Trabzon Sunumu_Web
advertisement
TÜRKĐYE CUMHURĐYET MERKEZ BANKASI Durmuş YILMAZ Başkan 4 Eylül 2008 1 Sunum Planı I. Uluslararası Gelişmeler II. Fiyat Đstikrarı Neden Gereklidir? III. Enflasyon Gelişmeleri IV. Piyasalar V. Ekonomik Görünüm 2 I. Uluslararası Gelişmeler 3 Uluslararası Gelişmeler 2007 2007 yılı yılı ortalarında ortalarında küresel küresel finans finans piyasalarında piyasalarında ortaya ortaya çıkan çıkan belirsizlikler belirsizlikler devam devam etmekte, etmekte, bu bu belirsizliğin belirsizliğin göstergelerinden göstergelerinden olan olan Oynaklık Oynaklık Endeksi Endeksi yüksek yüksek seviyesini seviyesini korumaktadır. korumaktadır. Oynaklık Endeksi* (1 Ocak 2004 – 3 Eylül 2008) 32 28 Oynaklık Endeksi Ortalama Düzeyi 24 20 16 12 8 01-2004 01-2005 01-2006 01-2007 01-2008 * VIX, S&P 500 endeksi (500 büyük şirketin işlem gördüğü endeks) baz alınarak hesaplanan opsiyon fiyatlarının oynaklıklarının interpolasyon yöntemiyle hesaplandığı bir endekstir. Kaynak: Bloomberg 4 Uluslararası Gelişmeler Ekim Ekim ayı ayı ortalarında ortalarında risk risk algılamalarında algılamalarında belirginleşen belirginleşen bozulma bozulma eğilimi, eğilimi, yatırımcıların yatırımcıların risk risk almaktan almaktan kaçınmasına kaçınmasına neden neden olmuş, olmuş, Risk Risk Alma Alma Đştahı Đştahı Endeksi Endeksi 2008 2008 yılının yılının ilk ilk yarısında yarısında “panik” “panik” durumunu durumunu yansıtan yansıtan seviyeye seviyeye kadar kadar gerilemiştir. gerilemiştir. Son Son bir bir aylık aylık dönemde dönemde gözlenen gözlenen kısmi kısmi toparlanma toparlanma eğilimine eğilimine rağmen rağmen risk risk algılamalarında algılamalarında olumsuz olumsuz seyir seyir devam devam etmektedir. etmektedir. Küresel Risk Đştahı Endeksi (1 Ocak 2007 – 27 Ağustos 2008) 6 Aşırı Đyimserlik 4 2 0 -2 -4 Panik Kaynak: Credit Suisse 08-08 07-08 06-08 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 04-07 03-07 02-07 -6 01-07 5 Dünyada Ekonomik Büyüme ABD ve AB Ekonomilerinde Reel Sektör Güven Endeksi (Ocak 2005 – Temmuz 2008) 106 105 Çalkantının başlangıcı Avrupa Birliği 104 103 102 101 100 99 ABD 98 07-08 05-08 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 01-06 11-05 09-05 07-05 05-05 03-05 97 01-05 ABD’de ABD’de reel reel sektör sektör güven güven endeksi endeksi 2007 2007 yılının yılının ortalarından ortalarından itibaren itibaren gerileyerek gerileyerek 2001 2001 yılından yılından bu bu yana yana en en düşük düşük seviyesine seviyesine inmiştir. inmiştir. Avrupa Avrupa Birliğinde Birliğinde reel reel sektör sektör güven güven endeksinde endeksinde de de son son aylarda aylarda sert sert düşüşler düşüşler yaşanmıştır. yaşanmıştır. Kaynak: OECD ABD ve AB-15 Büyüme Oranları (2004 1. Ç.–2008 2. Ç.) 4.5 2005 2005 yılının yılının üçüncü üçüncü çeyreğinden çeyreğinden itibaren itibaren reel reel olarak olarak yüzde yüzde 2’nin 2’nin üzerinde üzerinde büyüyen büyüyen Avrupa Avrupa Birliği Birliği ekonomisi ekonomisi 2008 2008 yılının yılının ikinci ikinci çeyreğinde çeyreğinde beklentilerin beklentilerin altında altında bir bir performans performans göstermiştir. göstermiştir. 4.0 ABD 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 Avrupa Birliği 1.0 0.5 0.0 2004 Ç1 2004 Ç4 Kaynak: OECD 2005 Ç3 2006 Ç2 2007 Ç1 2007 Ç4 6 Gelişmekte Olan Ülkelere Yansımaları Türkiye Türkiye ekonomisine ekonomisine ilişkin ilişkin risk risk göstergelerine göstergelerine bakıldığında, bakıldığında, Türkiye’nin Türkiye’nin risk risk priminin, priminin, 2008 2008 yılının yılının ikinci ikinci çeyreğinde çeyreğinde diğer diğer gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelere ülkelere göre göre daha daha fazla fazla arttığı, arttığı, fakat fakat son son dönemde dönemde Türkiye’ye Türkiye’ye ilişkin ilişkin risk risk göstergelerinde göstergelerinde düzelme düzelme yaşandığı yaşandığı görülmektedir. görülmektedir. Risk Göstergeleri Risk Göstergeleri (1 Ocak 2006 – 2 Eylül 2008, baz puan) (1 Ocak 2006 – 2 Eylül 2008, baz puan) 420 100 380 80 (Türkiye) – (EMBI +) 340 60 300 40 EMBI + Türkiye 260 20 220 0 180 -20 140 EMBI + Kaynak: JP Morgan 07/2008 04/2008 01/2008 10/2007 07/2007 04/2007 01/2007 10/2006 07/2006 04/2006 07/08 05/08 03/08 01/08 11/07 09/07 07/07 05/07 03/07 01/07 11/06 09/06 07/06 05/06 03/06 01/06 Kaynak: JP Morgan 01/2006 -40 100 7 II. Fiyat Đstikrarı Neden Gereklidir? 8 Fiyat Đstikrarı Neden Gereklidir? Ortalama Enflasyon Ortalama Büyüme 1981-1988 % 42,1 % 5,2 1989-2001 % 72,8 % 3,3 2002-2007 % 13,6 % 6,8 Ekonomik Ekonomik istikrar istikrar kalkınmanın kalkınmanın temel temel şartıdır. şartıdır. Yüksek Yüksek enflasyonun enflasyonun olduğu olduğu bir bir ekonomide ekonomide ekonomik ekonomik istikrar istikrar yoktur. yoktur. Ekonomik Ekonomik istikrar istikrar olmadan olmadan sürdürülebilir sürdürülebilir büyüme büyüme sağlanamaz. sağlanamaz. (1981-2007, yüzde) 90 1980’li 1980’li yıllarda yıllarda ve ve 1990’lı 1990’lı yılların yılların ikinci ikinci yarısında yarısında yüksek yüksek enflasyon enflasyon pahasına pahasına hızlı hızlı bir bir büyüme büyüme gerçekleşmiş, gerçekleşmiş, ancak ancak bu bu durum durum geçici geçici olmuştur. olmuştur. 75 2002-2007 2002-2007 yılları yılları arasında arasında bir bir yandan yandan enflasyonda enflasyonda düşüş düşüş sağlanırken sağlanırken aynı aynı zamanda zamanda yüksek yüksek büyüme büyüme oranlarına oranlarına ulaşılmıştır. ulaşılmıştır. 45 Enflasyon (sol eksen) 7 60 5 30 3 Büyüme (sağ eksen) 15 2007 2005 2003 2001 1999 1997 1995 1993 1991 1989 1987 1 1985 0 1983 Son Son dönemde dönemde enflasyondaki enflasyondaki düşüş düşüş sürecinin sürecinin kesintiye kesintiye uğraması uğraması ve ve ekonomik ekonomik büyümede büyümede yavaşlama, yavaşlama, fiyat fiyat istikrarı istikrarı ve ve sürdürülebilir sürdürülebilir büyüme büyüme yolunda yolunda alınması alınması gereken gereken mesafe mesafe olduğunu olduğunu göstermektedir. göstermektedir. 9 1981 Geçmişte Geçmişte bunun bunun örnekleri örnekleri yaşanmıştır. yaşanmıştır. Türkiye’de Enflasyon ve Büyüme Eğilimleri Kaynak: TÜĐK, TCMB 9 Fiyat Đstikrarı Neden Gereklidir? Enflasyon (TÜFE) % 72,8 % 13,6 GSYĐH Büyümesi % 3,3 % 6,8 Sermaye Yatırımları Artışı % 1,7 % 15,0 Sanayi Üretimi Artışı % 3,6 % 6,8 Kapasite Kullanım Oranı % 75,6 % 79,8 Tarım dışı Đstidam Artışı % 2,7 % 3,7 Đhracat (ABD Doları) % 8,8 % 22,1 Đhracat (Miktar Endeksi) % 8,0 % 13,8 Sanayi Sanayi üretim üretim artmış, artmış, Serbest Piyasa Ekonomisine Geçiş Đthal Đkameci Dönem 0.6 0.5 0.4 Dalgalı Kur Politikası 0.3 0.2 0.1 * 2007 yılı dünya ticaret rakamları için IFS veri tabanı kullanılmıştır Kaynak: WTO, IFS, TÜĐK, TCMB 2005 2000 1995 1990 1985 1980 0.0 1975 Türkiye’nin Türkiye’nin dünya dünya ihracatı ihracatı içindeki içindeki payı payı artmıştır. artmıştır. 0.7 1970 Toplam Toplam ihracat, ihracat, hem hem değer, değer, hem hem de de miktar miktar olarak olarak (sabit (sabit fiyatlarla) fiyatlarla) yüksek yüksek oranda oranda büyümüş, büyümüş, 0.8 1965 Tarım Tarım dışı dışı istihdam istihdam artmış, artmış, (dünya toplam ihracatının yüzdesi olarak, 1950-2007*) 0.9 1950 Kapasite Kapasite kullanım kullanım oranı oranı yükselmiş, yükselmiş, Türkiye’nin Toplam Dünya Ticareti Đçindeki Yeri 1960 Yatırımlar Yatırımlar hızlanmış, hızlanmış, 2002-2007 1955 Fiyat Fiyat istikrarının istikrarının göreli göreli olarak olarak sağlandığı sağlandığı 2002-2007 2002-2007 arası arası dönemde dönemde reel reel ekonomide ekonomide önemli önemli başarılar başarılar elde elde edilmiştir: edilmiştir: 1989-2001 10 Türkiye’de Fiyat Đstikrarı Türkiye’nin Türkiye’nin fiyat fiyat istikrarı istikrarı konusunda konusunda aldığı aldığı mesafe, mesafe, ülkemizin ülkemizin enflasyon enflasyon sıralamasındaki sıralamasındaki yerini yerini de de iyileştirmiştir. iyileştirmiştir. 1997-2003 1997-2003 arası arası dönemde dönemde dünyada dünyada en en yüksek yüksek enflasyon enflasyon oranına oranına sahip sahip 10 10 ülkeden ülkeden biri biri iken, iken, 2006 2006 yılında yılında 26. 26. sıraya sıraya gerilemiştir. gerilemiştir. 2007 2007 yılında yılında ortaya ortaya çıkan çıkan dışsal dışsal şoklara şoklara rağmen rağmen 2008 2008 yılının yılının Haziran Haziran ayında ayında 52. 52. sırada sırada yer yer almıştır. almıştır. Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri Türkiye’nin Enflasyon Sıralamasında Dünyadaki Yeri (1970 – 2008, yıllık) 140 70 120 60 100 (1997 – 2008*) 55 52 50 Enflasyon Hedeflemesi Rejimi 80 40 60 30 40 20 20 10 0 34 25 4 7 7 10 8 26 9 4 Kaynak: TÜĐK, TCMB 2008 2006 2004 2002 2000 1998 1996 1994 1992 1990 1988 1986 1984 1982 1980 1978 1976 1974 1972 1970 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008* *2008 Haziran itibarıyla Kaynak: TÜĐK, TCMB 11 Merkez Bankası ve Fiyat Đstikrarı Merkez Merkez Bankasının, Bankasının, makro makro ekonomik ekonomik istikrar istikrar ortamının ortamının oluşması oluşması ve ve sürdürülebilir sürdürülebilir bir bir ekonomik ekonomik büyümenin büyümenin sağlanması sağlanması yolunda yolunda yapacağı yapacağı en en büyük büyük katkı katkı fiyat fiyat istikrarını istikrarını sağlamak sağlamak ve ve korumaktır. korumaktır. Merkez Merkez Bankası Bankası Kanunu’na Kanunu’na göre, göre, Merkez Merkez Bankasının Bankasının temel temel amacı amacı fiyat fiyat istikrarını istikrarını sağlamak sağlamak ve ve sürdürmektir. sürdürmektir. Temel Temel politika politika aracı aracı kısa kısa vadeli vadeli faiz faiz oranlarıdır. oranlarıdır. Faiz Faiz kararları, kararları, enflasyonun enflasyonun orta orta vadede vadede izleyeceği izleyeceği seyrin seyrin enflasyon enflasyon hedefi hedefi ile ile uyumlu uyumlu olmasına olmasına yönelik yönelik olarak olarak alınır. alınır. Karar Karar alma alma sürecinde sürecinde iktisadi iktisadi faaliyete faaliyete ilişkin ilişkin gelişmeler gelişmeler de de göz göz önünde önünde tutulur. tutulur. Bu Bu durum durum gerek gerek arz arz ve ve talep talep koşullarının koşullarının enflasyon enflasyon üzerindeki üzerindeki etkisi, etkisi, gerekse gerekse fiyat fiyat istikrarının istikrarının sürdürülebilirliliği sürdürülebilirliliği için için bir bir zorunluluktur. zorunluluktur. 12 III. Enflasyon Gelişmeleri 13 Dünyada Emtia Fiyatları 08-08 07-08 06-08 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 04-07 Spot Altın Fiyatları* (1 Ocak 2007 – 22 Ağustos 2008) 1100 1000 900 ABD Doları cinsi 800 görülmüştür. görülmüştür. 700 Ancak, Ancak, AB AB ve ve Çin Çin ekonomilerine ekonomilerine ilişkin ilişkin yavaşlama yavaşlama sinyallerinin sinyallerinin ortaya ortaya çıkması çıkması 500 sonrasında sonrasında ham ham petrol petrol fiyatları fiyatları rekor rekor seviyelerden seviyelerden gerilemiştir. gerilemiştir. 200 600 400 07-08 04-08 01-08 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 * Ons başına Londra borsası kapanış fiyatı Kaynak: Dünya Altın Konseyi 10-07 Euro cinsi 300 10-05 2008 2008 yılının yılının ilk ilk çeyreğinde çeyreğinde altın altın fiyatlarında fiyatlarında birbirini birbirini takip takip eden eden zirveler zirveler Kaynak: Bloomberg 07-05 tüm tüm zamanların zamanların en en yüksek yüksek seviyesine seviyesine çıkmıştır. çıkmıştır. 02-07 03-07 Ham Ham petrol petrol varil varil fiyatları fiyatları Temmuz Temmuz ayında, ayında, hem hem nominal nominal hem hem reel reel olarak, olarak, Euro cinsi 04-05 emtia emtia fiyatlarındaki fiyatlarındaki yükseliş yükseliş 2008 2008 yılının yılının ilk ilk yarısında yarısında da da devam devam etmiştir etmiştir ABD Doları cinsi 100 90 80 70 60 50 40 30 01-07 gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin yüksek yüksek oranda oranda büyümeye büyümeye devam devam edecekleri edecekleri beklentisiyle beklentisiyle (1 Ocak 2007 – 26 Ağustos 2008) 01-05 Gelişmiş Gelişmiş ülkelerde ülkelerde ekonomik ekonomik yavaşlama yavaşlama beklentisine beklentisine rağmen, rağmen, Avrupa Ham Petrol Fiyatı (Brent) 150 140 130 120 110 14 Dünyada Enflasyon Gelişmeleri Dünyada Tüketici Enflasyonu Gelişmeleri 10 Türkiye 9 8 Gelişmekte olan ülkeler ortalaması* 7 6 07-08 04-08 01-08 10-07 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 5 10-05 enflasyonun enflasyonun yükselmesine yükselmesine yol yol açan açan unsurların unsurların başında başında gelmektedir. gelmektedir. 11 07-05 Gıda, Gıda, metal metal ve ve enerji enerji fiyatlarında fiyatlarında yaşanan yaşanan gelişmeler gelişmeler dünyada dünyada 12 04-05 belirgin belirgin bir bir artış artış gözlenmektedir. gözlenmektedir. (Ocak 2005 - Ağustos 2008, yıllık yüzde değişim) 13 01-05 2007 2007 yılından yılından itibaren itibaren dünya dünya genelinde genelinde enflasyon enflasyon oranlarında oranlarında * Basit ortalama Kaynak: IMF, Merkez Bankaları, TCMB Seçilmiş Ürünlerin Uluslararası Fiyat Endeksleri (Ocak 2004 – Haziran 2008, Aralık 2003=100) 400 300 Emtia 250 200 150 04-08 10-07 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 10-05 Kaynak: IMF, TCMB 01-08 Gıda 100 07-05 fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışlardan artışlardan önemli önemli ölçüde ölçüde etkilenmektedir. etkilenmektedir. Enerji 04-05 yüksek yüksek olduğu olduğu ve ve net net emtia emtia ithalatçısı ithalatçısı ülkeler, ülkeler, gıda gıda ve ve enerji enerji 350 01-05 Türkiye Türkiye gibi gibi gıda gıda harcamalarının harcamalarının toplam toplam harcamalar harcamalar içindeki içindeki payının payının 15 Karşılaştırmalı Enflasyon Gerçekleşmeleri Başta Başta enerji enerji ve ve gıda gıda olmak olmak üzere üzere emtia emtia fiyatlarında fiyatlarında yaşanan yaşanan yüksek yüksek oranlı oranlı artışlar artışlar dünya dünya genelinde genelinde enflasyon enflasyon oranlarının oranlarının artmasına artmasına neden neden olmaktadır. olmaktadır. 2008 2008 yılı yılı Temmuz Temmuz ayı ayı itibarıyla itibarıyla enflasyon enflasyon hedeflemesi hedeflemesi uygulayan uygulayan 18 18 gelişmekte gelişmekte olan olan ülke ülke içerisinde içerisinde Brezilya Brezilya hariç hariç bütün bütün ülkelerde ülkelerde enflasyon enflasyon oranı, oranı, enflasyon enflasyon hedef hedef bandının bandının dışında dışında kalmıştır. kalmıştır. Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Ülkelerde* Enflasyon Gerçekleşmeleri ve Enflasyon Hedefi 16 (2008 Temmuz, yıllık yüzde değişim) 14 Enflasyon Hedef Bandı 12 10 8 6 4 2 * Gelişmekte olan ülkeler arasında ** Ağustos ayı itibarıyla Kaynak:Merkez Bankaları, IFS, TÜĐK, TCMB Kosta Rika Guatemala Đzlanda Güney Afrika Filipinler Türkiye** Şili Romanya Kolombiya Çek Cum. Macaristan Brezilya Kore Peru Meksika Đsrail Slovak Cum. Polonya 0 16 Enflasyon ve Politika Faiz Oranları Enflasyon Enflasyon oranlarının oranlarının dünya dünya genelinde genelinde yükselmekte yükselmekte olduğu olduğu bu bu dönemde dönemde gelişmiş gelişmiş ülke ülke merkez merkez bankaları bankaları finans finans piyasalarında piyasalarında yaşanan yaşanan sorunların sorunların ekonomilerin ekonomilerin geneline geneline yayılmaya yayılmaya başlamasıyla başlamasıyla birlikte birlikte finansal finansal istikrarı istikrarı ve ve büyümeyi büyümeyi ön ön planda planda tutarken, tutarken, gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin merkez merkez bankaları bankaları enflasyon enflasyon artışına artışına odaklanmaktadır. odaklanmaktadır. Bunun Bunun sonucu sonucu olarak, olarak, gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerde, ülkelerde, daha daha sıkı sıkı bir bir para para politikası politikası duruşu duruşu gözlenmektedir. gözlenmektedir. 6.0 * ABD, Euro Bölgesi, Đngiltere, Japonya, Kanada ** Basit ortalama Kaynak: Merkez Bankaları 09-08 2.5 07-08 6.2 05-08 2.7 03-08 6.4 01-08 2.9 11-07 6.6 09-07 3.1 07-07 6.8 09-08 3.3 07-08 7.0 05-08 3.5 03-08 7.2 01-08 3.7 11-07 7.4 09-07 3.9 07-07 7.6 05-07 4.1 03-07 7.8 01-07 4.3 01-07 8.0 05-07 (Ocak 2007 – Eylül 2008, yüzde) 4.5 03-07 Gelişmekte Olan Ülkelerde* Politika Faiz Oranları (Ocak 2007 – Eylül 2008, yüzde) Gelişmiş Ülkelerde* Politika Faiz Oranları** * Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Çin, Güney Afrika, G. Kore, Macaristan, Malezya, Meksika, Polonya, Romanya, Rusya, Şili, Tayland, Tayvan, Ukrayna, Đsrail, Hindistan ** Basit ortalama Kaynak: Merkez Bankaları 17 Politika Faiz Oranları Đçinde Đçinde bulunduğumuz bulunduğumuz yüksek yüksek belirsizlik belirsizlik ortamında ortamında merkez merkez bankaları bankaları faiz faiz artırım artırım Merkez Bankalarının Uyguladıkları Oranlarının Değişimi veya indirim serileri bir yerine, içinde veya faiz faiz indirim serileri şeklinde şeklinde bir uygulama uygulamaFaiz yerine, içinde bulundukları bulundukları (Ocak 2008 – Eylül 2008) ekonomik ekonomik şartlara şartlara ve ve geleceğe geleceğe yönelik yönelik enflasyon enflasyon görünümüne görünümüne uygun uygun bir bir hareket hareket tarzı tarzı tercih tercih etmişlerdir. etmişlerdir. Seçilmiş Ülkelerde Politika Faiz Oranlarında Yapılan Değişiklikler (Ocak 2007 – Eylül 2008, bir önceki aya göre değişim, baz puan) 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 -0.5 -1.0 -1.5 01-07 02-07 03-07 04-07 05-07 06-07 07-07 08-07 09-07 10-07 11-07 12-07 01-08 02-08 03-08 04-08 05-08 06-08 07-08 08-08 09-08 ĐSRAĐL ROMANYA Kaynak: Merkez Bankaları ĐNGĐLTERE YENĐ ZELANDA AVUSTRALYA KANADA ÇEK CUMHURĐYETĐ ENDONEZYA MACARĐSTAN FĐLĐPĐNLER 18 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri Tüketici, Hizmetler ve Mal Grubu Enflasyonu (Ocak 2004 – Ağustos 2008, yıllık yüzde değişim) 18 gerilemiştir. gerilemiştir. 2007 2007 yılının yılının son son çeyreğinde çeyreğinde kuraklık kuraklık ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışlar artışlar gibi gibi arz arz yönlü yönlü şoklar şoklar ile ile 16 yönetilen/yönlendirilen yönetilen/yönlendirilen fiyatlarda fiyatlarda gerçekleşen gerçekleşen ayarlamalar ayarlamalar enflasyondaki enflasyondaki düşüş düşüş eğiliminin eğiliminin 14 10 seyretmesi, seyretmesi, bu bu grupta grupta uzun uzun yıllar yıllar boyunca boyunca gözlenen gözlenen enflasyon enflasyon katılığının katılığının kırılmaya kırılmaya 8 başladığını başladığını göstermesi göstermesi açısından açısından umut umut vericidir. vericidir. Ancak, Ancak, arz arz şoklarının şoklarının gecikmeli gecikmeli etkileri etkileri hizmet hizmet 6 05-08 01-08 09-07 05-07 01-07 09-06 05-06 01-06 09-05 4 05-05 Mal Mal grubu grubu enflasyonu enflasyonu ise, ise, dışsal dışsal ve ve arz arz yönlü yönlü etkilerle etkilerle daha daha dalgalı dalgalı bir bir gelişim gelişim göstermektedir. göstermektedir. Mal Grubu Enflasyonu 01-05 fiyatlarını fiyatlarını da da olumsuz olumsuz etkilemektedir. etkilemektedir. Tüketici Enflasyonu 05-04 Hizmetler Hizmetler grubu grubu enflasyonunun enflasyonunun 2008 2008 yılı yılı içerisinde içerisinde mal mal grubu grubu enflasyonun enflasyonun altında altında 12 01-04 duraklamasına duraklamasına neden neden olmuştur. olmuştur. Hizmetler Grubu Enflasyonu 09-04 2007 2007 yılının yılının ilk ilk üç üç çeyreğinde çeyreğinde enflasyon, enflasyon, öngörüldüğü öngörüldüğü şekilde şekilde kademeli kademeli olarak olarak Kaynak: TÜĐK, TCMB 19 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri Gıda, Gıda, enerji enerji ve ve yönetilen/yönlendirilen yönetilen/yönlendirilen fiyatlar fiyatlar gibi, gibi, para para politikasının politikasının etki etki alanı alanı dışında dışında kalan kalan kalemlerin kalemlerin yıllık yıllık enflasyona enflasyona katkısı katkısı 2004-2006 2004-2006 arası arası dönemde dönemde %51 %51 iken, iken, 2008 2008 yılı yılı Ağustos Ağustos ayında ayında %69’a %69’a yükselmiştir. yükselmiştir. Yıllık Enflasyonun Bileşenleri (yüzde katkı) Ağustos 2008 2004 – 2006 Ortalaması Tütün** Tütün** Diğer Mal ve Hizmetler 9,7 Diğer Mal ve Hizmetler 4,0 Enerji Enerji 31,0 17,0 32,7 49,4 23,9 32,3 Gıda* Gıda* * Gıda: Gıda ve alkolsüz içecekler grubu ** Tütün: Tütün ürünleri ve alkollü içecekler Kaynak: TÜĐK, TCMB 20 Enflasyon – Genel Eğilim Temel Temel enflasyon enflasyon göstergelerinden göstergelerinden II endeksinin endeksinin mevsimsel mevsimsel etkilerden etkilerden arındırılmış arındırılmış artış artış oranı, oranı, enflasyonun enflasyonun genel genel eğiliminde eğiliminde bir bir yavaşlamaya yavaşlamaya işaret işaret etmektedir. etmektedir. Enflasyon Eğilimi (Ocak 2006 – Ağustos 2008, yüzde değişim) 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 07-08 05-08 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 2 01-06 * Mevsimsellikten arındırılmış ÖKTG-I endeksinin aylık değişiminin yıllıklandırılmış hali (3 aylık hareketli ortalama) Kaynak:TÜĐK, TCMB 21 Para Politikası Kararları Uzun Uzun bir bir süredir süredir devam devam eden eden arz arz yönlü yönlü şoklar şoklar enflasyondaki enflasyondaki düşüşü düşüşü geciktirmektedir. geciktirmektedir. Bununla Bununla birlikte, birlikte, petrol petrol fiyatlarının fiyatlarının Temmuz Temmuz Enflasyon Enflasyon Raporu’ndaki Raporu’ndaki varsayımların varsayımların belirgin belirgin olarak olarak altında altında seyretmesi seyretmesi ve ve diğer diğer emtia emtia fiyatlarının fiyatlarının da da düşüş düşüş eğiliminde eğiliminde olması olması yakın yakın dönemde dönemde enflasyonu enflasyonu olumlu olumlu etkileyecektir. etkileyecektir. Bu Bu çerçevede, çerçevede, enflasyonun enflasyonun kademeli kademeli bir bir düşüş düşüş eğilimine eğilimine gireceği gireceği öngörülmektedir. öngörülmektedir. Mayıs Mayıs ayından ayından itibaren itibaren gerçekleştirilen gerçekleştirilen parasal parasal sıkılaştırma sıkılaştırma sonrasında sonrasında kısa kısa vadeli vadeli faizlerin faizlerin mevcut mevcut seviyesi seviyesi enflasyondaki enflasyondaki düşüşü düşüşü desteklemektedir. desteklemektedir. Politika Faiz Oranları (basit faiz) ve Çekirdek Enflasyon Göstergeleri (Ocak 2006 – Ağustos 2008, yüzde) 20 18 Politika Faiz Oranı 16 14 12 ÖKTG-H 10 8 6 4 ÖKTG-I Kaynak: TÜĐK, TCMB 07-08 05-08 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 01-06 2 22 Enflasyon Beklentileri Enflasyon Beklentileri Enflasyon Enflasyon beklentileri beklentileri incelendiğinde: incelendiğinde: Son Son dönemde dönemde gözlenen gözlenen bozulma bozulma eğilimi eğilimi fiyatlama fiyatlama davranışlarına davranışlarına ilişkin ilişkin riskleri riskleri artırmıştır. artırmıştır. (Ocak 2005 – Ağustos 2008, yıllık yüzde değişim) 14 •• Yıl Yıl sonu sonu beklentileri: beklentileri: %11,04 %11,04 •• 12 12 aylık aylık beklentiler: beklentiler: %8,72 %8,72 12 •• 24 24 aylık aylık beklentiler: beklentiler: %7,36 %7,36 12 Ay 10 Gıda Gıda ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki birikimli birikimli artışlar artışlar bir bir yandan yandan enflasyondaki enflasyondaki düşüşü düşüşü geciktirirken geciktirirken diğer diğer 8,72 24 Ay 8 7,36 yandan yandan beklentilerdeki beklentilerdeki iyileşmeyi iyileşmeyi engellemiştir. engellemiştir. 6 da da enflasyon enflasyon beklentilerini beklentilerini olumsuz olumsuz yönde yönde etkilemiştir. etkilemiştir. 4 Son Son dönemde dönemde beklentilerde beklentilerde ortaya ortaya çıkan çıkan kötüleşmenin, kötüleşmenin, parasal parasal sıkılaştırmanın sıkılaştırmanın etkisiyle etkisiyle 2 durduğu durduğu gözlenmektedir. gözlenmektedir. Enflasyon Hedefleri 01-05 04-05 07-05 10-05 01-06 04-06 07-06 10-06 01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09 07-09 10-09 01-10 04-10 07-10 10-10 Ayrıca, Ayrıca, özellikle özellikle yılın yılın ikinci ikinci çeyreğinde çeyreğinde döviz döviz kuru kuru hareketleri hareketleri ve ve risk risk algılamasındaki algılamasındaki bozulma bozulma Kaynak: TCMB, TÜĐK 23 Dünyada Gıda Fiyatları Gelişmeleri Son Son dönemde dönemde uluslararası uluslararası gıda gıda fiyatlarında fiyatlarında yüksek yüksek oranlı oranlı artışlar artışlar yaşanmıştır. yaşanmıştır. 2007 2007 yılı yılı içerisinde içerisinde yükseliş yükseliş eğilimine eğilimine giren giren gıda gıda fiyatları fiyatları gelişmiş gelişmiş ülkelere ülkelere kıyasla, kıyasla, gelişmekte gelişmekte olan olan ülkeleri ülkeleri daha daha fazla fazla etkilemiştir. etkilemiştir. Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Gıda Enflasyonu* (Ocak 2000 - Haziran 2008, yıllık yüzde değişim) 13 11 Gelişmekte olan ülkeler*** 9 7 5 bir bir seyir seyir gözlenmektedir. gözlenmektedir. 07/08 01/08 07/07 01/07 07/06 01/06 07/05 01/05 07/04 01/04 07/03 01/03 07/02 01/02 07/01 -1 01/01 Ancak, Ancak, yakın yakın zamanda, zamanda, özellikle özellikle işlenmemiş işlenmemiş gıda gıda fiyatlarında fiyatlarında olumlu olumlu Gelişmiş ülkeler** 1 07/00 edeceğine edeceğine yönelik yönelik riskler riskler bulunmaktadır. bulunmaktadır. 3 01/00 Gıda Gıda fiyatlarının fiyatlarının yüksek yüksek seyrinin seyrinin önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde de de devam devam * Basit ortalama ** Gelişmiş ülkeler: ABD, Đngiltere, Kanada, Japonya, AB *** Gelişmekte olan ülkeler: Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Kore, Meksika, Polonya, Slovak Cumhuriyeti, Đzlanda, Güney Afrika, Tayland, Şili, Kolombiya Kaynak: OECD, TCMB, Merkez Bankaları 24 Türkiye’de Gıda Fiyatları Gelişmeleri Türkiye’de Gıda Fiyatları Enflasyonu (Ocak 2005 – Ağustos 2008, yıllık artış hızı, yüzde) 30 15 10 5 edilmektedir edilmektedir Đşlenmemiş Gıda 0 07-08 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 10-05 07-05 04-05 01-05 -5 04-08 fiyatlarının fiyatlarının ise ise mevcut mevcut olumlu olumlu seyrini seyrini devam devam ettireceği ettireceği tahmin tahmin 20 01-08 artış artış oranının oranının kademeli kademeli olarak olarak gerileyebileceği, gerileyebileceği, işlenmemiş işlenmemiş gıda gıda Đşlenmiş Gıda 10-07 maliyetlerindeki maliyetlerindeki azalmaya azalmaya paralel paralel olarak olarak işlenmiş işlenmiş gıda gıda fiyatları fiyatları yıllık yıllık 25 07-07 Tarımsal Tarımsal emtia emtia fiyatlarındaki fiyatlarındaki gevşemeye gevşemeye ve ve ithal ithal girdi girdi Kaynak: TÜĐK, TCMB 25 Türkiye’de Gıda Fiyatları Gelişmeleri Merkez Merkez Bankası Bankası bünyesinde bünyesinde yapılan yapılan çalışmalarda, çalışmalarda, 2007 2007 yılı yılı sonu sonu itibarıyla itibarıyla işlenmiş işlenmiş gıda gıda grubunda grubunda gerçekleşen gerçekleşen yıllık yıllık enflasyonun enflasyonun yaklaşık yaklaşık üçte üçte ikisinin, ikisinin, Türkiye’de Türkiye’de yaşanan yaşanan şiddetli şiddetli kuraklık kuraklık ile ile uluslararası uluslararası gıda gıda fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışlardan artışlardan kaynaklandığı kaynaklandığı tespit tespit edilmiştir. edilmiştir. Bu Bu etkenlerin etkenlerin yıllık yıllık işlenmiş işlenmiş gıda gıda enflasyonuna enflasyonuna katkısı, katkısı, 2006 2006 yılı yılı sonunda sonunda 1,1 1,1 puan puan iken iken 2007 2007 yılı yılı sonunda sonunda 9,3 9,3 puana puana yükselmiştir yükselmiştir (yıllık (yıllık enflasyonun enflasyonun yüzde yüzde 72’si). 72’si). Yapılan Yapılan hesaplamalar, hesaplamalar, toplam toplam talep talep koşulları koşulları gibi gibi göreli göreli olarak olarak para para politikasının politikasının kontrolünde kontrolünde olan olan etkenlerin, etkenlerin, işlenmiş işlenmiş gıda gıda grubu grubu enflasyonuna enflasyonuna önemli önemli bir bir katkıda katkıda bulunmadığına bulunmadığına işaret işaret etmektedir. etmektedir. Đşlenmiş Gıda Grubu Enflasyonunun Belirleyicileri Đşlenmiş Gıda Grubu Enflasyonuna Katkı (Yıllık enflasyona katkı, 2006 ve 2007, puan) (Yıllık enflasyona katkı, 2006 1.Ç – 2007 4.Ç, puan) 10 8 7 8 Yurt içi Kuraklık 6 5,5 6 Uluslararası Fiyatlar 6,4 5,9 5,6 2007 5 3,8 4 4 2006 3 2 3,8 2 0,9 1 1,3 1,4 0,2 0 0,1 0 -1 -2 2006 Ç1 2006 Ç2 2006 Ç3 2006 Ç4 2007 Ç1 2007 Ç2 2007 Ç3 2007 Ç4 -0,4 Enflasyon Katılığı* Uluslararası Fiyatlar Đklim Koşulları Toplam Talep * Enflasyon katılığı olarak tanımlanan değişken, geçmişe endeksli beklentiler ile kullanılan modelin kapsamı dışında kalan faktörlerin toplam etkisini ifade etmektedir. **Diğer: Döviz kuru, enerji fiyatları ve diğer yurt içi maliyetler. Kaynak: TCMB Diğer** 26 Enflasyon Görünümü 2009, 2009, 2010 2010 ve ve 2011 2011 yılı yılı enflasyon enflasyon hedefleri hedefleri sırasıyla sırasıyla %7,5, %7,5, %6,5 %6,5 ve ve %5,5 %5,5 olarak olarak belirlenmiştir. belirlenmiştir. Temmuz Temmuz ayının ayının sonunda sonunda yayımlanan yayımlanan enflasyon enflasyon raporunda raporunda yenilenen yenilenen bu bu hedeflerin hedeflerin ulaşılabilir ulaşılabilir olduğu olduğu tespiti tespiti yapılmıştır. yapılmıştır. Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri T ahmin Aralığı* Çıktı Açığı 2008 için Belirsizlik Aralığı Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri Kontrol Ufku 12 10 8 4 2 0 -2 -4 2011-II 2011-I 2010-IV 2010-III 2010-II 2010-I 2009-IV 2009-III 2009-II 2009-I 2008-IV 2008-III 2008-II -6 2008-I Yüzde 6 Kaynak: TCMB 27 Para Politikasının Duruşu Emtia Emtia fiyatlarındaki fiyatlarındaki gelişmeler gelişmeler ve ve enflasyonun enflasyonun mevcut mevcut görünümü, görünümü, gerçekleşeceği gerçekleşeceği tahmin tahmin edilmektedir edilmektedir 2 2011-II 2011-I 2010- 2010-III 2010-II 2010-I 2009- 0 2009-III yüzde yüzde 6,1 6,1 civarında, civarında, 2010 2010 yılının yılının sonunda sonunda ise ise yüzde yüzde 4,9 4,9 düzeyinde düzeyinde 4 2009-II enflasyonun enflasyonun bu bu yılın yılın sonunda sonunda tek tek haneli haneli seviyelerde, seviyelerde, 2009 2009 yılı yılı sonunda sonunda 6 2009-I tutulduktan tutulduktan sonra sonra kademeli kademeli olarak olarak düşürüldüğü düşürüldüğü varsayımı varsayımı altında, altında, 8 2008- Söz Söz konusu konusu senaryoya senaryoya göre, göre, kısa kısa vadeli vadeli faizlerin faizlerin bir bir müddet müddet sabit sabit 10 2008-III işaret işaret etmektedir. etmektedir. 12 2008-II Raporunda Raporunda belirtilen belirtilen iyimser iyimser senaryoya senaryoya yakın yakın bir bir gelişme gelişme gösterebileceğine gösterebileceğine Tahmin Aralığı* Baz Senaryo Đyimser Senaryo Gerçekleşme Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri 2008-I önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde enflasyonun enflasyonun Temmuz Temmuz 2008 2008 tarihli tarihli Enflasyon Enflasyon Enflasyon Görünümüne Đlişkin Baz Senaryo ve Đyimser Senaryo Kaynak: TCMB 28 Para Politikasının Duruşu Fiyatlama Fiyatlama davranışlarına davranışlarına ilişkin ilişkin risklerin risklerin ve ve küresel küresel belirsizliklerin belirsizliklerin devam devam etmesi etmesi para para politikasının politikasının temkinli temkinli olmasını olmasını gerektirmekte gerektirmekte ve ve verilere verilere duyarlılıgını duyarlılıgını artırmaktadır. artırmaktadır. Merkez Merkez Bankasının Bankasının bundan bundan sonraki sonraki dönemde dönemde alacağı alacağı faiz faiz kararları, kararları, küresel küresel piyasalardaki piyasalardaki gelişmelere, gelişmelere, dış dış talebe, talebe, maliye maliye politikası politikası uygulamalarına uygulamalarına ve ve orta orta vadeli vadeli enflasyon enflasyon görünümünü görünümünü etkileyen etkileyen diğer diğer unsurlara unsurlara bağlı bağlı olacaktır. olacaktır. Bir Bir önceki önceki toplantısında toplantısında parasal parasal sıkılaştırma sıkılaştırma eğilimine eğilimine son son veren veren Para Para Politikası Politikası Kurulu, bir yansıması yansıması olarak olarak Eylül Eylül ayından ayından itibaren itibaren ölçülü ölçülü bir bir Kurulu, verilere verilere duyarlılığın duyarlılığın bir faiz faiz indirimi indirimi de de dahil dahil olmak olmak üzere üzere bütün bütün politika politika seçeneklerini seçeneklerini dikkate dikkate alacaktır. alacaktır. Đçinde Đçinde bulunduğumuz bulunduğumuz yüksek yüksek küresel küresel belirsizlik belirsizlik ortamında ortamında para para politikasında politikasında temkinlilik, temkinlilik, faiz faiz kararlarının kararlarının ölçülü ölçülü olmasını olmasını ve ve artırım artırım veya veya indirim indirim serilerinden serilerinden ziyade, ziyade, her her toplantıda toplantıda ortaya ortaya çıkan çıkan yeni yeni duruma duruma göre göre şekillendirilmesini şekillendirilmesini gerektirmektedir. gerektirmektedir. Para Para politikasında politikasında veri veri bağımlılığı bağımlılığı enflasyon enflasyon hedeflemesi hedeflemesi rejiminin rejiminin doğal doğal bir bir sonucudur. sonucudur. Enflasyon Enflasyon görünümüne görünümüne ilişkin ilişkin açıklanacak açıklanacak her her türlü türlü yeni yeni veri veri ve ve haberin, haberin, Merkez Merkez Bankası’nın Bankası’nın geleceğe geleceğe yönelik yönelik duruşunu duruşunu gözden gözden geçirmesine geçirmesine neden neden olacağı olacağı önemle önemle vurgulanmalıdır. vurgulanmalıdır. 29 IV. Piyasalar 30 Piyasa Faizlerini Belirleyen Unsurlar Piyasada Piyasada oluşan oluşan nominal nominal faiz faiz oranları oranları iki iki değişken değişken tarafından tarafından belirlenmektedir: belirlenmektedir: Nominal Faiz = Reel Faiz + Enflasyon Telafisi Reel Reel faiz, faiz, uzun uzun dönemde dönemde sermayenin sermayenin marjinal marjinal verimliliği verimliliği ve ve tasarruf tasarruf eğilimi eğilimi gibi gibi reel reel değişkenler değişkenler ile ile kredi kredi risk risk primi primi tarafından tarafından belirlenir. belirlenir. Enflasyon Enflasyon beklentisi beklentisi ile ile enflasyon enflasyon belirsizliğinin belirsizliğinin yol yol açtığı açtığı risk risk priminin priminin toplamından toplamından oluşan oluşan enflasyon enflasyon telafisi telafisi ise ise fiyat fiyat istikrarının istikrarının sağlandığı sağlandığı ortamlarda ortamlarda daha daha düşük düşük gerçekleşecektir. gerçekleşecektir. Enflasyon Enflasyon bekleyişlerinin bekleyişlerinin ve ve risk risk primlerinin primlerinin azalması azalması nominal nominal faizlerin faizlerin düşmesini düşmesini sağlar. sağlar. 31 Politika Faizlerini Belirleyen Unsurlar Politika Politika faiz faiz oranları, oranları, enflasyon enflasyon görünümünün görünümünün orta orta vadeli vadeli hedefler hedefler ile ile uyumlu uyumlu gerçekleşmesi gerçekleşmesi amacına amacına yönelik yönelik olarak olarak belirlenir. belirlenir. Politika Politika faizlerinin faizlerinin yarattığı yarattığı sinyal sinyal etkisi etkisi ile ile aktarım aktarım mekanizması mekanizması üzerinden üzerinden toplam toplam talebi talebi kontrol kontrol etmek, etmek, beklentileri beklentileri yönlendirerek yönlendirerek enflasyon enflasyon hedeflerine hedeflerine ulaşmak ulaşmak amaçlanmaktadır. amaçlanmaktadır. Bu Bu etki etki gecikmeli gecikmeli olarak olarak gerçekleşir gerçekleşir ve ve etkinin etkinin gücü, gücü, politikalardan politikalardan arzu arzu edilen edilen sonuçların sonuçların öngörüldüğü öngörüldüğü şekilde şekilde ve ve Basitleştirilmiş Bir Aktarım Mekanizması TCMB Politika Faiz Oranı Faizler Genel Kredi Varlık Düzeyi Piyasası Fiyatları Beklentiler Toplam Talep Yurt içi Fiyatlama Davranışları öngörülen öngörülen sürede sürede alınabilmesini alınabilmesini sağlar. sağlar. Genel Genel olarak, olarak, ekonominin ekonominin yapısal yapısal özellikleri, özellikleri, mali mali piyasaların piyasaların etkinliği etkinliği ve ve belirsizlik belirsizlik alanları alanları bu bu ilişkinin ilişkinin gücünü gücünü belirler. belirler. ENFLASYON 32 Faiz Gelişmeleri TCMB Kısa Vadeli Faiz Oranları ve Gösterge DĐBS Faiz Oranı (2 Ocak 2002 – 29 Ağustos 2008, bileşik, yüzde) 90 24 enflasyon enflasyon bekleyişleri, bekleyişleri, risk risk priminin priminin de de artış artış göstermesi göstermesi sonucunda sonucunda faizler faizler 80 genel genel düzeyinin düzeyinin yükselmesine yükselmesine neden neden olmuştur. olmuştur. 70 22 20 18 16 14 60 07-08 04-08 01-08 10-07 05-07 04-07 01-07 10-06 07-06 07-07 30 01-07 eğilimine eğilimine girmiştir. girmiştir. 04-06 50 40 Gösterge DĐBS Faiz Oranı 20 Politika Faiz Oranı 05-08 01-08 09-07 09-06 05-06 01-06 09-05 05-05 01-05 09-04 01-04 09-03 05-03 01-03 09-02 10 05-02 ve ve reel reel faizlerin faizlerin önemli önemli ölçüde ölçüde düştüğü düştüğü görülmektedir. görülmektedir. 01-06 10 azalması azalması ile ile birlikte birlikte Temmuz Temmuz ayından ayından itibaren itibaren piyasa piyasa faizleri faizleri tekrar tekrar düşüş düşüş 2002 2002 yılından yılından bu bu yana yana istikrarda istikrarda alınan alınan mesafeye mesafeye bağlı bağlı olarak olarak nominal nominal 12 01-02 Para Para politikası politikası duruşunun duruşunun sıkılaşması, sıkılaşması, enflasyon enflasyon görünümünün görünümünün iyileşme iyileşme göstermesi göstermesi ve ve risk risk priminin priminin 05-04 2008 2008 yılının yılının ilk ilk yarısında yarısında gıda gıda ve ve enerji enerji fiyatlarında fiyatlarında meydana meydana gelen gelen arz arz yönlü yönlü şokların şokların etkisiyle etkisiyle bozulan bozulan Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 33 Politika Faizleri ve Piyasa Faizleri Đlişkisi Politika Politika faizleri faizleri ile ile piyasada piyasada oluşan oluşan faizlerin faizlerin temel temel belirleyicileri belirleyicileri farklı farklı olduğundan, olduğundan, anılan anılan iki iki faiz faiz düzeyinin düzeyinin her her zaman zaman birlikte birlikte hareket hareket etmesi etmesi beklenemez. beklenemez. Örneğin, Örneğin, Amerikan Amerikan Merkez Merkez Bankasının Bankasının Eylül Eylül 2007’den 2007’den bu bu yana yana uyguladığı uyguladığı parasal parasal gevşemeye gevşemeye rağmen rağmen özellikle özellikle risk risk algılamalarındaki algılamalarındaki bozulmanın bozulmanın etkisiyle etkisiyle konut konut ve ve ticari ticari kredilere kredilere uygulanan uygulanan faiz faiz oranları, oranları, yüksek yüksek seviyesini seviyesini korumuştur. korumuştur. 2004-2006 2004-2006 yılları yılları arasındaki arasındaki dönemde dönemde ise ise Amerikan Amerikan Merkez Merkez Bankasının Bankasının politika politika faizlerini faizlerini artırması, artırması, piyasa piyasa faizlerini faizlerini etkilememiştir. etkilememiştir. 8 ABD Ekonomisinde Faiz Oranları ABD Ekonomisinde Faiz Oranları (Ocak 2004 – Aralık 2006, yüzde) (Ocak 2007 – Temmuz 2008, yüzde) 8 Amerikan Merkez Bankasının faiz artırma süreci 7 Amerikan Merkez Bankasının faiz indirim süreci 7 6 6 5 5 4 4 3 Politika Faiz Oranı Düşük Riskli Ticari Kredi Faiz Oranı Riskli Ticari Kredi Faiz Oranı Konut Kredileri Faiz Oranı 3 2 07-08 05-08 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 1 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 01-06 11-05 03-05 01-05 11-04 09-04 07-04 05-04 03-04 01-04 0 09-05 1 07-05 2 05-05 Politika Faiz Oranı Düşük Riskli Ticari Kredi Faiz Oranı Riskli Ticari Kredi Faiz Oranı Konut Kredileri Faiz Oranı 34 Kaynak: Amerikan Merkez Bankası Kaynak: Amerikan Merkez Bankası Döviz Kuru ve Faiz Đlişkisi 200 TÜFE Bazlı Reel Kur (sağ eksen) 29 180 24 160 19 140 14 120 9 100 Reel Faiz (sol eksen) 07-08 01-08 07-07 01-07 07-06 01-06 07-05 80 01-05 4 07-04 “Yüksek “Yüksek faiz, faiz, düşük düşük kur” kur” şeklinde şeklinde bir bir politika politika uygulaması uygulaması yoktur. yoktur. Türk Türk parasının parasının değeri değeri amaç amaç değil, değil, sonuçtur. sonuçtur. Uygulanan Uygulanan politika politika “düşük “düşük enflasyon enflasyon için için gereken gereken faiz faiz politikası”dır. politikası”dır. 34 01-04 Bu Bu harekette harekette temel temel belirleyici belirleyici Türkiye Türkiye ekonomisine ekonomisine yönelik yönelik risk risk priminin priminin izlediği izlediği seyir seyir olmuştur. olmuştur. 2002 2002 yılı yılı sonrası sonrası dönemde dönemde risk risk priminin priminin düşmesi düşmesi ile ile birlikte birlikte bir bir taraftan taraftan reel reel faizler faizler gerilerken, gerilerken, diğer diğer taraftan taraftan Türk Türk parası parası değerlenme değerlenme sürecine sürecine girmiştir. girmiştir. (TÜFE bazlı, Ocak 2003 – Temmuz 2008) 07-03 Faiz Faiz oranları, oranları, döviz döviz kurlarının kurlarının tek tek belirleyicisi belirleyicisi değildir. değildir. 2001 2001 yılı yılı sonrası sonrası dönem dönem incelendiğinde incelendiğinde reel reel faizlerin faizlerin ve ve Türk Türk parasının parasının değerinin değerinin ters ters yönde yönde hareket hareket ettiği ettiği görülmektedir. görülmektedir. Reel Borçlanma Faizi (yüzde) ve Reel Kur 01-03 Kurun Kurun değeri, değeri, piyasa piyasa koşulları koşulları altında altında belirlenmekte, belirlenmekte, ekonomik ekonomik ve ve siyasi siyasi tüm tüm politika politika uygulamalarının uygulamalarının sonuçlarını sonuçlarını ve ve beklentileri beklentileri yansıtmaktadır. yansıtmaktadır. * Devlet iç borçlanma ihalelerinde belirlenen borçlanma faizleri ile Beklenti Anketi’nde tahmin edilen 12 aylık enflasyon oranları kullanılarak hesaplanmıştır. Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı 35 V. Ekonomik Görünüm 36 Büyüme Gayri Gayri safi safi yurt yurt içi içi hasıla hasıla 2008 2008 yılının yılının ilk ilk çeyreğinde çeyreğinde geçen geçen yılın yılın aynı aynı dönemine dönemine göre göre yüzde yüzde 6,6 6,6 oranında oranında artış artış göstermiştir. göstermiştir. Üretim Üretim yönünden yönünden incelendiğinde, incelendiğinde, büyümeye büyümeye en en yüksek yüksek katkıyı katkıyı hizmet hizmet ve ve sanayi sanayi sektörlerinin sektörlerinin yaptığı yaptığı görülürken, görülürken, tarım tarım ve ve inşaat inşaat sektörlerinin sektörlerinin katkısı katkısı sınırlı sınırlı kalmıştır. kalmıştır. Harcama Harcama yönünden yönünden ise ise büyümenin büyümenin özel özel kesim kesim talebinden talebinden kaynaklandığı kaynaklandığı görülmektedir. görülmektedir. Buna Buna karşılık, karşılık, ihracattaki ihracattaki hızlanmayla hızlanmayla birlikte birlikte net net dış dış talebin talebin büyümeye büyümeye yaptığı yaptığı negatif negatif katkı katkı önceki önceki iki iki çeyreğe çeyreğe kıyasla kıyasla daha daha sınırlı sınırlı olmuştur. olmuştur. 12 Büyümenin Bileşenleri Büyümenin Bileşenleri (2006 1.Ç – 2008 1.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) (2006 1.Ç – 2008 1.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) 10 9,7 Nihai Yurt Đçi Tüketim 8 6 7,6 5,9 6,3 Đnşaat 9 GSYĐH Hizmetler 7 Sanayi 6,6 5,7 5 4,0 4 3,4 3,4 3 2 0 1 -2 Net Đhracat -1 -4 06 Ç1 06 Ç2 06 Ç3 06 Ç4 07 Ç1 07 Ç2 07 Ç3 07 Ç4 08 Ç1 Kaynak: TÜĐK 06 Ç1 06 Ç2 06 Ç3 06 Ç4 07 Ç1 07 Ç2 07 Ç3 07 Ç4 08 Ç1 Kaynak: TÜĐK Tarım 37 Üretim Gelişmeleri Son Son dönemde dönemde açıklanan açıklanan veriler veriler iktisadi iktisadi faaliyetteki faaliyetteki yavaşlamanın yavaşlamanın sürdüğüne sürdüğüne işaret işaret etmektedir. etmektedir. Uluslararası Uluslararası kredi kredi koşullarındaki koşullarındaki ve ve küresel küresel ekonomideki ekonomideki sorunların sorunların toplam toplam talebi talebi sınırlamaya sınırlamaya devam devam edeceği, edeceği, buna buna karşılık karşılık yurt yurt içi içi belirsizliklerin belirsizliklerin azalmasının azalmasının iç iç talebi talebi destekleyeceği destekleyeceği tahmin tahmin edilmektedir. edilmektedir. Sanayi Üretim Endeksi* ve Kapasite Kullanım Oranı* Mevsimsellikten Mevsimsellikten arındırılmış arındırılmış veriler veriler sanayi sanayi üretiminin üretiminin yılın yılın ilk ilk yarısında yarısında yatay yatay bir bir seyir seyir izlediğine izlediğine işaret işaret etmektedir. etmektedir. (Ocak 2004 – Temmuz 2008, yüzde) 170 83 Kapasite Kullanım Oranı (3 aylık hareketli ortalama, sağ eksen) 165 160 82 155 150 Kapasite Kapasite kullanım kullanım oranı oranı son son dönemde dönemde bir bir miktar miktar 145 gerilemiştir. gerilemiştir. 135 81 Sanayi Üretim Eğilimi (3 aylık hareketli ortalama, sol eksen) 140 80 130 79 Sanayi Üretim Endeksi 125 (Sol eksen) 120 * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜĐK, TCMB 07-08 04-08 01-08 10-07 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 10-05 07-05 04-05 01-05 10-04 07-04 78 04-04 115 01-04 38 Đç Talep Gelişmeleri Tüketim Tüketim talebine talebine ilişkin ilişkin göstergeler göstergeler yılın yılın ikinci ikinci çeyreğinde çeyreğinde yurt yurt içi içi talebin talebin ilk ilk çeyreğe çeyreğe kıyasla kıyasla daha daha zayıf zayıf seyrettiği seyrettiği yönünde yönünde işaret işaret vermektedir. vermektedir. Tüketici Tüketici güven güven endeksleri endeksleri ikinci ikinci çeyrekte çeyrekte yılın yılın ilk ilk çeyreğine çeyreğine kıyasla kıyasla daha daha düşük düşük düzeyde düzeyde gerçekleşirken, gerçekleşirken, reel reel tüketici tüketici kredisi kredisi kullanımındaki kullanımındaki yavaşlama yavaşlama sürmüştür. sürmüştür. Đşletme Kredileri ve Bireysel Krediler (1 Ocak 2006 – 15 Ağustos 2008, yıllık yüzde değişim) 90 80 70 60 Bireysel Krediler 50 40 30 Đşletme Kredileri 20 10 Kaynak: TCMB 08-08 07-08 06-08 05-08 04-08 02-08 03-08 01-08 12-07 11-07 09-07 10-07 08-07 07-07 06-07 04-07 05-07 02-07 03-07 01-07 12-06 11-06 10-06 09-06 08-06 07-06 06-06 05-06 04-06 02-06 03-06 0 01-06 39 Đç Talep Gelişmeleri Mevsimsellikten Mevsimsellikten arındırılmış arındırılmış verilerle verilerle tüketim tüketim endeksleri, endeksleri, yurt yurt içi içi otomobil otomobil satışları satışları ve ve tüketim tüketim malları malları ithalatında ithalatında yılın yılın ilk ilk yarısında yarısında düşüş düşüş eğilimi eğilimi gözlenmektedir. gözlenmektedir. Buna Buna karşılık, karşılık, yurt yurt içine içine yapılan yapılan beyaz beyaz eşya eşya satışlarında satışlarında yılın yılın ikinci ikinci çeyreğinde çeyreğinde toparlanma toparlanma görülürken, görülürken, sektörün sektörün üretiminde üretiminde önemli önemli bir bir değişim değişim gözlenmemektedir. gözlenmemektedir. Yurt Đçine Yapılan Beyaz Eşya Satışları Yurt Đçine Yapılan Otomobil Satışları (Ocak 2006 – Haziran 2008, mevsimsellikten arındırılmış, hareketli 3 aylık ortalama, bin adet) (Ocak 2006 – Temmuz 2008, mevsimsellikten arındırılmış, hareketli 3 aylık ortalama, bin adet) 45 470 40 450 35 30 430 25 410 20 390 15 10 370 5 * Haziran 2008 Kaynak: BESD, TCMB * Temmuz 2008 Kaynak: OSD, TCMB 07-08 04-08 01-08 10-07 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 0 01-06 04-08 01-08 10-07 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 350 40 Ticari Faaliyetler Karşılıksız Banka Çek Adedinin Takas Odasına Đbraz Edilen Toplam Çek Adedine Oranı (2003-2008*, yüzde) 2002-2007 2002-2007 arasında arasında hızlanan hızlanan ekonomik ekonomik faaliyetlerle faaliyetlerle birlikte birlikte gerek gerek kullanılan kullanılan banka banka 7 çekleri çekleri sayısında, sayısında, gerekse gerekse karşılıksız karşılıksız çıkan çıkan çek çek miktarında miktarında birbirine birbirine paralel paralel bir bir 6 6,8 6,0 5,6 5,5 5,2 artış artış gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. 5,1 5 Karşılıksız Karşılıksız banka banka çek çek adedinin adedinin takas takas odasına odasına ibraz ibraz edilen edilen toplam toplam çek çek adedine adedine oranı oranı 2003 2003 yılında yılında %6,8 %6,8 iken iken 2007 2007 yılında yılında %5,5’e %5,5’e gerilemiştir. gerilemiştir. 2008 2008 yılının yılının ilk ilk yedi yedi 4 2003 ayında ayında %5,1 %5,1 düzeyindedir. düzeyindedir. 12 Benzer Benzer bir bir şekilde, şekilde, protestolu protestolu senet senet tutarlarının, tutarlarının, ticari ticari faaliyetlerin faaliyetlerin göstergesi göstergesi 2005 2006 2007 2008* Protestolu Senet Tutarlarının (12 aylık birikimli, reel) Toplam Ticari Kredilere Oranı (Ocak 1999 – Temmuz 2008, reel, yüzde) 10 8 olan olan ticari ticari kredilere kredilere oranı, oranı, 2002 2002 yılında yılında %11 %11 seviyesinden seviyesinden 2008 2008 yılı yılı Temmuz Temmuz 6 ayında ayında %3,0 %3,0 seviyesine seviyesine gerilemiştir. gerilemiştir. Bu Bu oran oran 2004 2004 yılından yılından bu bu yana yana durağan durağan bir bir 2 görünüm görünüm sergilemektedir. sergilemektedir. 2004 * Ocak-Temmuz ortalaması Kaynak: TCMB, BTOM 4 0 1999 2000 Kaynak: TCMB 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 41 Đstihdam Đşsizlik ve Tarım Dışı Đşsizlik Oranları (2000 4.Ç – 2008 2.Ç, yıllık hareketli ortalama, yüzde) 16 Đş Đş gücü gücü piyasasına piyasasına ilişkin ilişkin göstergeler, göstergeler, yılın yılın ilk ilk çeyreğinde çeyreğinde 15 14 13 sınırlı sınırlı bir bir toparlanmaya toparlanmaya işaret işaret 12 etmekle etmekle birlikte, birlikte, özellikle özellikle hizmetler hizmetler sektöründeki sektöründeki yavaşlamanın yavaşlamanın 10 Tarım Dışı Đşsizlik 11 Toplam Đşsizlik 9 8 7 ve ve tarım tarım dışı dışı işsizlik işsizlik oranı oranı 2007 2007 yılının yılının aynı aynı dönemine dönemine göre göre 07 Ç3 07 Ç4 07 Ç1 07 Ç2 05 Ç3 05 Ç4 05 Ç2 05 Ç1 04 Ç2 04 Ç3 04 Ç4 03 Ç4 04 Ç1 03 Ç2 03 Ç3 03 Ç1 02 Ç4 02 Ç2 02 Ç3 01 Ç3 01 Ç4 02 Ç1 08 Ç1 08 Ç2* 2008 2008 yılının yılının Mayıs Mayıs ayında ayında işsizlik işsizlik 01 Ç1 01 Ç2 6 00 Ç4 sürdüğünü sürdüğünü göstermektedir. göstermektedir. * 2008 yılı Mayıs ayı itibarıyla Kaynak: TÜĐK, TCMB Sektörel Đstihdam Değişimleri (Ocak 2007 – Mayıs, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde) 6 değişmeyerek değişmeyerek sırasıyla sırasıyla %8,9 %8,9 ve ve 5 %11,5 %11,5 seviyesinde seviyesinde gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. 4 Sanayi Tarım Dışı Hizmetler 3 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 -1 04-07 0 03-07 ise ise 442 442 bin bin kişi kişi artmıştır. artmıştır. 1 02-07 çalışan çalışan sayısı sayısı 88 bin bin kişi kişi azalırken, azalırken, tarım tarım dışı dışı sektörlerde sektörlerde çalışan çalışan sayısı sayısı 2 01-07 Aynı Aynı dönemde dönemde tarım tarım sektöründe sektöründe -2 Kaynak: TÜĐK, TCMB 42 Dış Ticaret 2001 2001 yılından yılından itibaren itibaren Türkiye Türkiye ekonomisinin ekonomisinin dışa dışa açıklık açıklık oranı oranı artmış, artmış, dış dış ticarette ticarette yüksek yüksek oranda oranda artışlar artışlar meydana meydana gelmiştir. gelmiştir. 180 Đthalat ve Đhracat Miktar Endeksleri (1982 – 2007, 2003 = 100) 160 140 120 100 Đthalat 80 60 40 0 2000 2000 döneminin döneminin aksine, aksine, ithalat ithalat ve ve ihracatın ihracatın birbirine birbirine paralel paralel olarak olarak arttığı arttığı görülmektedir. görülmektedir. Đthalat-Đhracat 35 2008 2008 yılı yılı Temmuz Temmuz ayı ayı itibarıyla itibarıyla son son 12 12 ayda ayda ihracat ihracat artış artış hızı hızı %34,0, %34,0, ithalat ithalat artış artış hızı hızı %32,3 %32,3 seviyesinde seviyesinde gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Đhracat 20 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Kur Kur ve ve fiyat fiyat hareketlerinden hareketlerinden arındırılmış arındırılmış miktar miktar endeksleri endeksleri incelendiğinde, incelendiğinde, 19951995- (Ocak 2006 – Temmuz 2008, 12 aylık birikimli artış hızı, yüzde değişim) 30 Đhracat 25 20 Đthalat dönemde dönemde ihracat ihracat performansı performansı açısından açısından aşağı aşağı yönlü yönlü bir bir risk risk oluşturmaktadır. oluşturmaktadır. 15 10 5 01-06 02-06 03-06 04-06 05-06 06-06 07-06 08-06 09-06 10-06 11-06 12-06 01-07 02-07 03-07 04-07 05-07 06-07 07-07 08-07 09-07 10-07 11-07 12-07 01-08 02-08 03-08 04-08 05-08 06-08 07-08 Gelişmiş Gelişmiş ülkelerin ülkelerin ekonomilerinde ekonomilerinde yavaşlama yavaşlama beklentisi, beklentisi, önümüzdeki önümüzdeki Kaynak: TÜĐK 43 Kamu Maliyesi Merkezi Yönetim Faiz Dışı Dengesi (Program Tanımlı, 2008 2008 yılının yılının ilk ilk yarısında yarısında bütçe bütçe gerçekleşmeleri, gerçekleşmeleri, bir bir önceki önceki yıla yıla göre göre daha daha olumlu olumlu bir bir seyir seyir izlemiştir. izlemiştir. Dönemlik toplam, 2006 1.Ç - 2008 1.Ç, milyar YTL) 16 2007 14 12 2008 2006 10 8 6 4 Program Program tanımlı tanımlı Merkezi Merkezi Yönetim Yönetim 2 0 bütçesi bütçesi hesaplarına hesaplarına göre, göre, 2008 2008 yılının yılının 1. Çeyrek 2. Çeyrek 3. Çeyrek 4. Çeyrek Kaynak: Hazine Müsteşarlığı ikinci ikinci çeyreğinde çeyreğinde faiz faiz dışı dışı fazla fazla 7,6 7,6 milyar milyar YTL YTL olarak olarak gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Genel Bütçe Faiz Dışı Harcamaları ve Vergi Gelirleri 40 (Mart 2007 – Temmuz 2008, bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 aylık birikimli yüzde değişim) 35 Faiz Dışı Harcamalar 30 25 Vergi Vergi gelirlerinde gelirlerinde gerçekleşen gerçekleşen 33 aylık aylık 20 birikimli birikimli artış artış oranı, oranı, 2007 2007 yılının yılının son son 15 çeyreğinden çeyreğinden itibaren, itibaren, faiz faiz dışı dışı 10 5 Kaynak: Maliye Bakanlığı 06-08 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 04-07 0 03-07 harcamaların harcamaların üzerinde üzerinde seyretmektedir. seyretmektedir. Vergi Gelirleri 44 45 TÜRKĐYE CUMHURĐYET MERKEZ BANKASI Durmuş YILMAZ Başkan 4 Eylül 2008 46
