çalışmaktadırlar. Bu nedenle Anayasada düzenlenen haklar hemşireler
için de geçerlidir.
Özet
Bu haftaki derste 1982 Anayasasında düzenlenen çalışan haklarına ilişkin bilgiler anlatılarak
Anayasada düzenlenen çalışma hak ve özgürlüğüne ilişkin düzenlemeler ve memurlar ve diğer
kamu görevlilerine tanınan güvenceler incelenmiştir.
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sağlık Mevzuatı ve HemĢirelik
DEĞERLENDĠRME SORULARI
1. AĢağıdakilerden hangisi çalıĢma hakkı bakımından anayasaya göre yanlıĢtır?
A-Çalışma hak olduğu gibi aynı zamanda ödevdir
B-Çalışanlar için dinlenme haktır
C-Angarya yasaklanmamıştır
D- Aynı zamanda ve aynı işkolunda birden fazla sendikaya üye olunabilir
E-Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından
özel olarak korunmalıdırlar.
2. AĢağıdakilerden hangisi sendika kurma hakkına iliĢkin olarak doğrudur?
A-İşverenler sendika kuramaz
B-İşçilerin sendikaya üye olmaları zorunludur
C-Sendikaya üye olduktan sonra üyelikten çıkılamaz
D-Sendika kurma izne bağlıdır
E-1982 Anayasasında sendika kurma hakkı düzenlenmiştir
3.
AĢağıdakilerden hangisi anayasada memura tanınan güvencelerden değildir?
A-Savunma hakkı verilmeden disiplin cezası verilememesi
B- Disiplin kararlarının yargı denetimi dışında bırakılamaması
C-Memurun kusurundan doğan zarar için tazminat davasının öncelikle idare aleyhine
açılması
D-Ceza kavuşturması açılabilmesi için idari merciden izin alınması
E- Hiçbir halde disiplin cezası verilememesi
CEVAPLAR
1. C
2. E
3. E
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sağlık Mevzuatı ve HemĢirelik
YARARLANILAN KAYNAKLAR
-1982 Anayasası
-Haluk Hadi Sümer, İş Hukuku, Mimoza Yayıncılık,2010
- Cevdet İlhan Günay, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku, Yetkin Yayınları,2010
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi