PowerPoint Sunusu

13.10.2012
Bölüm 3
Etkileşim
Hazırlayan:
Etkileşim
 Etkileşim modelleri
 Kullanıcı ve sistem arasındaki çeviriler
Fatih YÜKSEKKAYA
İsrafil ÇETİNKAYA
 Ergonomi
Ders Sorumlusu:
Yrd.Doç.Dr.Turgay İBRİKÇİ
 Bağlam
 Etkileşimin fiziksel özellikleri
 Etkileşim çeşitleri
 Kullanıcı / sistem iletişiminin doğası
 Sosyal, örgütsel, motivasyonel
2012 – 2013 Güz Dönemi
İnsan - Bilgisayar Etkileşimi
Bölüm 3 : Etkileşim
Etkileşim nedir ?
Kullanıcı
Etkileşim Modelleri
Sistem
 Etkileşim koşulları
 Norman modeli
Kullanıcı ile sistem arasındaki ilişkidir.
Bölüm 3 : Etkileşim
Etkileşim terimlerinden bazıları
▫ Alan (Domain): Kullanıcının çalışma alanı
Örneğin; grafik dizayn
▫ Amaç (Goal): Gerçekleştirilecek görevden
elde edilen gerekli işlemler
Örneğin; kırmızı bir üçgen oluşturmak
▫ Görev (Task): Alanın kavramlarını kullanma
işlemi
Örneğin; şekil dolgusu aracını seç ve
üçgenin üzerine tıkla
▫ Niyet (Intention): Amaçları gerçekleştirmek
için gerekli özel eylemler.
▫ Ana dil (Core Language): Sistemin dili
▫ Görev dili (Task Language): Kullanıcı dili
 Etkileşim çerçevesi
Bölüm 3 : Etkileşim
Donald Norman modeli
 Norman modeli adımları
 Hedefi belirle
 Amacı şekillendir
 Yapılacak eylemlerin sırasını belirle
 Eylemleri uygula
 Sistem durumunu algıla
 Sistem durumunu yorumla
 Hedef açısından sistem durumunu değerlendir
 Norman modeli, kullanıcının arayüz görünümü
üzerine yoğunlaşmaktadır.
Bölüm 3 : Etkileşim
Bölüm 3 : Etkileşim
1
13.10.2012
Peki Donald Norman kimdir ?
Uygulama/Değerlendirme
döngüsü
 Donald Norman; bilişsel bilim,
tasarım ve kullanılabilirlik
mühendisliği alanında akademik
çalışmalar yapmış ve Nielsen Norman
Group’un kurucu ve
danışmanlarındandır. Ve ayrıca The
Design of Everyday Things kitabının
yazarıdır.
Bölüm 3 : Etkileşim
Bölüm 3 : Etkileşim
Norman modelinin kullanımı
Bazı sistemlerin kullanımı diğer sistemlere göre
daha zordur.
İnsan Hataları
(Kayma ve Yanılgılar)
Kayma (slip)
• Sistemi ve amacı anlar
• İşlemleri doğru formüle eder
• İşlemi yanlış yapar !
Uygulama Kısmı (Gulf of Execution)
kullanıcının belirlediği işlemler
sistem tarafından izin verilen işlemler
bir amaca/hedefe sahip
Yanılgı (mistake) • Doğru
olmayabilir !
Değerlendirme Kısmı (Gulf of Evaluation)
kullanıcının sistem durum değişikliği ile ilgili
beklentisi
sistem durumu ile ilgili asıl sunum
Bölüm 3 : Etkileşim
Abowd and Beale Etkileşim
Çerçevesi
• Kayma – Daha iyi bir arayüz
Peki bu
tasarımı yapılabilir
problemleri nasıl
• Yanılgı – Sistemi daha iyi anlamak
düzeltebiliriz ?
gerekir. Düzeltilmesi zordur.
Bölüm 3 : Etkileşim
Abowd and Beale Etkileşim
Çerçevesi
 Etkileşimde bileşenler arasında 4 ana tercüme
vardır: sunum, performans, bildirme, gözlem
 Kullanıcı yapmak istediklerini giriş birimine
bildirir
 Giriş birimi sistemin anlayacağı dile çevirir ve
işlem gerçekleştirilir
 Sistem çıkış biriminin anlayacağı dile çevirir
 Çıkış birimi kullanıcı diline tercüme yapar.
 Kullanıcı sonucu görerek değerlendirme yapar.
Bölüm 3 : Etkileşim
Bölüm 3 : Etkileşim
2
13.10.2012
Abowd and Beale Etkileşim
Çerçevesi
Ergonomi
Her bir ana parçanın kendine has dili vardır
etkileşim  dilleri birbirine çevirerek (translation)
Etkileşimde problemler = Çeviride problemler
Bölüm 3 : Etkileşim
Ergonomi
 İnsanın fiziksel ve psikolojik özelliklerini
inceleyerek insanın makine ve çevre ile olan
uyumunu doğal ve teknik olarak araştırma ve
geliştirme çalışmaları topluluğudur.
 Etkileşimin insan faktörü olarak da
tanımlayabiliriz.
 Ergonomi, standartları belirlememiz için iyidir
ve sistemin belirli yönlerini dizayn etmemizi
sağlayan yolları sınırlayıcı kurallardır.
Bölüm 3 : Etkileşim
Ergonomi için yapılması
gerekenler
Bölüm 3 : Etkileşim
Ergonominin Amacı
 Ergonominin birinci amacı insan – makine
etkileşiminin verimliliğini ve iş güvenliğini
arttırmaktır. Çalışmanın yöntemli bir şekilde
düzenlenmesini amaçlayan ergonomi aynı zamanda
insanın kullandığı araç ve makinelerin yaptığı işin
insanın özellikleri ile uygunluk içinde olmasını
sağlamaya yöneliktir.
Bölüm 3 : Etkileşim
Ergonomi için yapılması
gerekenler
Sağlık Sorunları
 Kontrol ve göstergelerin düzenlenmesi
Örn. Kontroller ve göstergeler kolay erişim için
mantıksal olarak gruplanmalıdır.
 Çevresel birimler
Örn. Oturma düzenlemeleri tüm kullanıcılar için
uyarlanılabilir olmalıdır.
Bölüm 3 : Etkileşim
 Bilgisayar kullanmanın riskli bir iş olmadığı
düşünebiliriz ama tasarımlarımızın sonucu
olan sağlık ve güvenlik sorunlarını
aklımızdan çıkarmamalıyız.
 Fiziksel çevrede var olan faktörler
etkileşimin niteliğini ve kullanıcının
performansını direkt olarak etkilemektedir.
Bölüm 3 : Etkileşim
3
13.10.2012
Etkileşimin kalitesini ve kullanıcı performansını
direk etkileyen çevresel faktörler;
 Fiziksel pozisyon: Kullanıcılar tüm kontrollere
rahatlıkla ulaşmalı ve tüm göstergeleri
görmelidir. Uzun süre ayakta kalmamalı. Eğer
oturacaklarsa sırtlarına destek sağlanmalı,
vücudun bir kısmı uzun süre için kullanılıyorsa
(yazma gibi) dinlenmeleri sağlanmalı.
 Sıcaklık: Fazla sıcak ve soğuk performansı
etkilemektedir, kullanıcılar konsantre
olamamaktadır.
Bölüm 3 : Etkileşim
Bölüm 3 : Etkileşim
Renk kullanma
 Işıklandırma: Kullanıcıların gözlerini
yormayacak, ekranı rahat görmelerini
sağlayan yeterli ışıklandırma sağlanmalıdır.
 Ses: Fazla ses sağlık için zararlıdır, ağrı ve
duyma kaybına neden olabilir.
 Zaman: Kullanıcıların sistemi kullanırken
harcadığı zaman kontrol edilmeli.
Bölüm 3 : Etkileşim
Göstergelerde renk kullanımı bir ergonomi
sorunudur.
 Göstergelerde kullanılan renkler mümkün
olduğunca belirgin olmalı.
 Belirginlik kontrastlıktaki değişimden
etkilenmemeli.
 Renk kullanımında kültür ve geleneklerin
özelliklerine dikkat edilmeli
Bölüm 3 : Etkileşim
Arayüzler
Cam Arayüzler
Örnek olarak; Windows Aero.
Ofis arayüzü vs. Endüstriyel arayüz?
veri tipi
ofis
endüstriyel
textual
numeric
değişim oranı
yavaş
hızlı
çevre
temiz
kirli
Bölüm 3 : Etkileşim
Daha ucuz, daha
esnek, çoklu gösterim
imkanı, hassas
Bazıları fiziksel olarak
yerleştirilememekte,
karışık arayüzler
Bölüm 3 : Etkileşim
4
13.10.2012
Etkileşim Çeşitleri
Ofis – Direk
Etkileşim
 Kullanıcı, yapay dünya
ile etkileşim içindedir.
Endüstriyel –
Dolaylı Etkileşim
interface
system
immediat
e
feedbac
k
instruments
Bölüm 3 : Etkileşim
Etkileşim Çeşitleri
Komut satırı arayüzü
 Sistem fonksiyonlarına direkt ulaşmada etkilidir.
 Esnektir, birçok parametre ve seçeneğe sahiptir.
 Kullanımı ve öğrenmesi zordur.
 Komutların hatırlanması gerekir.
 Uzman kullanıcılar için uygundur.
Bölüm 3 : Etkileşim
Etkileşim Çeşitleri
Doğal Dil
 Kullanıcıların kullandığı dile benzer.
 Bir çok nedenle bilgisayarın anlaması zordur, örn: bazı
kelimelerin anlamlarının cümleye göre değişmesi
The boy hit the dog with the stick
 Kullanıcılar sistemin tanıdığı sözcükleri öğrenerek o
şekilde bir iletişim sağlanabilir.
Bölüm 3 : Etkileşim
 Komut Satırı arayüzü
 Kullanıcı, arayüz
aracılığıyla gerçek
dünya ile etkileşim
içindedir.
 Menüler
 Doğal dil
 Soru-cevap ve sorgu
plant
 Form doldurma ve tablolama
 WIMP (Windows-Icons-Menus-Pointer)
 Nokta ve tıkla
 3 boyutlu arayüzler
Bölüm 3 : Etkileşim
Etkileşim Çeşitleri
Menüler
 Menü tabanlı arayüzlerde,
kullanıcılar tarafından
ulaşılabilen seçenekler ekranda
görünür ve mouse yada klavye
tarafından seçilir.
 Seçenekler anlamlı ve
mantıksal olarak
gruplandırılmış olmalı.
 Gruplama yada menü
seçeneklerinin ismi kullanıcılara
gerekli seçeneği bulmada
işaretler sağlamalı.
Bölüm 3 : Etkileşim
Etkileşim Çeşitleri
Soru/Cevap ve Sorgu
Soru-cevap: Kullanıcıya sorular sorulur ve
alınan cevaplara göre etkileşim sağlanır.Yeni
kullanıcılar için uygundur. Sınırlı bir yapısı
vardır.
Örn. Web anketleri, program doğrulama
sorguları
Sorgu dili: Veritabanından bilgi almada
kullanılır.
Sorgular kullanıcıların bir özellik belirlemelerini
gerektirir. Sorgu dilinin etkili kullanılması bazı
tecrübeleri gerektirir.
Bölüm 3 : Etkileşim
5
13.10.2012
Etkileşim Çeşitleri
Form doldurma
 Form doldurma arayüzü öncelikle veri
girişi için kullanılır ama veri geri alma
uygulamalarında da yararlı olabilir.
 İlgili boşluklara gerekli bilgiler yazılarak
kullanılırlar.
 Form içerisinde kolay
hareket sağlanmalıdır.
 Düzeltme olanakları
açık olmalıdır.
Bölüm 3 : Etkileşim
Etkileşim Çeşitleri
Tablolama
 Tablolar form doldurmanın daha gelişmiş
ve daha karmaşık bir çeşididir.
 Hücrelerden oluşur, bu hücreler; değerler
yada formüller içerir.
 Kullanıcı istediği gibi
verileri girip değiştirebilir,
süreç devam eder.
Bölüm 3 : Etkileşim
WIMP Arayüzü
(Windows – Icons – Menus –
Pointer)
Nokta ve Tık Arayüzleri
İşaretleme ve Tıklama
 Birçok çoklu ortam sistemleri ve web
tarayıcıda tüm eylemler sadece farenin
butonuna tek tıklamayı gerektirir.
 İnteraktif bilgisayar sistemleri için default şekildir.
Özellikle PC ve desktop bilgisayarlardır.
 Nokta ve tıkla stili fare tabanlı arayüzlere
bağlı değildir, dokunmatik ekran bilgi
sistemlerde de kullanılmaktadır.
Örn: Haritada bir şehrin adına tıklayınca
açılan pencerede şehir hakkında turistlik
bilgi görüntülenmesi
Bölüm 3 : Etkileşim
Bölüm 3 : Etkileşim
Etkileşim Çeşitleri
WIMP Arayüz Bileşenleri
3 Boyutlu Arayüzler
 Sanal gerçeklik özelliklidir.
 Işık oyunları ve gölgeler ile derinlik katılan
simgelerdir.
 Pencereler
 İkonlar
 Menüler
 İşaretçiler
 Butonlar
 Araç Çubukları
 Paletler
 İletişim Pencereleri
Bölüm 3 : Etkileşim
Bölüm 3 : Etkileşim
6
13.10.2012
Pencere
 Bir pencere genellikle metin ve grafikerlerden
oluşmaktadır, hareket ettirilebilir yada yeniden
boyutlandırılabilir. Farklı görevlerin aynı anda
görülebilmesini imkan sağlar. Kaydırma çubuğu gibi
kullanışlığı arttıran nesnelere sahiptir.
 İkon: Bilgisayarda bir dosyayı, dizini
veya uygulamayı simgeleyen resim, görüntü
 İşaretçiler: Kullanıcılar ekranda sunulan imleci giriş
aracı ile kontrol ederler. İşaretçiler farklı durumlar
için farlı şekiller alırlar. İşaretçiler kullanıcılara
sistem faaliyetlerini anlatır.
 Butonlar: Butonlar bireyseldir ve kullanıcılar
tarafından özgün bir işlemi başlatmada kullanılırlar.
Butona basma bir komutu başlatır. Bunlar metin
etiketi yada küçük ikonlar tarafından gösterilirler.
Bölüm 3 : Etkileşim
Bölüm 3 : Etkileşim
Kaynaklar
 www.zeepedia.com/read.php?interaction_the_terms_of_i
nteraction_donald_normans_model_human_computer_in
teraction&b=11&c=14
 https://wiki.ucl.ac.uk/display/UCLICACS/Rationality+and
+Interaction
 http://en.wikipedia.org/wiki/Donald_Norman
 http://tr.wikipedia.org/wiki/Ergonomi
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
TEŞEKKÜRLER
 http://www.ergonomi.itu.edu.tr/ergonomi.html
 http://www.hcibook.com/e3/plain/resources/
 http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0kon
 http://en.wikipedia.org/wiki/WIMP_(computing)
Bölüm 3 : Etkileşim
Bölüm 3 : Etkileşim
7