mesleki hak ve sorumluluklar

MESLEKİ HAK VE SORUMLULUKLAR
“Mesleki Hak ve Sorumluluklar Dersi sunusu”
© Bu Sunu’ya ait tüm Haklar Atlas Yayınevine aittir. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslara verilemez
Ünite 1: Meslek Etiği ve İlkeleri
© Bu Sunu’ya ait tüm Haklar Atlas Yayınevine aittir. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslara verilemez
‘’Herkes insanlığı değiştirmeyi düşünür,
ama kimse kendisinden başlamaz ”
Victor Hugo
Etik İlkeler
• Günümüzde her alanda hissedilmeye başlayan “etik”
kavramı, batı dünyasında olduğu gibi ülkemizde de bir
çok alanda incelenmeye ve tartışılmaya başlamıştır.
• Özellikle
toplumsal
yaşamla
birlikte
İnsan
davranışlarının etik değerlere uygunluğu ve etik
ilkelerin hangi ölçütlere göre geliştirileceği, konusu
tartışılan konuların başında gelmektedir.
• Etik ilke ve kurallar yıllarca gelişen ve yaşanılan
tecrübelerin sonucunda hukuk kurallarından farklı
olarak, yasalarla değil toplumsal tepkilerle ortaya
çıkarlar.
• Etik ilkeler geliştirilirken genelde adalet ilkesi, insan
hakları ilkesi, faydacılık ve bireysellik ilkeleri temel ölçü
olarak ele alınmaktadır.
• Adalet ilkesi, bütün kararların dayanaklı, tarafsız, toplum
vicdanına uyan ve gerçeklere dayalı olması üzerinde
odaklaşmıştır. Örneğin herhangi bir konuda karar
verecek bir yöneticinin konuya ilişkin bu ayrıntılardan
haberdar olması verilecek kararın sağlıklı sonuçlar ortaya
koyabilmesi açısından gereklidir.
• İnsan hakları ilkesi ise, bireylerin toplum içinde varlığı,
bütünlüğü ve temel insani haklar üzerinde yoğunlaşır.
• Faydacılık ilkesi ise, herkes için maksimum faydayı
sağlayacak kararların verilmesidir.
• Bireysellik ilkesi ise, bireylerin temel amaçlarının
öncelikle kişisel amaçlarını gerçekleştirmek ve bireysel
kazançların artırmak olduğunu ifade eder.
 Etik
• Etik terimi, “töre bilimi” anlamını içeren Yunanca
“ethos-ethicos” sözcüğünden türetilmiştir. “Ethos”
Yunancada ”karakter,ahlâk sistemi, ilke, insan davranışı,
gelenek” anlamlarını ifade etmektedir. Etik, teriminin
birçok tanımlaması yapılmıştır.
• Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin
temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğruyanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir
felsefe disiplinidir. (İnal,1996)
 Etik, insanların ahlaki davranışlarını, yaşama
biçimlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini, gelenek ve
göreneklerini inceler.
 Etik, bireylerin gruplarla, toplumla, örgütlerle ve
birbirleriyle doğru ilişkiler kurma yöntemlerini
araştıran ve bunlarla ilgilenen bir disiplin dalıdır
(Obuz, 2009).
 Etik, Türkçe ahlâk bilimi olarak da ifade edilmektedir
ve Türkçe'de ahlak sözcüğü ile eş anlamlı olarak da
kullanılır.
Ahlak
• Ahlâk;
“morality”
(İng.),
“moralis”
(Latince)
sözcüğünden türetilmiş olup, görgü ve gelenek anlamlarına
gelmektedir (Thompson, 1985).
• Ahlak, Arapça hulk veya hulûk kelimesinin çoğuludur,
huy, seciye, mizaç, tabiat ve karakter gibi anlamlara gelir.
Hulk veya hulûk insanın beden ve ruh bütünlüğü ile
alâkalıdır.
• Ahlâk, İnsanın bir amaca yönelik olarak kendi arzusu ile
iyi davranışlarda bulunup
kötü davranışlardan uzak
olmasını ifade etmektedir (Aslan, 2014).
• Ahlak, insanların toplum içindeki davranışlarını ve
birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür.
• Ahlâk kuralları din, kültür, çevre ve geleneklerden
etkilenir. Ancak ahlak, bazı dini
değerlerden
etkilenmesine karşın dünya ilişkilerini düzenler.
• Dipnot: Ahlâk kuralları kişiden kişiye ve toplumdan
topluma değişebilir. Her toplumun sahip olduğu bir
ahlak anlayışı ‘’Toplumsal ahlak” ve bütün dünyada
genel kabul gören ahlaki kurallar ‘’Evrensel ahlâk”
vardır.
Etik - Ahlak ilişkisi
• En temel fark, ahlakın toplumsal değerlere
dayanması, etiğin ise evrensel insani değerlere
dayanmasıdır.
• Ahlak (moral) insanların davranışlarını ve birbirleriyle
ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür.
• Etik ise (ahlak felsefesi), ahlakı konu edinen,inceleyen
bir bilim dalı ya da felsefe disiplinidir. Ahlak etikten çok
önce vardır.
 Etikle ilişkili temel kavramlar
• Etiğin ilgi alanı ve etik davranışlar incelendiğinde;
 Değer,
 Kültür,
 Hukuk,
 Norm gibi pek çok kavramla ilişkili olduğu
görülmektedir.
Değer
• Değer, bireylere ve topluma yön veren,
davranışlarını belirleyen ilkeler ve tercihlerdir.
Her toplum ve birey, sahip olduğu değerler
çerçevesinde
davranışlarına
yön
verir,
tercihlerini onlara göre belirler.
• Değerler, “neyin doğru ve yerinde olduğuna
dair hükümleri yönlendiren standartlardır. Etik
kavramı da, mevcut durumlar arasında seçim
yapmamızı etkileyen değerler kavramıyla
yakından bağlantılıdır.”
 Kültür
• Kültür, genel anlamda bir toplumun duygularıyla,
düşünceleriyle ve hareketleriyle şekillenen bir yaşam
biçimidir. Bireyin ürettiği her türlü maddi ve manevi
değerler kültürün bir parçasıdır.
• Etik, bireyin içinde bulunduğu toplumla ve o toplumun
kültürüyle doğrudan İlişkilidir. Etik davranış, daima
kültürle iç içedir ve birbirlerinden etkilenirler.
• Etik kavramlar evrensel nitelikler taşır, ancak içerikleri
kültürden kültüre değişiklikler gösterir. Örneğin “aile”
evrensel olarak bütün toplumlarda vardır, ancak yapı
olarak toplumların aileye yükledikleri ve aileyi
şekillendirdikleri
değerler
birbirinden
farklıdır.
“dürüstlük”, “namus”, “sadakat” evrensel etik kavramlar
olmasına karşın, bunlara yüklenilen anlam ve önem
kültürden kültüre değişir.
 Hukuk
• Hukuk, toplum davranışlarını düzenleyen ve devletin
yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür.
• Hukuk, devletin organları eliyle yaptırımlara dayanan,
yasal düzenlemelerle şekillenen ve her bireyin uymakla
yükümlü olduğu kuralları içerir. Bu bakımdan etik
değerler ve hukuk kuralları toplumsal düzenin
sağlanmasında birbirini tamamlayan kavramlardır.
• Hukuk kurallarının amacı, insanın her türlü eylem ve
davranışlarından diğer insanların zarar görmesini
engellemektir. Bir başka ifade ile insanın kendi hak ve
sorumlulukları
çerçevesinde
hareket
etmesini
sağlamaktır. Etik kuralların amacı ise genelde kişi ve
kuruluşların kendi kendilerini kontrol etmelerine yön
vermektir.
 Norm
• Norm, sosyoloji, hukuk ve felsefi tanımlamalarda “kural,
kanun, kaide”, ”bir hususta geliştirilen standartlar,
kurallar, belli bir kurala uygun olan” anlamında ifade
edilmektedir.
• Norm, bireylerin karşılıklı hak, görev ve sorumlulukların
belirlenmesinde yol gösterir. Normlar toplumsal düzenin
sağlanmasında ölçütler ortaya koyar. Normların amacı
sosyal düzenin kurularak bireylerin mutluluğunun
gerçekleştirilmesidir.
• Normlar, insanların toplum içindeki davranışlarına da
yön verir. Aynı zamanda belli bir grup içindeki bireylerin
ilişkilerini düzenler. Normlar, genellikle bir grubun tüm
üyelerince paylaşılır bu bakımdan kolektiftir.
• Grup içerisinde gelişen toplumsal normlar, grup
üyelerinin sıkıntılarla karşılaşmalarını engeller, grup
işleyişini
kolaylaştırarak
grubun
varlığını
sürdürmesine yardım eder.
• Normlar grup yaşamının önemli bir bölümünü
kapsar.
• Normlar yavaş gelişir ve yavaş değişir.
• Gruptaki bireylerin statüleri, normlara uyum
derecesini etkiler.
Etik davranışı belirleyen unsurlar
Meslek Etiği
• Meslek, “Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi
ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek,
hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için
yapılan,
kuralları
belirlenmiş
iş
olarak
tanımlanmaktadır.”
Meslek etiği, meslek yaşamındaki davranışları
yönlendiren, yapılması ve yapılmaması gerekenleri
ortaya koyan etik prensipler ve standartların
toplamıdır.
Meslek etiği, meslek üyelerinin kendi aralarında ve
toplum ile olan ilişkilerini düzenler.
• Meslek etiğinde amaç; hataların yapılmasını
önlemek ve insanlara daha iyi hizmet verilmesi için
mesleğe bir yol haritası hazırlamaktır.
• Meslek ve örgüt etiğinin iskeleti etik kodlardan
oluşur. Etik kodlar mevcut mesleki değerlere uyum
sağlaması konusunda üyelerini teşvik eder.
• Meslek çalışanlarının bireysel başarılarının yanı sıra,
grup halinde başarılı olmalarının temelinde
çalışkanlık kadar etik ilkelere bağlılık yatmaktadır.
 Meslek Etiğinin Önemi
• Toplumlar kendi yaşamlarını düzenleyebilmek için
hayatın tamamını kapsayan çeşitli kurallar ortaya
koyarlar. Gelenekler, görenekler, adetler, dini kurallar,
iktisadi kurallar, hukuki kurallar ve mesleki özelliklere
göre belirlenen mesleki kurallar toplum hayatına belli
bir düzen getirir. Toplumlar geliştikçe oluşturulmuş
olan bu kurallar da değişerek zamana uygun hale
getirilir.
• “Meslek etiğine sahip olmayan meslek mensupları,
topluma yarardan çok zarar verirler. Çünkü meslek
etiğine gereken önemi vermeyen meslek mensupları
sadece kendi menfaatlerini ön planda tutarlar.
Meslek
Etiğinin
Üzerindeki Etkileri
Meslek
Yaşamı
• Günümüz çalışma hayatı içerisinde haksız rekabet
ve haksız kazanç ifadeleri ve yarattığı rahatsızlıklar
sıkça dile getirilmektedir. Mesleki Etik kurallar ve
standartlar;
Meslek mensuplarının çalışma hayatlarının
geliştirilmesine ve iyileştirilmesine imkan sağlar.
İşlerin yapılışı açısından birlik ve düzenin
kurulmasını sağlar.
Kişi veya işletmelerin/kuruluşların verdikleri
hizmetlerin kalitesinden emin olmalarını sağlar.
Kişilerin ve meslektaşların bir arada meslek
yaşamlarını daha huzurlu bir şekilde geçirmelerine
yardımcı olur.
Meslek yaşamında güven ve iş birliği ortamının
gelişmesine yardımcı olur.
• Kişilerinin sorumluluklarının farkında olarak hareket
etmeleri mensubu oldukları topluluk ve toplum
içinde saygınlıklarını artırır. Aksi haldeki davranışlar,
hem zaman hem de kaynak israfına neden olur.
 Meslek Etiği İlkeleri (etik kodlar)
• Halkın kendi kendine oluşturduğu, hiçbir yazılı
metine dayanmayan kanunlara "etik ilkeler" (Code of
etchics) denir.
 Meslek etiği ilkeleri: Bir meslek grubunda mesleki
etik kuralları olarak belirlenen ve üyelerinin genel ve
ortak olan davranış biçimlerini tanımlayan ilkelerdir.
Doğruluk
Yasallık
Yeterlik
Güvenirlik
Mesleğe Bağlılık
• Mesleki etik kuralları olarak belirlenen ve
üyelerinin genel ve ortak olan davranış
biçimlerini tanımlayan ilkelerin üç temel işlevi
vardır (Aktaran, Altun).
Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak.
Meslek içi rekabeti düzenlemek.
Hizmet ideallerini korumak.
Etik ilkeler
 Meslek etiği ilkeleri ya da kodları aşağıdaki
yararları sağlar:
 Meslektaş baskısı sağlayarak, bireyleri etik
davranış göstermeye motive eder,
 Bireylere doğru ya da yanlış eylemler konusunda
rehberlik sağlar,
 Belirsiz durumlarda nasıl davranılacağı konusunda
rehberlik eder,
 Yönetici ya da patronların tek başına, buyurgan
(otokratik) gücünü kontrol eder,
 Kurumların toplumsal sorumluluklarını tanımlar,
 Kurumun ya da mesleğin çıkarlarına hizmet eder.
 Bazı Etik Dışı Davranışlar
Ayrımcılık
Kayırma
Rüşvet
Psikolojik yıldırma (Mobbing)
İhmal
Bencillik
Yolsuzluk
Bedensel ve Cinsel Taciz
Görev ve Yetkinin Kötüye Kullanımı
Dedikodu
Zimmet
Hakaret ve Küfür
Şiddet-Baskı-Saldırganlık
 Örgüt Etiği
• Örgüt; toplumsal amaçları yerine getirmek
amacıyla birden fazla kişinin bir araya gelerek
oluşturduğu yapılardır.
• Örgütsel etik, örgütün tüm ekonomik ve toplumsal
faaliyetlerinde dürüstlüğü, güveni, saygıyı, adaleti
ilke edinerek topluma destek olacak şekilde hareket
etmesiyle ilişkili olup, toplum tarafından görüş
birliğine varılmış ilke, norm ve standartlar ile tutarlı
olmasını gerektirmektedir.
 Örgütsel yapı içerisinde örgüt etiği ilkelerine
uyulmaması durumunda;
• Örgütün yönetim kademesine duyulan güven
kaybolur,
• İtibar kaybı yaşanır,
• Grup çalışmaları azalır veya zarar görür,
• Örgütsel iletişim bozulur veya zarar görür,
• Bağlılık duygusu azalır, “biz” ruhu zedelenir,
• Personel devir hızı ve oranının yükselmesine yol
açar,
• Performans kaybı yaşanır.
 Sağlık Meslek Etiği (tıp etiği)
• “Hekimlerin mesleki uygulamalarında uyması gereken
sosyal ve hukuki kuralları içeren ilk düzenlemeler eski
Mısır’daki Hamurabi Yasalarında bulunmaktadır”.
• Bu düzenlemelerin Tıbbi etikten çok Tıbbi Deontoloji
ve Tıp hukuku ile ilgili olduğu ifade edilmektedir.
• Eski Yunan da Hekimler aynı zamanda birer
filozoftur.
• Uygulamalarında ve eserlerinde belli ahlaki
ilkelere ve meslek kurallarına yer verirler. Bu
Hekimlerden biriside Hekimlik mesleğinin
sembolü olan Hippocrates dir.
• Hippocrates
Andı’ndaki
ifadeler
tıp
uygulamalarının yanında Tıp etiği ve Tıbbi
Deontoloji içinde dönüm noktası olmuştur.
Tıbbi Deontoloji
• Hekimin meslek etkinlikleri sırasında uymak zorunda
olduğu yasal ve ahlaki yükümlülükleri, özellikle
hastalarına ve meslektaşlarına karşı uymaları gereken
ödevleri içeren bilgilerdir.
• Tıbbi deontoloji uyulması gereken mesleki standart ve
kuralları (normlar) içerir.
• İslam dünyasında da Hekimlik mesleği ve Hekimlerin
yeri ayrı bir öneme sahipti.Hekimler dini inanç ve
değerleri yanı sıra evrensel değerleri de esas alarak
çalışırlardı.
Tıp Etiği
• Tıp etiği, Sağlık hizmetleri alanında görev
yapanların birbirleriyle ilişkilerinde ve mesleğin temel
amaçları ve sorumlulukları doğrultusunda hareket
etmelerini düzenleyen ilkeler dizisidir. Bu ilkeler
meslek üyelerinin mesleğine, meslek örgütüne,
meslektaşlarına, hizmet verdiği
işbirliği yaptığı
bireylere ve kendine karşı sorumluluklarından oluşur.
• Tıp etiği, tıbbi bilimlerin her biriminde görev yapan
sağlık çalışanlarının tıbbi ilişkiler çerçevesinde neleri
yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiğini ifade
eder.
 Tıpta Etik Kavramının Tarihsel Gelişimi
• Tıp alanında etik kavramının tarihsel gelişimi
“Hipokrat”a dayandırılır. Özellikle klinik işlemlerde
uyulması geleneksel sayılan en eski etik kuralların
bütünü “Hipokrat Yemini”dir.
• Tıpta önemli bir kural olan “zarar vermeme” ilkesi
ilk defa Hipokrat tarafından dile getirilmiştir.
• Tıpta etik kavramının gelişimi ancak 20. yüzyılda
gerçekleşmiştir.Tıp bilimi evrenseldir. Bu nedenle insan
üzerinde yapılan bilimsel araştırmalar için uluslararası
standartlara ihtiyaç vardır. Dünya Tıp Birliği (DTB)
tarafından hazırlanan ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından
da
kabul edilmiş olan “Helsinki Deklarasyonu”
uluslararası standartlara rehber olabilecek niteliktedir.
• Helsinki Deklarasyonu insan deneklerle ilgili tıbbi
araştırmalar, belirlenebilen insan materyalleri veya verileri
üzerinde yapılan araştırmaları içerir. İlerleyen yıllarda
bildirgeye ekler ve düzeltmeler yapılmıştır
 Nuremberg kodu:
• İnsan üzerindeki araştırmalar için kişinin gönüllü
onayı kesinlikle gereklidir.
• Deney toplumun iyiliği için olmalıdır.
• Deney, hayvan çalışmalarına ve hastalığın doğal
seyrinin bilinmesine dayandırılmalıdır.
• Deney, gereksiz hiçbir fizik, mental sorun ya da
hasara yol açmamalıdır.
• Deneyi yapan doktorun denek olduğu koşullar
hariç, ölüm veya kalıcı sakatlığa yol açan deneyler
yapılmamalıdır.
• Deneyle karşılaşılan risk, deneyin sonuçlarının
insanlara sağlayacağı yarardan fazla olmamalıdır.
• Yaralanma, sakatlık ve ölüm olasılığına karşı gerekli
hazırlıklar yapılmalı ve alt yapı sağlanmalıdır.
• Deney sadece bilimsel olarak kalifiye kişiler
tarafından yapılmalıdır.
• Deney süresince denek çalışmayı istediği an
sonlandırabilmelidir.
• Eğer araştırmacı deneyin devamının yaralanma,
sakatlık ve ölüm olasılığına sahip olduğuna kanaat
getirirse deneyi durdurmaya hazır olmalıdır.
• New York Musevi Kronik Hastalıklar Hastanesi kanser
çalışması [ ABD, 1963, Yazılı Olur Almama]
• New York’ta Musevi Kronik Hastalıklar Hastanesi’nde, 22
yaşlı hastayı içeren bir araştırmadır. Bu kişilere kanser
hücreleri enjekte edilerek kanser hücrelerinin immünolojik
olarak reddedilip edilmeyeceğine bakılmıştır. Yazılı izin
almayan araştırıcılar deneklerden sözlü olarak olur
aldıklarını beyan etmişler ancak buna ait bir kanıta
rastlanmamıştır.
• ABD’de Tıp alanında yapılan pek çok önemli ihlallerden
sonra 18 Nisan 1979 tarihinde biyomedikal ve davranış
araştırmalarında insanların korunması ile ilgilenen ulusal bir
komite kuruldu (The National Commission for the Protection
of Human Subjects of Biomedical and Behavioral Research).
Bu komite araştırmalarda kullanılan bireylerin korunması
için etik ilkeler ve bu ilkelerin uygulanması için bir rehber
hazırladı.
• Bu rapora “Belmont Raporu” adı verildi.
Nuremberg Kodu ve Helsinki Deklarasyonu gibi
rehber ya da kurallar oluşturan metinlerden farklı
olarak, Belmont Raporu insanları ilgilendiren tüm
araştırmalar için üç temel etik ilke tanımladı:
• Bireylere saygı,
• Yarar,
• Adalet.
• Türkiye’de mesleki etik ilkelerinin denetlenmesini
sağlamak amacıyla yapılan ilk düzenlemeler 1928
yılında çıkarılan 1219 sayılı “Tababet ve Şuabatı
Tarzı İcrasına Dair Yasa” ile olmuştur.
 Tıp Etiğinde Temel İlkeler (Sağlık meslek etiği ilkeleri)
• Sağlık hizmetleri alanında görev yapan hekim ve diğer
sağlık personeli görevleri sırasında hasta, hasta yakınları,
meslektaşları vb. taraflarla sürekli bir ilişki
içerisindedirler.
• Bu ilişki hastanın talebi üzerine kurulur. Tanı, tedavi ve
tıbbi bakım sürecinde bu ilişkinin etik değerler içerisinde
sürdürülmesi hastanın ihtiyaç ve beklentilerinin
karşılanmasına olumlu katkılar sağlamaktadır.
• “Günümüzde hekim-hasta ilişkisi, tıp ile toplum ilişkisi,
sağlık hizmetleri ya da diğer birçok tıbbi olgu etik
değerlerimiz yönünden sorgulanmakta ve geleneksel
değerler yeniden analiz edilmektedir. Diğer yandan da
bu
konulara
ilişkin
yeni
etik
yaklaşımlar
geliştirilmektedir.”
• Genel olarak 5 ilke üzerinde durulur. Bunlar;
Değerli Eğitimcilerimiz,
sunumların tamamına ulaşmak
için yayınevimiz ile
irtibata geçiniz.
Atlas Sağlık Yayınları
Gsm : 533 745 49 44
bilgi@asmlyayin.com