DOMUZ GRİBİ NEDİR

DOMUZ GRİBİ
(Swine influenza, Swine flu, Pig flu, Hog flu)
Derleyen: Ragıp BAYRAKTAR, Uzman Veteriner Hekim
Zoonoz bir hastalıktır. Hastalığın etkeni Influenza tip A virüsü olup domuzlarda oldukça
sık görülen bir solunum yolu hastalığıdır. Klasik influenza tip A H1N1 virusu domuzlardan
ilk defa 1930 yılında izole edilmiştir.
Domuzlar arasında salgınlar bütün yıl boyunca görülmekle birlikte, ılımlı bölgelerde
sonbahar ve kış aylarında görülme sıklığı artmaktadır. Hastalık yüksek hastalandırma
oranı fakat düşük ölüm oranı ile seyreder. Birçok ülke domuz topluluklarını domuz
gribine karşı, H1N2 ve H3N2 suşları ile hazırlanmış ölü aşılar ile aşılamaktadır.
Hastalıktan korunmada aşılama oldukça başarılı olup çok kuvvetli bağışıklık
oluşmaktadır.
Hasta domuzlarda önemli klinik bulgular; ateş (42°C), durgunluk, iştahsızlık, öksürük,
tıksırık, solunum güçlüğü, göz ve burun akıntısı, gözlerde kızarıklıktır.
Yaklaşık 100nm (1/10,000 milimetre)
Domuzlarda hastalık yapan klasik suş H1 Hemaglütinin (HA) ve N1 Nörominidaz (NA)
antijenlerini ihtiva eden küresel veya uzunlamasına zarflı, sekiz segmentli, RNA genomlu
virüstür. Fakat son zamanlarda çeşitli olgulardan H1N1, H1N2, H3N2 ve H3N1 suşlarıda
izole edilmiştir.(Tablo-1)
Geleneksel sınıflandırma: tip, konakçı türler, coğrafi bölge, seri numarası ve tecrit yılı
şeklindedir. Örn: A/Swine/Wisconsin/1/84(H1N1)
1
Fiziksel koşullara dirençliliği; +70 ºC’de 1 saniye, +60 ºC’de 30 dakika, +56 ºC’de 3
saat, +20 ºC’de 7 gün, +4 ºC’de 35 gün, 0 ºC’de 90 gün, -50°C altında virüs süresiz
olarak saklanabilir. Çevresel koşullara bağlı olarak özellikle soğukta ve nemli ortamlarda
yaklaşık 105 gün canlı kalır. +56°C’de 3 saatte, +60°C’de 30 dakikada inaktif hale gelir.
Kimyasal koşullara dirençliliği;pH [7-8]’lı ortamlarda ve düşük ısılarda yüksek direnç
göstermekte, asitik pH larda inaktive olmaktadır. Formalin, iyot, QAB, Fenol türevleri, Nahipoklorit, sabun, vb. dezenfektanlar ile ve okside edici ajanlar, sodium dodesil sülfat,
lipid eriticiler, ß-propiolakton gibi kimyasallar ile inaktive olmaktadır.
*Tablo-1:
1918
1930
1941
1970
1976
1979
1984
1986
1987
1989
1992-1993
1993
1994
1992-1998
1998
1998
1999
2002
Domuz Gribinin Tarihçesi
Kuzey orta Amerika, Macaristan ve Çin’de domuz gribi H1N1 tasvir edildi. 20-40 milyon
insanın ölümüyle sonuçlanan insan pandemisinin (İspanyol gribi) sebebi olabilir.
Shope tarafından domuzlardan influenza virüsu izole edildi. Prototip klasik domuz influenza
virüsu H1N1 suşu (A/Swine/Iowa/30) deneysel olarak domuzlara bulaştırıldı.
Avrupa’da tespit edildi ve kayboldu.
İnsan H3N2 suşu domuzlara bulaştı. Asya’da domuzlarda kanatlı H3N2 suşu benzeri virüs
görüldü.
Avrupa’da klasik H1N1 suşu domuzlarda tekrar görüldü.
Klasik suşlardan antijenik olarak farklı olan kanatlı H1N1 virüs suşu domuzlara bulaştı.
Bugün bu virus hala dolaşmaktadır.
İnsan H3N2 ve kanatlı H1N1 viruslarının beraber domuzlara bulaşması. Domuzlardan izole
edilen bu yeniden yapılanmış H3N2 suşlarında kanatlı virusuna ait iç gen segmentlerinin
tespit edildi. Bugün bu virus hala dolaşmaktadır.
İngiltere’de Avrupa’daki klasik H1N1 suşuna benzerlik gösteren klasik H1N1 suşu tekrar
görüldü.
İngiltere’de görülen solunum salgınlarıyla ilgili olarak yeniden yapılanan H3N2 suşu
görüldü. A/Port Chalmers/73(H3N2) suşuyla ilgili bulundu.
Avrupa’daki kanatlı suşlarına benzerlik gösteren H1N1 suşu dominant ve yaygın olarak
görüldü.
İngiltere’de de yaygın olarak Avrupa’daki kanatlı suşlarına benzerlik gösteren H1N1 suşu
görüldü.
Hollandadaki pnömonili bir hastadan izole edilen kanatlı suşlarına benzerlik gösteren H1N1
suşu ve domuzlarda genetik değişime uğramış H3N2 suşu ile çocuklarda infeksiyonlar
görüldü.
İngiltere’de domuzlardan ilk defa H1N2 virusu daha sonrada Belçika’da izole edildi . Bu
virusların insan ve kanatlıda değişime uğradığı tespit edildi.
İngiltere’de H3N1 (H3 insan, N1 domuz) and H1N7 (H1 insan, N7 tek tırnaklı hayvan)
virusları domuzlarda tespit edildi fakat yayılma görülmedi.
Asya’da domuzlarda ve insanda H9N2 virusu görüldü. Bunun bir kanatlı virusu olduğu ve
domuzlara adapte olduğu anlaşıldı.
Kuzey Amerika’da ilk defa H3N2 virusları şiddetli hastalığa neden oldular. Viruslar üçlü
antigenik değişime (kanatlı-insan-klasik domuz) uğramışlardı, önceki ve Avrupa’daki
suşlardan farklı bulundular. H1N2 virusu H3N2 ye identikti fakat H1 HA geninin klasik
domuz H1N1 virusuna ait olduğu tespit edildi.
Kanada’da pnömonili domuzlardan sadece bir vak’ada kanatlı H4N6 virusu izole edildi.
Avrupa’da antijenik değişime uğramış kanatlı virusu benzeri H1N1 virusu, insan virusu
benzeri H3N2 ve H1N1 virusları, Kuzey Amerika’da ise klasik domuz H1N1 ve üçlü
antijenik değişime uğrayan H3N2 virusları görüldü.
*
Done, S.H. and Brown, I.H. (1999) Swine influenza viruses in Europe. In: Allen D. Leman Swine
Conference: Track V-Disease, 255-263.’den alıntı yapılarak tercüme edilmiştir.
2
Bu, domuzlarda yeni bir grip türü müdür?
İspanyol gribi ya da İspanyol nezlesi (Spanish Flu), 1918-1920 yılları arasında H1N1
virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgınıdır. İspanyol Gribi, 18 ay içinde
50 ile 100 milyon arası insanın (o dönemde yaşayan nüfusunun %5'i) ölümüne sebep
olarak insanlık tarihinde bilinen en büyük salgın olmuştur.İspanyol Gribinin bir özelliği,
zayıf, yaşlı ve çocuklardan çok, sağlıklı genç erişkinleri etkilemiş olmasıdır. Birinci
Dünya Savaşı'nın son aylarında tüm dünyayı etkisi altına almış, hatta kimi tarihçilere
göre dört yıl süren savaşın sona ermesinde önemli bir etken olmuştur.Türkçe'de
1918'den itibaren "İspanyol Nezlesi" sözcük grubu kullanılmıştır. Ancak son yıllarda
kuş gribi salgını nedeniyle dünya basınında tekrar adından söz edilen hastalık,
İngilizce'den tercümeden dolayı "İspanyol Gribi" olarak anılmaya başlanmıştır.
İspanyol gribinin tarihçesine bir göz atacak olursak; aslında salgın İspanya'da
başlamamıştır. İspanyol nezlesi olarak adlandırılmasının sebebi İspanya'nın, Birinci
Dünya Savaşı'nda yer almamış olması ve askerî sansür nedeniyle diğer Avrupa
devletlerinde salgından söz edilmezken İspanyol basınının salgın konusunu ilk kez
gündeme getirmiş olmasıdır. İspanyol nezlesi ilk kez 11 Mart 1918'de ABD'nin
Kansas eyaletinde tespit edilmiştir. Salgın 1918 Eylül-Kasım aylarında zirve
noktasına ulaşmış ve Türkiye dahil tüm dünya ülkelerini etkilemiştir. Hindistan'da 17
milyon kişi, yani ülke nüfusunun %5'i bu hastalıktan ölmüştür. ABD'de nüfusun
yaklaşık %28'i hastalığa yakalanmış ve 500,000 ila 675,000 kişi hayatını
kaybetmiştir. Britanya'da 250,000, Fransa'da 400,000 kişinin öldüğü tahmin
edilmektedir. Fiji Adalarında nüfusun %14'ü iki haftalık bir süre içinde İspanyol
Nezlesi'nden ölmüştür. İspanyol Nezlesi vakalarına 1922-1923 yıllarından sonra
rastlanmamıştır.
İNSANLARDA DOMUZ GRİBİ- Önemli bir zoonoz
İnsanlar domuz gribini genellikle enfekte olmuş domuzlardan almaktadır. Domuzlar
arasında salgın yapan bu hastalık aslında insanlara pek bulaşmaz fakat domuz gribi
virüsü ile insan gribi virüsünün bir araya gelmesiyle oluşan mutasyon, bu virüsün
insanlar arasında da salgın yapar hale gelmesine yol açmıştır. Dünya Sağlık ÖrgütüDSÖ’ye göre, Meksika’da ölümlere neden olan, salgına yol açan bugünkü domuz
gribi A/H1N1 virüsü, insan, domuz ve kuş gribi virüslerinin karışımından
oluşmaktadır. Nitekim A/H1N1 tipi virüs, Mart ayı sonundan bu yana Meksika ve
ABD’nin güneyinden başlamak üzere insanlar arasında da salgın yapar hale gelmiş,
bu hastalığa bağlı olarak şu ana kadar çok sayıda insan hayatını kaybetmiştir. DSÖ,
İsviçre’nin Cenevre kentinde saatlerce süren acil toplantının ardından DSÖ Başkan
Yardımcısı Keiji Fukuda, düzenlediği basın toplantısında, alarm düzeyini 5′e
yükseltme kararının alındığını söyledi. Fukuda, virüsün kimi ülkelere de yayılmış
olması nedeniyle domuz gribinin kontrol altına alınamayabileceğini bildirdi. DSÖ
ayrıca, gribin yayılmasını durdurmak için sınırların kapatılması tavsiyesinde
bulunmadığını, henüz yolculuk kısıtlamalarının gerekli olmadığını açıkladı.
Kış aylarında görülen gripten (mevsimsel influenza) farkı nedir ?
H1N1, kış aylarında görülen grip etkeni ile benzer özelliklere sahiptir. Hastalığın
bulaşma yolu ve belirtileri de benzerlik göstermektedir. Ancak yeni H1N1 tipinde
virus, insanları, kanatlı hayvanları ve domuzları etkileyen bir genetik özelliğe sahiptir.
3
Resim-1: İnsanlardaki grip virüsü gibi, domuz gribi virüsü de domuzlarda sürekli değişim
göstermektedir. Domuz solunum yolu hücreleri insan, memeli ve kanatlı reseptörlerinin
hepsini ihtiva ettiğinden koenfeksiyon mümkün olmakta, hem kanatlı ve hemde insan
influenza virusları bu hayvanları enfekte edebilmektedir. Dolayısıyla diğer türlerin
viruslarından gelen genomik parçacıklar domuzda yeniden yapılanmakta genellikle türler
arası yatay geçişler domuzlarda olmaktadır.
Hastalığın belirtileri nedir?
Domuz Gribi’nin belirtileri, normal insan gribi ile
aynıdır.
Titreme ile başlayan yüksek ateş, ileri derecede
halsizlik, boğaz ağrısı, öksürük, şiddetli baş ve
vücut ağrısı karakteristik belirtiler arasındadır.
Bazı kişilerde kusma ve ishal de olabilir.
Hastalık zatürre ve buna bağlı solunum yetmezliği
ile hayatı tehdit etmektedir.
Nasıl Bulaşıyor?
İnfluenza A (H1N1) virüsün sebep olduğu domuz gribi, mevsimsel insan gribi ile aynı
bulaşma yollarına sahiptir. Hasta kişilerin aksırık ve öksürük ile çevreye saçtığı
virüsler, hastalığın hızla yayılmasına yol açmaktadır. Hasta kişilerin aksırma,
öksürme, burun silme gibi eylemler sırasında ellerine bulaşan virüsler, tokalaşma,
kapı kolu, elektrik düğmesi gibi herkesin kullandığı nesnelere temas ile de sağlam
kişilerin ellerine ve daha sonra ağız burun ya da göze temasla vücuda girerek
hastalığın başlamasına yol açmaktadır.
4
Ne kadar süreyle hastalık bulaştırılabiliyor ?
Virüs bulaşmış kişiler, henüz hastalık belirtileri göstermeden 1 gün öncesinden ve
hastalandıktan itibaren de 7 gün süreyle hastalığı bulaştırabilmektedirler. Bu nedenle
henüz sağlıklı gözüken kişilerden bile hastalık bulaşabileceğini unutmamak gerekir.
Domuz eti ve domuz ürünlerini yemek güvenli midir?
Domuz gribinin, usulüne uygun hazırlanan domuz eti veya diğer domuz ürünlerinin
yenmesiyle bulaştığına dair bulgu yoktur. Domuz influenza virüsu, 70ºC ısıtılınca
ölmektedir.
Nasıl korunurum?
En önemli korunma sık sık el yıkamaktır. Hasta olduğu bilinen kişilerden uzak durmak
da önemlidir. Kapalı, havasız ve çok kişinin bulunduğu ortamlar bu açıdan risklidir.
Hastalığın salgın yaptığı hallerde maske ile ağız ve burunun kapatılması da yararlıdır
Ayrıca genel sağlık kurallarına dikkat ederek yeterli uyumak, aşırı yorgunluktan
kaçınmak, temiz havada hafif sporlar yapmak, bol sıvı almak, taze sebze ve meyve
yemek de etkili önlemler arasındadır.
İlacı ve aşısı var mıdır?
Kuş gribi salgınında da gündeme gelen oseltamivir ve zanamivir etken maddeli
antiviral ilaçlar hastalığın başlangıcında kullanıldığında tedavi edebildiği gibi,
bulaşma halinde koruyucu olarak da kullanılabiliyor. Bu ilaçlar virüslerin bünyede
çoğalmalarını önleyerek çare oldukları için, hastalığın ilk 2 günü içinde
kullanıldıklarında etki gösterebiliyorlar. Bunlar kesinlikle doktor tavsiyesi ile
kullanılmalıdır.
DOMUZ GRİBİNİN ŞU ANDA AŞISI YOKTUR. Mevsimsel grip için kullanılan grip
aşıları antijenik olarak farklı olduğundan H1N1 domuz gribine etkili değildir. Bir aşının
hazırlanması 3-6 ayı bulabilmektedir.
Çocuklar hastalığı daha çok bulaştırabiliyor !..
Hasta kişiler 7 gün süreyle virüs bulaştırabiliyorlar. Ancak çocuklar, özellikle küçük
çocukların bünyesinde virüs çok daha uzun yaşayabiliyor. Bu süre iki haftaya kadar
uzayabiliyor. Çocuklar oyun sırasında ya da okullarda hastalığı birbirlerine çok daha
kolay bulaştırabiliyor.
Domuz eti yemenin bulaşmada bir etkisi var mı?
Virüs gıdalarla bulaşmamakta, solunum yolu ile bulaşmaktadır. Domuz eti yemenin
bulaşmada bir etkisi olmadığı gibi, domuz eti yemiyor olmak da koruyucu bir avantaj
yaratmaz.
Virüs vücut dışında yaşayabiliyor mu?
Virüslerin vücut dışında da çevre koşullarına bağlı olarak canlı kalabildikleri
bilinmektedir (Bakınız,Fiziksel özellikler). Aksırma ya da öksürme sırasında saçılan
virüslerin doğrudan bulaşmasıyla ya da hasta kişilerin elleri aracılığıyla masa, telefon
ahizesi, kapı kolu, elektrik düğmesi gibi herkesin dokunabildiği yüzeylere bulaşan
5
virüsler burada 2 saat civarında canlı kalabilmektedir. Bu yüzeylere temas ettikten
sonra eller yıkanmaz ise, ağız, burun ya da göze temas edilirse virüsü
bulaştırabilirsiniz. Elleri bol sabunla ve tercihen sıcak su ile 15-20 saniyeden az
olmayacak süre yıkamak, eğer yıkama olanağı yoksa kolonya gibi alkollü bir madde
ya da eczanelerde satılan el dezenfektanları ile dezenfekte etmek gerekmektedir.
Hastaysanız bulaştırmamak için ne yapmalısınız?
Hasta kişilerin başkalarıyla teması önlenmeli. Öğrencilerin okula, çalışanların işe
gitmemesi önerilir. Aksırma ya da öksürme sırasında ağız ve burunu mendille
kapamak ve mendili çöpe atmak, eğer mendil bulamıyorsanız elinizle kapamak ama
ardından elleri sabunla yıkamak gereklidir. İyice iyileşinceye kadar başkalarıyla
öpüşmeyin ve el sıkmayın. Hastalığı hafife almayın, sizde hafif geçen bir hastalık bir
başkasının hayatını riske sokabilir.
Hastalık başladıysa ne yapmalıyız !…
Çevrenizde domuz gribi hastaları varsa ve siz de yüksek ateş, baş ve vücut ağrısı,
boğaz ağrısı, burun akıntısı, bulantı ishal gibi grip belirtileri gösteriyorsanız, hemen
bir doktora başvurun, grip araştırması yapacaklar ve gerekirse tedavisine
başlayacaklardır.
Eğer hastalık belirtileri varsa, başkalarıyla temastan olabildiğince uzak durmalı ve
mümkün olduğu kadar istirahat edilmelidir.
Eğer aşağıdaki belirtiler başlarsa veya görülüyorsa hemen vakit kaybetmeden
bir acil servise başvurulmalıdır.
Çocuklardaki acil belirtiler nelerdir?
• Nefes darlığı ya da çok hızlı nefes alma
• Morarma
• Yeterli sıvı alamama
• Uyandırılamama, ya da aşırı dalgınlık
• Aşırı hırçınlık
• Döküntüyle birlikte aşırı ateş
• İyileşti derken ateşin tekrar çok yükselmesi
Erişkinlerdeki acil belirtiler nelerdir?
• Nefes darlığı veya nefes yetmezliği
• Göğüs ya da karında ağrı ya da basınç hissi
• Şuur bulanıklığı
• Aşırı ve devam eden kusma
Domuz gribi salgını ne kadar tehlikelidir?
Şimdilik insanlık tarihinde en yoğun ölüme sebep olan hastalık olarak bilinen İspanyol
Gribi salgını kadar tehlikeli gözükmüyor. Ancak buna rağmen hastalığa
6
yakalananlarla ölenlerin oranları %10 civarında. Epidemiyolojik olarak
değerlendirildiğinde bu salgın Kuş Gribi hastalığından daha önemlidir. Çünkü Kuş
Gribi, kanatlılardan insanlara bulaştığından tehlike daha azdır. Oysa Domuz Gribi,
insandan insana bulaşabilir bir özellik taşımaktadır. Grip çok kolay bulaşan bir
hastalıktır. Virüs bulaşmış olmasına rağmen henüz hasta olmayanlar da hastalığı
bulaştırabildiği için kolayca salgın yapabiliyor.
Türkiye’de durum ne?
Şu ana kadar Türkiye’den bildirilmiş vaka yoktur. Ancak Avrupa ve Ortadoğu’da
vakalar görüldüğüne göre, Türkiye’nin de geçiş bölgesi olması nedeniyle vakaların
görülmemesi için bir neden yoktur. Bu nedenle yoğun önlem almakta gecikmemek
gerekir.
Hastalığın görüldüğü ülkelere seyahat edeceğim. Neler yapmam gerekir?
Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayınlanmış seyahat kısıtlaması yoktur. Mümkün
olduğunca kapalı ve kalabalık ortamlarda bulunulmaması, bulaşma riskini
azaltacaktır. Solunum yoluyla bulaşan tüm hastalıklar için olduğu gibi başta sabunla
el yıkama gibi kişisel hijyen önlemlerini uygulamak son derece önemlidir. Gidilen
ülkelerin yerel otoritelerinin öngördüğü tedbirlere uyulması ve gerektiği durumlarda
basit cerrahi maske kullanılması hastalığın bulaşma riskini azaltacaktır. Ayrıca grip
belirtileri görüldüğünde en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Hastalığın görüldüğü ülkelere seyahat ettim. Ne yapmam gerekir?
Hastalık şu ana kadar Meksika, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Avrupa’da
görülmüştür.
Son 2 hafta içinde hastalığın görüldüğü ülkelere ziyarette bulunmuşsanız ve başta
38ºC’den yüksek ateş, öksürük, boğaz ağrısı, vucutta ağrı, yorgunluk, kırgınlık, baş
ağrısı, üşüme, kusma ve ishal gibi grip benzeri belirtileriniz varsa en yakın sağlık
kuruluşuna başvurmanız gerekir. Böyle belirtiler sadece grip yada domuz gribi
hastalıkları sonucu ortaya çıkmaz. Zatürree, nezle, bronşit gibi başka birçok solunum
yoluyla bulaşan hastalık da benzer belirtiler gösterebilir. Bu durumların ayırt
edilebilmesi için en yakın sağlık kuruluşuna zaman geçirmeden başvurmak gereklidir.
Uluslar arası seyahate çıkmayı planlıyorum, hastalıktan korunmak için neler
yapmalıyım?
Halen Dünya Sağlık Örgütü yetkilileri, seyahatin yada ticaretin kısıtlanması
gerekmediğini bildirmektedirler. Genel olarak kişisel temizlik önlemlerinin alınması,
kalabalık ve havasız ortamlardan mümkün olduğunca kaçınılması şu an için yeterli
önlemlerdir. En etkili önlem el yıkamadır. Öksürürken ya da hapşırırken ağız ve burnu
tek kullanımlık mendil ile kapamak ve mendili uygun bir şekilde atmak gereklidir.
Özellikle hapşırma yada öksürme sonrasında ellerin su ve sabunla yıkanması çok
önemlidir. Alkol bazlı el dezenfektanları kullanılabilir. Hastalığın başlıca insandan
insana, hapşırma, öksürme gibi yollarla bulaştığı düşünüldüğünden hasta kişilerle
temastan kaçınmak uygun bir korunma yöntemidir. Kirli ellerle gözlere, burna ve ağza
dokunmak buradaki virüslerin eller yoluyla yayılmasına neden olmaktadır. Bol sıvı
gıda tüketilmeli, iyi beslenilmeli, istirahat ve dinlenmeye dikkat edilmelidir.
7