çevre ceza hukuku

I
Yrd.Doç.Dr. Yener ÜNVER
Yrd.Doç.Dr. Ayfle NUHO⁄LU
‹. Ü. Hukuk Fakültesi
Ceza ve Ceza Usul Hukuku
Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi
M. Ü. Hukuk Fakültesi
Ceza ve Ceza Usul Hukuku
Anabilim Dal› Ö¤retim Üyesi
FEDERAL ALMANYA
ÇEVRE CEZA HUKUKU
[Genel Bilgiler - At›k Madde Ceza Hukuku
At›k Su Ceza Hukuku - Ekler]
II
Yay›n No
: 883
Hukuk Dizisi : 353
1. Bas› - N‹SAN 1999 - ‹STANBUL
ISBN 975 - 486 - 783 - 1
Copyright© Bu kitab›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir.
Kitab›n tümü ya da bir k›sm›, izin al›nmaks›z›n ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz.
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel: (0-212) 511 54 32 - 528 13 20 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
Bask› - Cilt : Beta Bas›m A.fi.
III
Bu kitab›m›z›,
kuruluflunun 75. y›l› münasebetiyle
Türkiye Cumhuriyeti' ne ve kurucusu
büyük önder Mustafa Kemal ATATÜRK 'ün
de¤erli hat›ras›na sevgi ve onur duyarak
ithaf ediyoruz...
IV
V
SUNUfi
‹nsanlar yaflamlar›n› sürdürmek için besin, su, hava, ›s› gibi do¤al kaynaklar›
binlerce y›ld›r kullanmaktad›r. Do¤al kaynaklar›n ya da belirli bir eko-sistemdeki
tüm çevrenin korunmas› ilk insanlar yönünden bir sorun oluflturmamaktayd›; çünkü
hem say›lar› çok azd›, hem de çevreye önemli bir zarar verebilecek teknolojileri yoktu. Fakat insanlar› biraraya toplayan kentlerin geliflmesiyle çevre kirlenmesi sorunlar› do¤maya bafllad›. Özellikle XX. yüzy›lda sanayinin h›zla geliflmesi ve yayg›nlaflmas›, kentlerin gittikçe büyümesi, motorlu tafl›t kullan›m›, nükleer enerji üretimi ve
yeni kimyasal maddelerin, bu meyanda baz› zararl› ilaçlar›n ve plasti¤in kullan›m
kapsam›n›n artmas› çevre kirlili¤ini çok ciddi boyutlara ulaflt›rm›flt›r. II. Dünya Savafl›ndan sonra ise, sanayideki geliflmenin büyük bir ivme kazanmas› ile çevre kirlili¤i tehlike sinyalleri vermeye bafllam›flt›r. Bu durum çevre sorunlar›na karfl› duyarl›¤›n ve ilginin de gittikçe artmas›na neden olmufltur.
Bat› Avrupada pekçok siyasal parti çevre sorunlar›n› programlar›na alm›fllar ve
bu konuda ç›kart›lan yasalarla yo¤un bir biçimde çevrenin korunmas› yoluna girilmifltir. Uluslararas› düzeyde ise, 1972'de Stockholm'de toplanan Dünya Çevre Sorunlar› Konferans›'nda sulardaki kirlenmeye a¤›rl›k verilmifl, Avrupa Konseyi Bakanlar
Komitesinin 19 May›s 1972'de kabul etti¤i Avrupa Toprak Antlaflmas› da özellikle
toprak kirlenmesine iliflkin hükümlere yer vermifltir.
Türkiye de 09.08.1983 tarih ve 2872 say›l› Çevre Kanunu (RG. 11.08.1983 /
18132) ile çevrenin korunmas›na iliflkin pozitif hukuk kaynaklar›na sahip ülkeler
aras›na girmifltir. Di¤er yandan, Çevre Hukuku yeni bir hukuk dal› olarak Türk Hukuk sisteminde yerini alm›fl ve Hukuk ve Siyasal Bilgiler Fakültelerinin ö¤retim
programlar›n›n kapsam›na sokulmufltur.
Çevre koruma konusunu son derecede ciddiye alan, bu konuda yasal, kurumsal,
bilimsel, teknolojik önlemler gelifltiren ve bu ba¤lamda Çevre Ceza Hukuku alan›nda önemli bir geliflme gösteren devletlerden birisi Federal Almanya'd›r. Bu hukuk sistemindeki birikimlerin Türk Çevre Hukuku aç›s›ndan dikkate al›nmas›nda
büyük yarar vard›r.
Dr. Yener Ünver ile Dr. Ayfle Nuho¤lu'nun "Federal Almanya Çevre Ceza
Hukuku" isimli kitab›n›n içerdi¤i bilgilerin Çevre Ceza Hukukumuza katk› sa¤layaca¤› inanc›nday›m.
‹stanbul ve Marmara Hukuk Fakülteleri aras›ndaki dayan›flman›n yeni bir örne¤i olarak gördü¤ümüz bu yay›nlar›ndan dolay› heriki genç meslekdafl›m› kutluyorum. (03.03.1999)
Prof.Dr. Kay›han ‹çel
‹. Ü. Hukuk Fakültesi
Ceza ve Ceza Usul Hukuku
Anabilim Dal› Baflkan›
VI
VII
ÖNSÖZ
Bu çal›flmam›zda esas›nda, çevre ceza hukukunun iki önemli konusunu irdelemeyi amaç edindik. Bunlar son y›llarda ülkemiz aç›s›ndan da oldukça önem kazanan ve
her geçen say›lar› artan yeni sorunlar›n yafland›¤› "at›k maddeler" ve "at›k su" ya iliflkin ceza hukuku alan› idi. Çal›flman›n iliflkin oldu¤u ülke hukuku olarak, Federal Almanya çevre ceza hukukunu seçmemizin birçok nedeni vard›r. Yabanc› lisan›m›z›n
almanca olmas› d›fl›nda, çok uzun y›llardan beri Federal Almanya'da çevre ceza hukuku alan›nda reform çal›flmalar›n›n yap›l›yor olmas›, gerek doktrin gerek uygulama
aç›s›ndan çevre ceza hukukuna iliflkin birçok tecrübenin yaflanmas›, esasen bu alanda çok ayr›nt›l› bir mevzuat›n bulunmas›, 1998 y›l›nda Alman Ceza Kanunu'nda yap›lan 6. Ceza Hukuku Reform De¤iflikliklerinin önemli bir k›sm›n›n çevre suçlar›na
iliflkin olmas›, ayn› flekilde 1998 y›l›nda ayn› ülkede at›k maddelerle ilgili yepyeni bir
anlay›flla düzenlenen Geri Dönüflüm ve At›k Maddelerin ‹mhas› Kanunu'nun yürürlü¤e girmesi, 1980 y›l›nda oldukça h›z kazanan reform çal›flmalar›n›n Ceza Kanunu
d›fl›ndaki mevzuata yans›mas› ve özellikle iç hukukun Avrupa Birli¤i Hukuku ile
uyumlu hale getirilmesi yönünde ulusal ve uluslararas› düzeyde birçok pozitif düzenlemenin yap›lmas›d›r.
Çal›flma konumuzu s›n›rl› tutmam›z nedeniyle, kitapta ifllenen konularla ilgili
yan baz› konular› yeterince inceleyemedik. Her ne kadar Federal Almanya'daki çevre ceza hukukuna iliflkin di¤er düzenleme ve uygulamalara iliflkin bu eksiklikleri
"EKLER" bafll›¤› alt›nda kitab›n dördüncü bölümünde yapt›¤›m›z çal›flmayla gidermeye çal›flsak da, kitab›n Federal Almanya çevre ceza hukukunun tamam›na iliflkin
olmak gibi bir iddias› bulunmamaktad›r. Kitab›n konular›n› bu flekilde s›n›rland›rmam›z›n nedenlerinden önemli iki tanesini belirtmek gere¤ini duyuyoruz: Birinci neden, çok önceleri bafllad›¤›m›z bu eseri, Cumhuriyet'imizin 75. kurulufl y›ldönümü
olan 29 Ekim 1998 tarihine kadar tamamlayarak, o tarihte yay›nlamak yönündeki
en büyük arzumuzdu. Di¤er nedeni ise, kitab›n yazarlar›ndan Yener Ünver'in çal›flma esnas›nda rahats›zlanmas› dolay›s›yla, uzun süre, en az›ndan onun pay›na düflen
k›s›m itibariyle çal›flmalar›m›za ara vermek zorunda kalmam›zd›. Kitab›n kaleme
al›nma karar›ndaki amaca da ba¤l› kalarak, bir iki ayl›k bir gecikmeyle ve bu kapsam›yla dahi olsa, kitab› 75. kurulufl y›l› dolay›s›yla Cumhuriyet'imize ve onun de¤erli
kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'e duydu¤umuz sevgi ve sayg›n›n bir ifadesi olarak,
özellikle flu günlerde, yay›nlatmay› arzu ettik.
Bu çal›flmam›zda da de¤erli hocalar›m›z› ve baz› dostlar› hep yan›m›zda bulduk,
unutamayaca¤›m›z yard›mlar›n› gördük. Hocalar›m›z Prof. Dr. Kay›han ‹ÇEL ve
Prof. Dr. Çetin ÖZEK, her zamanki ilgi, destek ve teflvikleriyle bize yard›mc› oldular.
Hocam›z Prof. Dr. M. Emin ARTUK da her zamanki nezaketiyle bu çal›flmam›zda da
yan›m›zda olmufl, bizi cesaretlendirmifltir. Prof. Dr. Nur CENTEL hocam›z, çok k›sa
süre için gitti¤i Federal Almanya/Münih'ten, özellikle "Federal Almanya/ Avrupa
Çevre Ceza Hukuku" ba¤lant›s›na iliflkin kaynaklar ile at›k madde hukukuna iliflkin
mevzuattaki son de¤ifliklik metinlerini temin ederek yararlanmam›za sunmak lütfunda bulunmufltur. Bu çok de¤erli hocalar›m›za herfley için teflekkür ederiz.
VIII
Yine, bu çal›flmada kulland›¤›m›z baz› kaynaklar›n fotokopisini yapt›rarak Federal Almanya/Freiburg i.Br.'dan gönderen sevgili kardeflimiz Ebru ‹⁄DEL‹'ye, yard›mlar› için sevgili dostumuz Heiner PRASSE'ye ve deste¤i için sevgili Arma¤an ALTAY'a ne kadar teflekkür etsek azd›r.
Ayr›ca, bu kitab›n k›sa sürede ve titiz bir çal›flmayla gün›fl›¤›na ç›kmas›n› sa¤layan Say›n Rahmi Ar›kan'›n flahs›nda, baflta dizgi ifllerini yapan Say›n Yeter fiahin olmak üzere tüm BETA Bas›m Yay›n Da¤›t›m A.fi. mensuplar›na sonsuz teflekkürler....
Bu çal›flmam›z, ülkemiz çevre ceza hukukuna küçük de olsa bir katk› sa¤layabilirse, amac›na ulaflm›fl olacakt›r.
15 Aral›k 1998
Dr. Yener ÜNVER - Dr. Ayfle NUHO⁄LU
IX
‹Ç‹NDEK‹LER
SUNUfi
................................................................................................................V
ÖNSÖZ
............................................................................................................VII
KISALTMALAR ......................................................................................................XVII
G‹R‹fi
............................................................................................................XIX
B‹R‹NC‹ BÖLÜM: FEDERAL ALMANYA ÇEVRE HUKUKUNA ‹L‹fiK‹N
TEMEL B‹LG‹LER......................................................................3
§ I. ÇEVRE CEZA HUKUKU........................................................................................3
A. GENEL AÇIKLAMALAR ................................................................................3
B. ÇEVRE KAVRAMI............................................................................................9
§II. ÇEVRE CEZA HUKUKUNUN TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹......................................11
A. GENEL OLARAK............................................................................................11
B. FEDERAL ALMANYA ÇEVRE CEZA HUKUKUNUN
TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹....................................................................................12
§ III. ÇEVRE CEZA HUKUKUNA OLAN GEREKS‹N‹M VE AMAÇ ....................23
A. ÇEVRE CEZA HUKUKUNA OLAN GEREKS‹N‹M ....................................23
B. ÇEVRE CEZA HUKUKUNA OLAN GEREKS‹N‹M‹N AMACA ETK‹S‹ ..26
§IV. ÇEVRE HUKUKUNUN KAYNAKLARI– ÇEVRE SUÇLARININ
KAYNAKLARI VE ÖZELL‹KLER‹– KORUNAN HUKUKSAL YARARLAR30
A. POZ‹T‹F DÜZENLEMELER‹N TEOR‹K DAYANAKLARI ........................30
B. POZ‹T‹F HÜKÜMLER ..................................................................................32
C. ÇEVREYE ‹L‹fiK‹N SUÇLARIN ORTAK ÖZELL‹KLER‹..........................34
D. FEDERAL ALMANYA'DA ÇEVRE HUKUKUNUN ‹LKELER‹ ................36
1) Özenlilik ‹lkesi ..........................................................................................36
2) Sebebiyet ‹lkesi ..........................................................................................36
3) Ba¤lant› ‹lkesi ............................................................................................37
E. KORUNAN HUKUKSAL YARARLAR ..........................................................37
F. MAHALL‹ ‹DARELERDE ÇEVREN‹N KORUNMASI................................41
G. ULUSLARARASI SUÇ OLUfiTURMA E⁄‹L‹M‹ ........................................42
1) Genel Olarak ..............................................................................................42
2) Avrupa Birli¤i Hukukunun Etkileri ........................................................45
§V. FEDERAL ALMANYA ÇEVRE CEZA HUKUKUNDAK‹
TEMEL GÜNCEL SORUNLAR ........................................................................53
A. KORUNAN HUKUKSAL YARAR KONUSUNDAK‹ SORUN ....................53
B. ‹DARE HUKUKU BA⁄LANTISI SORUNU ................................................55
X
1) ‹dare Hukuku ile Çevre Ceza Hukuku Ba¤lant›s›
Konusundaki Sistemler ............................................................................55
a) Tamamen ‹dare Hukukuna Ba¤l› Ceza Hukuku Sistemi ................55
b) K›smen ‹dare Hukukuna Ba¤l› Ceza Hukuku Sistemi ......................56
c) ‹dare Hukukundan Tamamen Ba¤›ms›z Ceza Hukuku Sistemi ........56
2) Federal Almanya'da Çevre Ceza Hukuku ‹le ‹dare Hukuku Ba¤lant›s›
Sorunu ........................................................................................................56
a) Genel Olarak ........................................................................................56
b) Ba¤lant› Noktalar› ................................................................................60
aa) Kavramsal Ba¤lant› ......................................................................60
bb) ‹dare Hukuku Ba¤lant›s›..............................................................60
cc) ‹dari Sözleflme Ba¤lant›s›..............................................................60
dd) Resmi Makamlar›n Sükutunun Suçlara Etkisi ..........................62
ee) Teknik Talimatlarla Ba¤lant› ......................................................62
ff) Fiilin ‹dari ‹zinlili¤inin Suçun Oluflmas›na Etkisi ......................63
c) Çevre Alan›nda Görevli Kimselerin Cezaland›r›labilirli¤i Sorunu ....68
1) Genel Suçlar Aç›s›ndan..............................................................................71
2) Mahsus Suçlar Aç›s›ndan ..........................................................................72
D. HUKUKA AYKIRI ‹ZN‹N VER‹LMES‹NDE MEMURUN
SORUMLULU⁄U ..........................................................................................73
E. B‹R TES‹S‹N HATALI OLARAK ‹fiLET‹LMES‹NDE MEMURUN
SORUMLULU⁄U ..........................................................................................78
F) RESM‹ TES‹SLER DOLAYISIYLA MEMURUN SORUMLULU⁄U..........80
‹K‹NC‹ BÖLÜM: ATIK MADDE CEZA HUKUKU ................................................83
§I. ATIK MADDE CEZA HUKUKUNUN GEL‹fi‹M‹ VE AMACI ............................85
A. ATIK MADDE CEZA HUKUKUNUN AMACI..............................................85
B. ATIK MADDE CEZA HUKUKUNUN GEL‹fi‹M‹ ........................................88
§ II. ATIK MADDELER‹N ‹MHASI ..........................................................................89
A. HUKUKSAL KAYNAKLAR ..........................................................................89
B. ATIK MADDE KAVRAMI ..............................................................................91
1) Doktrinde ve Pozitif Düzenlemelerde At›k Madde Kavram› ..................94
a) Objektif At›k Madde Kavram› ..............................................................94
aa) Toplumun Selameti ......................................................................96
bb) Tehlike............................................................................................97
b) Sübjektif At›k Madde Kavram› ..........................................................98
aa) Zilyed..............................................................................................98
bb) Terketme ‹radesi ..........................................................................99
XI
cc) Terketmek Fiili ..............................................................................99
c) Yeniden De¤erlendirilebilir (Geri Dönüflümlü)
At›k Madde Kavram› ........................................................................101
d) Özel At›k Madde Kavram› ..................................................................101
e) Kullan›lmayan Tafl›t At›k Maddesi Kavram› ....................................102
f) Eski Ya¤ At›k Madde ve Ev At›¤› Benzeri Olmayan
At›k Madde Kavramlar› ....................................................................103
g) Özellikle Tehlikeli Özel At›k Madde Kavram› ..................................103
2) Federal Almanya Uygulamas›nda At›k Madde Kavram› ......................103
§ III. ATIK MADDE HUKUKU ALANININ SINIRLANDIRILMASI VE ATIK
MADDELER‹N ‹MHA ED‹LMES‹NDEK‹ ‹LKELER ................................106
A. ATIK MADDE HUKUKUNUN ALANININ SINIRLANDIRILMASI........106
B. ATIK MADDELER‹N ‹MHA ED‹LMES‹NDEK‹ ‹LKELER ....................108
1) Eski At›k Maddelerin ‹mhas› Kanunu'nun Sistemati¤i........................108
2) At›k Madde Kanunun'daki Baz› Hareket Modelleri ..............................110
a) "Entsogung" ........................................................................................110
b) "Ablagern" ve "Lagern"........................................................................111
c) "Einsammeln" ......................................................................................111
d) "Befördern" ..........................................................................................111
e) "Behandeln"..........................................................................................112
3) Geri Dönüflüm ve At›k Maddelerin ‹mhas› Kanunu'nun Sistemati¤i ..112
C. ATIK MADDELERLE ‹fiT‹GAL‹N TEMEL ‹LKELER‹ ............................113
1) Devletin Kontrolü ve Gözetimi................................................................114
2) At›k Madde Tesisleri ................................................................................115
a) Ev ve ‹flyeri At›k Madde Depolar› ......................................................115
b) Özel At›k Madde Depolar› ..................................................................115
c) At›k Madde Yakma Tesisleri................................................................115
d) At›k Madde Yüksek Is› Tesisleri ........................................................116
3) At›k Maddelerin ‹mhas› Tesislerine Ruhsat Verme Usulü....................116
4) Kontrol ve Gözetim Yükümü ..................................................................118
5) Yetki ..........................................................................................................120
a) At›k Madde Hukuku Makamlar›........................................................120
b) Teknik Uzman Makamlar ..................................................................120
c) Di¤er Yetkililer ....................................................................................121
§ IV. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 326. MADDES‹NDE DÜZENLENEN
SUÇUN UNSURLARI......................................................................................121
A. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 326. MADDES‹NDE DÜZENLENEN
SUÇLA KORUNAN HUKUKSAL YARAR ..................................................121
XII
B. ESK‹ ATIK MADDELER‹N ‹MHASI KANUNU'NUN 16. MADDES‹NDE
DÜZENLENEN SUÇLA KORUNAN HUKUKSAL YARAR ....................123
C. FA‹L ............................................................................................................124
D. SUÇUN MADD‹ UNSURU..........................................................................126
1) Fiilin Arac›................................................................................................126
a) At›k Maddeler ......................................................................................126
b) Zehirler ................................................................................................129
c) Patlama Tehlikesi Olan Maddeler ......................................................130
d) Kendi Kendine Yanabilen, Parlayabilen Maddeler ..........................130
e) Radyoaktif At›k Maddeler..................................................................130
2) Fiildeki Hareket Unsuru ........................................................................133
a) Emredilen veya ‹zin Verilen Usulden Önemli Ölçüde Sapmak ......134
aa) Tahrip Etmek ..............................................................................135
bb) Depolamak ..................................................................................135
cc) Boflaltmak ....................................................................................135
dd) Di¤er fiekillerde At›k Maddenin ‹mhas›....................................136
b) At›k Madde ‹mha Tesisi ......................................................................137
c) Di¤er Tesisler ......................................................................................137
3) Netice Unsuru ..........................................................................................139
a) Suçun Tamamlanmas› ........................................................................139
b) Teflebbüs ..............................................................................................141
E) KUSURLULUK UNSURU..........................................................................141
1) Kast ..........................................................................................................141
2) Taksir ........................................................................................................142
3) Yan›lma ....................................................................................................143
F. CEZASIZLIK SEBEB‹ ..................................................................................144
G. HUKUKA AYKIRILIK UNSURU ................................................................146
H. ‹fiT‹RAK VE KATILMA ..............................................................................147
I. YAPTIRIM ......................................................................................................147
‹. SUÇUN ‹fiLEND‹⁄‹ YER ............................................................................148
J. ZAMANAfiIMI ..............................................................................................148
K. ‹ÇT‹MA ........................................................................................................148
§ VI. KURALLARA AYKIRILIKLARIN CEZALANDIRILMASI ............................150
A. DÜZENE AYKIRILIKLAR ..........................................................................151
B. ESK‹ ATIK MADDELER‹N ‹MHASI KANUNUN'DAK‹
DÜZENLEME ..............................................................................................152
E. SUÇLAR ........................................................................................................153
XIII
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ATIK SU CEZA HUKUKU ....................................................155
§ I. ATIK SU CEZA HUKUKU..................................................................................157
A. GENEL OLARAK ........................................................................................157
B. SUYUN K‹RLET‹LMES‹ ............................................................................157
§II. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 324. MADDES‹ ‹LE KORUNAN
HUKUKSAL YARAR ........................................................................................160
A. HUKUKSAL YARARI AÇIKLAYAN GÖRÜfiLER ......................................160
1) Ekolojik Hukuksal Yarar Belirlemesi ....................................................161
a) Saf Ekolojik Görüfl ..............................................................................161
b) Ekolojik-‹nsani (Anthropozentrische) Görüfl ....................................162
aa) Zarar Suçu Olarak Alm. CK.'nun 324. Maddesi ......................162
a) Saf Sular ..............................................................................................162
b) Kendine Özgü Statüsü ‹çindeki Su....................................................163
c) ‹yi Su ....................................................................................................163
bb) Suçlar›n ‹çtima› Hali Olarak Alm. CK.'nun 324. Maddesi ......164
d) Soyut Tehlike Suçu Olarak Alm. CK. nun 324. Maddesi ................165
2) ‹dari Hukuki Yarar Belirlemesi ..............................................................165
a) fiekli ‹dari Hukuki Yarar Belirlemesi................................................166
b) Maddi ‹dari Hukuki Yarar Belirlemesi..............................................166
c) Karma Görüfl........................................................................................166
3. Kiflisel Yarar Görüflü ................................................................................167
B. ARA DE⁄ERLEND‹RME ............................................................................168
§ III. ALMAN CEZA KANUNU AÇISINDAN SUYUN KORUNMASI ..................169
A. SU EKONOM‹S‹N‹N HUKUKSAL KAYNAKLARI ..................................169
B. GENEL AÇIKLAMALAR ............................................................................169
C. FA‹L ............................................................................................................172
D. MADD‹ KONU..............................................................................................173
E. T‹P‹K F‹‹L UNSURU ..................................................................................174
1) Kirletme ....................................................................................................174
2) Zararl› (Olumsuz) De¤ifliklik ................................................................175
F. Kusurluluk Unsuru ......................................................................................179
1) Kast ..........................................................................................................179
2) Taksir ........................................................................................................180
G. HUKUKA AYKIRILIK UNSURU ................................................................181
1) ‹zin Verilmifl Olmas› ................................................................................182
2) Yetkili Makam›n Sükutu ........................................................................183
H. TEfiEBBÜS ..................................................................................................184
I. ‹fiT‹RAK, YAPTIRIM VE ‹ÇT‹MA ..............................................................184
SONUÇ
............................................................................................................185
XIV
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: EKLER ..............................................................................195
§ I. ALMAN CEZA KANUNU"NDA ATIK SU VE ATIK MADDE DIfiINDAK‹
SUÇLARA ‹L‹fiK‹N GENEL B‹LG‹LER ........................................................197
A. GENEL AÇIKLAMALAR ............................................................................197
B. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 324a. MADDES‹ ......................................198
1) Fail ............................................................................................................198
2) Suçun Maddi Konusu ..............................................................................198
3) Tipe Uygun Eylem Unsuru......................................................................198
4) Kusurluluk................................................................................................199
C. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 325. MADDES‹ ........................................199
1) Genel Aç›klamalar....................................................................................199
2) Korunan Hukuki Yarar............................................................................199
3) Maddi Unsur ............................................................................................200
4) Kusurluluk................................................................................................202
D. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 327. MADDES‹........................................202
1) Genel Olarak ............................................................................................202
2) Alm. CK.'nun 327. Maddesi ‹le Korunan Hukuksal Yarar....................203
3) Suçun Faili ..............................................................................................203
4) Alm. CK.'nun 327. Maddesinin 1. F›kras›ndaki Suçun Unsurlar› ......204
5) Alm. CK.'nun 327. Maddesinin 2. F›kras›ndaki Suçun Unsurlar› ......206
E. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 328. MADDES‹ ........................................208
1) Genel Aç›klamalar....................................................................................208
2) Suçun Maddi Konusu ..............................................................................208
3) Maddi Unsur ............................................................................................208
4) Kusurluluk Unsuru..................................................................................208
E. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 329. MADDES‹ ........................................209
1) Genel Aç›klamalar....................................................................................209
2) Alm. CK.'nun 329. Maddesindeki Suç Tipleri ........................................209
a) Birinci F›kradaki Suç Tipleri ............................................................209
b) ‹kinci F›kradaki Suç Tipleri ..............................................................210
c) Üçüncü F›kradaki Suç Tipleri ............................................................210
3) Kusurluluk Unsuru..................................................................................211
4) Teflebbüs....................................................................................................211
F. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 330. MADDES‹ ........................................211
G. ALMAN CEZA KANUNU'NUN 330a MADDES‹ ......................................212
1) Genel Aç›klamalar....................................................................................212
2) Maddi Unsur ............................................................................................212
3) Kusurluluk Unsuru..................................................................................212
XV
4) ‹dare Hukuku Ba¤lant›s› ........................................................................212
§ II. ALMAN CEZA KANUNU"NDA YERALAN ÇEVRE SUÇLARINA
‹L‹fiK‹N MADDELER‹N TÜRKÇE MET‹NLER‹ ..........................................214
§ III. D‹⁄ER ‹LG‹L‹ MEVZUAT ..............................................................................222
A. FEDERAL N‹TEL‹KTEK‹ MEVZUAT........................................................222
B. FEDERE N‹TEL‹KTEK‹ MEVZUAT ..........................................................225
C. AVRUPA B‹RL‹⁄‹ HUKUKUNA ‹L‹fiK‹N MEVZUAT..............................227
§ IV. ‹STAT‹ST‹KLER ..............................................................................................229
A. ATIK MADDELERLE ‹LG‹L‹ ‹STAT‹ST‹KLER ........................................229
B. SUÇLARIN ‹fiLEND‹⁄‹ HUKUKSAL ALANLA ‹LG‹L‹
‹STAT‹ST‹KLER ..........................................................................................231
C. ‹fiLENEN SUÇLARIN SAYISIYLA ‹LG‹L‹ ‹STAT‹ST‹KLER..................233
D. SUÇLARI AÇI⁄A ÇIKARMA ORANI ‹LE ‹LG‹L‹ ‹STAT‹ST‹KLER ......234
E. FEDERE DEVLETLER KAPSAMINDA ‹fiLENEN SUÇLARIN SAYISIYLA
‹LG‹L‹ ‹STAT‹ST‹KLER ............................................................................235
F. ATIK MADDELER‹N ‹MHASI KURALLARINA AYKIRILIKLARDA,
SUYUN, HAVANIN K‹RLET‹LMES‹NDE VE GÜRÜLTÜYE SEBEP
OLMADA CEZA KO⁄UfiTURMALARININ GEL‹fi‹M‹NE ‹L‹fiK‹N
‹STAT‹ST‹KLER ..........................................................................................237
G. SULARIN K‹RLET‹LMES‹NE SEBEP OLAN MADDELERLE ‹LG‹L‹
‹STAT‹ST‹KLER ..........................................................................................237
H. HAKKINDA HÜKÜM VER‹LEN VE MAHKUM‹YETLER‹ KES‹NLEfiEN
K‹fi‹ SAYISINA ‹L‹fiK‹N ‹STAT‹ST‹KLER..............................................238
I. HÜKMED‹LEN CEZA TÜR VE M‹KTARLARINA ‹L‹fiK‹N
‹STAT‹ST‹ST‹KLER ....................................................................................239
YARARLANILAN KAYNAKLAR..........................................................................243
XVI
XVII
KISALTMALAR
AbfG.
ABl
ABlEG
AG
age.
agm.
Alm.
Alm. CK.
Amtl.
Anm.
Any
AT
Atom G.
Aufl.
AY
BayOblG
Bd.
BGBl.
BGH
BGHSt
Bkz.
BImSchG
Federal Almanya At›k Maddelerin ‹mhas› Kanunu
Amtsblatt
Amtsblatt der Europaeischen Gemeinschaften
Amtsgericht (Sulh Ceza Mahkemesi)
Ad› geçen eser
Ad› geçen makale
Almanya
Alman Ceza Kanunu
Amtliche
Anmerkung
Anayasa
Allgemeiner Teil
Federal Almanya Atom Kanunu
Auflage (bask›)
Anayasa
Bavyera Asliye Ceza Mahkemesi
Band
Bundesgesetzblaetter
Bundesgerichtshof
Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Strafsachen
Bak›n›z
Gesetz zum Schutz vor schaedlichen Umwelteinwirkungen durch
Luftverunreinigungen, Geraeusche, Erschütterungen und aehnliche
Vorgaenge (Bundes-Immissionsschutzgesetz)
BNatSchG Bundesnaturschutzgesetz
BSeuchG
Bundesseuchengesetz
BT
Besonderer Teil
BT-Dr.
Drucksachen des Deutschen Bundestages (Bundestagsdrucksache)
BT-Drucks Drucksachen des Deutschen Bundestages
BVerG
Bundesverfassungsgericht
BVerGE
Entscheidungen des Bundesverfassungsgerichts
c.
Cilt
ChemG
Chemiegesetz
CK
Ceza Kanunu
CMUK
Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu
DAR
Deutsches Autorecht
DGO
Deutsche Gemeindeordnung
EG
Avrupa Birli¤i
EuGH
Avrupa Birli¤i Mahkemesi
EWG
Europaeische Wirtschaftsgemeinschaft (Avrupa Ekonomik Birli¤i)
GA
Goltdammer's Archiv für Strafrecht und Strafprozessrecht
Gem.O
Gemeindeordnung (Belediye Nizamnamesi)
Gew.O
Gewerbeordnung (Küçük Sanatlar Nizamnamesi)
GMBl
Gemeinsames Ministerialblatt
GrSen
Grosser Senat für Strafsachen
GVBl
Gesetz-und Verordnungsblatt
hbc.
Hürriyeti ba¤lay›c› ceza
Heft
Cilt
ins
insbesondere
‹ÜHFM
‹stanbul Üniversitesi Hukuk fakültesi Mecmuas›
JR
Juristische Rundschau
JuS
Juristische Schulung
XVIII
JZ
k.no
Karfl.
KrW-AbfG
LG
m.
MDR
M.Ö
NJW
no
NStZ
NVwZ
OHG
OLG
OW‹G
PflSchG
prg.
RVO
sh.
SchlHA
SPD
StGB
StPO
StR
StV
sy.
t.
TA
TCK.
TierSchG
vb.
vd.
VO
vs.
WHG
VWVfG
ZfW
Zikr.
ZStW
Juristische Zeitung
Kenar numaras›
Karfl›laflt›r›n›z
Federal Almanya Geri Dönüflüm ve At›k Maddelerin ‹mhas› Kanunu
Landsgericht
Madde
Monatsschrift für deutsches Recht
Milattan önce
Neue Juristische Wochenschrift
Numara
Neue Zeitschrift für Strafrecht
Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht
offene Handelsgesellschaft
Oberlandesgericht (Asliye Ceza Mahkemesi)
Gesetz über Ordnungswidrigkeiten (Federal Almanya Düzene
Ayk›r›l›klar Kanunu)
Pflamenseuchengesetz
paragraf
Reichsversicherungsordnung
sahife
Schleswig-Holsteinische Anzeigen
Alman Sosyal Demokrat Partisi
Strafgesetzbuch (Federal Almanya Ceza Kanunu )
Strafprozessordnung (Federal Almanya Ceza Muhakemeleri
Usulü Kanunu )
Strafrechtssenat
Strafverteidiger
Say›
Tarih
Technische Anleitung (teknik talimat)
Türk Ceza Kanunu
Tierseuchengesetz
ve benzeri
Ve devam›
Verordnung (Avrupa Birli¤i Yönetmeli¤i-Verordnung)
Ve saire
Wasserhaushaltgesetz (Federal Almanya Su Kullan›m Düzeni Kanunu)
Verwaltungsverfahrengesetz (‹dari Yarg›lama Kanunu)
Zeitschrift für Wasserrecht
Zikreden
Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft
XIX
G‹R‹fi
Bu çal›flmam›zda, son y›llarda gerek ülkemizde gerek özellikle Avrupa ülkeleri olmak üzere birçok ülkede en önemli sorunlardan birisi haline gelen,
genelde çevre hukuku, özelde at›k madde ve at›k su ceza hukuku sorunlar›n› irdelemeye çal›flt›k. Sadece son birkaç y›lda meydana gelen olaylar› dikkate ald›¤›m›zda, bu alandaki problemlerin ne kadar önemli oldu¤u ve üzerinde hassasiyetle durulmas› gerekti¤i görülecektir: Ülkemiz s›n›rlar› d›fl›na
iliflkin olarak "Körfez Krizi", "Tehlikeli Avlanma Teknikleri", "Çernobil
Nükleer Kazas›"n›, ülkemizle ilgili olarak ise "‹stanbul/Ümraniye Çöplü¤ü
Patlamas›", "Kobalt 60 Maddesi" ve "‹stanbul ve Çanakkale Bo¤azlar›'n›n
Petrol Tafl›mac›l›¤›nda Kullan›lmas›" olaylar›n› burada örnek olarak gösterebiliriz. Bunlara say› ve türleri giderek artan çevreye iliflkin problemler ile
Avrupa Birli¤i'ne dahil olma giriflimlerini de katarsak, bu konuyu seçmemizin önemi anlafl›l›r.
Bütün bu örnek alanlar ile bunlar d›fl›ndaki alanlarda, modern yaflam›n
adeta bir faturas› olarak, sorunlar her geçen gün artmaktad›r. Di¤er taraftan do¤al kaynaklar›n azalmas› ve kötüleflen ekonomi de bu konunun önemini artt›rmaktad›r.
Bu sorunlar gerek ulusal gerek ulusalüstü düzeyde hukuksal alandaki
kodifikasyonlar›, hatta bu kodifikasyonlarda da yüksek düzeyde bir standarta ulaflan biçimde normlarda birlik-bütünlü¤e gidilmesini zorunlu k›lm›flt›r.
Hukukun di¤er alanlar› yan›nda, ceza hukukunun da çevre alan›na iliflkin
yönü hergeçen gün geliflmektedir. Bireye sa¤l›kl›, düzenli ve do¤al bir çevrede insan onuruna uygun ve özgür bir flekilde yaflama imkan› sa¤layabilmek
için çok s›k ceza hukuku normlar›na ve metodlar›na baflvurulmaktad›r. Ancak flüphesiz, bu hukuk dallar› aras›nda s›k› bir ba¤lant› vard›r ve bu ba¤lant› pozitif hukuk normlar›n›n metinlerine de yans›maktad›r. Biz de bu nedenle, esasta çevre ceza hukukuna iliflkin önemli sorunlar› ele almakla birlikte, konular›n nitelikleri dolay›s›yla çevre hukukunun ceza hukuku d›fl›ndaki hukuk dallar›yla iliflkilerine ve bu hukuk normlar›yla ceza hukuku
normlar›n›n iliflkisi dolay›s›yla da ceza hukuku ile di¤er hukuk dallar› aras›ndaki iliflkilere de¤inmek zorunlulu¤u duyduk.
Özet olarak de¤indi¤imiz bütün bu hususlarda, genelde Avrupa ülkeleri
özelde Federal Almanya çevre ceza hukuku alan›, pozitif düzenlemeler, doktrin ve uygulamalar bak›m›ndan di¤er ülkelere nazaran oldukça geliflmifl bir
XX
düzeye ulaflm›fl bulunmaktad›r. Bu nedenle, biz de özellikle Federal Almanya, ba¤lant›l› oldu¤u hususlarda da Avrupa Birli¤i ceza hukuku kurallar›na
iliflkin aç›klamalarda bulunduk.
Bu çal›flma dört bölümden oluflmaktad›r. ‹lk bölümde Federal Almanya
çevre ceza hukukuna iliflkin temel bilgilere yerverilmifltir. Bu ilk bölüm kendi içinde befl paragraftan ve bu paragraflar da alt bafll›klardan oluflmaktad›r. Bu bölümde s›ras›yla, çevre hukukuna iliflkin genel aç›klamalara, çevre
kavram›na, çevre ceza hukukunun tarihsel geliflimine, çevrenin korunmas›
için ceza hukukuna duyulan gereksinime, çevre ceza hukukunun kaynaklar›na, çevre suçlar›n›n ortak özelliklerine, çevre suçlar›yla korunan hukuksal
yararla ilgili tart›flmalara, federal düzeyde düzenlemeler yan›nda baz› özellikler arzeden mahalli idarelerdeki çevrenin korunmas› konusuna, çevre ceza hukukunun uluslararas› boyutuna ve nihayet bu çal›flmam›z›n as›l amac›na hizmet eden Federal Almanya çevre ceza hukukundaki temel güncel sorunlara, çal›flman›n kapsam› elverdi¤i ölçüde, ayr›nt›l› olarak de¤inilmifltir.
Bu son paragrafta günümüz Almanya's›nda çevre hukuku alan›nda en
fazla tart›fl›lan ve halen görüfl ayr›l›klar›na yolaçan üç temel sorun irdelenmifltir; Bunlar, çevre suçlar›n›n korudu¤u hukuksal yararlar›n ne oldu¤u,
çevre ceza hukuku ile idare hukuku aras›ndaki ba¤lant› ve çevre alan›nda
görevli kimselerin (memur, kamu görevlisi vs.) çevre suçlar› aç›s›ndan ceza
sorumluluklar›n›n nas›l tespit edilece¤i sorunlar›d›r.
Çal›flman›n ikinci bölümünde, son y›llarda hemen tüm ülkelerde oldukça
önemli bir sorun haline gelmenin yan›nda, Federal Almanya'da tarihi çok eskilere dayanan pozitif metinler ve uygulamalara konu olan son birkaç y›l
içinde çok önemli mevzuat de¤iflikliklerin oldu¤u ve halen dahi birçok soruna kaynakl›k eden at›k maddelerle ilgili ceza hukuku alan› irdelenmifltir. Bu
bölümde dört paragraf bafll›¤› alt›nda ve fakat ayr›nt›l› olarak birçok soruna
de¤inilmifltir. Genel bir ifadeyle, bu bölümde, at›k madde hukukunun tarihsel geliflimi ve flu andaki amac›n›n ne oldu¤una, k›sa bir süre önce Federal
Almanya'da mer'i pozitif kurallar ve bu alana iliflkin hükümlerin uygulanma alan›na, günümüzde at›k madde kavram›ndan ne anlafl›lmas› gerekti¤ine, at›k madde ceza hukuku alan›n›n s›n›rland›r›lmas› yönündeki e¤ilime,
yine bu alanda en fazla soruna yol açan "at›k maddelerin imha edilmeleri"
sorununa ve imha bak›m›ndan günümüzdeki anlay›fl, amaç ve metod de¤iflikliklerine, yeni yürürlü¤e giren Federal Almanya Geri Dönüflüm Ve At›k
Maddelerin ‹mhas› Kanunu'na, at›k maddelerle ifltigalin temel ilkelerine, bu
alandaki çeflitli yükümlülüklere ve at›k madde hukuku alan›nda mer'i mevzuata ayk›r›l›klar›n yapt›r›mla karfl›lanmas› hallerine de¤indi¤imizi söyleyebiliriz.
Çal›flmam›z›n üçüncü bölümünde, t›pk› at›k madde ceza hukuku alan› gibi, son y›llarda oldukca güncel tart›flmalar›n ve çal›flmalar›n konusunu oluflturan, giderek çevre ceza hukukunun en önemli sorunlar›ndan birisi haline
XXI
gelen ve adeta at›k maddeler alan›n› kavram ve kapsam bak›m›ndan tamamlayan "at›k su ceza hukuku"nu incelemeye çal›flt›k. Bu bölüm kendi
içinde üç paragraf ve ilgili alt bafll›klardan oluflmakta ve genelde sular›n korunmas›na, özelde at›k sulara iliflkin ceza hukukuna iliflkin aç›klamalar›
içermektedir. Yeni sorunlara, yeni anlay›fllara ve uygulamalara da yerverilen bu bölümde, esas olarak üç önemli sorun incelenmifltir: Bunlar, at›k su
ve suyun kirletilmesi, at›k sularla ilgili suç tiplerinin korudu¤u hukuksal
yararlar ve Alm. CK.'da sular›n korunmas›na iliflkin olarak düzenlenmifl suç
tipleridir.
Çal›flmam›z›n "EKLER" bafll›kl› son bölümünde ise, gerek ilk üç bölümde
incelenen konular›n iyi anlafl›lmas›na hizmet edecek gerek çevre ceza hukuku alan›nda ileride yap›lacak çal›flmalara katk› sa¤layacak baz› tali çal›flma
konular›na yerverdik. Bu bölüm, kendi içinde dört paragraf ve alt bafll›klardan oluflmaktad›r. Bu bölümün ilk paragraf›nda, Alm. CK.'da at›k maddeler
ve at›k sular alan› d›fl›ndaki çevre de¤erlerinin korunmas›na iliflkin suç tiplerine ait özet aç›klamalara yerverdik. Amac›m›z, çevre ceza hukukunun bu
yönüne de dikkati çekmek ve bu suçlar hakk›nda genel bir bilgi vermekti.
‹kinci paragrafta, Alm. CK.'da yeralan ve bir k›sm› 1998 y›l›nda de¤ifltirilen
çevre suçlar›na iliflkin tüm hükümleri türkçeye çevirdik ve bu bölümde bunlara yervererek, ileride ülkemizde bu alanda yap›lacak çal›flmalara bir katk›da bulunmay› hedefledik. Bu bölümün üçüncü paragraf›nda ise, Alman Ceza Kanunu d›fl›nda kalan Federal, Federe ve Uluslararas› düzeylerde ve fakat Alman Çevre Ceza Hukuku as›l kaynaklar›n› oluflturan mevzuata iliflkin
temel bilgilere de¤indik. Daha sonra, kitab›n bu k›sm›na kadar incelenen çal›flma konular›n›n de¤erlendirilmesini ve temel konulara iliflkin baz› tespitleri içeren bir "SONUÇ" k›sm›na yerverdik.
Dördüncü bölümün son paragraf›nda, Federal Almanya'da çevre suçlar›na iliflkin olarak çeflitli metod, kapsam ve amaçlarla yap›lm›fl baz› önemli istatistiki veriler ve bunlar›n de¤erlendirilmesine iliflkin özet aç›klamalara
yervererek çal›flmam›z› tamamlad›k.
Çal›flmam›z›n konusunu bilinçli olarak s›n›rlamam›z nedeniyle, bu çal›flman›n konular›yla ilgili her tür ayr›nt›ya de¤inmeyip, daha çok güncel olan
ve günümüz Federal Almanya's› uygulamas›nda sorunlara yolaçan, di¤er konulara nazaran birçok aç›dan daha önemli olan konular› inceledik.
Çal›flmam›zda mevzuat ve uygulamalar yan›nda, ayr›ca doktrindeki görüfllere ve Avrupa Birli¤i'nin etkisi dolay›s›yla oluflan müflterek ceza hukukunun iç hukuka etkilerine de, olanaklar ölçüsünde de¤indik.
Bu ba¤lamda, yer yer birkaç y›l öncesine kadar mer-i hukuka iliflkin kaynaklara, uygulamalara ve görüfllere de de¤indik. Esasen bu kaç›n›lmazd›;
çünkü hem yeni düzenlemelerdeki tan›mlar ve kavramlar›n büyük bir k›sm›
ayniyet arzetmekte hem de yeni de¤iflikliklerin sa¤l›kl› anlafl›l›p uygulanmas› ancak böyle olanakl› olabilirdi.
XXII
Çal›flmay› yaparken, hemen her konu taraf›m›zdan birlikte incelenmifltir.
Yapt›¤›m›z çal›flmalar, taraf›m›zdan s›k s›k biraraya getirilerek içerik ve dil
aç›s›ndan birlik sa¤lanmaya gayret edilmifltir. Öte yandan, son birkaç y›lda
çok önemli pozitif de¤iflikliklerin yap›ld›¤› bu alana iliflkin bir çal›flmada,
olas› hatalardan veya eksikliklerden kaç›nmak arzusu da bunu zorunlu k›lmaktayd›. Nitekim, ayn› gerekçeler, kitab›n son bölümündeki verileri okuyucuya sunmam›z› da zorunlu k›lm›flt›r.