Doç. Dr. Dilek Doç. Dr. Dilek Seymen Araş. Gör. Aslı Seda Araş. Gör

Ödemeler Dengesi
Doç. Dr. Dilek Seymen
Araş. Gör. Aslı Seda Bilman
1
Plan
Ödemeler Dengesi, tanım, kapsamı
Ana Hesap Grupları
Cari Denge, Sermaye Hesabı Dengesi
Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları
Otonom ve Denkleştirici İşlemler
Ödemeler Dengesi Açığına Neden Olan
Faktörler
Ödemeler Dengesi Açığını Gidermeye
Yönelik Politikalar
2
Ödemeler Dengesi Neden Önemli?
Ödemeler dengesi, ülkeler açısından ekonomik ve mali
itibarın göstergesi, uluslararası ödeme gücü
itibarın
gücünün
nün
göstergesi ve hükümetlerin ekonomi politikalarındaki
başarısının
başarı
sının göstergesi olması bakımından önem
taşımaktadır..
taşımaktadır
Ödemeler dengesindeki gelişmeler, hükümet
hükümet,, dış ülkeler
ve gerçek ve tüzel kişiler açısından ilgiyle takip
edilmektedir..
edilmektedir
Geleneksel teori
teoriye
ye göre, dış ticaret fazlası veren ülkenin
parası döviz piyasasında değer kazanırken
kazanırken;; açık veren
ülkenin parası da değer kaybeder
kaybeder..
17.
17.-18.
18. yy’da Merkantilistler de ödemeler dengesinin
önemini vurgulamışlardır
vurgulamışlardır..
3
Ödemeler Dengesi
Ödemeler Dengesi : Bir ülke sakinlerinin diğer ülke
sakinleriyle, belli bir dönemde yaptığı tüm ekonomik
faaliyetlerin sistematik şekilde kaydedildiği tablodur
tablodur..
Bilançonun ana bölümleri şunlardır
şunlardır::
A. CARİ İŞLEMLER HESABI
B. SERMAYE HESABI
C. FİNANS HESABI
GENEL DENGE
D. NET HATA VE NOKSAN
E. RESMİ REZERV HAREKETLERİ
4
Ödemeler Bilançosunun Özellikleri
Genellikle bir yıllık hazırlanır
hazırlanır..
Stok değil akım göstergedir
göstergedir..
Ekonomik İşlem
İşlem:: mal, hizmet ve faktör akımlarını
(sermaye, emek, teknoloji) içerir
içerir.. Genellikle karşılığında
parasal bir akım söz konusudur
konusudur..
Yerleşik Olma
Olma:: Yurttaşlık kavramı değildir
değildir.. İstisnaları
vardır:: Yabancı ülke temsilcileri, yabancı silahlı kuvvetler
vardır
mensupları gibi
gibi.. Şirketler ise kuruldukları ülkede yerleşik
sayılırlar..
sayılırlar
Alacaklı ve Borçlu İşlemler
İşlemler:: Genel olarak alacaklı
işlemler ülkeye döviz girişi sağlar
sağlar;; borçlu işlemler ise
ülkeden döviz çıkışına yol açar
açar..
İkilik Özelliği ve Çift Kayıtlı Muhasebe Sistemi
Sistemi:: Aynı
işlem iki ayrı hesabın ters yanlarına kaydedilir
kaydedilir..
Otonom ve Denkleştirici İşlemler
İşlemler:: Yapılış nedeni
ödemeler bilançosu dengesini sağlamak olmayan
işlemler otonomdur
otonomdur.. Denkleştirici işlemler ise otonom
5
işlemlerin sonucuna bağlı olarak yapılır
yapılır..
Cari Hesap
Mal, hizmet, varlık getirileri ve karşılıksız
transferleri içerir
içerir..
İşçi dövizleri, karşılıksız transferler içinde yer
almaya başlamıştır
başlamıştır..
Görünmeyenler Dengesi
Dengesi:: Net Hizmet Gelirleri +
Net Yatırım Gelirleri + Net Karşılıksız Transferler
Cari Hesap Dengesi = Ticaret Dengesi +
Görünmeyenler Dengesi
6
Sermaye/Finans Hesabı
Tahvil, hisse senedi, ev, arsa gibi
varlıklara ilişkin işlemler ile banka mevduat
hesapları kaydedilir
kaydedilir..
Sermaye Hesabı Dengesi = Sermaye
Girişi + Sermaye Çıkışı
7
Resmi Rezerv Hareketleri Hesabı
Hükümetin merkez bankası ve IMF nezdinde sahip
olduğu altın ve döviz rezervlerinde meydana gelen
değişmeleri yansıtır
yansıtır..
Cari işlemler açığı öncelikle sermaye hesabı fazlası ile
finanse edilir
edilir.. Bu mümkün olmuyorsa, bakiye açık resmi
rezervlerle finanse edilir
edilir..
Ödemeler dengesi tanım gereği daima dengededir
dengededir.. Bu
bağlamda ödemeler dengesi açığı diye nitelendirilen,
resmi rezerv hareketleri hesabı dengesindeki açıktır
açıktır..
8
Net Hata ve Noksan
Gerçek hayatta verilerin elde edilmesi ve
değerlendirilmesindeki
eksikliklerden
eksikliklerden-gecikmelerden dolayı, cari hesap, sermaye
hesabı ve resmi rezervler hesabı toplamı 0’a eşit
olmaz.. Bu durum, ödemeler dengesinde net
olmaz
hata ve noksan diye nitelendirilir
nitelendirilir..
Örneğin
Örneğin;; Cari hesap dengesi -12,
12,000
000,, Sermaye
hesabı dengesi 9,000 ve Resmi rezervler hesabı
-500 ise Net hata ve noksan 3,500 tutarında
olur..
olur
9
ÖDEMELER DENGESĐ ANALĐTĐK SUNUM (MĐLYON ABD DOLARI)
2008
2009
A. CARĐ ĐŞLEMLER HESABI
-41,685
-140,42
1.
Đhracat f.o.b.(2)
140,739
109,686
2.
Đthalat f.o.b.
-193,922
-134,542
-53,183
-24,856
34,780
32,928
-17,326
-16,742
-35,729
-8,670
6,860
5,160
6. Yatırım Giderleri
-14,827
-12,831
MAL, HĐZMET ve YATIRIM GELĐRĐ
DENGESĐ
-43,696
-16,341
MAL DENGESĐ
3.
Hizmet Gelirleri
4. Hizmet Giderleri
MAL ve HĐZMET DENGESĐ
5. Yatırım Gelirleri
2010
2011
2012
-45,447
-75,092
-47,476
120,902
143,396
163,245
-177,315
-232,535
-228,957
-56,413
-89,139
-65,712
36,279
40,668
43,952
-19,621
-20,538
-20,407
-39,755
-69,009
-42,167
4,477
3,952
5,033
-11,692
-11,793
-11,709
-46,970
-76,850
-48,843
1,523
1,758
1,367
7. Cari Transferler
2,011
2,299
10
2008
2009
B. SERMAYE HESABI
2010
2011
2012
-51
-25
-44
34,499
6,226
59,061
66,698
68,418
8. Yurtdışında Doğrudan Yatırım
-2,585
-1,554
-1,464
-2,349
-4,073
9. Yurtiçinde Doğrudan Yatırım
18,187
7,634
9,036
16,047
12,419
10. Portföy HesabıHesabı-Varlıklar
-1,276
-2,742
-3,524
2,688
2,648
11. Portföy HesabıHesabı-Yükümlülükler
-3,502
2,938
19,617
19,298
38,132
12. Diğer YatırımlarYatırımlar-Varlıklar
-7,431
4,166
3,468
-986
6,274
13. Diğer YatırımlarYatırımlar-Yükümlülükler
31,106
-4,216
16,149
20,284
31,858
Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar
-7,186
-7,816
7,012
11,136
-1,125
4,428
8,607
1,405
9,433
1,923
-2,758
791
14,968
1,014
22,821
C. FĐNANS HESABI
D. NET HATA VE NOKSAN
GENEL DENGE
E. REZERV VARLIKLAR
2,758
-791
-14,968
-1,014
-22,821
14. Rezerv Varlıklar
1,057
-111
-12,809
1,813
-20,814
-2,159
-2,827
-2,007
-
-
-
15. Uluslararası Para Fonu Kredileri
16. Ödemeler Dengesi Finansmanı
-680
1,701
-
-
11
Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları
TEMEL DENGE:
Cari İşlemler
Uzun Vadeli Sermaye
Kısa Vadeli Sermaye
Resmi Rezerv Değişmeleri
12
LİKİDİTE DENGESİ:
Cari İşlemler
Uzun Vadeli Sermaye
Kısa Vadeli Sermaye (Özel)
Kısa Vadeli Sermaye (Resmi)
Resmi Rezervler
13
RESMİ REZERV İŞLEMLERİ DENGESİ:
Cari İşlemler
Uzun Vadeli Sermaye
Kısa Vadeli Sermaye
Resmi Rezervler
14
Ödemeler Dengesi
Ödemeler Dengesi (Balance of
Payments--BP)
Payments
BP = CAB + KAB
BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if +
De)]
CAB = Current Account Balance (Cari
İşlemler Dengesi)
KAB = Capital Account Balance (Sermaye
Hesabı Dengesi)
BP = 0 Dış Denge
BP > 0 Dış Fazla
BP < 0 Dış Açık
15
Ödemeler Dengesi
Ödemeler Dengesi (Balance of PaymentsPayments-BP)
BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)]
(-) (+) (+)
(+) ((--)
Cari İşlemler Dengesini Etkileyen Unsurlar
Y = ülkenin gelir düzeyi ; M = f(Y)+
Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(Yf)+
(Pf/P).R = Reel döviz kuru
Pf = Yabancı ülke fiyatlarının ulusal para cinsinden
ifadesi
P = Yurtiçi fiyatlar
R = Nominal döviz kuru
Eğer Y↑
Y↑ ⇒ M↑ ; Yf
Yf↑
↑ ⇒ X↑
Reel döviz kuru (Pf ve P sabit iken, R↑
R↑) ⇒ X↑ ve M↓
M↓ 16
Ödemeler Dengesi
Ödemeler Dengesi (Balance of PaymentsPayments-BP)
BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)]
(-) (+) (+)
(+) ((--)
Sermaye Hesabı Dengesini Etkileyen Unsurlar
i = yurtiçi faiz oran
if = yurtdışı faiz oranı
De = Beklenen devalüasyon ya da depresiasyon
oranı
Eğer i↑
i↑ ⇒ Yabancı sermaye girişi↑
girişi↑
(if
(if + De)
De)↑
↑ ⇒ Yabancı sermaye çıkışı↑
çıkışı↑
Uzun vadede faiz oranı (i), Cari İşlemler
Dengesini de etkiler.
Dış borç faizleri cari işlemlere kaydedilir (Hizmet
Giderleri).
17
Ödemeler Dengesi
Ödemeler Dengesi (Balance
(Balance of Payments
Payments--BP)
Sermaye girişi 100.000 $, 1$=1,79 TL, i=%10
100.000 * 1,79 = 179.000 TL
Her 1 TL, %10 faizden 1,10 TL olacak.
(Anapara + Faiz = 1 + 0,10 =1,10)
179.000 * 1,10 = 196.900 TL vade sonunda elde
edilecek toplam gelir (Anapara + Faiz).
Eğer t+1 döneminde ülkeden;
1$ = 1,79 TL : 196.900 / 1,79 = 110.000 $ çıkar.
1$ = 1,60 TL : 196.900 / 1,60 = 123.062 $ çıkar.
1$ = 1,85 TL : 196.900 / 1,85 = 106.432 $ çıkar.
18
Ödemeler Dengesi Açıklarının
Nedenleri
Yapısal Nedenler
Nedenler:: Enflasyon, ulusal paranın aşırı
değerlenmesi, harcama genişletici politikalar, kalkınma
hızı, verimlilik ve teknoloji, hammaddeler açısından dışa
bağımlılık, zevk ve tercihler
tercihlerU
U
İktisadi Dalgalanmalar
Dalgalanmalar:: Genişleme aşamasında gelir ve
harcamaların artmasıyla dış açıklar ortaya çıkabilir
çıkabilir.. Dış
ülkeler yüksek konjonktür içinde ise ticaret ortağı bu
durumdan olumlu etkilenir
etkilenir..
Geçici Faktörler
Faktörler:: Hammadde fiyatlarındaki artışlar, hava
koşulları, afetler, kuraklık
kuraklıkU
U
Döviz Spekülasyonu ve Mali Krizler
Krizler:: Ulusal parada değer
kaybı bekleniyorsa döviz satın alınması, yüksek
faizlerden yararlanmak için fon çıkışı gibiU
gibiU
19
Ödemeler Dengesi Açığını Gidermeye
Yönelik Politikalar
Finanse Etmek
Etmek:: Resmi rezervlerin kullanılması (Sabit Kur
Rejimi)
Baskı Altına Almak
Almak:: Dış ticaret ve kambiyo politikalarından
yararlanmak (gümrük vergileri, kotalar, yasaklar
yasaklarU
U)
Fiili Açık
Açık:: Fiyat ve miktar kısıtlamalarına göre, bir anlamda ortaya
çıkmasına izin verilen, açıklardır
açıklardır..
Potansiyel Açık
Açık:: Uygulanan dış ticaret ve kambiyo kısıtlamalarının
kaldırılmasıyla ortaya çıkabilecek dengesizlikleri gösterir
gösterir.. Gerçek açıklar
bunlardır..
bunlardır
Tedavi
Etmek
Etmek:: Gerçekçi kur belirlemek, ihracatçıları
bilgilendirmek, ihracatçıya ucuz girdi ve kredi temin etmek,
ihracatta bürokrasiyi önlemek, uzun dönemli kalkınma
stratejileri geliştirmek
geliştirmekU
U
20
Referanslar
Seyidoğlu, Halil, (2003
Seyidoğlu,
2003),
), Uluslararası İktisat Teori
Politika ve Uygulama, Güzem Can Yayınları, No:
No:
20,
20, Geliştirilmiş 15.
15. Baskı, İstanbul.
İstanbul.
Ünsal, Erdal, (2005
2005),
), Uluslararası İktisat Teori
Politika ve Açık Ekonomi Makro İktisadı, İmaj
Yayıncılık, Ankara.
Ankara.
Veri Kaynağı
Kaynağı:: TCMB, Elektronik Veri Dağıtım
Sistemi, http
http:://evds.
//evds.tcmb.
tcmb.gov.
gov.tr/ [09.
09.05.
05.2013]
2013].
21