"İÇTİHAD kapısı açıktır. Fakat şu zamanda oraya

Sorularlarisale.com
"İÇTİHAD kapısı açıktır. Fakat şu zamanda oraya
girmeye Altı Mâni vardır." İçtihat kapısının açık olmasını
nasıl anlamalıyız; madem girmeye mani var, o halde
kapı neden açık, hikmeti nedir?
Semavi ve İlahi dinler, esas ve temel noktasında aynıdırlar. Yani Hazret-i Adem (as)'
dan Hazret-i Peygamber Efendimize (asv) kadar gelen ve geçen bütün dinlerin
temeli ve esası aynıdır. Bu noktadan bakıldığında hak din tektir o da İslam dinidir.
Bu temel ve esas olan kısım ise; iman ve bazı ibadetlerdir. İman ve bazı ibadetler
bütün semavi dinlerde aynıdır, değişmez.
Ama bir de insanların örf ve adetlerinden kaynaklanan, farklı cemiyet ve toplumsal
yaşamları vardır. Allah bu toplumsal farklılıkları nazara alarak, her toplumun
bünyesine uygun şeriat ve nebiler göndermiştir. Hatta aynı zaman ve mekan içinde
iki farklı din ve peygamber bile gönderilmiştir. Hazreti Musa (as) ile Hazreti Şuayib
(as)‘ın farklı şeraitleri buna delildir. Tabi bu farklılıklar dinin temelinde ve kökünde
değil, toplumsal yaşama bakan detay meselelerdedir. Hazret-i Musa (as)’in getirdiği
katı ve zor şeriatı, Hazreti İsa (as) daha yumuşak ve kolay hale getirmiştir. Hazret-i
İsa'da helal olan bazı şeyler, İslam şeriatında haram kılınmış, haram olanlar da helal
kılınmıştır.
"Zamanın değişmesi ile hükümler de değişir." kaidesi, İslam fıkhının ve kainata
konulan adetullahın ana prensiplerindendir. Ama bu hüküm değişkenlik gösteren
insanların toplumsal yapısı ile alakalıdır. Zira insanlık sürekli değişim ve dönüşüm ile
tekamül ediyor. Hazreti Adem zamanındaki toplumsal yapı ile Hazreti Peygamber
Efendimiz (asm)'ın dönemindeki toplumsal yapı arasında çok azami farklar ve
farklılıklar olmuştur.
İnsanlık iletişim ve ulaşım araçlarının gelişmesi sayesinde ortak ve evrensel
değerlere doğru yaklaştığı için, Allah son peygamberini ve son dinini insanlığa
göndermiştir. Artık farklı nebi ve dinlere ihtiyaç kalmamıştır. Ama yine de bütün
insanlık bir sınıf seviyesine gelmediği için, İslam dini farklı örf ve adetlere hitap edip
cevap verecek içtihat ve mezhep kapısını kapamamıştır. Bazı muhakemesizler bu
incelikleri bilemedikleri için mezhepleri kabullenemiyorlar.
Üstad bu manaya şöyle işaret ediyor;
”Enbiya-yı sâlife zamanında tabakat-ı beşeriye birbirinden çok uzak
ve seciyeleri hem bir derece kaba, hem şiddetli ve efkârca iptidaî ve
bedeviyete yakın olduğundan, o zamandaki şeriatler, onların haline
muvafık bir tarzda ayrı ayrı gelmiştir. Hattâ bir kıt'ada, bir asırda
ayrı ayrı peygamberler ve şeriatler bulunurmuş. Sonra, Âhirzaman
page 1 / 3
Peygamberinin gelmesiyle, insanlar güya iptidaî derecesinden
idadiye derecesine terakki ettiğinden, çok inkılâbat ve ihtilâtatla
akvâm-ı beşeriye birtek ders alacak, birtek muallimi dinleyecek,
birtek şeriatle amel edecek vaziyete geldiğinden, ayrı ayrı şeriate
ihtiyaç kalmamıştır, ayrı ayrı muallime de lüzum görülmemiştir.
Fakat tamamen bir seviyeye gelmediğinden ve bir tarz-ı hayat-ı
içtimaiyede gitmediğinden, mezhepler taaddüt etmiştir. Eğer,
beşerin ekseriyet-i mutlakası, bir mekteb-i âlinin talebesi gibi, bir
tarz-ı hayat-ı içtimaiyeyi giyse, bir seviyeye girse, o vakit mezhepler
tevhid edilebilir. Fakat bu hal-i âlem o hale müsaade etmediği gibi,
mezâhib de bir olmaz.”(1)
İnsanlık, basma kalıp, aynı anlayış ve kültür kalıbına girer, ayni iklim ve coğrafi
koşullara adapte olabilirse; ancak o zaman mezhepler ortadan kalkar, böyle bir şey
de ütopyadan öteye geçmez.
İki örnek ile bu meseleyi somutlaştıralım.
Birisi başların mesh edilmesinde, üç ayrı içtihat ve üç farklı mezhep görüşü vardır.
Maliki Mezhebi'ne göre; başın tamamı mesh edilir, Hanefi Mezhebi'ne göre ise başın
dörtte biri mesh edilir, Şafi Mezhebi'ne göre ise parmak ucu ile ıslatmak kafidir.
Şimdi kutuplarda yaşayan bir Müslüman için en kullanılabilir görüş Şafi mezhebinin
görüşüdür. Zira Maliki mezhebini tatbik etse hasta olur. Aynı şekilde Afrika'da
yaşayan bir Müslüman içinde en mutabık görüş Maliki mezhebinin görüşüdür. Zira
sıcak memlekette başın tamamının meshi güzeldir.
Coğrafya ve iklim olarak vasat olan yerlerde de Hanefi mezhebinin görüşü
mutabıktır. Şimdi mezhep nasıl cem olur, Afrika ve kutuplarda yaşayanları vasat
olan bir coğrafyaya cem edebilirsen ki bu imkansız bir şeydir; ancak o zaman
mezhepleri de cem edebilirsin, yoksa mezhepleri birleştirmek muhaldir.
İkincisi; her toplumun yemek ve içmek kültürü farklıdır. Bir toplum için leziz olan
bir yemek, başka bir toplum için tiksindirici olabilir.
Mesela; Tayland ve Afrika gibi toplumlarda haşerat ve böcek yemek gayet
normaldir. Ama Türkiye ve Arap toplumunda bunlar gayet itici ve tiksindirici bir
durumdur. Şimdi hangi kalıbı ölçü alıp herkesi bu kalıp içine sokacağız da mezhepler
cem olacak. Maliki mezhebinde haşerat yemek caiz görülmüştür. Hanefi
mezhebinde ise kerih ve mekruh sayılmıştır.
Şimdi her toplum kendine uyan bir mezhebi İslam içinde bulabilir. İşte mezheplerin
rahmet ve zenginlik olması buradan ileri geliyor.
page 2 / 3
Mezhepler sosyolojik bir gerçektir, toplumsal farklılıkların bir neticesidir. Allah ve
Resulü bu gerçeklere rahmet olsun diye, Ayet ve sünnetlerini içtihada müsait bir
kıvamda tayin etmiştir. Yoksa bir kalıp koyup bütün milletleri o kalıp içine preslemek
fıtri olmazdı. İşte İslam’ın fıtrata uygunluğu buradandır.
Mezhepler içtihatlarını hariçten İslam‘a sokmamışlar, İslam’ın içinde var olan ama
herkesin göremediği hafi manaları ve hükümleri içtihat vasıtası ile açığa
çıkarmışlardır. Böyle olunca bu mezheplerin hepsi haktır ve şeriatın bir meselesidir.
(1) bk. Sözler, Yirmi Yedinci Söz.
page 3 / 3
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)