1 konu etkinlik yanitlari.qxd

11. SINIF
KONU ANLATIMLI
5. ÜNİTE: DALGALAR
1. Konu
SES
ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ
2
5. Ünite 1. Konu (Ses)
7.
Elastik yap›ya sahip olan her cisim titrefltirildi¤inde
kendi özel sesini oluflturur. Cisimlerin titrefltikleri bu
karakteristik frekanslar›na do¤al frekans denir. Do¤al frekans cismin elastikiyeti ve flekline ba¤l›d›r.
Ayn› maddeden yap›lm›fl büyük bir cismin do¤al
frekans› küçük cismin do¤al frekans›ndan küçüktür.
8.
Zorlamal› titreflim olmadan rezonans oluflmaz.
Çünkü cismin do¤al frekans›na eflit bir zorlamal› titreflim elde ederek rezonans sa¤lan›r.
9.
Bir yerdeki gürültüyü azaltmak için lastik, yün, keçe, hal› vb. so¤urucu yüzeyler kullanmak gerekir.
Gürültünün oldu¤u yerdeki duvarlara aksesuar
asarak yüzeydeki pürüzler art›r›l›r. Böylece en kolay
so¤urulma sa¤lanabilir.
1.
Sesin yüksekli¤i, sesin frekans›na ba¤l›d›r. Frekans
büyüdükçe sesin yüksekli¤i artar, küçüldükçe azal›r.
2.
Frekans› 20 Hz in alt›nda olan ses dalgalar›na infrasonik sesler, frekans› 20 kHz yani 20 000 Hz in üzerindeki ses dalgalar›na ultrasonik sesler denir.
3.
a. S›k›flan ses dalgalar› yüksek bas›nç alt›nda, genleflen ses dalgalar› düflük bas›nç alt›nda elde edilir.
S›k›flma bölgesinde tepe, genleflme bölgesinde çukur enerji seviyesi oluflur.
b. S›k›flmalar ve genleflmeler ancak titreflim yapan
bir cisim taraf›ndan üretilebilir. Titreflim yapan cismin ileri hareketi s›k›flmay›, geri hareketi ise genleflme bölgesi oluflturur.
4.
Ay’da bulunan iki astronot hiç bir alet kullanmadan
konuflarak anlaflamazlar. Çünkü Ay üzerinde boflluk
vard›r ve ses bofllukta yay›lmaz.
5.
Sesin oluflumu, yay›lma ve duyulma özellikleri ile ilgilenen bilim dal›na akustik denir. Konferans ve sinema salonu gibi iletiflim sistemlerinin oldu¤u yerlerde akustik biliminden yararlan›l›r.
6.
Levha da titreflime zorland›¤› için daha çok hava
molekülünü hareketlendirir. Bu nedenle daha yüksek bir ses duyulur.
Nihat Bilgin Yay›nc›l›k©
A’n›n Yan›tlar›
10. Frekanslar› aras›nda az bir fark olan iki ses dalgas›n›n giriflimi sonucunda ses fliddetinin yükselip alçalmas›, vuru olay›n› gerçeklefltirir. Giriflim olmadan
vuru elde edilemez.
11. Ses ve görüntünün ayn› anda ulaflmas› olanaks›zd›r.
Çünkü ›fl›k h›z› ses h›z›ndan oldukça büyüktür. fiimflek çakt›ktan saniyeler sonras› gürültüsünün duyulmas› buna örnektir. Ses ve ›fl›k h›z›n›n eflit verilmesi
fiziksel bir hatad›r.
12. Bir ses dalgas› havada yay›l›rken, önünde s›k›flma
arkas›nda genleflme meydana getirece¤inden, bas›nc›n periyodik olarak yüksek ve düflük oldu¤u bir
hava dalgas› oluflturacakt›r.
3
13. Diyapazonu masaya daha s›k›ca bast›rd›¤›m›zda titreflim say›s› artar, yani daha yüksek frekansta titreflir. Frekans›n artmas› daha çok enerji harcamas› demektir. Enerji korunumu yasas›na göre ayn› enerji
miktar› yüksek frekanslarda daha k›sa titreflmesini
sa¤layacakt›r.
17. f1 = 20 Hz
v = 340 m/s
λ1 = ?
λ1 =
v
340
=
= 17 m
20
f1
bulunur.
f2 = 20 kHz = 20 000 Hz
λ2 =
14. Frekanslar› 260 ve 262 Hz olan diyapazonlar 2 Hz,
frekanslar› 262 ve 266 Hz olan diyapazonlar 4 Hz,
frekanslar› 260 ve 266 Hz olan diyapazonlar 6 Hz lik
vuru frekans› oluflturur.
Nihat Bilgin Yay›nc›l›k©
16. Ayn› müzi¤i dinleyen bir grup insan ayn› notalar›,
ayn› frekansta ve ayn› fliddette dinliyor olabilir ancak alg›lad›klar› sesler, vurular farkl›d›r. Farkl› kiflilerin farkl› konumda olmalar› yans›yan seslerin farkl›
alg›lamalar›n› sa¤layabilir.
bulunur.
18. Oda s›cakl›¤›ndan ses h›z› v = 340 m/s dir. λ = 1 m
oldu¤una göre;
f=
15. Piyanist teli s›k›flt›rd›kça tel tizleflir, frekans› artar. Bu
art›fl aradaki fark› azalt›yor ise diyapazonun frekans› daha büyük demektir. Piyano teli biraz daha
s›k›flt›r›l›p frekans› art›rmal›. Ancak bu flekilde eflitlik
sa¤lan›p akort tamamlanm›fl olur.
v
340
=
= 1, 7.10 –4 m
f2 20 000
v 340
=
= 340 Hz
λ
1
bulunur.
4
B’nin Yan›tlar›
1.
2.
Hava içinde bir cismin titreflimi ses dalgalar›n› meydana getirir.
dalga tepesi
6.
‹lerleyen bir dalga kayna¤›n›n h›z›, dalgalar›n h›z›n›
aflarsa flok dalgalar› oluflur.
7.
‹lerleyen bir dalga kayna¤›n›n h›z›, dalgalar›n h›z›na
eflit ise, kayna¤›n hemen önünde ç›kan dalgalar üst
üste y›¤›larak dalga boyunun s›f›r olmas›na neden
olur. Bu durumda atmalar aras›ndaki zaman aral›¤›
da s›f›ra yaklafl›r. Bu da sonsuz frekansa karfl›l›k gelir.
8.
Ses dalgalar› fleklinde ortaya ç›kan yer de¤ifltirmeler, denge konumundan itibaren herbir molekülün
boyuna yer de¤ifltirmesini gerektirir. Bu s›k›flma ve
genleflme fleklinde yüksek ve alçak bas›nç bölgelerinin oluflumuna yol açar.
9.
Frekanslar›na göre, boyuna mekanik dalgalar üç
gruba ayr›l›r.
genlik
dalga çukuru
‹lerleyen bir ses dalgas› enerji tafl›r ve tafl›nan bu
enerji kulak zar› gibi bir baflka mekanik sistem taraf›ndan yutulur.
4.
Yap›lan bir deneyde enerjinin havadaki ses dalgalar›ndan cama aktar›lmas›n› sa¤layan bir rezonans olay› nedeni ile kadeh flekildeki gibi
k›r›l›yor. Bu olayda sesin frekans› kadehin do¤al frekans›na eflittir.
Nihat Bilgin Yay›nc›l›k©
3.
a. ‹flitilebilir dalgalar. ‹nsan kula¤›n›n duyarl›l›k s›n›rlar› içinde olan ses dalgalar›d›r. Bu dalgalar, 20 Hz
ile 20 000 Hz frekanslar› aras›ndad›r.
b. ‹nfrasonik dalgalar. ‹flitilebilir mertebenin alt›ndaki frekansta olan boyuna dalgalard›r.
c. Ultrasonik dalgalar. ‹flitilebilir mertebenin üstünde frekanslar› olan boyuna dalgalard›r.
10. Deprem dalgalar› infrasonik dalgalard›r.
5.
11. Bir ambulans, kornas›n› çalarak hareket ederken
duydu¤unuz sesin frekans›; araç yaklafl›rken daha
yüksek, uzaklafl›rken daha düflüktür. Bu, Doppler
olay›na bir örnektir.
Ahmet
Ahmet küçük
frekansta ses iflitir.
Ayflegül
Ayflegül büyük
frekansta ses iflitir.
12. Doppler olay›; kaynakla gözlemci aras›nda ba¤›l bir
hareket oldu¤u zaman ortaya ç›kar. Kaynak gözlemciye do¤ru hareket etti¤i zaman, gözlemci taraf›ndan duyulan sesin frekans›, kayna¤›n frekans›ndan daha büyüktür. Kaynak gözlemciden uzaklaflt›¤›nda, gözlemcinin duydu¤u sesin frekans› kayna¤›n frekans›ndan daha küçüktür.
5
13. Günlük yaflant›m›zda sesin yans›mas›ndan yararland›¤›m›z dört maddeyi aç›klayarak yaz›n.
C’nin Yan›tlar›
a. Ses dalgalar›n›n yans›mas› kullan›larak Dünya’n›n
iç yap›s› incelenir.
1. ( Y )
b. T›pta görüntü alma ses dalgalar›n›n yans›mas›ndan yararlan›larak yap›l›r (ultrason).
2. ( D )
c. Malzemelerin kusurlar›n›n araflt›r›lmas›nda ses
dalgalar›n›n yans›mas›ndan yararlan›l›r.
3. ( D )
ç. Radar ve sonar ayg›tlar› elektromanyetik dalgalar
veya ses dalgalar› yay›p, daha sonra bunlar›n yans›malar›n› al›p bunlar› anlaml› bilgilere dönüfltürürler.
4. ( Y )
5. ( D )
14. Do¤al frekans, zorlamal› titreflim oluflturabilmek
için minimum enerjinin gerekti¤i noktad›r.
6. ( Y )
7. ( Y )
15. Titreflen cisimlere do¤al frekanslar›yla ritim içinde
tekrarlayan itmeler uygulan›rsa rezonans oluflur.
Nihat Bilgin Yay›nc›l›k©
8. ( D )
16.
9. ( D )
10. ( Y )
11. ( Y )
12. ( D )
13. ( D )
fiekilde verilen uçak bir süpersonik uçakt›r. Bir baflka ifadeyle, bu uça¤›n h›z›, sesin havadaki h›z›ndan
daha büyük oldu¤undan çevresinde bulut oluflmufltur.
14. ( D )
15. ( Y )
16. ( D )